Botulisme: Infectieziekte met spierzwakte en verlamming

Botulisme is een zeldzame maar zeer ernstige aandoening die wordt veroorzaakt door het toxine van de bacterie Clostridium botulinum. Deze bacterie komt voor in besmet voedsel, maar kan ook via open wonden het lichaam binnendringen. Het krachtige toxine veroorzaakt ernstige neurologische symptomen, waaronder spierzwakte en verlamming. Zonder snelle behandeling kan de ziekte dodelijk zijn, maar met een tijdige interventie kunnen patiënten volledig herstellen.

• Epidemiologie ernstige infectieziekte
• Oorzaak en soorten: Besmette voeding of open wonden
• Risicofactoren
• Symptomen: Spierzwakte en verlamming
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling met medicijnen
• Prognose van blootstelling aan toxine van de bacterie
• Complicaties botulisme
• Preventie

Epidemiologie ernstige infectieziekte

Botulisme is een zeldzame maar ernstige infectieziekte die wereldwijd voorkomt. Mannen lijken iets vaker getroffen te worden dan vrouwen. De meeste patiënten ontwikkelen de ziekte op volwassen leeftijd. Bij infantiel botulisme ligt de gemiddelde leeftijd van diagnose rond de drie maanden. De incidentie is wereldwijd laag, maar door de hoge sterftecijfers en het potentieel voor ernstige complicaties blijft het een belangrijke gezondheidszorguitdaging.

Oorzaak en soorten: Besmette voeding of open wonden

Voedselbotulisme

Clostridium botulinum is een bacterie die wereldwijd voorkomt in de bodem en onbehandeld water. De bacterie produceert sporen die overleven in verkeerd bewaard of ingeblikt voedsel. Deze sporen kunnen onder anaërobe omstandigheden toxines vormen, die bij consumptie een ernstige vergiftiging veroorzaken, zelfs in kleine hoeveelheden. Besmette voedingsmiddelen omvatten onder meer slecht verwerkte groenten in blik, gezouten varkensvlees en ham, gerookte of rauwe vis, honing, glucosestroop, gebakken aardappelen in folie, wortelsap en knoflook in olie.

Infantiel botulisme

Infantiel botulisme, ook bekend als zuigelingenbotulisme, ontstaat wanneer zuigelingen sporen van Clostridium botulinum binnenkrijgen. Deze bacteriën kunnen in het maagdarmkanaal van de baby groeien en toxines produceren. De belangrijkste bronnen zijn honing en glucosestroop, maar besmette oppervlakken of fopspenen kunnen ook een rol spelen. Deze vorm van botulisme komt vooral voor bij zuigelingen jonger dan één jaar, omdat hun darmflora nog niet volledig ontwikkeld is om de bacterie te bestrijden.

Wondbotulisme

Wondbotulisme treedt op wanneer de bacteriën via open wonden het lichaam binnendringen en toxines beginnen te produceren. Deze vorm komt vaker voor bij intraveneuze drugsgebruikers door het gebruik van verontreinigde naalden. De symptomen van wondbotulisme verschijnen doorgaans tussen zeven en veertien dagen na blootstelling aan het toxine.

Risicofactoren

Risicofactoren voor het ontwikkelen van botulisme zijn:

• Consumptie van verkeerd bewaarde of verwerkte voedingsmiddelen
• Inname van honing door zuigelingen jonger dan 12 maanden
• Gebruik van geïnjecteerde drugs
• Open wonden die in contact komen met besmette grond of stof

Symptomen: Spierzwakte en verlamming

De symptomen van botulisme verschijnen meestal binnen 12 tot 36 uur na blootstelling, maar in sommige gevallen kan dit variëren van enkele uren tot acht dagen. De ziekte veroorzaakt geen koorts of bewustzijnsverlies, maar wel progressieve spierzwakte en verlamming, die kan beginnen bij de gezichtsspieren en zich uitbreidt naar andere delen van het lichaam, inclusief de ademhalingsspieren.

Volwassenen

Bij volwassenen met botulisme kunnen de volgende symptomen optreden:

• ademhalingsproblemen die kunnen leiden tot ademstilstand
• braken
• buikkrampen
• constipatie
• diarree
• dubbelzien (diplopie)
• droge mond (xerostomie)
• lagoftalmie (onvermogen om de oogleden volledig te sluiten)
• misselijkheid
• moeite met slikken en spreken
• verlamming (symmetrisch aan beide zijden van het lichaam)
• zwakte in de nek en armen
• zwelling van de buik

Zuigelingen

Symptomen bij zuigelingen met botulisme zijn onder andere:

• ademhalingsproblemen
• constipatie
• kwijlen
• verlies van spierspanning (hypotonie)
• voedingsproblemen en zwak zuigen
• zwak huilen
• zwakte

Alarmsymptomen

Belangrijke alarmsymptomen waarvoor onmiddellijk medische hulp moet worden ingeroepen, zijn:

• Slik- of ademhalingsproblemen
• Verlamming van de spieren
• Verandering in de spierspanning van zuigelingen

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

Bij een lichamelijk en neurologisch onderzoek kunnen de volgende bevindingen worden vastgesteld:

• afwezige of verminderde diepe peesreflexen
• afwezige of verminderde slikreflex
• een hangend ooglid (ptosis)
• verlies van spierfunctie, beginnend in het bovenlichaam en zich verspreidend naar beneden
• geen koorts
• paralytische darm
• spraakgebrek
• urineretentie
• wazig gezichtsvermogen

Diagnostisch onderzoek

De diagnose van botulisme wordt bevestigd door het aantonen van het toxine in bloed, ontlasting of verdacht voedsel. Een ontlastingscultuur kan nuttig zijn bij het opsporen van de bacterie.

Differentiële diagnose

Botulisme kan verward worden met andere aandoeningen, zoals:

• aangeboren neuropathie of myopathie
• toxiciteit door aminoglycosiden
• basilaire slagader beroerte
• cerebrovasculaire aandoeningen van de hersenstam
• difterie
• tekenverlamming
• encefalitis
• familiaire mediterrane koorts
• Guillain-Barré syndroom
• het innemen van penicillamine
• Lambert-Eaton syndroom
• hypermagnesiëmie
• hyperthyreoïdie
• intracraniële letsels
• myasthenia gravis
• poliomyelitis
• progressieve externe oftalmoplegie
• vergiftigingen door atropine, scopolamine, organofosfaatinsecticiden, schaaldieren, giftige paddenstoelen, koolmonoxide, methylalcohol, methylchloride, en natriumfluoride

Behandeling met medicijnen

De behandeling van botulisme bestaat uit het toedienen van antitoxinen om de werking van het toxine te neutraliseren. Bij ademhalingsproblemen wordt de patiënt opgenomen in het ziekenhuis, waar zo nodig kunstmatige beademing wordt toegepast. Als slikproblemen aanwezig zijn, wordt intraveneuze voeding toegediend. Antibiotica zijn soms nuttig bij wondbotulisme, maar niet bij voedselbotulisme.

Prognose van blootstelling aan toxine van de bacterie

De prognose hangt af van de snelheid van de diagnose en behandeling. Zonder snelle interventie kan botulisme levensbedreigend zijn, vooral door ademhalingsstilstand. De mortaliteit van voedselbotulisme varieert tussen de 5-10%, terwijl wondbotulisme een sterftecijfer van 15-17% kent. Infantiel botulisme heeft een relatief gunstige prognose met een sterftecijfer van minder dan 1%.

Complicaties botulisme

Mogelijke complicaties van botulisme zijn:

• ademhalingsstilstand
• aspiratiepneumonie
• longontsteking
• langdurige spierzwakte
• neurologische problemen die tot een jaar kunnen aanhouden
• mydriasis

Preventie

Preventieve maatregelen tegen botulisme omvatten:

• Zuigelingen jonger dan één jaar mogen geen honing of glucosestroop krijgen.
• Uitpuilende of stinkende blikjes moeten worden weggegooid.
• Conserven moeten gedurende 30 minuten worden gekookt om het risico te verminderen.
• Gekookte aardappelen die in folie zijn verpakt, moeten heet worden gehouden of snel worden gekoeld.
• Olie met knoflook en andere kruiden, evenals wortelsap, moeten in de koelkast worden bewaard bij een temperatuur van 10 °C of lager.

Lees verder

• Spierzwakte (zwakke spieren): Verminderde spierkracht