Botulisme: Infectieziekte met spierzwakte en verlamming
Botulisme is een zeldzame en ernstige infectieziekte die het gevolg is van het toxine van Clostridium botulinum, een anaërobe bacterie die voorkomt in besmette worst, vlees en conserven. Deze bacteriën komen het lichaam binnen via de voeding maar in zeldzame gevallen ook via open wonden. Het krachtige toxine veroorzaakt neurologische problemen zoals spierzwakte en verlammingen. Met een snelle behandeling herstelt een patiënt volledig, maar indien dit niet snel gebeurt, komt een patiënt te overlijden.
Epidemiologie ernstige infectieziekte
Mannen zijn vaker dan vrouwen getroffen door botulisme. De meeste patiënten krijgen op volwassen leeftijd de diagnose van botulisme. Bij infantiele botulisme is de gemiddelde leeftijd bij de diagnose drie maanden. Botulisme komt voorts wereldwijd voor.
Oorzaak en soorten: Besmette voeding of open wonden
Voedselbotulisme
Clostridium botulinum bevindt zich wereldwijd in de bodem en in onbehandeld water. Het produceert sporen die overleven in verkeerd bewaard of ingeblikt voedsel, waar ze een toxine produceren. De besmetting gebeurt wanneer de patiënt zelfs maar een kleine hoeveelheid van dit toxine eet, en veroorzaakt dan reeds een ernstige
vergiftiging. Besmette voedingsmiddelen zijn groenten in blik, gezouten varkensvlees en ham, gerookt of rauwe vis en honing of glucosestroop, gebakken aardappelen gekookt in folie, wortelsap, en gehakte
knoflook in olie.
Infantiel botulisme
Infantiel botulisme is eveneens gekend als "infantbotulisme" en "zuigelingenbotulisme". Dit vindt plaats wanneer een
baby sporen eet en bacteriën in het maagdarmkanaal van de baby groeien. De meest voorkomende oorzaak van kindersterfte door botulisme is het eten van honing of glucosestroop, of het gebruik van fopspenen die besmette honing bevat.
Clostridium botulinum bevindt zich bij sommige kinderen in de ontlasting. Zuigelingenbotulisme ontwikkelt zich wanneer de bacteriën in de darm groeien.
Wondbotulisme
Botulisme treedt eveneens op wanneer de bacteriën in open wonden terechtkomen en hierin toxines produceren. Deze vorm van botulisme gaat regelmatig gepaard met
drugsgebruik maar het blijft wel een zeer zeldzame vorm van botulisme. De symptomen hiervan verschijnen veelal na ongeveer twee weken na blootstelling met het toxine.
Symptomen: Spierzwakte en verlamming
De symptomen verschijnen vaak 8-36 uur nadat de patiënt de bacterie in het lichaam terecht is gekomen via besmette voeding of een open wonde. In uitzonderlijke gevallen verschijnen de symptomen vier uur tot acht dagen na blootstelling met het toxine van de bacterie. De patiënt ontwikkelt een korte periode van algemene ziekteverschijnselen zoals
vermoeidheid,
zwakte en
duizeligheid, maar geen koorts en geen
bewustzijnsverlies. Daarna ontstaat
spierzwakte en ervaart hij
verlammingen, vooral aan de luchtwegen en de spieren.
Volwassenen
Bij volwassenen treden volgende symptomen op
Zuigelingen
Symptomen bij zuigelingen met botulisme omvatten:
- ademhalingsproblemen
- constipatie
- kwijlen
- verlies van spierspanning (hypotonie)
- voedingsproblemen en zwak zuigen
- zwak huilen
- zwakte
Diagnose en onderzoeken
Lichamelijk onderzoek
De arts voert een lichamelijk en
neurologisch onderzoek uit en bemerkt mogelijk één of meer van volgende symptomen:
- afwezige of verminderde diepe peesreflexen
- afwezige of verminderde slikreflex
- een hangend ooglid (ptosis)
- een verlies van spierfunctie, beginnend aan de bovenzijde van het lichaam en dit gaat dan naar beneden
- geen koorts
- paralytische darm
- spraakgebrek
- urineretentie (blaas niet (volledig) kunnen ledigen)
- wazig gezichtsvermogen
Diagnostisch onderzoek
De arts voert een
bloedonderzoek uit om het toxine te identificeren. Een
ontlastingscultuur is eveneens nuttig. De bevestiging van de diagnose gebeurt aan de hand van een laboratoriumonderzoek van het verdachte voedsel.
Differentiële diagnose
De arts maakt soms een verkeerde diagnose en verwart botulisme dan met volgende aandoeningen:
Behandeling met medicijnen
De patiënt krijgt medicijnen, gekend als antitoxinen. Deze zorgen ervoor dat het toxine geproduceerd door de bacteriën verwijderd wordt. Heeft een patiënt ademhalingsproblemen, dan blijft hij in het ziekenhuis. Soms is een beademingstoestel nodig. Bij
slikproblemen krijgt de patiënt vloeistof via een ader (intraveneus) toegediend.
Antibiotica zijn nuttig voor een aantal maar zeker niet alle patiënten.
Prognose van blootstelling aan toxine van de bacterie
Een snelle behandeling vermindert het risico op het overlijden als gevolg van botulisme. De incidentie van botulisme is laag, maar het sterftecijfer is wel hoog als snelle diagnose en passende, onmiddellijke behandeling (vroege toediening van medicijnen en zorg voor de ademhaling) niet direct plaatsvindt. Het sterftecijfer van botulisme is afhankelijk van de leeftijd van de patiënt en het soort botulisme. Voedselbotulisme kent een totale mortaliteit van 5-10%. Het sterftecijfer van wondbotulisme bedraagt 15-17%. De kans op overlijden als gevolg van infantiel botulisme is meestal minder dan 1%.
Complicaties botulisme
Mogelijke complicaties als gevolg van botulisme zijn onder andere:
- ademhalingsproblemen
- aspiratiepneumonie (longontsteking door het inademen van vreemde stoffen)
- een longontsteking (ontsteking van de onderste luchtwegen)
- langdurige zwakte
- maximaal één jaar neurologische problemen
- mydriasis (verwijding van pupillen in het oog)
Preventie
Een zuigeling tot één jaar mag nooit honing of glucosestroop krijgen, zelfs niet om dit op een fopspeen te smeren. Uitpuilende blikjes of stinkende conserven verdwijnen in de vuilbak en consumeert men niet meer. Conserven koken gedurende dertig minuten vermindert het risico op botulisme. Verder is het belangrijk om in folie verpakte aardappelen in de schil heet te houden of in de koelkast te zetten, maar niet op kamertemperatuur te laten staan. Oliën met knoflook en andere
kruiden evenals wortelsap plaatst men best in de koelkast die op 10 °C of lager is ingesteld.
Lees verder