Hersenverlamming: Symptomen aan spieren en bewegingen
Hersenverlamming (cerebrale parese) is een groep van neurologische aandoeningen waarbij de spieren en bewegingen zijn aangetast. Cerebrale parese vindt plaats wanneer de bepaalde hersendelen die de beweging en houding bepalen, zich niet correct ontwikkelen of beschadigd zijn. De tekenen van de aandoening verschijnen in de eerste paar jaren van het leven, en zijn normaal gezien niet progressief. Kinderen met de ziekte hebben het lastig om onder andere te lopen, te spreken en fijne motorische vaardigheden uit te voeren. Een regelmatige opvolging van het kind is nodig omdat de ernst van de ziekte pas rond vijfjarige leeftijd bekend is. Na de diagnose volgt een multidisciplinaire behandeling om de levenskwaliteit te verbeteren. Cerebrale parese is tot slot geen progressieve ziekte, waardoor de meeste kinderen een normale levensduur hebben.- Epidemiologie
- Prevalentie en incidentie van hersenverlamming
- Demografische factoren en geografische variaties
- Veranderingen in de prevalentie over de tijd
- Mechanisme
- Oorzaken van hersenbeschadiging
- Verschillende typen hersenverlamming
- Oorzaken
- Risicofactoren
- Prenatale risicofactoren
- Perinatale risicofactoren
- Postnatale risicofactoren
- Risicogroepen
- Premature en laag-gewicht baby’s
- Meervoudige zwangerschappen
- Genetische factoren en erfelijke aandoeningen
- Symptomen: Problemen met spieren en bewegingen
- Alarmsymptomen
- Motorische vertragingen en spierspanning
- Ongewone spierbewegingen
- Problemen met de coördinatie en balans
- Epilepsie en andere neurologische symptomen
- Typen van neurologische aandoeningen
- Spastische cerebrale parese
- Athetotische of dyskinetische cerebrale parese
- Ataxische hersenverlamming
- Hypotonische hersenverlamming
- Symptomen: Problemen met spieren en bewegingen
- Diagnose en Onderzoeken
- Behandeling
- Prognose
- Invloed van vroege diagnose en behandeling
- Verwachte levensverwachting
- Langdurige effecten en beperkingen
- Complicaties
- Preventie
- Prenatale zorg en gezondheid van de moeder
- Preventie van vroeggeboorte en geboortetrauma
- Vaccinaties en infectiebeheer
- Ondersteuning van gezinnen
- Praktische tips voor het leven met hersenverlamming
- Zorg voor een op maat gemaakte therapie
- Zorg voor een veilige omgeving
- Stimuleren van sociale interactie
- Zorg voor een gezond en evenwichtig voedingspatroon
- Fysieke en mentale ontspanning
- Regelmatige controleafspraken
- Misvattingen rond hersenverlamming
- Hersenverlamming is een progressieve ziekte
- Mensen met hersenverlamming hebben altijd een verstandelijke beperking
- Hersenverlamming wordt veroorzaakt door een moeilijke bevalling
- Kinderen met hersenverlamming kunnen nooit zelfstandig lopen
- Hersenverlamming is besmettelijk
- Fysiotherapie kan hersenverlamming genezen
- Alle mensen met hersenverlamming hebben spasticiteit
- Mensen met hersenverlamming kunnen geen normale levensverwachting hebben
- Medicatie kan hersenverlamming genezen
- Mensen met hersenverlamming kunnen geen werk of onafhankelijk leven hebben
Epidemiologie
Prevalentie en incidentie van hersenverlamming
Hersenverlamming komt wereldwijd voor bij ongeveer 1 op de 1.000 levendgeborenen, hoewel de incidentie varieert afhankelijk van regio, gezondheidszorgtoegang en sociaaleconomische status. In ontwikkelde landen is de prevalentie over het algemeen lager vanwege betere perinatale zorg en vroege interventies. Onderzoek wijst uit dat de incidentie in lage- en middeninkomenslanden hoger is, waar toegang tot zorg beperkt kan zijn, en waar risicofactoren zoals infecties en ondervoeding vaker voorkomen.Demografische factoren en geografische variaties
De prevalentie van hersenverlamming varieert ook afhankelijk van demografische factoren zoals geslacht, etniciteit en sociaal-economische status. Studies tonen aan dat jongens vaker getroffen worden dan meisjes, met een verhouding van ongeveer 1,5 tot 1. Ook is er een licht verhoogde prevalentie in bepaalde etnische groepen, hoewel de oorzaken hiervan complex zijn en kunnen variëren afhankelijk van genetische factoren en toegang tot medische zorg. Geografische verschillen in de incidentie kunnen ook verband houden met het niveau van toegang tot perinatale zorg en preventieve maatregelen.Veranderingen in de prevalentie over de tijd
Over de afgelopen decennia is de prevalentie van hersenverlamming in sommige landen toegenomen, wat deels te wijten is aan de verbeterde overleving van te vroeg geboren kinderen, die een groter risico lopen op hersenschade. Dankzij vooruitgang in de neonatale zorg, zoals verbeterde technieken voor beademing en voeding, overleven meer extreem premature baby's, wat heeft geleid tot een hogere frequentie van hersenverlamming in deze populatie. Tegelijkertijd zijn er in andere landen afnames in de prevalentie te zien, dankzij verbeterde preventieprogramma's en meer geavanceerde medische behandelingen voor infecties en complicaties tijdens de zwangerschap.Mechanisme
Het mechanisme achter hersenverlamming is gerelateerd aan schade aan de hersenen die de motorische functies beïnvloedt, maar de oorzaken en mechanismen kunnen variëren afhankelijk van het type hersenverlamming. Deze schade kan op verschillende momenten in de ontwikkeling van het zenuwstelsel optreden, vanaf de zwangerschap tot kort na de geboorte.Oorzaken van hersenbeschadiging
Hersenverlamming ontstaat vaak door een verstoring van de normale ontwikkeling van de hersenen, wat kan gebeuren door fysieke schade aan de hersencellen. Er zijn verschillende mechanismen die tot deze schade kunnen leiden:Prenatale oorzaken kunnen infecties, genetische afwijkingen, of afwijkingen in de bloedtoevoer naar de hersenen omvatten. Perinatale oorzaken zoals hypoxie (zuurstoftekort) tijdens de geboorte kunnen ernstige schade aan de hersenen veroorzaken. Postnatale oorzaken, zoals infecties zoals hersenvliesontsteking, kunnen in de vroege kinderjaren schade aan de hersenen veroorzaken.
Verschillende typen hersenverlamming
Er zijn vier hoofdtypen van hersenverlamming, die elk een verschillend mechanisme en effect op het lichaam hebben. Spastische hersenverlamming, de meest voorkomende vorm, is gekarakteriseerd door stijve en gespannen spieren en ontstaat vaak door schade aan de motorische gebieden van de hersenen. Dyskinetische hersenverlamming, die verlies van controle over bewegingen veroorzaakt, wordt vaak geassocieerd met schade aan de basale ganglia. Atactische hersenverlamming, gekenmerkt door problemen met balans en coördinatie, ontstaat door schade aan het cerebellum. Gemengde hersenverlamming is een combinatie van de bovengenoemde typen.Oorzaken
Cerebrale parese is een groep van aandoeningen die bij de geboorte of in de kindertijd optreden als gevolg van hersenschade die aan de baby is opgetreden in de baarmoeder of rond de geboorte. De precieze oorzaak van hersenschade bij een kind is moeilijk te bepalen. De volgende oorzaken zijn grotendeels verantwoordelijk:- een hersenbloeding (rond de geboorte)
- een herseninfarct (rond de geboorte)
- een trauma (neonataal of tijdens de bevalling)
- ernstige geelzucht
- herseninfecties zoals encefalitis (hersenontsteking), meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn en een stijve nek), herpes simplex-infecties)
- hypoglykemie (verlaagde bloedsuikerspiegel)
- hypoxie (tekort aan zuurstof in de weefsels) in de baarmoeder en/of tijdens de partus (bevalling)
- infecties bij de moeder tijdens de zwangerschap zoals rubella (rodehond), waterpokken, toxoplasmose, een cytomegalie-infectie, herpes, syfilis, zika
- langdurige epileptische aanvallen - status epilepticus
Bij een aantal kinderen is de oorzaak van de hersenverlamming nooit vast te stellen.
Risicofactoren
Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van hersenverlamming kunnen vergroten. Deze risicofactoren zijn vaak gerelateerd aan de gezondheid van de moeder, complicaties tijdens de zwangerschap en geboorte, en genetische factoren.Prenatale risicofactoren
Risico's die tijdens de zwangerschap optreden, kunnen de kans op hersenverlamming aanzienlijk vergroten. Infecties zoals rubella, cytomegalovirus of toxoplasmose kunnen de ontwikkeling van de hersenen van de foetus verstoren. Erfelijke aandoeningen kunnen leiden tot neurologische aandoeningen die het risico op hersenverlamming verhogen. Maternale diabetes kan de gezondheid van de foetus beïnvloeden en de kans op hersenbeschadiging verhogen. Cholestase van de zwangerschap is een aandoening die het risico op vroeggeboorte verhoogt, wat kan leiden tot hersenbeschadiging.Perinatale risicofactoren
Tijdens de bevalling kunnen een aantal factoren bijdragen aan hersenverlamming. Premature geboorte verhoogt het risico op hersenverlamming omdat premature baby's meer kans hebben op hersenschade door onvolgroeide organen en beperkte zuurstofvoorziening. Zuurstoftekort (hypoxie) kan optreden tijdens de bevalling als de navelstreng wordt ingedrukt of als de moeder problemen heeft met de ademhaling. Verlies van hartslag bij de baby kan leiden tot zuurstoftekort en hersenschade.Postnatale risicofactoren
Na de geboorte kunnen bepaalde complicaties ook bijdragen aan hersenverlamming. Herseninfecties zoals hersenvliesontsteking of encefalitis kunnen schade aan de hersenen veroorzaken. Trauma, zoals een ernstige val, kan leiden tot hersenbeschadiging.Risicogroepen
Niet alle kinderen hebben dezelfde kans om hersenverlamming te ontwikkelen. Bepaalde groepen lopen een verhoogd risico door hun medische achtergrond, geboorteomstandigheden of genetische factoren.Premature en laag-gewicht baby’s
Kinderen die prematuur worden geboren (voor 37 weken zwangerschap) of met een laag geboortegewicht hebben een hoger risico op hersenverlamming. Dit komt doordat hun hersenen nog niet volledig ontwikkeld zijn, waardoor ze kwetsbaarder zijn voor schade door zuurstoftekort of infecties. De vroeggeboorte zelf kan ook leiden tot onvolgroeide hersenen, wat het risico vergroot.Meervoudige zwangerschappen
Twijfels of meerlingen hebben een verhoogd risico op hersenverlamming vanwege het verhoogde risico op complicaties zoals prematuriteit en zuurstofgebrek tijdens de bevalling.Genetische factoren en erfelijke aandoeningen
Hoewel de meeste gevallen van hersenverlamming niet erfelijk zijn, kunnen genetische aandoeningen zoals metabole stoornissen of neurologische aandoeningen het risico verhogen. Er kunnen ook familiaire patronen optreden, vooral bij bepaalde zeldzame vormen van hersenverlamming die te maken hebben met genetische defecten.Symptomen: Problemen met spieren en bewegingen
De milde tot ernstige tekenen van cerebrale parese ontstaan bij of kort na de geboorte.Vertraagde ontwikkeling
Het niet bereiken van normale mijlpalen is meestal het vroegste symptoom van hersenverlamming. De symptomen hiervan zijn reeds duidelijk voor het derde levensjaar. Zo hebben de baby’s problemen met rollen, zitten, kruipen, glimlachen, lopen en spreken. Cerebrale parese kenmerkt zich eveneens door specifieke motorische problemen die later in de kindertijd ontstaan (of zelden in het volwassen leven).
Spier- en bewegingsstoornissen
Kinderen ervaren mogelijk een verhoogde spierstijfheid (spasticiteit) of een verminderde spierspanning. Bij spasticiteit zijn de spieren vaak hard, wat leidt tot ongecontroleerde bewegingen. Het kind kan trillen of de spieren kunnen hard en strak aanvoelen. Bij verminderde spierspanning kunnen de spieren slap zijn en kan het kind problemen hebben met coördinatie en balans. Bij sommige kinderen kunnen bewegingen ongecontroleerd en onregelmatig zijn.
Motorische problemen
Kinderen met cerebrale parese kunnen moeilijkheden ervaren met fijne en grove motoriek. Dit kan variëren van het niet kunnen vasthouden van objecten tot moeilijkheden met lopen of staan. Er kunnen problemen zijn met het uitvoeren van gecoördineerde bewegingen en het ontwikkelen van de juiste houding.
Problemen met evenwicht en coördinatie
Er kunnen problemen zijn met het handhaven van een goede balans en coördinatie, wat het kind belemmert bij activiteiten zoals lopen, rennen, en spelen. Sommige kinderen kunnen moeite hebben met de fijne motoriek, zoals schrijven, knippen met een schaar, of het vastpakken van kleine objecten.
Problemen met spraak en taal
Spraak- en taalproblemen kunnen optreden, variërend van moeilijkheden met articulatie tot problemen met het begrijpen of vormen van zinnen. Dit kan het kind moeilijk maken om effectief te communiceren.
Alarmsymptomen
Het herkennen van de vroege tekenen van hersenverlamming is essentieel om tijdige interventie en behandeling mogelijk te maken. Alarmsymptomen kunnen variëren afhankelijk van de ernst van de aandoening en het type hersenverlamming.Motorische vertragingen en spierspanning
Een van de eerste tekenen van hersenverlamming is motorische vertraging, wat zich uit in problemen met het bewegen van het lichaam. Dit kan zich uiten in het niet kunnen vasthouden van het hoofd, niet kunnen rollen of zitten, of het niet ontwikkelen van normale motorische vaardigheden zoals lopen.Ongewone spierbewegingen
Kinderen met hersenverlamming kunnen ook ongewone spierbewegingen vertonen, zoals ongecontroleerde trekken, draaien of strekken van de armen en benen. Dit kan wijzen op spastische of dyskinetische vormen van hersenverlamming.Problemen met de coördinatie en balans
Kinderen met atactische hersenverlamming hebben moeite met coördinatie en balans. Dit kan ervoor zorgen dat ze moeite hebben met het vasthouden van voorwerpen, lopen of het uitvoeren van complexe motorische taken.Epilepsie en andere neurologische symptomen
Veel kinderen met hersenverlamming ontwikkelen epilepsie of andere neurologische symptomen, zoals het verliezen van bewustzijn of ongecontroleerde bewegingen van de ogen of ledematen. Epilepsie kan optreden als gevolg van de hersenschade die de aandoening veroorzaakt.Typen van neurologische aandoeningen
Spastische cerebrale parese
Spastische cerebrale parese bestaat in drie vormen:- spastische hemiplegie
- spastische diplegie
- spastische tetraplegie
Spastische hemiplegie
Een kind met spastische hemiplegie heeft meestal spasticiteit of spierstijfheid aan één kant van het lichaam. Zo is dan één hand en een arm of één been aangetast. De getroffen zijde ontwikkelt zich mogelijk niet goed. Spraakproblemen komen ook voor. De intelligentie is veelal normaal. Epileptische aanvallen behoren wel tot de mogelijkheden.
Spastische diplegie
De onderste ledematen zijn aangetast. Normaalgezien komt een verhoogde spierstijfheid niet voor aan het bovenlichaam. De been- en heupspieren zijn voorts verstijfd. De benen kruisen op de knieën, waardoor het lastig is voor het kind om te lopen. Wanneer kinderen rechtopstaand de benen kruisen en proberen te lopen, is dit gekend als ‘scharen’.
Spastische quadriplegie
De benen, armen en het lichaam zijn aangetast bij spastische quadriplegie (tetraplegie). Dit is de meest ernstige vorm van spastische cerebrale parese. Daarnaast is soms sprake van een cognitieve achterstand. Lopen en praten zijn moeilijk voor het kind, en daarnaast treden soms epileptische aanvallen op.
Athetotische of dyskinetische cerebrale parese
Deze vorm van hersenverlamming staat eveneens bekend als ‘athetotische dyskinetische cerebrale parese’. Het kind heeft normaal gezien een normale intelligentie, maar de spierproblemen tasten het hele lichaam aan. Een zwakke of stijve spierspanning veroorzaakt willekeurige en ongecontroleerde lichaamsbewegingen. Lopen, zitten, een goede houding aannemen en duidelijk spreken is lastig. De tong en stembanden zijn namelijk niet goed aan te sturen door de hersenschade. Kwijlen komt ook voor doordat de gezichtsspieren zijn getroffen.Ataxische hersenverlamming
Het evenwicht en de coördinatie zijn bij dit type cerebrale parese het vaakst aangetast. De fijne motoriek is hierbij lastig, zoals veters dichtknopen, met de schaar knippen, … Door de balansproblemen loopt het kind mogelijk met de voeten ver uit elkaar. In de meeste gevallen zijn de intelligentie en de communicatievaardigheden van de kinderen niet aangetast, maar sommige kinderen ervaren wel toch spraakproblemen.Hypotonische hersenverlamming
Hypotonische hersenverlamming is het gevolg van een letsel aan het cerebellum (kleine hersenen). De spierproblemen verschijnen hierbij eerst. Het hoofd en lichaam van de baby zijn namelijk slap (voddenpop). Slechts een matige weerstand is aanwezig wanneer een volwassene de ledematen van het kind beweegt. Het kind rust hierbij met de ellebogen en knieën losjes uitgestrekt (in plaats van in een gebogen positie). Af en toe komen ademhalingsproblemen voor.Symptomen: Problemen met spieren en bewegingen
De milde tot ernstige tekenen van cerebrale parese ontstaan bij of kort na de geboorte.Vertraagde ontwikkeling
Het niet bereiken van normale mijlpalen is meestal het vroegste symptoom van hersenverlamming. De symptomen hiervan zijn reeds duidelijk voor het derde levensjaar. Zo hebben de baby’s problemen met rollen, zitten, kruipen, glimlachen, lopen en spreken. Cerebrale parese kenmerkt zich eveneens door specifieke motorische problemen die later in de kindertijd ontstaan (of zelden in het volwassen leven).
Spier- en bewegingsstoornissen
Kinderen ervaren mogelijk een verhoogde spierstijfheid (spasticiteit) of een verminderde spierspanning. Bij spasticiteit zijn de spieren vaak hard, wat leidt tot ongecontroleerde bewegingen. Het kind kan trillen of de spieren kunnen hard en strak aanvoelen. Bij verminderde spierspanning kunnen de spieren slap zijn en kan het kind problemen hebben met coördinatie en balans. Bij sommige kinderen kunnen bewegingen ongecontroleerd en onregelmatig zijn.
Motorische problemen
Kinderen met cerebrale parese kunnen moeilijkheden ervaren met fijne en grove motoriek. Dit kan variëren van het niet kunnen vasthouden van objecten tot moeilijkheden met lopen of staan. Er kunnen problemen zijn met het uitvoeren van gecoördineerde bewegingen en het ontwikkelen van de juiste houding.
Problemen met evenwicht en coördinatie
Er kunnen problemen zijn met het handhaven van een goede balans en coördinatie, wat het kind belemmert bij activiteiten zoals lopen, rennen, en spelen. Sommige kinderen kunnen moeite hebben met de fijne motoriek, zoals schrijven, knippen met een schaar, of het vastpakken van kleine objecten.
Problemen met spraak en taal
Spraak- en taalproblemen kunnen optreden, variërend van moeilijkheden met articulatie tot problemen met het begrijpen of vormen van zinnen. Dit kan het kind moeilijk maken om effectief te communiceren.
Diagnose en Onderzoeken
Cerebrale parese wordt gediagnosticeerd door het uitsluiten van andere aandoeningen die vergelijkbare symptomen kunnen veroorzaken. De diagnose wordt meestal gesteld op basis van een combinatie van medische geschiedenis, lichamelijk onderzoek, en neuroimaging-onderzoeken zoals MRI- of CT-scan. In sommige gevallen kunnen andere tests, zoals elektro-encefalografie (EEG) om epileptische activiteit te detecteren, ook nuttig zijn.Behandeling
De behandeling van cerebrale parese is gericht op het verbeteren van de functionaliteit en het welzijn van het kind. Dit omvat meestal:- fysiotherapie om de spierkracht en coördinatie te verbeteren
- ergotherapie om te helpen bij het ontwikkelen van dagelijkse vaardigheden
- logopedie om spraak- en taalproblemen aan te pakken
- medicatie om spasticiteit of epileptische aanvallen te behandelen
- chirurgie om functionele problemen te verhelpen, zoals spasticiteit of scheve benen
- ondersteuning door specialisten zoals orthopedisten en neuroloog
Een multidisciplinair team van zorgverleners werkt samen om een behandelplan op maat te maken voor elk kind.
Prognose
De prognose van hersenverlamming hangt sterk af van de ernst van de aandoening, het type hersenverlamming, de tijdige diagnose, en de behandeling die een kind ontvangt. Veel kinderen met hersenverlamming kunnen door vroege interventie en passende therapieën significante vooruitgang boeken, hoewel de aandoening vaak blijvende beperkingen met zich meebrengt.Invloed van vroege diagnose en behandeling
Hoe sneller de diagnose van hersenverlamming wordt gesteld, hoe eerder de nodige therapieën kunnen worden gestart. Fysiotherapie, ergotherapie en spraaktherapie kunnen helpen om de motorische en communicatieve vaardigheden van een kind te verbeteren. Vroege behandeling kan de ernst van de symptomen verminderen en het algemene welzijn verbeteren.Verwachte levensverwachting
De levensverwachting van kinderen met hersenverlamming kan normaal zijn, maar is sterk afhankelijk van de ernst van de aandoening. Kinderen met milde vormen van hersenverlamming kunnen een bijna normaal leven leiden, terwijl kinderen met ernstige vormen van de aandoening, die mogelijk ook andere complicaties zoals epilepsie of ademhalingsproblemen hebben, een kortere levensverwachting kunnen hebben. De levensverwachting is echter vaak moeilijk te voorspellen, omdat het afhankelijk is van vele factoren.Langdurige effecten en beperkingen
Kinderen met ernstige hersenverlamming kunnen blijvende motorische beperkingen ervaren, zoals verlamming van bepaalde lichaamsdelen of volledige immobiliteit. Bij sommige kinderen kunnen cognitieve beperkingen, spraakstoornissen, en visuele of gehoorproblemen optreden. In ernstige gevallen kunnen kinderen afhankelijk blijven van zorg voor hun dagelijkse activiteiten.Complicaties
Mogelijke complicaties van cerebrale parese zijn onder andere:- epileptische aanvallen
- spijsverteringsproblemen, zoals maagklachten en constipatie
- ademhalingsproblemen, zoals frequent voorkomende longinfecties
- huidproblemen, zoals drukplekken en doorligwonden door beperkte mobiliteit
- spier- en gewrichtsproblemen, zoals contracturen en misvormingen
- probleemgedrag, zoals angst of depressie
Een regelmatige medische controle en passende behandeling zijn essentieel om complicaties te minimaliseren.
