Spasticiteit: Verhoogde spierspanning of spierstijfheid

Spasticiteit is een medische term voor verhoogde spierspanning, waarbij de spieren stijf zijn en moeilijk te controleren. Bij spasticiteit werken de reflexen overmatig. De aandoening treedt op bij patiënten met hersenletsel, een beroerte, multiple sclerose of een tumor, en ontstaat door een onbalans van signalen van het centrale zenuwstelsel (hersenen en ruggenmerg) naar de spieren. Lopen, bewegen en spreken zijn hierdoor vaak moeilijker. Diverse therapieën zijn beschikbaar om de levenskwaliteit van patiënten met spasticiteit te verbeteren.

• Synoniemen spasticiteit
• Epidemiologie aandoening
• Oorzaken verhoogde spierspanning
• Symptomen: Spieren zijn aangetast
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose van de ziekte
• Voordelen spasticiteit
• Complicaties
• Preventie

Synoniemen spasticiteit

Spasticiteit, het tegenovergestelde van hypotonie, is eveneens bekend onder deze synoniemen:

• hypertonie
• spierstijfheid
• verhoogde spierspanning
• verhoogde spiertonus

Epidemiologie aandoening

Wereldwijd lijden ongeveer twaalf miljoen mensen aan spasticiteit. Het merendeel van de patiënten met cerebrale parese (hersenverlamming) en multiple sclerose (chronische neurologische auto-immuunaandoening) ervaart spasticiteit in verschillende mate.

Oorzaken verhoogde spierspanning

Spasticiteit treedt op wanneer er schade is aan het hersendeel dat verantwoordelijk is voor autonome bewegingen. De aandoening kan ook ontstaan door zenuwbeschadiging die van de hersenen naar het ruggenmerg gaat. Spasticiteit kan het gevolg zijn van aandoeningen of trauma’s zoals adrenoleukodystrofie, cerebrale parese, een beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met mentale en lichamelijke symptomen), hoofdletsel, ruggengraatletsel, een tumor, fenylketonurie (stofwisselingsstoornis), hersenschade door zuurstoftekort (bij bijna-verdrinking of bijna-stikken), multiple sclerose (MS) en neurodegeneratieve aandoeningen.

Symptomen: Spieren zijn aangetast

De symptomen van spasticiteit variëren in ernst en omvang. Ook de mate van pijn verschilt per patiënt; sommigen ervaren milde pijn, terwijl anderen ernstige pijn hebben.

Spieren

De patiënt vertoont vaak een abnormale houding doordat de schouder, arm, pols en vingers in een abnormale hoek staan vanwege gespannen spieren. Verder presenteert hij zich met overdreven diepe peesreflexen en plotselinge, herhaalde, schokkerige bewegingen door snelle opeenvolgende spiercontracties en -ontspanningen, bekend als "clonus". Clonus komt vooral voor bij aanraking of beweging. Het onvrijwillig kruisen van de benen kan ook optreden. Het spraakvermogen kan aangetast zijn, en ernstige, langdurige spasticiteit kan leiden tot spiercontracturen, waardoor bewegen moeilijker wordt en gewrichten in een gebogen positie blijven. Gewrichtsmisvormingen zijn hierdoor veelvoorkomend.

Bijkomende symptomen

Andere symptomen van spasticiteit zijn urineweginfecties, chronische constipatie, decubitus (doorligwonden), en koorts of andere systemische aandoeningen.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts voert een grondig lichamelijk onderzoek uit bij de patiënt, gecombineerd met een uitgebreide anamnese, om de zichtbare symptomen van spasticiteit vast te stellen. Tijdens het onderzoek test de arts de arm- en beenbewegingen, de spieractiviteit, het passieve en actieve bewegingsbereik, en de mogelijkheid om thuis dagelijkse activiteiten uit te voeren.

Diagnostisch onderzoek
Daarnaast kan de arts een elektromyografie (meting van de elektrische spieractiviteit) uitvoeren en andere beeldvormende onderzoeken van het hoofd, de nek en de rug om andere oorzaken uit te sluiten. Ook een volledig bloedonderzoek, een urineonderzoek, en soms een lumbale punctie (ruggenprik) kunnen nodig zijn om een infectie uit te sluiten.

Behandeling

De behandeling van spasticiteit is multidisciplinair. De patiënt wordt vaak doorverwezen naar een fysiotherapeut en ergotherapeut. Hippotherapie en watersport kunnen ook nuttig zijn. Hulpmiddelen zoals steunzolen en een rolstoel kunnen noodzakelijk zijn. Daarnaast kan medicatie helpen bij de behandeling van spasticiteit, en in sommige gevallen kan een injectie met botulinumtoxine verlichting bieden. Soms is een operatie noodzakelijk.

Prognose van de ziekte

De prognose van spasticiteit varieert per patiënt en hangt af van de ernst en uitgebreidheid van de spasticiteit en de onderliggende aandoeningen. Hoewel spasticiteit ernstige beperkingen kan veroorzaken, kan de aandoening met de juiste neurologische, chirurgische en psychosociale ondersteuning, gecombineerd met revalidatietraining, goed behandeld worden, waardoor de kwaliteit van leven verbetert.

Voordelen spasticiteit

Ondanks de vele symptomen en nadelen biedt spasticiteit enkele voordelen. De patiënt loopt minder risico op osteoporose (verlies van botmassa met risico op botbreuken). Bovendien verbetert de bloedsomloop, wat het risico op diep veneuze trombose (pijn en zwelling aan het been of bekken) en oedeem vermindert.

Complicaties

Patiënten met spasticiteit kunnen te maken krijgen met diverse complicaties, die de kwaliteit van leven verder kunnen aantasten. Enkele veelvoorkomende complicaties zijn:

• Gewrichtscontracturen: Door langdurige spierspanning kunnen de spieren en pezen verkorten, wat leidt tot blijvende stijfheid en verminderde gewrichtsbeweging.
• Gewrichtsmisvormingen: Door abnormale spierspanning en spiercontracturen kunnen gewrichten in een verkeerde stand groeien, wat resulteert in misvormingen.
• Decubitus (doorligwonden): Door immobiliteit en druk op bepaalde delen van het lichaam kunnen doorligwonden ontstaan, vooral bij patiënten die langdurig bedlegerig zijn.
• Urineweginfecties: Door een verminderde blaascontrole is er een verhoogd risico op urineweginfecties.
• Chronische constipatie: Spasticiteit kan de darmfunctie beïnvloeden, wat kan leiden tot aanhoudende obstipatie.
• Verminderde mobiliteit: De stijfheid en contracturen kunnen de mobiliteit verder beperken, waardoor de patiënt afhankelijker wordt van hulpmiddelen en zorg.
• Verhoogd valrisico: Patiënten met spasticiteit hebben een hoger risico op vallen, wat kan leiden tot verwondingen zoals botbreuken.
• Pijn en ongemak: Chronische spierspanning kan leiden tot aanhoudende pijn en ongemak, wat de algehele levenskwaliteit vermindert.

Preventie

Preventie van spasticiteit en de bijbehorende complicaties richt zich op het minimaliseren van de impact van de aandoening en het verbeteren van de levenskwaliteit. Enkele preventieve maatregelen zijn:

• Vroege behandeling: Vroege diagnose en behandeling van onderliggende neurologische aandoeningen kunnen de ontwikkeling van spasticiteit voorkomen of vertragen.
• Regelmatige fysiotherapie: Actieve en passieve fysiotherapie kan helpen om de spieren soepel te houden en contracturen te voorkomen.
• Gebruik van spalken en braces: Het gebruik van spalken en braces kan helpen om de gewrichten in een correcte positie te houden en misvormingen te voorkomen.
• Gezonde voeding en hydratatie: Een gezonde voeding en voldoende hydratatie kunnen bijdragen aan een betere algehele gezondheid en het voorkomen van complicaties zoals constipatie.
• Positioneren en verplaatsen: Regelmatig veranderen van houding en het gebruik van drukverlagende matrassen kunnen helpen bij het voorkomen van decubitus.
• Goede blaas- en darmzorg: Regelmatige blaas- en darmtraining kan helpen om urineweginfecties en constipatie te voorkomen.
• Pijnmanagement: Het tijdig behandelen van pijn en spierspanning kan complicaties verminderen en de kwaliteit van leven verbeteren.