Longaandoening silicose: Blootstelling (inademen) van silica

Silicose is een longaandoening waarbij een patiënt kleine stukjes silica inademt. Dit is een mineraal dat deel uitmaakt van zand, steen, rots, klei, graniet en minerale ertsen zoals kwarts. Voornamelijk werknemers met een beroep in de mijnbouw en glasproductie zijn getroffen. De blootstelling aan silicadeeltjes veroorzaakt littekens in de longen waardoor de patiënt onder meer moet hoesten, kortademig is en gewichtsverlies vertoont. Deze symptomen treden op na enkele weken tot mogelijk zelfs vele tientallen jaren. Silicose verhoogt onder andere het risico op luchtweginfecties, waaronder tuberculose. Stoppen met roken en de blootstelling aan silicastof vermijden is de beste behandelingsmethode, al is medicatie, therapie en chirurgie wel beschikbaar voor patiënten met deze longaandoening.

• Synoniemen silicose
• Epidemiologie longaandoening
• Oorzaken: Inademen silica
• Indeling silicose
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van de longen
• Prognose van de ziekte
• Complicaties blootstelling aan silica: Meer risico op tuberculose
• Preventie van silicose
• Recente ontwikkelingen en onderzoek

Synoniemen silicose

Silicose is eveneens gekend onder deze synoniemen:

• progressieve massale fibrose
• silicoproteinosis
• silicosis
• sillicose
• sillicosis

Epidemiologie longaandoening

Silicose treedt niet meer zo vaak op omdat mensen nu beschermende kledij gebruiken en de werkomgeving is aangepast, waardoor ze veel minder giftige stof inademen. Cijfers zijn evenwel niet gevonden in de geraadpleegde bronnen. De aandoening kent geen raciale voorliefde. Mensen van Afrikaanse afkomst zijn verder vaker getroffen dan blanken. Daarnaast presenteren vooral mannen zich met silicose, daar zij veelal in risicoberoepen voor de longaandoening tewerkgesteld zijn. Tot slot is er geen wetenschappelijke informatie gevonden over de gemiddelde leeftijd waarop de symptomen optreden.

Oorzaken: Inademen silica

Mensen die tijdens het werk blootgesteld zijn aan kwartsstof en silica inademen, lopen gevaar op silicose. Zij werken bijvoorbeeld in de glas-, aardewerk- of keramiekindustrie, de mijnbouw, de productie van schuurmiddelen, de steenhouwerij, de sector van wegen en bouw (asfalt- en betonproductie, bouw- en sloopafval). Patiënten ademen de fijne silicastof in die terechtkomt in de longen. Daar valt het immuunsysteem deze stofdeeltjes aan. Dit veroorzaakt een ontsteking (zwelling) wat leidt tot littekenweefsel in de longen (longfibrose). Door deze schade werkt het longweefsel niet goed.

Indeling silicose

Drie types van silicose zijn mogelijk:

Chronische silicose

Chronische silicose, de meest voorkomende vorm, is het gevolg van een blootstelling op lange termijn (meer dan twintig jaar) aan lage hoeveelheden kwartsstof. De silica veroorzaakt zwelling van de longen en borstlymfklieren. Een patiënt heeft hierbij ademhalingsproblemen.

Versnelde silicose

Versnelde silicose treedt op na blootstelling aan grotere hoeveelheden silica gedurende een kortere periode (vijf à vijftien jaar). Hierbij gebeurt de zwelling in de longen sneller dan in eenvoudige silicose.

Acute silicose

Acute silicose is het gevolg van kortdurende blootstelling aan zeer grote hoeveelheden silica. De longen zijn bij deze vorm erg ontstoken en vullen zich met vocht, waardoor bij de patiënt ernstige kortademigheid en een laag zuurstofgehalte in het bloed ontstaat. Dit is op te sporen met een pulsoximetrie, een speciaal onderzoek met een klemmetje aan de vingertop.

Symptomen

Intense blootstelling aan silica veroorzaakt de aandoening binnen een jaar. Gewoonlijk duurt het ten minste tien tot vijftien jaar na de blootstelling voordat de symptomen optreden. De ontwikkeling van de symptomen hangt af van enkele factoren:

• de duur van de blootstelling
• de hoeveelheid en soort van de ingeademde stof
• de hoeveelheid vrije kristallijn silicastof
• de individuele weerstand
• de leeftijd van de werknemer
• de relatieve grootte van de ingeademde deeltjes
• de rookgewoonten
• de vorm van de silica
• het stadium van de ziekte

De patiënt moet langdurig en soms ernstig hoesten, is kortademig en hij verliest gewicht (gewichtsverlies) als gevolg van een verlies van eetlust. Vermoeidheid, koorts en scherpe pijn op de borst komen ook voor bij patiënten met deze longaandoening. Tot slot heeft de patiënt mogelijk een blauwe huidskleur (de medische term hiervoor is "cyanose") als gevolg van een tekort van zuurstof in het bloed, wat vooral voorkomt in ernstige gevallen.

Diagnose en onderzoeken

De blootstelling aan grote hoeveelheden vrije silica blijft mogelijk lang onopgemerkt omdat silica geurloos en niet-irriterend is en geen directe gevolgen voor de gezondheid heeft.

Lichamelijk onderzoek

De arts voert een grondig lichamelijk onderzoek uit bij de patiënt in combinatie met een goede anamnese, en bemerkt zo de zichtbare symptomen van silicose. Wanneer hij met de stethoscoop luistert naar de longen van de patiënt, hoort hij een piepend en krakend ademgeluid (gekend als 'reutels'). Hij vraagt na wat de hobby's en tewerkstelling van de patiënt inhouden.

Diagnostisch onderzoek

Bovendien maakt de arts een röntgenfoto (radiografisch onderzoek) en een CT-scan van de borstkas. Ook voert hij een longfunctieonderzoek (spirometrie) uit. Bij een bronchoscopie inspecteert de arts de binnenkant van de longen. Ook een biopsie van de longen is soms noodzakelijk voor de diagnose van silicose. De arts wil tevens enkele andere aandoeningen uitsluiten. Hiervoor doet hij een onderzoek naar tuberculose via een sputumcultuur en bovendien voert hij een volledig bloedonderzoek uit om bindweefselaandoeningen uit te sluiten.

Differentiële diagnose

De arts verwart silicose vaak met volgende aandoeningen of syndromen:

• asbestose
• chronisch obstructief longlijden (COPD)
• een andere vorm van een stoflongziekte (pneumoconiose)
• granulomatose met polyangiitis (ziekte van Wegener)
• idiopathische longfibrose
• miliaire tuberculose
• overgevoeligheidspneumonitis
• pulmonale alveolaire proteinosis
• sarcoïdose

Behandeling van de longen

Voor deze longaandoening is geen specifieke behandeling voorhanden. Daarom voorkomt de patiënt best de bron van de blootstelling aan silica zodat hij voorkomt dat de ziekte verergert. Medicatie, luchtwegverwijders en zuurstoftherapie zijn mogelijke behandelingsmethoden. Indien de patiënt last heeft van een luchtweginfectie, schrijft de arts antibiotica voor. De patiënt stopt verder best met roken en hij vermijdt ook andere irriterende stoffen. Voor sommige patiënten met ernstige silicose is een longtransplantatie vereist.

Prognose van de ziekte

De prognose varieert tussen de patiënten en is vooral afhankelijk van de ernst en uitgebreidheid van de silicose. Het is namelijk bij elke patiënt anders in hoeverre de longen aangetast zijn. Na verloop van tijd neemt de longcapaciteit bij patiënten met silicose wel af en is zuurstofondersteuning veelal nodig als ondersteuning bij de ademhaling.

Complicaties blootstelling aan silica: Meer risico op tuberculose

Silicose resulteert mogelijk in volgende gezondheidsproblemen: hartfalen (slecht rondpompen van bloed door het hart), een bindweefselaandoening (zoals reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen), scleroderma (= progressieve systemische sclerose), en systemische lupus erythematosus), chronisch obstructief longlijden, longkanker, een nieraandoening, progressieve massale fibrose, pulmonale hypertensie en andere luchtweginfecties. De patiënt is vooral erg gevoelig voor tuberculose maar de verhoogde incidentie van tuberculose bij patiënten met silicose is niet goed begrepen. De patiënt krijgt als gevolg hiervan regelmatig controleonderzoeken om tuberculose op te sporen.

Preventie van silicose

Voorkomen is de sleutel bij silicose. Werkgevers moeten zorgen voor een veilige werkomgeving, inclusief goede ventilatie en beschermende uitrusting voor werknemers die aan silicastof worden blootgesteld. Het gebruik van natte methoden bij het boren en snijden van materialen die silica bevatten, kan het risico op blootstelling aanzienlijk verminderen. Werknemers dienen daarnaast regelmatig medische controles te ondergaan om eventuele vroegtijdige tekenen van silicose op te sporen. Het informeren en opleiden van werknemers over de risico's en het belang van beschermende maatregelen is eveneens cruciaal.

Recente ontwikkelingen en onderzoek

Anno augustus 2024 wordt er veel onderzoek gedaan naar nieuwe behandelingsmogelijkheden voor silicose. Er wordt onder meer gekeken naar de effectiviteit van antifibrotische middelen die de vorming van littekenweefsel in de longen kunnen verminderen. Daarnaast zijn er innovaties in luchtzuiverende technologieën op de werkplek om de blootstelling aan silicastof verder te beperken. Het monitoren van de gezondheid van werknemers met behulp van nieuwe biomarker-testen biedt ook perspectief voor vroege opsporing en interventie.

Lees verder

• Byssinose: Longaandoening na blootstelling katoenen stof
• Asbestose: Longaandoening door blootstelling aan asbest
• Pneumoconiose (stoflongen): Inademen van fijne stofdeeltjes
• Antracose: Longziekte door inademing van koolstofdeeltjes
• Longgezondheid: Tips voor gezonde longen & goede longfunctie