Longtransplantatie: Longen van donor bij longaandoening

Een longtransplantatie is een belangrijke operatie voor patiënten met levensbedreigende schade aan de longen of een longaandoening. Voor patiënten met een ernstige longziekte waarbij alle andere medische opties falen, is deze operatie namelijk een laatste redmiddel. Bij een longtransplantatie verwijdert de chirurg één of beide zieke longen en vervangt hij deze door gezonde longen van een menselijke donor. De longtransplantatie duurt lang en brengt vele mogelijke complicaties en gevolgen met zich mee. De eerste succesvolle enkele longtransplantatie gebeurde in 1983 in Toronto.

• Beschrijving: Long of longen van dode of levende donor
• Indicatie longtransplantatie
• Tegenindicatie longtransplantatie
• Voordat de longtransplantatie plaatsvindt
• Voor de operatie
• Tijdens de operatie
• Na de operatie
• Prognose
• Risico's
• Complicaties
• Preventie van complicaties bij longtransplantatie
• Psychologische ondersteuning en therapie
• Voedingspatroon en leefstijl aanpassingen
• Revalidatie en longrevalidatieprogramma's
• Immuunsuppressieve therapie en infectiepreventie
• Levenskwaliteit en sociale ondersteuning
• Langetermijnopvolging en medische controle

Beschrijving: Long of longen van dode of levende donor

In de meeste gevallen komt de nieuwe long of zijn de nieuwe longen afkomstig van een patiënt die jonger is dan 65 jaar en hersendood is, maar nog steeds levensondersteuning krijgt. Het donorweefsel moet zoveel mogelijk overeenkomen met het weefseltype van de te opereren patiënt. Dit vermindert de kans op afstoting. Soms komen longen van levende donoren. Hiervoor zijn dan twee of meer patiënten nodig. Elke patiënt schenkt een segment (lob of kwab) van hun longen. Dit vormt een hele long voor de patiënt die het ontvangt.

Indicatie longtransplantatie

In de meeste gevallen gebeurt een longtransplantatie pas nadat alle andere behandelingen voor longfalen niet succesvol zijn. Een longtransplantatie is aanbevolen voor patiënten jonger dan 65 jaar die een ernstige longziekte hebben. Voorbeelden van enkele ziekten waarbij een longtransplantatie nodig is, omvatten:

• Alfa-1-antitrypsine-deficiëntie
• Blijvende verwijdingen van delen van de luchtwegen door beschadiging van de luchtpijpvertakkingen (bronchiëctasieën)
• Emfyseem of chronisch obstructief longlijden (COPD)
• Hoge bloeddruk in de bloedvaten van de longen (medische term is "pulmonale hypertensie")
• Idiopathische longfibrose (littekenweefsel in de longen zonder bekende oorzaak)
• Longgerelateerde aandoeningen waarbij het longweefsel gezwollen is en littekens ontstaan (interstitiële longziekte)
• Mucoviscidose (cystische fibrose of taaislijmziekte)
• Sarcoïdose
• Schade aan de longbloedvaten door een aangeboren hartafwijking (aangeboren afwijking)
• Vervanging van eerder getransplanteerde longen die afgestoten zijn

Tegenindicatie longtransplantatie

Een longtransplantatie is niet bij alle patiënten mogelijk. Patiënten met een actieve virale hepatitis B, virale hepatitis C of hiv-infectie, met een ernstige aandoening van andere organen of met een longziekte die waarschijnlijk de nieuwe long eveneens aantast, komen niet in aanmerking. Ook voor patiënten die te jong of oud zijn, of te ziek of ondervoed zijn, is de operatie geen goed idee. Daarnaast is het misbruik van alcohol of drugs of het permanent blijven roken niet toegestaan voor wie een longtransplantatie nodig heeft. Ook voor patiënten die in de afgelopen twee jaar kanker hebben gehad, is de operatie geen goed idee. Tot slot zijn patiënten die de nodige vooronderzoeken niet willen doen, alsook patiënten die niet betrouwbaar medicijnen innemen, bijvoorbeeld omwille van psychische of psychiatrische aandoeningen, uitgesloten voor een longtransplantatie.

Voordat de longtransplantatie plaatsvindt

Onderzoeken

De patiënt ondergaat een heleboel vooronderzoeken voordat de transplantatie plaatsvindt, met name een bloedonderzoek of huidtest (controle op infecties), een bloedtypering, een elektrocardiografie (ECG: meting van de elektrische activiteit van het hart), echocardiogram of hartkatheterisatie), een longfunctieonderzoek (spirometrie), enkele onderzoeken om het begin van kanker op te sporen zoals een uitstrijkje, een mammografie (radiografisch onderzoek van de borsten) en een colonoscopie), en een weefseltypering zodat het lichaam de longen niet afstoot.

Leefrichtlijnen

De patiënt komt op de wachtlijst terecht voor een longtransplantatie. Het is tijdens deze periode belangrijk dat hij stopt met het drinken van alcohol, niet rookt, en een gezond gewicht handhaaft. Daarnaast neemt hij medicatie zoals voorgeschreven en volgt hij indien nodig nog longrevalidatie. Ook is het belangrijk om alle mogelijke vooronderzoeken te ondergaan, want anders kan de longtransplantatie mogelijk in het gedrang komen. Vanzelfsprekend is de patiënt steeds beschikbaar wanneer hij op de wachtlijst staat, zodat een operatie meteen mogelijk is wanneer een donorlong beschikbaar is.

Voor de operatie

De patiënt krijgt net voor de operatie algemene narcose toegediend, waarbij hij voortdurend slaapt en geen pijn heeft. De enkele longoperatie kent een tijdsduur van vier tot acht uur, de dubbele longtransplantatie duurt gemiddeld zes tot twaalf uur.

Tijdens de operatie

De chirurg maakt eerst een chirurgische snede in de borst. Een longtransplantatie gebeurt vaak met behulp van een hart-longmachine. Dit apparaat doet het werk van het hart en de longen, terwijl de chirurg het hart en de longen stopt voor de operatie.

Bij een enkele longtransplantatie maakt de chirurg de snede aan de zijkant van de borst, waar de donorlong terechtkomt. In de meeste gevallen verwijdert de chirurg de long met de slechtste functie. Bij dubbele longtransplantatie daarentegen maakt de chirurg de snede onder de borst. Daarna verwijdert de chirurg één of beide longen. De chirurg hecht de belangrijkste bloedvaten en luchtwegen van de nieuwe long in de bloedvaten en luchtwegen. De chirurg hecht vervolgens de donorlob of -long op zijn plaats. Gedurende enkele dagen krijgt de patiënt een buisje dat uit de borst steekt. Dit buisje voert lucht, vocht en bloed af uit de borst, zodat de longen opnieuw volledig uitzetten. Soms gebeurt een hart- en longtransplantatie op hetzelfde moment (hart-longtransplantatie) als het hart eveneens aangetast is.

Na de operatie

De patiënt verblijft na de operatie op de intensive care unit (ICU), waar hij meestal lang verblijft alvorens naar een gewone kamer te mogen. In totaal duurt de ziekenhuisopname gemiddeld tussen de 7 en 21 dagen, tenzij de patiënt complicaties heeft, want dan is het verblijf langer. Hij krijgt tijdens het ziekenhuisverblijf ademhalingsoefeningen en moet ook vaak hoesten, wat helpt om vocht uit de longen te krijgen. De herstelperiode bedraagt ongeveer zes maanden. De patiënt krijgt na de transplantatie regelmatig en zelfs jaren later nog controlebezoeken, met inbegrip van een bloedonderzoek en röntgenfoto's (radiografisch onderzoek).

Prognose

Ongeveer vier op de vijf patiënten leven nog één jaar na de transplantatie. De vijfjaarsoverleving bedraagt ongeveer veertig procent. Het hoogste risico van overlijden is in het eerste jaar, hoofdzakelijk door afstotingsproblemen.

Het afstotingsproces duurt erg lang. Het immuunsysteem beschouwt de getransplanteerde long als een indringer en valt deze aan. De patiënt neemt hiervoor levenslang immunosuppressiva (geneesmiddelen die het immuunsysteem onderdrukken). Op deze manier wordt de kans op afstoting verlaagd. Als gevolg hiervan is het lichaam ook slechter in het vechten tegen infecties.

Kanker of hartproblemen komen voor bij één op de vijf patiënten na vijf jaar. Voor de meeste patiënten is de kwaliteit van leven verbeterd na een longtransplantatie. Ze hebben een beter uithoudingsvermogen en zijn in staat om op dagelijkse basis meer activiteiten uit te oefenen.

Risico's

Risico's van longtransplantatie zijn onder meer:

• Afstoting van de nieuwe long, wat soms meteen, maar ook binnen de eerste vier tot zes weken kan gebeuren. Mogelijke symptomen hiervan zijn koorts en griepachtige symptomen, hoesten, kortademigheid, nieuwe pijn rond de longen en een algemeen gevoel van onbehagen
• Bloedstolsels (diep veneuze trombose)
• Diabetes mellitus, dunner bot, of een hoog cholesterolgehalte door de medicijnen die een patiënt inneemt na een longtransplantatie
• Hoger risico op bepaalde vormen van kanker
• Problemen op de plaats waar de nieuwe bloedvaten en longen werden vastgemaakt
• Schade aan de nieren, lever of andere organen door de afstotingsgeneesmiddelen
• Verhoogd risico op infecties als gevolg van anti-afstotingsgeneesmiddelen (immunosuppressiva)

Complicaties

Longtransplantaties kunnen verschillende ernstige complicaties met zich meebrengen:

Afstoting

Afstoting is een ernstige complicatie waarbij het immuunsysteem de nieuwe longen als een vreemde indringer beschouwt en deze aanvalt. Dit kan leiden tot ernstige ademhalingsproblemen en kan vaak binnen enkele weken na de transplantatie optreden. Behandeling bestaat uit hogere doses immunosuppressiva en andere medicijnen.

Infecties

Door de gebruik van immunosuppressiva heeft de patiënt een verhoogd risico op infecties. Dit kan leiden tot ernstige complicaties zoals pneumonie, schimmelinfecties en virale infecties.

Bloedstolsels

Bloedstolsels kunnen zich vormen in de aderen van de benen (diep veneuze trombose) en kunnen zich naar de longen verplaatsen (longembolie). Dit kan leiden tot ernstige ademhalingsproblemen en vereist vaak onmiddellijke medische interventie.

Nier- en leverproblemen

De immunosuppressiva kunnen schade aan de nieren en lever veroorzaken, wat kan leiden tot nierinsufficiëntie of leverfalen. Regelmatige monitoring van de nier- en leverfunctie is noodzakelijk.

Diabetes mellitus

Na de operatie kan de patiënt diabetes ontwikkelen als gevolg van de immunosuppressiva. Dit vereist vaak voedingsaanpassingen en medicatie om de bloedsuikerspiegel onder controle te houden.

Kanker

Er is een verhoogd risico op bepaalde vormen van kanker, zoals huidkanker en lymfoom, als gevolg van de langdurige immunosuppressie.

Preventie van complicaties bij longtransplantatie

Preventie van complicaties bij een longtransplantatie kan door de volgende maatregelen worden bereikt:

Strikte medicatie-inname

Het strikt volgen van het medicatieschema voor immunosuppressiva en andere voorgeschreven medicijnen is cruciaal om afstoting en infecties te voorkomen.

Regelmatige controles

Regelmatige controlebezoeken bij de arts zijn belangrijk voor het monitoren van de longfunctie, nier- en leverfunctie, en algemene gezondheid. Dit helpt bij het vroegtijdig opsporen van complicaties.

Infectiepreventie

Het volgen van strikte hygiëne- en infectiepreventieprotocollen, zoals handhygiëne en vermijden van blootstelling aan ziekten, helpt infecties te voorkomen.

Gezonde leefstijl

Het handhaven van een gezonde levensstijl, inclusief een evenwichtig voedingspatroon en regelmatige lichaamsbeweging, kan helpen om de algehele gezondheid te bevorderen en complicaties te verminderen.

Vroegtijdige behandeling

Vroegtijdige herkenning en behandeling van symptomen zoals koorts, hoesten of kortademigheid kunnen helpen bij het voorkomen van ernstige complicaties.

Psychologische ondersteuning en therapie

Emotionele uitdagingen na een longtransplantatie

Een longtransplantatie heeft niet alleen een grote impact op het lichaam, maar stelt patiënten ook voor aanzienlijke emotionele uitdagingen. Angst, onzekerheid en gevoelens van depressie kunnen zowel voor als na de ingreep opduiken. Patiënten moeten niet alleen omgaan met de angst voor mogelijke complicaties, maar ook met de aanpassing aan een nieuw leven na de transplantatie. Deze emoties kunnen het herstelproces verstoren en het vermogen van de patiënt om zich aan de nieuwe situatie aan te passen, negatief beïnvloeden. Psychologische ondersteuning helpt bij het verminderen van deze emoties, zodat patiënten zich meer kunnen richten op hun fysieke herstel.

Belang van psychotherapie en copingmechanismen

Psychotherapie kan voor veel patiënten een belangrijk hulpmiddel zijn om te leren omgaan met de psychologische effecten van een longtransplantatie. Regelmatige sessies met een psychotherapeut bieden de mogelijkheid om effectieve copingmechanismen te ontwikkelen die bijdragen aan het zelfvertrouwen en de motivatie. Dit omvat technieken voor stressbeheersing, het ontwikkelen van een positieve kijk op het herstelproces, en het leren van methoden om negatieve gedachten en gevoelens te beheersen. Patiënten kunnen ook baat hebben bij therapieën zoals cognitieve gedragstherapie, die hen helpt om realistische doelen te stellen en de uitdaging van het herstel stap voor stap aan te gaan.

Rol van familieondersteuning en sociale netwerken

Naast professionele psychotherapie speelt ondersteuning vanuit de directe omgeving, zoals familie en vrienden, een cruciale rol in het herstelproces. Familieleden kunnen emotionele steun bieden en praktische hulp verlenen, zoals bij dagelijkse activiteiten of medische afspraken. Dit biedt niet alleen emotionele stabiliteit, maar versterkt ook de motivatie van de patiënt. Steungroepen voor longtransplantatiepatiënten kunnen bovendien een waardevolle bron zijn voor het uitwisselen van ervaringen en het verminderen van gevoelens van isolement. Het delen van ervaringen met anderen in een vergelijkbare situatie kan voor patiënten een bron van steun en herkenning zijn.

Voedingspatroon en leefstijl aanpassingen

Belang van een gezond voedingspatroon na de transplantatie

Na een longtransplantatie is het van groot belang dat patiënten een uitgebalanceerd voedingspatroon volgen om het lichaam te ondersteunen bij herstel en om het risico op infecties te verminderen. Immunosuppressiva, die worden voorgeschreven om afstoting van de nieuwe longen te voorkomen, kunnen bijwerkingen veroorzaken zoals een verhoogd risico op infecties en een verzwakt immuunsysteem. Voedingsaanpassingen, zoals het kiezen voor voedingsmiddelen die rijk zijn aan vitamines en mineralen, kunnen het immuunsysteem ondersteunen. Ook moet aandacht worden besteed aan het voorkomen van ongewenste gewichtstoename, die extra druk op de longen en het hart kan leggen.

Rol van lichaamsbeweging en leefstijlveranderingen

Naast een gezond voedingspatroon speelt regelmatige lichaamsbeweging een belangrijke rol in het herstelproces na een longtransplantatie. Beweging helpt niet alleen de longcapaciteit te versterken, maar verbetert ook de algemene conditie en het uithoudingsvermogen van de patiënt. Aanpassingen in de leefstijl, zoals het vermijden van roken en overmatig alcoholgebruik, zijn essentieel voor het behoud van een goede gezondheid en het minimaliseren van gezondheidsrisico's. Veel patiënten werken samen met een diëtist en fysiotherapeut om een individueel plan op te stellen dat hun specifieke behoeften ondersteunt.

Revalidatie en longrevalidatieprogramma's

Doelen van longrevalidatieprogramma's

Longrevalidatieprogramma’s zijn ontwikkeld om patiënten te helpen hun longcapaciteit te optimaliseren en hun lichamelijke conditie te verbeteren. Ademhalingsoefeningen, die een kernonderdeel van deze programma's vormen, helpen bij het versterken van de ademhalingsspieren en het verbeteren van de zuurstofopname. De lichamelijke training in deze programma's richt zich op het opbouwen van kracht en uithoudingsvermogen, zodat patiënten beter kunnen functioneren in hun dagelijkse leven. Het doel is om patiënten te helpen hun onafhankelijkheid te herwinnen en het vertrouwen in hun fysieke capaciteiten te vergroten.

Individueel afgestemde revalidatie en begeleiding

Revalidatieprogramma's worden afgestemd op de unieke behoeften van elke patiënt. Dit omvat het aanpassen van de intensiteit en duur van de oefeningen aan het individuele hersteltempo en fysieke vermogen van de patiënt. Naast fysieke oefeningen kunnen longrevalidatieprogramma's ook educatieve sessies bevatten waarin patiënten leren over ademhalingstechnieken, het belang van een gezond voedingspatroon, en hoe ze mogelijke complicaties kunnen herkennen. Door deze uitgebreide aanpak kunnen patiënten het maximale voordeel halen uit hun revalidatie, wat hun kwaliteit van leven en herstel op de lange termijn ten goede komt.

Immuunsuppressieve therapie en infectiepreventie

Verhoogd infectierisico door immuunsuppressiva

Immuunsuppressieve therapie, die essentieel is om afstoting van de getransplanteerde longen te voorkomen, onderdrukt het immuunsysteem van de patiënt. Hierdoor zijn patiënten echter vatbaarder voor infecties. Om infecties te voorkomen, moeten patiënten zich strikt houden aan hygiëneprotocollen zoals regelmatige handhygiëne, het vermijden van drukke plaatsen, en, indien nodig, het dragen van een mondmasker. Deze maatregelen zijn cruciaal om het risico op infectie te minimaliseren, vooral in de eerste maanden na de transplantatie wanneer het immuunsysteem op zijn zwakst is.

Regelmatige medische opvolging en aanpassing van medicatie

Langdurige opvolging door een arts is noodzakelijk om de dosering van immunosuppressiva zorgvuldig af te stemmen op de behoefte van de patiënt. De dosering kan in de loop van de tijd worden aangepast om het risico op bijwerkingen te verminderen zonder de effectiviteit van de therapie te verliezen. Deze opvolging omvat ook regelmatige bloedtesten om vroegtijdig tekenen van infectie of andere complicaties te detecteren. Door nauwgezet te monitoren, kunnen artsen complicaties voorkomen of tijdig behandelen, wat essentieel is voor het behoud van een goede gezondheid op de lange termijn.

Levenskwaliteit en sociale ondersteuning

Impact van een longtransplantatie op levenskwaliteit

Een longtransplantatie kan zowel de fysieke mobiliteit als de algehele levenskwaliteit van een patiënt aanzienlijk verbeteren, maar kan ook nieuwe uitdagingen met zich meebrengen. Hoewel veel patiënten meer energie ervaren en hun dagelijkse activiteiten makkelijker kunnen uitvoeren, kunnen anderen geconfronteerd worden met beperkingen en onzekerheden over hun toekomst. Het herstelproces en de aanpassing aan een nieuwe levensstijl kunnen stressvol zijn, en sommige patiënten kunnen problemen ondervinden bij het vinden van een nieuwe balans tussen hun fysieke beperkingen en hun levensdoelen.

Ondersteuning vanuit steungroepen en sociale netwerken

Sociale ondersteuning speelt een belangrijke rol bij de aanpassing van patiënten aan hun nieuwe situatie na een longtransplantatie. Steungroepen voor longtransplantatiepatiënten bieden een netwerk waarin patiënten ervaringen en uitdagingen kunnen delen. Door in contact te komen met anderen die soortgelijke ervaringen hebben, kunnen patiënten zich minder geïsoleerd voelen en steun en motivatie krijgen om met hun eigen situatie om te gaan. Ook familie en vrienden spelen een onmisbare rol in het ondersteunen van de patiënt, wat bijdraagt aan een betere levenskwaliteit en een positief herstelproces.

Langetermijnopvolging en medische controle

Noodzaak van regelmatige medische controles

Na een longtransplantatie is langdurige medische opvolging essentieel om de gezondheid van de patiënt te monitoren en mogelijke complicaties op tijd te herkennen. Regelmatige longfunctietests, beeldvorming, en bloedonderzoek helpen artsen om een gedetailleerd beeld te krijgen van de gezondheidstoestand van de patiënt. Deze opvolging is belangrijk om afstoting, infecties en andere complicaties, zoals longfibrose of nierproblemen door medicatie, vroegtijdig op te sporen en te behandelen.

Belang van vroegtijdige detectie en interventie

Langetermijnopvolging maakt het mogelijk om snel in te grijpen bij afwijkingen of nieuwe symptomen. Vroegtijdige detectie van mogelijke problemen stelt artsen in staat om onmiddellijk de benodigde aanpassingen door te voeren, zoals het aanpassen van medicatiedoses of het starten van aanvullende behandelingen. Dit draagt bij aan het behoud van een goede longfunctie en helpt patiënten om zich veilig en ondersteund te voelen tijdens hun herstel en in de jaren na de transplantatie.

Lees verder

• Graft-versus-host ziekte: Complicatie na transplantatie
• Long naaldbiopsie: Onderzoek weefsel uit longen
• Longgezondheid: Tips voor gezonde longen & goede longfunctie
• Longoedeem: Vocht in de longen door linkerhartfalen
• Longabces: Bacteriële infectie met abces in longen