Acne: oorzaken en werking van de beschikbare middelen

Vooral mensen tussen 13 en 35 jaar worden getroffen door acne of jeugdpuistjes. Jongens kunnen ze krijgen vanaf 12 jaar, meisjes soms al eerder. Naar schatting kent 70% van de jongens en 40% van de meisjes een lichte vorm van acne; 3 tot 4% van de jongens en minder dan 1% van de meisjes heeft er in ernstiger mate last van. Acne duurt meestal een paar jaar, en vermindert over het algemeen in de loop van de puberteit. Ernstige acne kan permanente littekens veroorzaken. Er zijn talloze middelen te koop die zouden werken. Waarom ontstaan puistjes, welke middelen zijn echt effectief en wat kunt u zelf doen?

Mee-eters, witte pukkels en rode, ontstoken pukkels

In de huid zitten kleine kliertjes die talg (of huidsmeer) maken. Deze talg komt naar buiten door een porie en maakt de huid minder doorlatend voor water en soepel. Talg beschermt de huid tegen invloeden van buitenaf. De porie kan echter verstopt raken doordat er te veel of te dikke talg wordt gemaakt en door ophoping van dode huidcellen. Omdat de productie van talg blijft doorgaan, hoopt deze zich onder de huid op en ontstaan er pukkels. Ze verschijnen vooral op het gezicht, maar kunnen ook voorkomen op borst, schouders en rug.

Er zijn drie soorten puistjes: zwarte, witte en rode. Bij een verstopping krijgt de puist een zwarte kleur door de pigmentstof melanine, die zich in het verstopte kanaal ophoopt. De zwarte puist, vaak 'mee-eter' genoemd, is dus niet zwart door vuil, zoals vaak wordt gedacht. Bij een zwarte puist is de afvoer naar buiten wel verstopt, maar niet helemaal afgesloten.

Is dat wel het geval, dan ontstaat een witte pukkel. De huid is op die plaats wat pijnlijk en voelt vaak gespannen aan. Zo'n afgesloten puist kan gaan ontsteken, waarbij irriterende vetzuren ontstaan. Vervolgens wordt de huid rondom rood en ontstaat een ontstoken rode puist, de ernstigste vorm van acne.

Ontstaan van acne of jeugdpuistjes

Het is nooit aangetoond dat voedsel als varkensvlees, kaas, vet, chocolade en noten acne veroorzaakt of erger maakt. Het ontstaan van acne of jeugdpuistjes heeft vooral te maken met het begin van de puberteit en hormonen. Vooral het hormoon testosteron wordt ermee in verband gebracht. Vrouwen hebben dit mannelijke hormoon ook, zij het in mindere mate. Vlak voor de menstruatie en tijdens zwangerschap zijn er hormonale veranderingen en kunnen puistjes ontstaan. Ook de anticonceptiepil (die vrouwelijke hormonen bevat) kan puistjes in de hand werken.

Verder kunnen anabolen en ontstekingsremmende corticosteroïdcrèmes acne veroorzaken en verergeren. Hetzelfde geldt voor tuberculosemiddelen zoals isoniazide en het antidepressivum lithium. Daarnaast kunnen cosmetica en vaseline het ontstaan van acne bevorderen. Deze producten sluiten vaak de poriën (geheel) af of ze bevorderen de aanmaak van talg.

Is acne zelf te voorkomen/verhelpen?

Het enige goede advies is eigenlijk om de huid te wassen met lauw water en zo weinig mogelijk zeep. Spoel zeepresten goed weg en dep de huid met een schone, zachte doek. Laat de huid zo veel mogelijk met rust. Uitknijpen geeft meer kans op onderhuidse infecties en littekens. Smeer zo min mogelijk cosmetica op de huid. Er wordt weleens geadviseerd de puisten te laten uitdrogen door zonlicht. Wees hier echter voorzichtig mee. Te veel UV-licht, zeker in een warme, vochtige omgeving, kan de acne juist verergeren. Te veel UV-licht kan ook huidkanker veroorzaken.

Middelen tegen acne die werken

Er zijn twee vrij verkrijgbare middelen die meestal een effect hebben: salicylzuur en benzoylperoxide. Deze stoffen verhelpen de verstopping van de poriën door de huid zo sterk te irriteren dat zij gaat schilferen. De pukkel komt dan naar buiten en verdwijnt. Het resultaat laat vaak wel een paar weken op zich wachten en soms verergert de acne in het begin.

Salicylzuur 5%

Bij acne met voornamelijk mee-eters is salicylzuurlotion 5% een goede keus. Salicylzuur werkt alleen bij een concentratie van 5% of meer. Het zit vaak ook in cosmetische producten tegen acne, maar helaas in te lage concentraties om effect te hebben.

Benzoylperoxide 5%

Benzoylperoxide heeft een wat sterkere werking dan salicylzuur en is daarom geschikter als er naast mee-eters ook witte en rode pukkels zijn. Nogal wat mensen (circa één op de 50) blijken er overgevoelig voor. Zij krijgen dan last van jeuk, een rode huid of eczeem. Het werkt dus goed, maar voorzichtigheid is geboden; benzoylperoxide blijft een irriterende stof. Het kan zelfs kleding aantasten en verbleken. Het is wijsheid om te beginnen met een zalf dat 5% benzoylperoxide bevat. Als dat onvoldoende werkt kunt u 10% proberen.

Middelen tegen acne die worden afgeraden

Bij de drogist zijn talloze middelen tegen jeugdpuistjes of acne te vinden. Gebruik van desinfecterende zepen en lotions met stoffen als triclosan en chloorhexidine heeft geen effect. Deze middelen doden bacteriën. Werken doen ze echter niet omdat de bacteriën meestal te diep onder het huidoppervlak zitten waar deze stoffen niet zullen komen.

Er zijn veel producten die niet als geneesmiddel maar als cosmeticum worden verkocht. Het betreft bekende merken als Clearasil en heel veel huismerken. De samenstelling van deze producten is niet altijd duidelijk. Sommige bevatten salicylzuur, maar niet altijd in concentraties die werkzaam zijn. Ook bevatten ze vaak nutteloze toevoegingen zoals de genoemde middelen die bacteriën doden en parfums die de huid mogelijk irriteren.

Van vitamine B is nooit aangetoond dat het acne verhelpt. Homeopathische en plantaardige middelen met ingrediënten als rode zonnehoed, goudsbloem en toverhazelaar hebben hetzelfde nadeel als andere crèmes, namelijk dat ze de poriën verstoppen. Een heilzame werking van deze ingrediënten is nooit aangetoond, ook niet als ze in tabletten of druppels zijn verwerkt.

Ernstige acne, huisarts inschakelen?

Als de besproken middelen onvoldoende werken kunt u de huisarts inschakelen. Bij ernstige acne zijn nog een aantal andere behandelingen mogelijk. Het is het best als u dat zelf met uw huisarts bespreekt.