Tuberculose: Bacteriële infectie met longproblemen

Tuberculose is een ernstige infectieziekte veroorzaakt door bacteriën die voornamelijk de longen en soms andere organen aantasten. De ziekte verspreidt zich voornamelijk via druppelinfectie in de lucht. Ongeveer een derde van de wereldbevolking heeft de latente vorm van tuberculose, waarbij de infectie asymptomatisch is en geen besmettingsgevaar oplevert. Mensen met actieve tuberculose zijn echter wel besmettelijk. Ze ervaren vaak symptomen zoals pijn op de borst en pijn bij het hoesten. De behandeling van tuberculose kan lang duren, vooral omdat veel bacteriën resistent zijn tegen veelgebruikte geneesmiddelen. Tuberculose is echter te genezen en te voorkomen. Wereldwijd wordt jaarlijks op 24 maart de Wereld Tuberculosedag gehouden om bewustzijn te vergroten.

• Synoniemen voor tuberculose
• Epidemiologie van tuberculose
• Risicofactoren voor infectieziekte
• Oorzaken van tuberculose: De bacterie
• Symptomen: Latente en actieve tuberculose met longproblemen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose van tuberculose
• Complicaties van tuberculose
• Ziektegerelateerde complicaties
• Bijwerkingen van medicatie
• Preventie van bacteriële infectie

Synoniemen voor tuberculose

Tuberculose (TB, TBC) staat ook bekend onder de volgende synoniemen:

• consumptie
• ftisis
• tering
• tuberculosis
• vliegende tering

Epidemiologie van tuberculose

Tuberculose komt het meest voor in Afrika, Azië, de Caribische eilanden, Latijns-Amerika, Oost-Europa en Rusland. Het is wereldwijd de op één na meest dodelijke besmettelijke ziekte, na COVID-19. In 2018 werden wereldwijd meer dan tien miljoen gevallen van actieve tuberculose geregistreerd. Ongeveer twee miljard mensen – een derde van de wereldbevolking – heeft de latente vorm van tuberculose. Tuberculose kan mensen van alle leeftijden treffen, maar kinderen jonger dan vijf jaar en ouderen lopen een verhoogd risico.

Risicofactoren voor infectieziekte

Personen met hiv of aids, silicose, diabetes mellitus (suikerziekte), hoofd- en halskanker, ernstige nieraandoeningen en ondervoeding (verlaagd lichaamsgewicht) lopen een groter risico op tuberculose dan gezonde individuen. Het gebruik van medicatie, zoals bij chemotherapie, medicijnen ter preventie van afstoting bij transplantaties, en sommige medicijnen voor de behandeling van reumatoïde artritis, ziekte van Crohn en psoriasis, kan ook het risico verhogen. Roken, drugsgebruik, onvoldoende medische zorg, en het leven of werken in omgevingen met een hoge concentratie van zieke personen (zoals vluchtelingenkampen en ziekenhuizen) zijn andere risicofactoren.

Oorzaken van tuberculose: De bacterie

Oorzaak
Tuberculose wordt veroorzaakt door de bacteriën Mycobacterium tuberculosis en Mycobacterium bovis.

Overdracht en besmetting
Tuberkelbacteriën verspreiden zich voornamelijk via druppelinfectie. Een besmette persoon die hoest, niest, spreekt of zingt, kan microscopisch kleine druppeltjes met de bacteriën in de lucht verspreiden, die door anderen worden ingeademd. Besmetting kan ook plaatsvinden door het inslikken van deze druppeltjes of door directe toegang via open wonden. Ondanks de besmettelijkheid is tuberculose niet uiterst besmettelijk vergeleken met sommige andere infectieziekten.

Symptomen: Latente en actieve tuberculose met longproblemen

Latente tuberculose
Bij latente tuberculose is de infectie aanwezig, maar vertoont de patiënt geen symptomen en is niet besmettelijk. Deze inactieve vorm kan echter omslaan in actieve tuberculose, daarom is vroege diagnose en behandeling belangrijk om verdere verspreiding te voorkomen.

Actieve tuberculose
Bij actieve tuberculose zijn de symptomen divers en kunnen ze weken tot jaren na de besmetting optreden. Belangrijke symptomen zijn:

Chronisch hoesten dat drie weken of langer aanhoudt, vaak met pijn op de borst en mogelijk bloedophoest.
Pijn bij ademhalen en algemene symptomen zoals koorts, rillingen, nachtzweten en vermoeidheid.
Verminderde eetlust met gewichtverlies.
Macroglossie (vergrote tong) kan ook optreden.
In zeldzamere gevallen kunnen andere organen zoals de nieren, wervelkolom, en hersenen worden aangetast, wat leidt tot symptomen zoals vette urine, nefrocalcinose, en stomatitis (ontsteking van slijmvliezen in de mond). Andere mogelijke symptomen zijn gezwollen oksels en dactylitis (pijnlijke, gezwollen vingers en/of tenen).

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
De arts start met een grondig lichamelijk onderzoek en een uitgebreide anamnese (vraaggesprek). De arts let op zichtbare symptomen zoals zwelling van de lymfeklieren en luistert met een stethoscoop naar de ademgeluiden van de patiënt. Dit onderzoek, bekend als auscultatie, helpt bij het identificeren van abnormale ademgeluiden.

Diagnostisch onderzoek
Een eenvoudige huidtest kan worden uitgevoerd, maar de resultaten kunnen onbetrouwbaar zijn. Een bloedonderzoek en sputumcultuur zijn noodzakelijk om de diagnose te bevestigen en te bepalen welke medicatie nodig is. Beeldvormend onderzoek zoals een röntgenfoto van de borstkas en een CT-scan kunnen helpen bij het beoordelen van de verspreiding van de tuberculosebacteriën en het opsporen van longknobbeltjes.

Differentiële diagnose
De symptomen van tuberculose kunnen overlappen met andere aandoeningen, waaronder:

• actinomycose
• aspergillose
• bronchiëctasieën
• constrictieve pericarditis (ontsteking van het hartzakje)
• de ziekte van Pott
• fungale longontsteking (pneumonie)
• longabces
• niet-kleincellige longkanker
• histoplasmose en nocardiose

Behandeling

De behandeling van tuberculose duurt meestal zes tot negen maanden en bestaat uit een combinatie van antibiotica om resistentie te voorkomen. Bij actieve tuberculose is het cruciaal om de volledige kuur te volgen om de bacteriën volledig uit te schakelen. Bij latente tuberculose is een kortere kuur met één type antibioticum voldoende, doorgaans vier maanden. Dit voorkomt dat de ziekte zich ontwikkelt naar actieve tuberculose en vermindert het risico op bijwerkingen. Het BCG-vaccin (Bacille Calmette-Guérin) kan bescherming bieden tegen tuberculose en is vernoemd naar de Franse wetenschappers die het ontwikkelden.

Prognose van tuberculose

Bij tijdige en passende behandeling overleven de meeste patiënten met actieve tuberculose de ziekte en zijn ze na ten minste twee weken niet meer besmettelijk. Jaarlijks sterven ongeveer 1,5 miljoen mensen aan tuberculose, meestal door gebrek aan of vertraagde behandeling. Patiënten met ondervoeding, een verzwakt immuunsysteem of ouderen hebben een slechtere prognose. Herstelde patiënten hebben een verhoogd risico op een terugval, vooral als ze eerdere behandelingen hebben ondergaan.

Complicaties van tuberculose

Ziektegerelateerde complicaties

Complicaties van tuberculose kunnen onder andere zijn:

• gedissemineerde tuberculose (verspreide infectie)
• lymfangitis (ontsteking van lymfevaten)
• rugpijn
• Wernicke-Korsakov-syndroom (schade aan de hersenen)
• schade aan de gewrichten, ook wel tuberculeuze artritis genoemd
• meningitis (hersenvliesontsteking)
• leveraandoeningen
• nierproblemen
• hartaandoeningen

Bijwerkingen van medicatie

De medicatie voor tuberculose kan bijwerkingen veroorzaken zoals:

• braken
• misselijkheid
• geelzucht (icterus)
• donkere urine
• pyurie (pus in de urine)
• koorts langer dan drie dagen zonder duidelijke oorzaak
• verlies van eetlust

Preventie van bacteriële infectie

Alleen patiënten met actieve tuberculose kunnen de infectie verspreiden. Het dragen van een masker, het bedekken van de mond bij hoesten of niezen, het ventileren van de kamer en het thuisblijven zijn belangrijke maatregelen om verspreiding te voorkomen. Patiënten dienen strikt de voorgeschreven medicatie in te nemen en niet vroegtijdig te stoppen met de behandeling om ervoor te zorgen dat de infectie volledig wordt uitgeroeid.

Lees verder

• Gedissemineerde tuberculose: Verspreide bacteriële infectie
• Zuurvaste kleuring: Onderzoek naar tuberculose of nocardiose
• Tuberculeuze artritis: Tuberculose (infectie) aan gewricht