Tuberculose: Bacteriële infectie met longproblemen

Tuberculose is een ernstige infectieziekte veroorzaakt door bacteriën die voornamelijk de longen en soms andere organen aantasten. De ziekte verspreidt zich voornamelijk via druppelinfectie in de lucht. Ongeveer een derde van de wereldbevolking heeft de latente vorm van tuberculose, waarbij de infectie asymptomatisch is en geen besmettingsgevaar oplevert. Mensen met actieve tuberculose zijn echter wel besmettelijk. Ze ervaren vaak symptomen zoals pijn op de borst en pijn bij het hoesten. De behandeling van tuberculose kan lang duren, vooral omdat veel bacteriën resistent zijn tegen veelgebruikte geneesmiddelen. Tuberculose is echter te genezen en te voorkomen. Wereldwijd wordt jaarlijks op 24 maart de Wereld Tuberculosedag gehouden om bewustzijn te vergroten.

• Synoniemen voor tuberculose
• Epidemiologie van tuberculose
• Oorzaken van tuberculose: De bacterie
• Risicofactoren voor infectieziekte
• Risicogroepen
• Symptomen: Latente en actieve tuberculose met longproblemen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose van tuberculose
• Complicaties van tuberculose
• Ziektegerelateerde complicaties
• Bijwerkingen van medicatie
• Preventie van bacteriële infectie

Synoniemen voor tuberculose

Tuberculose (TB, TBC) staat ook bekend onder de volgende synoniemen:

• consumptie
• ftisis
• tering
• tuberculosis
• vliegende tering

Epidemiologie van tuberculose

Tuberculose komt het meest voor in Afrika, Azië, de Caribische eilanden, Latijns-Amerika, Oost-Europa en Rusland. Het is wereldwijd de op één na meest dodelijke besmettelijke ziekte, na COVID-19. In 2018 werden wereldwijd meer dan tien miljoen gevallen van actieve tuberculose geregistreerd. Ongeveer twee miljard mensen – een derde van de wereldbevolking – heeft de latente vorm van tuberculose. Tuberculose kan mensen van alle leeftijden treffen, maar kinderen jonger dan vijf jaar en ouderen lopen een verhoogd risico.

Oorzaken van tuberculose: De bacterie

Oorzaak
Tuberculose wordt veroorzaakt door de bacteriën Mycobacterium tuberculosis en Mycobacterium bovis.

Overdracht en besmetting
Tuberkelbacteriën verspreiden zich voornamelijk via druppelinfectie. Een besmette persoon die hoest, niest, spreekt of zingt, kan microscopisch kleine druppeltjes met de bacteriën in de lucht verspreiden, die door anderen worden ingeademd. Besmetting kan ook plaatsvinden door het inslikken van deze druppeltjes of door directe toegang via open wonden. Ondanks de besmettelijkheid is tuberculose niet uiterst besmettelijk vergeleken met sommige andere infectieziekten.

Risicofactoren voor infectieziekte

Personen met hiv of aids, silicose, diabetes mellitus (suikerziekte), hoofd- en halskanker, ernstige nieraandoeningen en ondervoeding (verlaagd lichaamsgewicht) lopen een groter risico op tuberculose dan gezonde individuen. Het gebruik van medicatie, zoals bij chemotherapie, medicijnen ter preventie van afstoting bij transplantaties, en sommige medicijnen voor de behandeling van reumatoïde artritis, ziekte van Crohn en psoriasis, kan ook het risico verhogen. Roken, drugsgebruik, onvoldoende medische zorg, en het leven of werken in omgevingen met een hoge concentratie van zieke personen (zoals vluchtelingenkampen en ziekenhuizen) zijn andere risicofactoren.

Risicogroepen

Patiënten met verzwakt immuunsysteem
Patiënten met een verzwakt immuunsysteem, zoals degenen die een HIV-infectie hebben of immunosuppressieve therapieën ondergaan, lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van tuberculose. HIV vermindert de afweer tegen infecties en maakt patiënten kwetsbaarder voor actieve tuberculose na blootstelling aan de bacterie. Ook patiënten die langdurig immunosuppressiva gebruiken (bijvoorbeeld voor auto-immuunziekten of na een orgaantransplantatie) zijn extra gevoelig voor tuberculose, omdat deze medicatie het lichaam belemmert in het effectief bestrijden van infecties.

Ouderen
Bij ouderen is de kans op tuberculose hoger vanwege een verminderde immunologische respons en vaak ook vanwege comorbiditeiten zoals diabetes, hartziekten en longziekten. Daarnaast hebben ouderen soms een latente tuberculose-infectie opgelopen in hun jeugd, die later in het leven kan reactiveren. Het risico op een reactivering neemt toe met de leeftijd, vooral wanneer de algemene gezondheid achteruitgaat. Hierdoor vormen ouderen een risicogroep voor zowel nieuwe infecties als heropflakkering van latente tuberculose.

Mensen die in contact komen met geïnfecteerde patiënten
Personen die in nauw contact staan met tuberculosepatiënten, zoals familieleden, zorgverleners en verpleegkundigen, lopen een verhoogd risico om besmet te raken. Omdat tuberculose zich via de lucht verspreidt, kan langdurig of frequent contact met geïnfecteerde personen, vooral in slecht geventileerde ruimtes, de kans op infectie vergroten. Zorgverleners krijgen vaak specifieke trainingen en worden aanbevolen om persoonlijke beschermingsmiddelen te dragen om het risico op blootstelling en besmetting te minimaliseren.

Mensen die in gemeenschapsinstellingen wonen
Groepsinstellingen zoals gevangenissen, opvangcentra voor daklozen en zorginstellingen brengen mensen samen in dichte en vaak slecht geventileerde ruimten. Dit vergroot de kans op transmissie van tuberculose. Ook hebben bewoners van deze instellingen vaak andere risicofactoren, zoals verminderde toegang tot gezondheidszorg en een verhoogd risico op chronische ziekten, wat hen nog kwetsbaarder maakt voor tuberculose-infecties.

Migranten uit gebieden met hoge tuberculoseprevalentie
Migranten uit landen met een hoge tuberculoseprevalentie vormen een risicogroep omdat ze mogelijk al drager zijn van de bacterie of recentelijk zijn blootgesteld aan besmettingsbronnen. Latente tuberculose kan bij hen overgaan in actieve ziekte, vooral wanneer ze zich in omstandigheden bevinden die de afweer verminderen, zoals ondervoeding of stress door aanpassing aan een nieuw land. Daarom worden migranten bij aankomst vaak gescreend op tuberculose om de kans op uitbraken te verkleinen.

Mensen met chronische aandoeningen
Bepaalde chronische aandoeningen zoals diabetes, nieraandoeningen, en chronische obstructieve longziekte (COPD) verzwakken het lichaam, waardoor patiënten kwetsbaarder worden voor tuberculose. Diabetes verlaagt bijvoorbeeld de immuunrespons en maakt het moeilijker voor het lichaam om infecties zoals tuberculose te bestrijden. Regelmatige controle en preventieve maatregelen worden aanbevolen voor patiënten met dergelijke aandoeningen om het risico op tuberculose te verminderen.

Symptomen: Latente en actieve tuberculose met longproblemen

Latente tuberculose
Bij latente tuberculose is de infectie aanwezig, maar vertoont de patiënt geen symptomen en is niet besmettelijk. Deze inactieve vorm kan echter omslaan in actieve tuberculose, daarom is vroege diagnose en behandeling belangrijk om verdere verspreiding te voorkomen.

Actieve tuberculose
Bij actieve tuberculose zijn de symptomen divers en kunnen ze weken tot jaren na de besmetting optreden. Belangrijke symptomen zijn:

Chronisch hoesten dat drie weken of langer aanhoudt, vaak met pijn op de borst en mogelijk bloedophoest.
Pijn bij ademhalen en algemene symptomen zoals koorts, rillingen, nachtzweten en vermoeidheid.
Verminderde eetlust met gewichtverlies.
Macroglossie (vergrote tong) kan ook optreden.
In zeldzamere gevallen kunnen andere organen zoals de nieren, wervelkolom, en hersenen worden aangetast, wat leidt tot symptomen zoals vette urine, nefrocalcinose, en stomatitis (ontsteking van slijmvliezen in de mond). Andere mogelijke symptomen zijn gezwollen oksels en dactylitis (pijnlijke, gezwollen vingers en/of tenen).

Alarmsymptomen

Aanhoudende hoest langer dan drie weken
Een langdurige hoest, vooral wanneer deze langer dan drie weken aanhoudt, is een van de klassieke alarmsymptomen van tuberculose. Deze hoest kan droog zijn of gepaard gaan met sputumproductie. In sommige gevallen bevat het sputum bloedsporen, wat kan wijzen op infectie van het longweefsel. Patiënten die dit symptoom ervaren, wordt aangeraden om zo snel mogelijk een arts te raadplegen voor een grondige evaluatie, aangezien een vroege diagnose helpt om verdere verspreiding van de infectie te voorkomen.

Onverklaarbaar gewichtsverlies en verlies van eetlust
Tuberculose veroorzaakt vaak onverklaarbaar gewichtsverlies en een verlies van eetlust. Dit komt door de chronische aard van de infectie en de belasting die de ziekte op het lichaam legt. Gewichtsverlies zonder aanwijsbare reden, vooral wanneer het gepaard gaat met andere symptomen zoals vermoeidheid en koorts, kan een aanwijzing zijn voor een systemische infectie zoals tuberculose. Dit symptoom vraagt om een grondige medische evaluatie om de oorzaak te achterhalen en een passende behandeling te starten.

Aanhoudende koorts en nachtzweten
Chronische, lage koorts en nachtzweten zijn karakteristieke symptomen van actieve tuberculose. Patiënten ervaren vaak ’s nachts hevig zweten, wat kan leiden tot nat beddengoed. Deze symptomen wijzen op een voortdurende infectie die het immuunsysteem probeert te bestrijden. Nachtzweten in combinatie met koorts en gewichtsverlies vereist een medische controle om een diagnose te stellen en mogelijke onderliggende infecties, zoals tuberculose, uit te sluiten.

Vermoeidheid en algemene malaise
Patiënten met tuberculose voelen zich vaak overmatig vermoeid en hebben een algemeen gevoel van malaise. Deze symptomen zijn te wijten aan de inspanning die het lichaam levert om de infectie te bestrijden, wat energie verbruikt en leidt tot uitputting. Vermoeidheid die aanhoudt en niet verbetert met rust kan een signaal zijn van een chronische infectie zoals tuberculose en vraagt om verdere medische evaluatie.

Pijn op de borst en kortademigheid
Wanneer tuberculose zich naar het longweefsel verspreidt, kunnen symptomen zoals pijn op de borst en kortademigheid ontstaan. Deze symptomen kunnen verergeren bij diep ademhalen of hoesten, wat kan wijzen op ontsteking van het longvlies of betrokkenheid van de longen. Bij aanwezigheid van deze symptomen moet snel medisch advies worden ingewonnen, omdat ze wijzen op een mogelijk ernstige infectie die behandeling vereist.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
De arts start met een grondig lichamelijk onderzoek en een uitgebreide anamnese (vraaggesprek). De arts let op zichtbare symptomen zoals zwelling van de lymfeklieren en luistert met een stethoscoop naar de ademgeluiden van de patiënt. Dit onderzoek, bekend als auscultatie, helpt bij het identificeren van abnormale ademgeluiden.

Diagnostisch onderzoek
Een eenvoudige huidtest kan worden uitgevoerd, maar de resultaten kunnen onbetrouwbaar zijn. Een bloedonderzoek en sputumcultuur zijn noodzakelijk om de diagnose te bevestigen en te bepalen welke medicatie nodig is. Beeldvormend onderzoek zoals een röntgenfoto van de borstkas en een CT-scan kunnen helpen bij het beoordelen van de verspreiding van de tuberculosebacteriën en het opsporen van longknobbeltjes.

Differentiële diagnose
De symptomen van tuberculose kunnen overlappen met andere aandoeningen, waaronder:

• actinomycose
• aspergillose
• bronchiëctasieën
• constrictieve pericarditis (ontsteking van het hartzakje)
• de ziekte van Pott
• fungale longontsteking (pneumonie)
• longabces
• niet-kleincellige longkanker
• histoplasmose en nocardiose

Behandeling

De behandeling van tuberculose duurt meestal zes tot negen maanden en bestaat uit een combinatie van antibiotica om resistentie te voorkomen. Bij actieve tuberculose is het cruciaal om de volledige kuur te volgen om de bacteriën volledig uit te schakelen. Bij latente tuberculose is een kortere kuur met één type antibioticum voldoende, doorgaans vier maanden. Dit voorkomt dat de ziekte zich ontwikkelt naar actieve tuberculose en vermindert het risico op bijwerkingen. Het BCG-vaccin (Bacille Calmette-Guérin) kan bescherming bieden tegen tuberculose en is vernoemd naar de Franse wetenschappers die het ontwikkelden.

Prognose van tuberculose

Bij tijdige en passende behandeling overleven de meeste patiënten met actieve tuberculose de ziekte en zijn ze na ten minste twee weken niet meer besmettelijk. Jaarlijks sterven ongeveer 1,5 miljoen mensen aan tuberculose, meestal door gebrek aan of vertraagde behandeling. Patiënten met ondervoeding, een verzwakt immuunsysteem of ouderen hebben een slechtere prognose. Herstelde patiënten hebben een verhoogd risico op een terugval, vooral als ze eerdere behandelingen hebben ondergaan.

Complicaties van tuberculose

Ziektegerelateerde complicaties

Complicaties van tuberculose kunnen onder andere zijn:

• gedissemineerde tuberculose (verspreide infectie)
• lymfangitis (ontsteking van lymfevaten)
• rugpijn
• Wernicke-Korsakov-syndroom (schade aan de hersenen)
• schade aan de gewrichten, ook wel tuberculeuze artritis genoemd
• meningitis (hersenvliesontsteking)
• leveraandoeningen
• nierproblemen
• hartaandoeningen

Bijwerkingen van medicatie

De medicatie voor tuberculose kan bijwerkingen veroorzaken zoals:

• braken
• misselijkheid
• geelzucht (icterus)
• donkere urine
• pyurie (pus in de urine)
• koorts langer dan drie dagen zonder duidelijke oorzaak
• verlies van eetlust

Preventie van bacteriële infectie

Alleen patiënten met actieve tuberculose kunnen de infectie verspreiden. Het dragen van een masker, het bedekken van de mond bij hoesten of niezen, het ventileren van de kamer en het thuisblijven zijn belangrijke maatregelen om verspreiding te voorkomen. Patiënten dienen strikt de voorgeschreven medicatie in te nemen en niet vroegtijdig te stoppen met de behandeling om ervoor te zorgen dat de infectie volledig wordt uitgeroeid.

Lees verder

• Gedissemineerde tuberculose: Verspreide bacteriële infectie
• Zuurvaste kleuring: Onderzoek naar tuberculose of nocardiose
• Tuberculeuze artritis: Tuberculose (infectie) aan gewricht