Nefrocalcinose: Afzettingen van calcium in nieren

Nefrocalcinose, ook wel bekend als nephrocalcinosis, is een aandoening waarbij er een overmatige afzetting van calcium in de nieren optreedt. Dit komt vaak voort uit verschillende onderliggende aandoeningen en omgevingsfactoren die leiden tot een verhoogd calciumgehalte in het bloed (hypercalciëmie). Hoewel nefrocalcinose zelf doorgaans geen specifieke symptomen veroorzaakt, kunnen de symptomen van de onderliggende oorzaak variëren. De behandeling van nefrocalcinose richt zich voornamelijk op het voorkomen van verdere calciumafzetting in de nieren. De vooruitzichten voor patiënten met nefrocalcinose kunnen sterk variëren, afhankelijk van de oorzaak en de behandeling.

• Anatomie nier met relatie tot nefrocalcinose
• Epidemiologie nefrocalcinose
• Oorzaken: Problemen die leiden tot hypercalciëmie of hypercalciurie
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Indeling van de aandoening
• Symptomen
• Alarmsymptomen van nefrocalcinose
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van nefrocalcinose
• Medicatie
• Chirurgie
• Prognose van nefrocalcinose
• Complicaties van calciumafzettingen in de nieren
• Preventie van Nefrocalcinose
• Leefstijl- en voedingsaanpassingen
• Medische controle en behandeling
• Educatie en bewustzijn

Anatomie nier met relatie tot nefrocalcinose

De nieren zijn twee boonvormige organen die zich aan de achterzijde van de buikholte bevinden, aan beide zijden van de wervelkolom. Ze spelen een cruciale rol in het reguleren van de stofwisseling, het verwijderen van afvalstoffen uit het bloed en het handhaven van de vochtbalans in het lichaam. De anatomie van de nier kan worden onderverdeeld in verschillende delen, waaronder de schors, het merg en het nierbekken.

Structuur van de nier
De schors van de nier bevat de glomeruli, waar het bloed wordt gefilterd en urine wordt geproduceerd. Het merg bestaat uit de niertubuli, waar verdere verwerking van de gefilterde vloeistof plaatsvindt, inclusief terugresorptie van water en elektrolyten. Het nierbekken verzamelt de urine voordat deze via de ureter naar de blaas wordt geleid.

Relatie tot nefrocalcinose
Nefrocalcinose is een aandoening waarbij er een abnormale ophoping van calciumzouten in de nierweefsels optreedt, vaak als gevolg van hypercalciëmie of hypercalciurie. Deze ophoping kan zich voornamelijk in de niermerg manifesteren, wat leidt tot veranderingen in de nierstructuur. De aandoening kan de nierfunctie beïnvloeden, wat kan resulteren in pijn en andere symptomen. Het is van belang om te begrijpen dat nefrocalcinose niet alleen een gevolg is van nierafwijkingen, maar ook kan worden beïnvloed door metabole of endocriene stoornissen die de calciumhuishouding in het lichaam verstoren.

Epidemiologie nefrocalcinose

Nefrocalcinose is relatief zeldzaam, maar het komt voor bij verschillende bevolkingsgroepen en leeftijden. De prevalentie varieert afhankelijk van de onderliggende oorzaken, zoals genetische factoren, stofwisselingsstoornissen en bepaalde medicijnen.

Risicofactoren
Er zijn verschillende risicofactoren voor nefrocalcinose, waaronder:

• Genetische aanleg: Erfelijke aandoeningen die de calciumhuishouding beïnvloeden, kunnen de kans op nefrocalcinose verhogen.
• Voedingsfactoren: Een voedingspatroon rijk aan calcium en vitamine D kan bijdragen aan verhoogde calciumspiegels in het bloed.
• Medicatiegebruik: Bepaalde medicijnen, zoals diuretica, kunnen het risico op nefrocalcinose verhogen door de urineproductie te beïnvloeden.

Leeftijd en geslacht
Nefrocalcinose kan op elke leeftijd optreden, maar het komt vaker voor bij volwassenen. Er is geen significante geslachtsverschil in de prevalentie, hoewel sommige studies hebben gesuggereerd dat mannen iets vaker worden getroffen. De epidemiologie van nefrocalcinose is ook afhankelijk van regionale factoren, zoals toegang tot gezondheidszorg en voedingsgewoonten.

Oorzaken: Problemen die leiden tot hypercalciëmie of hypercalciurie

Nefrocalcinose kan worden veroorzaakt door een scala aan aandoeningen en factoren die leiden tot verhoogde calciumspiegels in het bloed of urine. Hoewel nefrocalcinose zelf niet erfelijk is, kunnen sommige van de aandoeningen die het veroorzaken erfelijk zijn.

Aandoeningen

Verschillende aandoeningen kunnen leiden tot een verhoogd calciumgehalte in het bloed (hypercalciëmie) of in de urine (hypercalciurie), wat kan resulteren in nefrocalcinose. Calciumafzettingen vormen zich in het nierweefsel (nierparenchym), en hoewel nefrocalcinose gerelateerd is aan nierstenen (nephrolithiasis), zijn het twee verschillende aandoeningen.

Hieronder volgt een lijst van aandoeningen die mogelijk kunnen leiden tot nefrocalcinose:

• 11-beta-hydroxylase-deficiëntie
• Autosomaal dominante hypofosfatemische rachitis (bijvoorbeeld door vitamine D-tekort, calcium-tekort, of fosfaat-tekort)
• Autosomaal recessieve polycystische nierziekte
• Botmetastasen (uitzaaiingen van kanker in de botten)
• Chronische glomerulonefritis (ontsteking van de nierfilter)
• Afstoting van een niertransplantatie
• Bijschildklieradenoom (goedaardige tumor van de bijschildklier die hypercalciëmie veroorzaakt)
• Chronische pyelonefritis (ontsteking van de nier en het nierbekken)
• Multipel myeloom (kanker van de plasmacellen met mogelijk botpijn)
• Familiale hypomagnesiëmie (magnesiumtekort in het bloed)
• Alport-syndroom (aandoening met symptomen aan nieren, urinewegen, oren en ogen)
• Bartter-syndroom (nieraandoening met elektrolytenstoornissen)
• Cushing-syndroom (te veel cortisol in het lichaam)
• Liddle-syndroom (aandoening met erfelijke hoge bloeddruk)
• Melk-alkalisyndroom (door overmatige inname van calcium en alkali)
• Williams-syndroom (ontwikkelingsstoornis)
• Hypercalciëmie door hyperparathyreoïdie (overactiviteit van de bijschildklier)
• Infecties gerelateerd aan aids
• Medullaire sponsnier
• Nierpapillaire necrose
• Niercorticale necrose
• Niertuberculose
• Niertubulaire acidose
• Osteoporose (door immobilisatie, menopauze, veroudering of het gebruik van steroïden)
• Primaire hyperoxalurie (terugkerende blaas- en nierstenen)
• Sarcoïdose (aandoening met symptomen aan ogen, longen, huid en zenuwstelsel)
• Sikkelcelanemie (bloedaandoening van rode bloedcellen)
• Toxiciteit van ethyleenglycol
• Ziekte van Dent (chronische nierziekte bij mannen met nier- en botproblemen)

Omgevingsfactoren

Daarnaast kunnen bepaalde omgevingsfactoren bijdragen aan de ontwikkeling van nefrocalcinose:

• Vroeggeboorte
• Het gebruik van bepaalde geneesmiddelen, zoals acetazolamide, amfotericine B, en triamtereen
• Overmatige inname van foliumzuursupplementen
• Toxiciteit door vitamine D

Risicofactoren

Chronische nierziekte
Patiënten met een chronische nierziekte hebben een verhoogd risico op nefrocalcinose. De vermindering van de nierfunctie leidt tot ophoping van calcium in de nieren, wat het ontstaan van nierverkalking kan bevorderen. Hierbij speelt het verlies van de mogelijkheid om calcium en fosfaat in balans te houden een cruciale rol.

Medicatiegebruik
Het gebruik van bepaalde medicatie, zoals diuretica en antacida die calcium bevatten, kan bijdragen aan het ontwikkelen van nefrocalcinose. Deze medicijnen verhogen de calciumconcentratie in het bloed, wat de kans op calciumafzetting in de nieren vergroot. Daarnaast kan langdurig gebruik van vitamine D-supplementen eveneens een risico vormen.

Stoornissen in het calciummetabolisme
Aandoeningen zoals primaire hyperparathyreoïdie en sarcoïdose verstoren de calciumhuishouding en leiden tot verhoogde calciumwaarden in het bloed. Dit veroorzaakt een verhoogde kans op calciumafzettingen in de nieren, wat kan resulteren in nefrocalcinose.

Voedingspatroon met hoge calcium- of fosfaatinname
Een voedingspatroon met een hoge inname van calcium of fosfaat kan bijdragen aan de ontwikkeling van nefrocalcinose, vooral bij patiënten met een verstoorde calciumstofwisseling. Het is belangrijk om in dergelijke gevallen voedingskeuzes te maken die de belasting van de nieren minimaliseren.

Urinewegproblemen
Terugkerende urineweginfecties of anatomische afwijkingen in de urinewegen kunnen de afvoer van urine belemmeren, wat het risico op calciumafzettingen in de nieren verhoogt. Patiënten met deze problemen hebben vaker last van nefrocalcinose door de stagnatie van calciumrijke urine in de nieren.

Zeldzame genetische aandoeningen
Bepaalde erfelijke aandoeningen zoals cystinose en oxalurie verhogen de kans op nefrocalcinose door hun invloed op het calciummetabolisme. Genetisch advies kan waardevol zijn voor families met een voorgeschiedenis van deze aandoeningen, aangezien het erfelijke risico kan worden besproken.

Risicogroepen

Patiënten met een voorgeschiedenis van nierstenen
Mensen die eerder nierstenen hebben gehad, lopen een groter risico op het ontwikkelen van nefrocalcinose. Nierstenen wijzen vaak op een onderliggende stoornis in de calcium- en fosfaathuishouding, wat de kans op verdere calciumafzetting verhoogt.

Kinderen met erfelijke stofwisselingsstoornissen
Kinderen met aandoeningen zoals renale tubulaire acidose of cystinose vormen een belangrijke risicogroep voor nefrocalcinose. Deze stoornissen leiden tot een onevenwichtig calcium- en fosfaatgehalte, waardoor calcium gemakkelijker wordt afgezet in de nieren.

Ouderen met verminderde nierfunctie
Ouderen hebben vaker last van een afnemende nierfunctie, waardoor zij vatbaarder zijn voor nefrocalcinose. Bij ouderen verloopt de afvoer van calcium mogelijk minder efficiënt, wat bijdraagt aan calciumafzettingen in de nieren.

Patiënten die langdurig diuretica of vitamine D-supplementen gebruiken
Het langdurig gebruik van diuretica of vitamine D-supplementen verhoogt het calciumgehalte in het bloed, wat op zijn beurt de kans op nefrocalcinose vergroot. Bij deze patiënten is regelmatige controle van de calciumwaarden essentieel om complicaties te voorkomen.

Patiënten met chronische ontstekingsziekten
Chronische inflammatoire aandoeningen zoals sarcoïdose kunnen bijdragen aan een verhoogd calciumgehalte in het bloed, wat de kans op calciumafzetting in de nieren vergroot. Voor deze groep is het belangrijk om de calciumwaarden regelmatig te controleren en, indien nodig, voedingsaanpassingen door te voeren.

Indeling van de aandoening

Nefrocalcinose kan worden ingedeeld in verschillende types, afhankelijk van waar de calciumafzettingen zich bevinden in de nieren:

• Medullaire nefrocalcinose: Dit is de meest voorkomende vorm van nefrocalcinose, verantwoordelijk voor ongeveer 95% van de gevallen. Calciumafzettingen ontstaan in het merg van de nier. Medullaire nefrocalcinose kan ook leiden tot de vorming van nierstenen, maar dit is niet altijd het geval.
• Corticale nefrocalcinose: Ongeveer 5% van de patiënten lijdt aan corticale nefrocalcinose, waarbij de afzettingen in de nierschors plaatsvinden.
• Partiële, gecombineerde corticale en medullaire nefrocalcinose: Dit type komt zelden voor en combineert kenmerken van zowel corticale als medullaire nefrocalcinose.

Symptomen

Nefrocalcinose zelf veroorzaakt vaak geen specifieke symptomen, en veel patiënten blijven asymptomatisch. De symptomen die optreden zijn meestal gerelateerd aan de onderliggende aandoening die de nefrocalcinose veroorzaakt.

Mogelijke symptomen van nefrocalcinose zijn onder andere:

• Urineweginfectie
• Hematurie (bloed in de urine)
• Hypertensie (verhoogde bloeddruk)
• Nierfalen
• Nierkolieken (heftige pijn in de flanken door nierstenen)
• Nierstenen: Koorts, koude rillingen, misselijkheid, braken, intense pijn in de buik, rug, liezen, of testikels
• Polydipsie (excessieve dorst)
• Polyurie (grote hoeveelheden urine)
• Proteïnurie (eiwitten in de urine)
• Pyurie (pus in de urine, microscopisch vastgesteld)
• Uitplassen van stenen

Alarmsymptomen van nefrocalcinose

Nefrocalcinose kan verschillende symptomen veroorzaken, afhankelijk van de ernst en de onderliggende oorzaak van de aandoening. Het is belangrijk om op bepaalde alarmsymptomen te letten die kunnen wijzen op de aanwezigheid van nefrocalcinose.

Pijn in de onderrug of flanken
Een van de meest voorkomende symptomen van nefrocalcinose is pijn in de onderrug of flanken. Deze pijn kan variëren van mild tot ernstig en kan aanhouden of sporadisch optreden. Het kan worden veroorzaakt door irritatie van de nieren of door de vorming van nierstenen, die kunnen ontstaan als gevolg van de calciumafzettingen.

Veranderingen in urineproductie
Veranderingen in de urineproductie zijn ook een belangrijk alarmsymptoom. Dit kan zich uiten in verhoogde frequentie van plassen, een verandering in de kleur of geur van de urine, of zelfs bloed in de urine (hematurie). Deze symptomen kunnen wijzen op een ontsteking of beschadiging van de nieren door de ophoping van calcium.

Misselijkheid en braken
Bij sommige patiënten kan nefrocalcinose gepaard gaan met misselijkheid en braken, vooral als de nierfunctie verstoord is. Dit kan het gevolg zijn van een ophoping van afvalstoffen in het bloed als gevolg van verminderde nierfunctie, wat kan leiden tot een uremisch syndroom.

Algemene malaise en vermoeidheid
Algemene malaise, vermoeidheid en een gevoel van zwakte kunnen ook symptomen zijn van nefrocalcinose. Dit kan optreden als gevolg van een verminderde nierfunctie en de effecten daarvan op de algehele gezondheid. Patiënten kunnen zich vaak futloos en ongezond voelen.

Koorts en infectieverschijnselen
In sommige gevallen kan nefrocalcinose leiden tot nierinfecties, wat kan resulteren in koorts en andere infectieverschijnselen. Koorts in combinatie met de andere symptomen vereist onmiddellijke medische aandacht om complicaties te voorkomen.

Het is cruciaal om medisch advies in te winnen bij het ervaren van deze alarmsymptomen, vooral in het geval van bestaande risicofactoren voor nefrocalcinose. Vroegtijdige diagnose en behandeling kunnen helpen om de progressie van de aandoening te voorkomen en de nierfunctie te behouden.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose nefrocalcinose wordt vaak gesteld op basis van beeldvormende onderzoeken en laboratoriumtests:

• Beeldvormende onderzoeken zoals röntgenfoto's, echografie (ultrasound), en CT-scans
• Bloedonderzoek
• Urineonderzoek

Vaak wordt de diagnose van nefrocalcinose bij toeval ontdekt tijdens onderzoeken naar andere aandoeningen.

Behandeling van nefrocalcinose

De behandeling van nefrocalcinose richt zich primair op het behandelen van de onderliggende oorzaak en het voorkomen van verdere calciumafzetting in de nieren. Dit kan onder andere inhouden:

Medicatie

Toediening van vocht met een isotone natriumchloride-oplossing (normale zoutoplossing) om hypercalciëmie te behandelen en de nieren te beschermen.
Medicijnen die gericht zijn op het behandelen van de onderliggende oorzaak.
Mogelijk gebruik van magnesium- of kaliumsupplementen.
Advies over een zoutarm voedingspatroon.
Medicijnen om het calciumverlies te verminderen.

Chirurgie

Chirurgische opties voor het behandelen van nefrocalcinose kunnen zijn:

• Laser- en schokgolflithotripsie (om nierstenen te breken)
• Open chirurgie (zelden noodzakelijk)
• Parathyroïdectomie (verwijdering van de bijschildklier indien deze overactief is)
• Percutane nefrolithotomie (verwijdering van nierstenen via een kleine incisie)
• Plaatsen van een stent (voor tijdelijke ondersteuning)

Prognose van nefrocalcinose

De prognose voor patiënten met nefrocalcinose hangt voornamelijk af van de onderliggende oorzaak en de snelheid van diagnose en behandeling. Vroege detectie en behandeling van de onderliggende aandoening kunnen bijdragen aan een betere prognose en verminderen de kans op verdere calciumafzetting in de nieren.

Complicaties van calciumafzettingen in de nieren

Calciumafzettingen in de nieren kunnen leiden tot verschillende complicaties, zoals:

• Ongecontroleerde hypertensie
• Nierinfectie
• Littekens in de nieren
• Nierkolieken
• Defecten in de niertubuli
• Chronische nierziekte

Preventie van Nefrocalcinose

Het voorkomen van nefrocalcinose richt zich op het beheren van de factoren die bijdragen aan een verhoogd calciumgehalte in het bloed of urine. Hier zijn enkele belangrijke preventieve maatregelen:

Leefstijl- en voedingsaanpassingen

• Beperk calcium-inname: Voorkom overmatige consumptie van calciumrijke voedingsmiddelen of supplementen tenzij specifiek voorgeschreven door een arts.
• Hydratatie: Zorg voor voldoende vochtinname om de nieren te helpen bij het afvoeren van overtollig calcium.
• Vermijd excessieve vitamine D: Te veel vitamine D kan leiden tot verhoogde calciumspiegels; volg de aanbevolen dagelijkse inname.
• Beperk gebruik van alkali: Voorkom overmatige inname van alkali, zoals antacida die calcium- of magnesiumverbindingen bevatten.

Medische controle en behandeling

• Regelmatige controles: Laat regelmatig bloed- en urineonderzoek uitvoeren om calcium- en fosfaatspiegels te monitoren, vooral als bij de aanwezigheid van risicofactoren.
• Beheer van onderliggende aandoeningen: Zorg voor effectieve behandeling van aandoeningen die hypercalciëmie kunnen veroorzaken, zoals hyperparathyreoïdie of nierstenen.
• Medicatiebeheer: Volg het advies van de arts bij het gebruik van medicijnen die de calciumbalans kunnen beïnvloeden.

Educatie en bewustzijn

• Informatie en educatie: Wees op de hoogte van de symptomen en risicofactoren van nefrocalcinose en bespreek deze met de arts.
• Risicobeheer: Identificeer en beheer risicofactoren zoals vroege nierproblemen of erfelijke aandoeningen die de kans op nefrocalcinose kunnen verhogen.

Door deze preventieve maatregelen te volgen, is het mogelijk om het risico op nefrocalcinose verminderen en bijdragen aan de gezondheid van de nieren.

Lees verder

• Calcium: Voedingsmiddelen, functie & tekort aan dit mineraal
• Melk-alkalisyndroom: Inname te veel calcium en alkali
• Hypercalciëmie: Verhoogd calciumgehalte van het bloed