Proteïnurie: Verlies van eiwit in urine door nierschade

Proteïnurie is een toestand waarbij zich overmatig veel eiwit in de urine bevindt. Dit is meestal een vroeg teken van een nieraandoening. Normaal gesproken komen bij gezonde nieren namelijk geen significante hoeveelheden eiwitten in de urine terecht. Door nierschade is het filtersysteem echter aangetast, wat leidt tot een overmatige hoeveelheid eiwit in de urine. Deze nierschade treedt op als gevolg van diabetes, een hoge bloeddruk en aandoeningen die een ontsteking in de nieren veroorzaken. Vaak gaan in het beginstadium geen symptomen gepaard met proteïnurie, al is oedeem (zwelling) van enkele lichaamsdelen wel mogelijk. Een urineonderzoek bevestigt de diagnose. De behandeling is afhankelijk van diverse factoren maar bestaat meestal uit leefstijlaanpassingen en/of medicijnen. Een snelle behandeling is nodig, want tal van complicaties zijn mogelijk.

• Functie van de nieren: Filteren van bloed
• Epidemiologie proteïnurie
• Wereldwijde prevalentie en incidentie
• Regionale verschillen
• Mechanisme
• Verlies van eiwitten door de nierfilter
• Oorzaken van glomerulaire schade
• Oorzaken en risicofactoren
• Soorten proteïnurie
• Risicofactoren
• Chronische nierziekten
• Diabetes mellitus
• Hypertensie
• Risicogroepen
• Patiënten met diabetes en hypertensie
• Ouderen
• Patiënten met een familiale voorgeschiedenis van nierziekten
• Symptomen: Geen of zwelling in voeten, buik of gezicht
• Alarmsymptomen
• Zwelling (oedeem)
• Verhoogde bloeddruk
• Veranderingen in de urineproductie
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via leefstijlaanpassingen en medicijnen
• Prognose van proteïnurie
• Complicaties van verlies van eiwit in urine door nierschade
• Preventie van proteïnurie

Functie van de nieren: Filteren van bloed

De nieren verwijderen afvalstoffen en overtollig water en zouten uit het bloed. Ze ontvangen vanuit de nierslagaders bloed. Het bloed stroomt in de nefronen, bepaalde delen van de nieren. Elk nefron bestaat uit een glomerulus (haarvaten in de nier) en een tubulus (nierbuisje). Elke nier bevat ongeveer één miljoen nefronen. De glomeruli filteren het bloed en verwijderen afvalstoffen uit het bloed. Ze zorgen er tevens voor dat sommige stoffen, zoals eiwitten, in het bloed blijven. Als de glomeruli beschadigd zijn, komen eiwitten uit het bloed in de urine terecht. Normaal gesproken verliezen gezonde mensen minder dan 150 milligram (ongeveer 3 procent van een theelepel) eiwit in de urine per dag. Verliest een patiënt meer dan 150 mg per dag, dan is sprake van proteïnurie.

Epidemiologie proteïnurie

Proteïnurie is een klinische aandoening waarbij er een abnormale hoeveelheid eiwit in de urine wordt aangetroffen. Dit kan een teken zijn van nierbeschadiging of andere onderliggende gezondheidsproblemen. De prevalentie van proteïnurie varieert afhankelijk van de populatie en de risicofactoren, zoals leeftijd, geslacht en aanwezigheid van andere ziekten. Het komt voor in verschillende stadia van nierziekten, van mild tot ernstig.

Wereldwijde prevalentie en incidentie

Proteïnurie is wereldwijd een veelvoorkomende aandoening, vooral bij oudere patiënten en bij diegenen met chronische nierziekten. Volgens schattingen heeft een significant percentage van de wereldbevolking proteïnurie, variërend van mild tot matig, met een toenemend aantal gevallen bij patiënten met diabetes mellitus en hypertensie. In ontwikkelingslanden wordt proteïnurie vaak geassocieerd met infectieziekten zoals malaria, terwijl in westerse landen het vaker voorkomt bij patiënten met diabetes, hypertensie en chronische nierziekte.

Regionale verschillen

In landen met beperkte toegang tot gezondheidszorg is proteïnurie vaak een indicator van vergevorderde nierziekten, aangezien vroegtijdige diagnostiek en behandeling meestal ontbreken. In ontwikkelde landen wordt proteïnurie vaker vroegtijdig gedetecteerd, wat leidt tot betere behandelresultaten en lagere incidentie van eindstadium nierziekte.

Mechanisme

Proteïnurie ontstaat wanneer de filtering van de nieren niet goed functioneert, waardoor eiwitten die normaal gesproken in het bloed zouden blijven, in de urine terechtkomen. Dit kan verschillende oorzaken hebben, zoals nierbeschadiging door ontstekingen, infecties, of structurele veranderingen in de nieren.

Verlies van eiwitten door de nierfilter

De nieren filteren het bloed en verwijderen afvalstoffen, maar houden belangrijke eiwitten zoals albumine vast. Wanneer de nieren beschadigd raken, bijvoorbeeld door glomerulaire schade of ontsteking, kunnen eiwitten door de glomerulaire membraan lekken en in de urine terechtkomen, wat resulteert in proteïnurie.

Oorzaken van glomerulaire schade

Glomerulaire schade kan optreden door verschillende aandoeningen, zoals glomerulonefritis, diabetes, en hypertensie. Deze aandoeningen kunnen leiden tot een verminderde functie van de glomeruli (de filtereenheden in de nieren), wat resulteert in eiwitverlies.

Oorzaken en risicofactoren

Het voorkomen van te veel eiwit in de urine is meestal een teken van een nierziekte als gevolg van de verhoogde permeabiliteit (doorlaatbaarheid) van de glomeruli (haarvaten van de nier waarin het filteren van het bloed gebeurt). De verhoogde permeabiliteit is het gevolg van vele mogelijke aandoeningen en omgevingsfactoren.

Aandoeningen
Volgende aandoeningen veroorzaken nierschade, wat leidt tot proteïnurie:

• acute en chronische glomerulonefritis (nierfilterontsteking: ontsteking van de vaatkluwens in de nierschors, een vorm van nierontsteking)
• amyloïdose (afzettingen van amyloïde in weefsels en organen)
• chylurie (de aanwezigheid van chyl in de urine; chyl is een melkachtige vloeistof waarin het vet uit het voedsel veranderd wordt vóór de opname in het bloed)
• de ziekte van Hodgkin (kanker van het lymfesysteem)
• diabetes mellitus (suikerziekte)
• dysproteïnemie (bijv. proteïnurie van Bence Jones)
• een chronische nierziekte
• een multiple myeloom (ziekte van Kahler: bloedarmoede, botpijn en verhoogd calciumgehalte in het bloed)
• een nierontsteking (nefritis)
• een zwangerschap
• glomerulosclerose (verharding van de glomerulus)
• hart- en vaatziekten (een ischemische hartziekte, chronisch hartfalen (slecht rondpompen van bloed door het hart), perifeer arterieel vaatlijden en cerebrale vasculaire ziekte)
• koorts
• leukemie
• lipoïdnefrose (vorm van glomerulonefritis met minimale laesies in de glomeruli, klinisch gekenmerkt door sterke proteïnurie en gegeneraliseerd oedeem)
• malaria (infectieziekte door de beet van een besmette mug)
• nefrosclerose (verharding (verschrompeling) van de nier, al of niet vergezeld van bloeddrukverhoging)
• orthostatische proteïnurie
• pericarditis (ontsteking van het hartzakje, het vlies rond het hart)
• pre-eclampsie (ernstige zwangerschapscomplicatie met eiwit in urine en hoge bloeddruk)
• reumatoïde artritis (chronische auto-immuunaandoening met ontsteking van gewrichten en andere organen)
• sarcoïdose (aandoening aan huid, ogen, longen en zenuwstelsel)
• sikkelcelanemie
• systemische lupus erythematosus (ziekte waarbij het immuunsysteem de lichaamseigen organen en weefsels aanvalt)
• trombose van de vena renalis (vorming van een bloedklonter in een nierader)

Omgevingsfactoren
Volgende omgevingsfactoren veroorzaken nierschade wat resulteert in proteïnurie:

• bepaalde geneesmiddelen
• de blootstelling aan hitte
• de blootstelling aan kou
• een zware inspanning
• emotionele stress
• hypertensie (een verhoogde bloeddruk)
• intoxicaties (vergiftigingen)
• obesitas (zwaarlijvigheid)

Soorten proteïnurie

Proteïnurie is onderverdeeld in drie categorieën: voorbijgaande (intermitterende), orthostatische en persistente proteïnurie.

Voorbijgaande proteïnurie
Voorbijgaande of intermitterende proteïnurie is de meest voorkomende vorm van proteïnurie. Dit gaat meestal voorbij zonder behandeling en is vaak het gevolg van koorts en zware inspanning.

Orthostatische proteïnurie
Orthostatische proteïnurie ontstaat terwijl de patiënt rechtop staat (en niet bij het liggen). Dit komt bij ongeveer 2 tot 5% van de adolescenten voor, maar is ongebruikelijk bij mensen ouder dan dertig jaar. De oorzaak van orthostatische proteïnurie is niet bekend. Orthostatische proteïnurie is niet schadelijk, vereist geen behandeling en verdwijnt meestal met het verouderen.

Persistente proteïnurie
Deze vorm van proteïnurie is permanent en komt voor bij patiënten met een onderliggende nierziekte of andere medische problemen.

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van proteïnurie kunnen verhogen. Deze factoren zijn vaak gerelateerd aan onderliggende aandoeningen die de nierfunctie beïnvloeden, zoals chronische ziekten en ongezonde levensstijlkeuzes.

Chronische nierziekten

Chronische nierziekten, waaronder chronische glomerulonefritis, diabetische nefropathie, en hypertensieve nefropathie, zijn de meest voorkomende risicofactoren voor proteïnurie. Bij deze aandoeningen raakt het glomerulaire filtratiesysteem van de nieren beschadigd, waardoor eiwitten in de urine terechtkomen.

Diabetes mellitus

Patiënten met diabetes mellitus, vooral diegenen met slecht gereguleerde bloedsuikers, hebben een verhoogd risico op proteïnurie. Diabetes kan leiden tot diabetische nefropathie, waarbij de bloedvaten in de nieren beschadigd raken, wat de filtratiecapaciteit van de nieren vermindert en de afgifte van eiwitten in de urine bevordert.

Hypertensie

Chronische hypertensie verhoogt de druk in de bloedvaten van de nieren, wat leidt tot schade aan de glomeruli. Dit verhoogt het risico op proteïnurie en kan bijdragen aan de progressie van nierziekte.

Risicogroepen

Bepaalde groepen patiënten lopen een verhoogd risico op proteïnurie. Het identificeren van deze risicogroepen is belangrijk voor vroege detectie en preventieve maatregelen.

Patiënten met diabetes en hypertensie

Patiënten die lijden aan zowel diabetes mellitus als hypertensie hebben een significant verhoogd risico op het ontwikkelen van proteïnurie. Deze aandoeningen dragen beide bij aan nierbeschadiging door respectievelijk verhoogde bloedsuikers en verhoogde bloeddruk.

Ouderen

Ouderen hebben een verhoogd risico op proteïnurie vanwege de verminderde nierfunctie die vaak gepaard gaat met veroudering. Ouderen hebben ook meer kans op chronische ziekten zoals diabetes en hypertensie, die de ontwikkeling van proteïnurie verder kunnen bevorderen.

Patiënten met een familiale voorgeschiedenis van nierziekten

Genetische factoren spelen een rol bij het ontwikkelen van proteïnurie, en patiënten met een familiaire geschiedenis van nierziekten, zoals polycystische nierziekte, hebben een verhoogd risico.

Symptomen: Geen of zwelling in voeten, buik of gezicht

Bij proteïnurie zijn vaak geen symptomen aanwezig, dus het blijft vaak lang onopgemerkt. Vaak komt slechts per toeval aan het licht dat de patiënt lijdt aan proteïnurie bij een standaard lichamelijk onderzoek waarbij de patiënt een urinemonster laat onderzoeken. De urine verschijnt schuimend bij een hoog eiwitgehalte in de urine. Af en toe komt oedeem (vochtophoping) voor, waardoor de handen, de voeten, de buik of het gezicht gezwollen zijn. Dit geeft dan aan dat de nierschade reeds ver gevorderd is. Soms heeft de patiënt wel symptomen die verband houden met de onderliggende aandoening die proteïnurie veroorzaakt.

Alarmsymptomen

Proteïnurie kan asymptomatisch zijn in de vroege stadia, maar wanneer het voortschrijdt, kunnen verschillende alarmsymptomen zich manifesteren die wijzen op verergering van de nierbeschadiging. Het is belangrijk om deze symptomen tijdig te herkennen.

Zwelling (oedeem)

Een veelvoorkomend symptoom van proteïnurie is zwelling, vooral in de benen, enkels, of rond de ogen, als gevolg van het verlies van eiwitten die normaal gesproken helpen bij het reguleren van de vochtbalans in het lichaam.

Verhoogde bloeddruk

Hypertensie kan een alarmteken zijn bij proteïnurie, vooral wanneer het gepaard gaat met andere symptomen van nierbeschadiging, zoals oedeem of veranderingen in de urine.

Veranderingen in de urineproductie

Patiënten met proteïnurie kunnen veranderingen in hun urine opmerken, zoals schuimige urine, die kan wijzen op een verhoogde eiwitconcentratie. In sommige gevallen kunnen patiënten ook een afname in de urineproductie ervaren.

Diagnose en onderzoeken

De arts onderzoekt proteïnurie via een urineonderzoek. De arts vraagt na het detecteren van een hoge hoeveelheid proteïne in de urine, een 24-uurs urinemonster voor verdere analyse. Hieruit valt de daadwerkelijke hoeveelheid verlies van eiwitten via de urine van de hele dag te meten. Is dit hoger dan 150 milligram eiwit in de urine per dag, dan is een behandeling nodig en zijn ook andere onderzoeken vereist om mogelijke andere oorzaken van proteïnurie op te sporen. Beeldvormende onderzoeken die de arts uitvoert bij het vermoeden van een nieraandoening zijn een nierechografie en een röntgenfoto of CT-scan van de borstkas. Eventueel is een nierbiopsie vereist.

Behandeling via leefstijlaanpassingen en medicijnen

Patiënten met diabetes, een hoge bloeddruk of een hoog cholesterolgehalte die lijden aan proteïnurie, krijgen het advies om de levensstijl aan te passen en/of om diabetes goed te reguleren en te behandelen zodat de gezondheid van de nieren niet verslechtert.

Afhankelijk van de onderliggende oorzaak van proteïnurie bestaat de behandeling mogelijk eveneens uit medicijnen zoals ACE-remmers, angiotensine receptor blokkers (ARB’s), diuretica (plaspillen), anticoagulantia (antistollingsmedicijnen), statines (cholesterolverlagende geneesmiddelen) en vitamine D.

Verder krijgen patiënten die een hoog risico lopen op chronische nierschade, jaarlijks een urineonderzoek.

Prognose van proteïnurie

De prognose van proteïnurie hangt af van de oorzaak en de ernst van de nierschade. Over het algemeen geldt:

Korte termijn:

• Voorbijgaande proteïnurie: Vaak verdwijnt voorbijgaande proteïnurie vanzelf zonder behandeling en is de prognose uitstekend. Deze vorm van proteïnurie is meestal tijdelijk en gerelateerd aan factoren zoals zware inspanning of koorts.
• Orthostatische proteïnurie: Deze vorm heeft meestal een goede prognose. Het is vaak geen teken van ernstige nieraandoeningen en verdwijnt vaak met de leeftijd.

Lange termijn:

• Persistente proteïnurie: De prognose hangt af van de onderliggende oorzaak. Als de oorzaak effectief wordt behandeld, kan de nierfunctie behouden blijven en kunnen complicaties worden verminderd. Echter, als de onderliggende aandoening niet goed behandeld wordt, kan dit leiden tot progressieve nierschade en uiteindelijk tot chronisch nierfalen.
• Chronische nierziekte en complicaties: Patiënten met aanhoudende proteïnurie hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van chronisch nierfalen en cardiovasculaire aandoeningen. Regelmatige controle en behandeling zijn cruciaal om de voortgang van de ziekte te beheersen en de kwaliteit van leven te verbeteren.

Het is belangrijk voor patiënten met proteïnurie om regelmatig medisch toezicht te krijgen en de aanbevolen behandelingen te volgen om de prognose te optimaliseren en complicaties te voorkomen.

Complicaties van verlies van eiwit in urine door nierschade

De complicaties van proteïnurie zijn afhankelijk van de onderliggende oorzaak van de aandoening. In het algemeen wijst eiwit in de urine op een beginnende nierziekte, waardoor de nierfunctie na verloop van tijd daalt. De patiënt heeft mogelijk ook last van een hoge bloeddruk en een hoog cholesterolgehalte, waarbij de nieren verder schade oplopen indien hiervoor geen goede behandeling plaatsvindt.

Andere complicaties van proteïnurie zijn:

• acuut nierfalen als gevolg van intravasculaire uitputting
• een verhoogd risico op arteriële en veneuze trombose, vooral van een renale veneuze trombose
• een verhoogd risico op bacteriële infectie, vooral van een spontane bacteriële peritonitis
• een verhoogd risico op hart- en vaatziekten
• longoedeem als gevolg van overvulling (vocht in de longen door linkerhartfalen)

Preventie van proteïnurie

De preventie van proteïnurie richt zich vooral op het verminderen van de risicofactoren voor nierziekten. Dit kan worden bereikt door:

• Gezonde levensstijl: Een evenwichtig voedingspatroon, regelmatige lichaamsbeweging en het vermijden van overmatig alcoholgebruik en roken.
• Beheer van chronische ziekten: Goede controle van diabetes en hypertensie door middel van medicatie en regelmatig medisch toezicht.
• Vroege opsporing: Regelmatig medisch onderzoek en urineonderzoek bij mensen met een verhoogd risico, zoals ouderen en mensen met een familiegeschiedenis van nierziekten.
• Beperken van blootstelling aan schadelijke stoffen: Voorzichtig omgaan met geneesmiddelen die nierschade kunnen veroorzaken en vermijden van overmatige blootstelling aan hitte en kou.

Door deze preventieve maatregelen kan de kans op het ontwikkelen van proteïnurie en de bijbehorende complicaties worden verminderd.

Lees verder

• Nierbiopsie: Wegnemen van weefselmonster nier (nierbiopt)
• Nierfalen: Verminderde of afwezige nierfunctie
• Nefritis (ontsteking van nieren): Oorzaken en symptomen