Glomerulonefritis: Oorzaken van nierfilterontsteking

Glomerulonefritis (nierfilterontsteking) is een nieraandoening waarbij de glomeruli ontstoken zijn. Dit is het deel van de nieren dat helpt bij het filteren van afval en vloeistoffen uit het bloed. Wanneer schade ontstaat aan de nierfilters, is het niet meer mogelijk om afvalstoffen en extra vocht uit het lichaam te verwijderen via de urine. Als de ziekte aanhoudt, stoppen de nieren volledig met werken, wat leidt tot nierfalen. Infecties, kanker en andere aandoeningen veroorzaken de nierfilterontsteking. Bekende symptomen zijn een zwelling in verschillende lichaamsdelen, zwakte en urine-afwijkingen. De arts behandelt de onderliggende oorzaak en behandelt glomerulonefritis voorts ondersteunend. Het is belangrijk om de juiste te behandeling te krijgen want onbehandeld ontstaan mogelijk ernstige complicaties.

Epidemiologie
Mechanisme
Oorzaken: Ontsteking van glomeruli (nierfilters)
Risicofactoren van glomerulonefritis
Risicogroepen
Symptomen: Zwelling in het lichaam
Alarmsymptomen
Diagnose en onderzoeken
Behandeling van verminderde nierfunctie
Prognose
Complicaties van nierfilterontsteking
Preventie
Praktische tips voor het leven met / omgaan met glomerulonefritis
Zorg voor regelmatige controleafspraken
Volg het behandelplan voor bloeddrukbeheer
Let op je dieet en vochtinname
Controleer op symptomen van infecties
Gebruik medicijnen volgens de aanwijzingen van je arts
Overweeg een gezonde levensstijl voor je algehele gezondheid
Wees alert op veranderingen in je urineoutput
Begrijp de mogelijke complicaties van glomerulonefritis
Misvattingen rond glomerulonefritis
Glomerulonefritis is altijd een op zichzelf staande ziekte
Glomerulonefritis geeft altijd duidelijke symptomen
Glomerulonefritis wordt altijd veroorzaakt door een infectie
Glomerulonefritis is een zeldzame aandoening
Beeldvormende onderzoeken zijn voldoende om glomerulonefritis vast te stellen
Glomerulonefritis leidt altijd tot nierfalen
Voedingsaanpassingen spelen geen rol bij de behandeling

Epidemiologie

Glomerulonefritis is een nierziekte die wereldwijd voorkomt. De prevalentie varieert per regio, afhankelijk van genetische en omgevingsfactoren. In dit gedeelte worden de belangrijkste gegevens over de epidemiologie van glomerulonefritis gepresenteerd, met een focus op:

Incidentie van glomerulonefritis
De incidentie van glomerulonefritis is meestal laag, maar kan sterk variëren afhankelijk van de oorzaak en geografische locatie. Wereldwijd komt glomerulonefritis vaker voor in gebieden met een hoog aantal infecties, zoals streptokokkeninfecties.

Leeftijdsgebonden prevalentie
De ziekte komt vaker voor bij bepaalde leeftijdsgroepen, met een verhoogde incidentie bij kinderen en jongvolwassenen. Het komt echter ook voor bij ouderen, waarbij de oorzaak vaak te maken heeft met auto-immuunziekten.

Geslachtsverschillen
Er zijn geslachtsverschillen in de incidentie van bepaalde soorten glomerulonefritis, zoals IgA-nefropathie, die vaker voorkomt bij mannen dan bij vrouwen.

Mechanisme

Glomerulonefritis ontstaat door ontsteking in de glomeruli van de nieren, wat kan leiden tot verminderde nierfunctie. Dit mechanisme wordt gedreven door een verscheidenheid aan immunologische processen.

Immunologische reacties
De ontstekingsreactie die de glomeruli aantast, wordt vaak geïnitieerd door een immuuncomplexafzetting in de nier. Deze reactie kan het gevolg zijn van infecties, auto-immuunziekten of andere externe triggers.

Cytokines en ontstekingsmediatoren
Cytokines spelen een sleutelrol in het veroorzaken van de ontsteking, waarbij ze de werking van witte bloedcellen beïnvloeden, wat de schade aan de glomeruli versterkt.

Oorzaken: Ontsteking van glomeruli (nierfilters)

De filtereenheid van de nier staat in medische termen bekend als de ‘glomerulus’. Elke nier telt duizenden glomeruli (meervoud van glomerulus). De glomeruli helpen het lichaam bij het verwijderen van overtollig vocht, elektrolyten en schadelijke stoffen uit de bloedbaan en zorgt ervoor dat deze het lichaam via de urine verdrijven. De filtertjes geraken ontstoken bij een nierfilterontsteking, waardoor schade ontstaat aan de glomeruli. Hierdoor vergroten de kleine gaatjes in de filters waardoor bloed en eiwit in de urine terechtkomen. Glomerulonefritis is mogelijk te wijten aan een problemen met het immuunsysteem van het lichaam. Vaak is de precieze oorzaak van deze aandoening onbekend (september 2024).

Risicofactoren van glomerulonefritis

Meestal ontstaat de aandoening door schade aan de glomeruli. Sommige patiënten met chronische glomerulonefritis hebben echter geen voorgeschiedenis van nieraandoeningen. Glomerulonefritis komt alleen voor of is een onderdeel van een andere ziekte.

Volgende risicofactoren zijn bekend voor de nierfilterontsteking:

aandoening die het glomerulaire basismembraan aantast (deel van de nier dat afval helpt filteren en extra vocht uit het bloed filtert)
amyloïdose (aandoening waarbij het eiwit amyloïde zich ophoopt in de organen en weefsels)
auto-immuunaandoeningen:
Henoch-Schönlein purpura (ziekte met ontsteking van bloedvaten met paarse vlekken op de huid, gewrichtspijn, maag- en darmproblemen en glomerulonefritis)
het Goodpasture-syndroom (aandoening waarbij het immuunsysteem de glomeruli aanvalt met symptomen aan de nieren en de longen)
IgA-nefropathie (aandoening waarbij IgA-antilichamen zich ophopen in nierweefsel)
systemische lupus erythematosus
ziekte van Wegener
bloed- of lymfestelselaandoeningen
bloedvataandoeningen:
polyarteritis nodosa
vasculitis (ontsteking van een bloedvat)
diabetes mellitus (suikerziekte), meer bepaald diabetische nefropathie
de blootstelling aan koolwaterstofoplosmiddelen
een geschiedenis van kanker
chronische lymfatische leukemie
longkanker
multipel myeloom (ziekte van Kahler: kanker van plasmacellen met botpijn)
focussegmentale glomerulosclerose (littekenvorming van de glomeruli)
genetische aandoening zoals het Alport-syndroom (aandoening met symptomen aan nieren, urine, oren en ogen)
infecties:
bacteriële endocarditis (infectie van de hartkleppen) of abcessen
streptokokkeninfecties zoals impetigo, roodvonk, een keelamandelontsteking en een middenoorontsteking
virale infecties (hiv, hepatitis B, hepatitis C)
lupus nefritis (ontsteking van nieren door auto-immuunreactie bij lupus)
membranoproliferatieve glomerulonefritis (vorm van glomerulonefritis als gevolg van de abnormale opbouw van antilichamen in de nieren)
pijnstillend nefropathie syndroom (nierziekte door intensief gebruik van pijnstillers, vooral NSAID's = niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen)

Risicogroepen

Er zijn specifieke risicogroepen die een verhoogd risico lopen op glomerulonefritis. Het herkennen van deze groepen kan helpen bij het vroegtijdig stellen van een diagnose en het beheren van de aandoening.

Kinderen en Jongvolwassenen
Bij kinderen en jongvolwassenen wordt glomerulonefritis vaak veroorzaakt door infecties, zoals een streptokokkeninfectie.

Ouderen
Oudere patiënten hebben een verhoogd risico op glomerulonefritis als gevolg van degeneratie van de nierfunctie en de aanwezigheid van andere comorbiditeiten.

Hoofdpijn komt voor bij de nierfilterontsteking / Bron: Geralt, Pixabay

Symptomen: Zwelling in het lichaam

Beide nieren zijn aangetast door de aandoening. De meeste patiënten ervaren geen symptomen door de nierfilterontsteking, en dan komt de aandoening per toeval aan het licht door een urine- of bloedonderzoek. De oorzaak van glomerulonefritis alsook of het acuut (plots) of chronisch (geleidelijk) verschijnen van de ziekte, bepalen het klinisch beeld. De aandoening ontwikkelt zich mogelijk snel waarbij de nieren binnen enkele weken of maanden niet meer werken. Dit staat bekend als ‘snel progressieve glomerulonefritis’. Volgende symptomen zijn mogelijk:

een droge huid en jeukende huid
een gezwollen buik (door vasthouden van vocht)
een gezwollen gezicht (door vasthouden van vocht)
een verhoogde bloeddruk (hypertensie)
een verlies van eetlust
gezwollen ogen (door vasthouden van vocht) en wallen rond de ogen
gezwollen voeten en benen (door vasthouden van vocht)
hoofdpijn
koorts (mild)
kortademigheid
nachtelijke spierkrampen
urineafwijkingen: donkere urine (roze of colakleurig), schuimende urine, proteïnurie (verlies van eiwit via de urine), hematurie (verlies van bloed in de urine)
plasproblemen: vaak plassen (pollakisurie), ’s nachts plassen (nycturie)
slaapproblemen
vermoeidheid
zwakte

Alarmsymptomen

Glomerulonefritis kan verschillende alarmsymptomen veroorzaken die wijzen op een verergering van de nierfunctie.

Eiwit in de Urine
Een van de eerste tekenen van glomerulonefritis is de aanwezigheid van eiwitten in de urine, wat vaak wordt gedetecteerd bij routinematige urineonderzoeken.

Bloed in de Urine
Hematurie (bloed in de urine) is een veelvoorkomend symptoom van glomerulonefritis, vaak veroorzaakt door beschadiging van de glomeruli.

Diagnose en onderzoeken

Een urineonderzoek onthult vaak een nierfilterontsteking. Een bloedtest biedt informatie over de nierschade want hierbij is het mogelijk om de niveaus van afvalproducten te meten, zoals creatinine en bloedureumstikstof. Indien de arts zeker weet dat schade aan de glomeruli aanwezig is, zet hij een röntgenfoto, echografie of een CT-scan in om de schade te visualiseren. Tot slot is een nierbiopsie vereist. Hierbij gebruikt de arts een speciale naald om kleine stukjes nierweefsel te verwijderen. Dit weefsel gaat naar een laboratorium voor microscopisch onderzoek om de oorzaak van de ontsteking te bepalen. Een nierbiopt is bijna altijd nodig om de diagnose van glomerulonefritis te bevestigen.

Diverse medicijnen zijn inzetbaar om de onderliggende aandoening van glomerulonefritis te behandelen / Bron: Stevepb, Pixabay

Behandeling van verminderde nierfunctie

De arts behandelt het onderliggend probleem van de nierfilterontsteking. Antibiotica bestrijden een bacteriële infectie. Om een ontsteking te verlichten (bijvoorbeeld bij een auto-immuunziekte), zet de arts mogelijk corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers die het immuunsysteem onderdrukken) in. Verder krijgt de patiënt nog adviezen inzake de voeding (zoals weinig vocht drinken en vetarm, kaliumarm en zoutarm eten). Diuretica (plaspillen) verminderen de zwelling. Ook medicatie voor de behandeling van een hoge bloeddruk is vaak nodig. Soms krijgt de patiënt dialyse. Verder is een gezonde levensstijl nodig: stoppen met roken en een gezond gewicht bereiken en behouden

Prognose

De prognose voor patiënten met glomerulonefritis varieert afhankelijk van de oorzaak, de ernst van de nierbeschadiging en de tijdige behandeling.

Zelflimiterende Vormen
Sommige gevallen van glomerulonefritis, zoals die veroorzaakt door een recente infectie, kunnen vanzelf verbeteren zonder behandeling.

Chronische Glomerulonefritis
Bij chronische vormen van de ziekte kan de nierfunctie blijvend afnemen, wat kan leiden tot nierfalen als er geen adequate behandeling is.

Complicaties van nierfilterontsteking

Glomerulonefritis tast de nieren aan zodat het filtervermogen niet meer goed werkt. Hierdoor hopen gevaarlijke niveaus van vocht, elektrolyten en afvalstoffen zich op in het lichaam. Mogelijke complicaties van de nierfilterontsteking zijn onder andere:

acuut nierfalen
chronisch nierfalen
een hoge bloeddruk
het nefrotisch syndroom: te veel eiwit in de urine resulteert in te weinig eiwit in het bloed; deze aandoening gaat gepaard met een hoog cholesterolgehalte in het bloed en een zwelling (oedeem) van de oogleden, de voeten en de buik

Preventie

De meeste vormen van glomerulonefritis zijn niet te voorkomen. Het is wel belangrijk om een streptokokkeninfectie met keelpijn of impetigo zo snel mogelijk te behandelen. Een veilige geslachtsgemeenschap is aanbevolen om hiv te voorkomen. Verder is ook afgeraden om intraveneus (via een ader) drugs te gebruiken, zodat de kans op het ontwikkelen van hepatitis verkleind wordt. Patiënten met een hoge bloeddruk nemen best maatregelen om een gezonde bloeddruk te krijgen en behouden. Het is tot slot aangewezen om de bloedsuikerspiegel onder controle te houden om diabetische nefropathie te voorkomen.

Praktische tips voor het leven met / omgaan met glomerulonefritis

Glomerulonefritis is een aandoening van de nieren die ontsteking veroorzaakt in de glomeruli, de kleine bloedvaten die verantwoordelijk zijn voor het filteren van afvalstoffen uit het bloed. Het kan leiden tot nierbeschadiging, wat een invloed kan hebben op je algehele gezondheid. Het is belangrijk om de aandoening goed te beheersen om verdere schade aan je nieren te voorkomen. Hier volgen enkele praktische tips om je te helpen omgaan met glomerulonefritis.

Zorg voor regelmatige controleafspraken

Het is belangrijk om regelmatig naar je arts te gaan voor controleafspraken, zodat je nierfunctie goed wordt gemonitord. Dit kan door middel van bloedonderzoeken en urineonderzoeken om te controleren op verhoogde eiwit- of bloedniveaus in je urine, wat tekenen kunnen zijn van nierbeschadiging. Het is ook cruciaal om je bloeddruk regelmatig te controleren, omdat een hoge bloeddruk de nierfunctie kan verergeren.

Volg het behandelplan voor bloeddrukbeheer

Een van de belangrijkste aspecten van het beheer van glomerulonefritis is het beheersen van je bloeddruk. Hoge bloeddruk kan de progressie van de nierbeschadiging versnellen. Het is belangrijk om je bloeddruk regelmatig te meten en je arts te raadplegen over de juiste behandeling. Dit kan medicatie omvatten zoals ACE-remmers of angiotensine II-receptorblokkers, die zowel de bloeddruk verlagen als de nierfunctie beschermen.

Let op je dieet en vochtinname

Bij glomerulonefritis is het belangrijk om je evenwichtig voedingspatroon aan te passen om je nieren te ondersteunen. Dit betekent dat je voedsel moet kiezen dat arm is aan zout, eiwitten en kalium, afhankelijk van de ernst van je nierbeschadiging. Je arts of diëtist kan je specifieke richtlijnen geven voor het aanpassen van je voedingspatroon. Beperk je vochtinname als je nierfunctie aanzienlijk is verminderd, omdat dit kan helpen om je nieren te ontlasten.

Controleer op symptomen van infecties

Mensen met glomerulonefritis kunnen een verhoogd risico hebben op infecties, vooral als de aandoening gepaard gaat met een verminderde afweer van het immuunsysteem. Let goed op tekenen van infecties, zoals koorts, pijn of roodheid, vooral in de huid of urinewegen. Als je denkt dat je een infectie hebt, raadpleeg dan onmiddellijk je arts. In sommige gevallen kan een infectie de aandoening verergeren, dus snelle behandeling is essentieel.

Gebruik medicijnen volgens de aanwijzingen van je arts

Afhankelijk van de oorzaak van je glomerulonefritis kan je arts medicijnen voorschrijven om de ontsteking te verminderen, zoals corticosteroïden of immunosuppressiva. Het is cruciaal om deze medicijnen precies volgens de aanwijzingen van je arts in te nemen. Het stoppen of aanpassen van de medicatie zonder overleg kan de aandoening verergeren. Houd ook een lijst bij van de medicijnen die je gebruikt, zodat je arts altijd up-to-date is bij de controleafspraken.

Overweeg een gezonde levensstijl voor je algehele gezondheid

Naast het beheer van de nierfunctie is het belangrijk om een gezonde levensstijl te behouden die je algehele gezondheid ondersteunt. Dit omvat het behouden van een gezond gewicht, het regelmatig doen van matige lichaamsbeweging, en het vermijden van overmatig alcoholgebruik of roken, wat schadelijk kan zijn voor je nieren en bloedvaten. Een gezonde levensstijl kan je helpen om de progressie van glomerulonefritis te vertragen en je algehele welzijn te verbeteren.

Wees alert op veranderingen in je urineoutput

Een van de symptomen van glomerulonefritis is een verandering in de hoeveelheid urine die je produceert. Let goed op of je meer of minder urine produceert dan normaal, of als je urine donkerder is dan gebruikelijk. Dit kan een teken zijn van een verslechtering van de nierfunctie. Neem bij veranderingen onmiddellijk contact op met je arts om te bespreken wat er aan de hand is en welke stappen je moet nemen.

Begrijp de mogelijke complicaties van glomerulonefritis

Hoewel glomerulonefritis behandeld kan worden, kan het in sommige gevallen leiden tot ernstige complicaties, zoals nierfalen of niertransplantatie. Het is belangrijk om je bewust te zijn van deze risico's en om actief deel te nemen aan je zorgplan. Praat met je arts over de mogelijke langetermijncomplicaties van je aandoening en wat je kunt doen om deze te voorkomen of te beheren. Het vroegtijdig behandelen van complicaties kan je helpen om je nierfunctie te behouden en je kwaliteit van leven te verbeteren.

Misvattingen rond glomerulonefritis

Glomerulonefritis is altijd een op zichzelf staande ziekte

Glomerulonefritis is geen afzonderlijke ziekte, maar een verzamelnaam voor verschillende aandoeningen die de nierfilters, ofwel glomeruli, aantasten. Deze aandoening kan primair zijn, waarbij de nieren direct worden getroffen, of secundair, als gevolg van een andere onderliggende ziekte zoals kanker, diabetes mellitus of auto-immuunziekten. Het idee dat glomerulonefritis altijd op zichzelf staat, kan ertoe leiden dat patiënten en zorgverleners niet verder zoeken naar de onderliggende oorzaak, wat een effectieve behandeling kan vertragen.

Glomerulonefritis geeft altijd duidelijke symptomen

Veel patiënten geloven dat glomerulonefritis altijd gepaard gaat met opvallende klachten, zoals ernstige rugpijn of zichtbare bloedingen in de urine. In werkelijkheid kunnen de symptomen subtiel beginnen, zoals vermoeidheid, lichte vochtophopingen en een verhoogde bloeddruk. Hierdoor wordt de aandoening soms pas ontdekt wanneer er al aanzienlijke schade aan de nieren is ontstaan. Regelmatige controle en vroege herkenning zijn cruciaal om onomkeerbare schade te voorkomen.

Glomerulonefritis wordt altijd veroorzaakt door een infectie

Hoewel sommige vormen van glomerulonefritis het gevolg kunnen zijn van infecties, zoals keelontstekingen door streptokokken, kunnen andere oorzaken auto-immuunziekten, toxische stoffen en zelfs bepaalde geneesmiddelen zijn. Dit misverstand kan ertoe leiden dat patiënten onterecht denken dat antibiotica een universele oplossing zijn voor de aandoening, terwijl in veel gevallen ontstekingsremmende of immuunmodulerende therapieën nodig zijn.

Glomerulonefritis is een zeldzame aandoening

Sommigen denken dat glomerulonefritis zo zeldzaam is dat het vrijwel nooit voorkomt. In werkelijkheid is het wereldwijd een belangrijke oorzaak van chronische nierziekte en nierfalen. Omdat de aandoening in sommige gevallen langzaam en zonder duidelijke klachten kan verergeren, wordt deze vaak pas in een laat stadium gediagnosticeerd. Dit benadrukt het belang van regelmatige medische controles, vooral bij risicogroepen zoals patiënten met hoge bloeddruk, auto-immuunziekten of een familiegeschiedenis van nierproblemen.

Beeldvormende onderzoeken zijn voldoende om glomerulonefritis vast te stellen

Hoewel beeldvormende onderzoeken zoals een echo van de nieren nuttig kunnen zijn om structurele afwijkingen op te sporen, zijn ze meestal niet voldoende om glomerulonefritis vast te stellen. De diagnose vereist vaak een combinatie van bloedonderzoeken, urineonderzoeken en soms een nierbiopsie om de exacte oorzaak en ernst van de aandoening te bepalen. Vertrouwen op alleen beeldvorming kan dus leiden tot een onjuiste diagnose en vertraging in de behandeling.

Glomerulonefritis leidt altijd tot nierfalen

Niet iedereen met glomerulonefritis ontwikkelt nierfalen. De ernst van de aandoening hangt af van de onderliggende oorzaak, het tijdstip van diagnose en de effectiviteit van de behandeling. Vroege interventie met medicatie, voedingsaanpassingen en het beheersen van risicofactoren zoals hoge bloeddruk kan de progressie van de ziekte aanzienlijk vertragen of zelfs stoppen. Het idee dat nierfalen onvermijdelijk is, kan patiënten ontmoedigen om tijdig medische hulp te zoeken.

Voedingsaanpassingen spelen geen rol bij de behandeling

Sommige patiënten denken dat voeding geen invloed heeft op glomerulonefritis, terwijl een goed afgestemd voedingspatroon juist essentieel kan zijn. Het beperken van zout helpt bijvoorbeeld om een hoge bloeddruk onder controle te houden, terwijl een aangepast eiwit- en fosfaatinname de belasting op de nieren kan verminderen. Daarnaast speelt een evenwichtig voedingspatroon een rol bij het verminderen van ontstekingen en het ondersteunen van de algehele niergezondheid. Een dieetadvies op maat kan dus bijdragen aan een betere prognose en een langere nierfunctiebehoud.