Nierfilterontsteking: symptomen, oorzaak en behandeling

Een nierfilterontsteking of een ontsteking van de nierfilters (glomerulus), wordt ook wel 'glomerulonefritis' genoemd. Bij nierfilterontsteking raken de filtertjes van de nieren beschadigd. De nierfilters verwijderen overtollig vocht, elektrolyten en afvalstoffen uit de bloedbaan en via de urine wordt dit afgevoerd. Nierfilterontsteking kan plotseling (acuut) of geleidelijk (chronisch) optreden. Nierfilterontsteking kan ontstaan door een ziekte van de nier zelf of door een ziekte elders in het lichaam, zoals infectieziekten of auto-immuunziekten. Ernstige of langdurige nierfilterontsteking kan de nieren beschadigen. De behandeling hangt af van het type nierfilterontsteking dat je hebt. Ter voorkoming van complicaties, is snelle diagnostiek en adequate behandeling noodzakelijk.

• Wat is een nierfilterontsteking?
• Acute en chronische glomerulonefritis
• Oorzaken van nierfilterontsteking
• Infecties
• Auto-immuunaandoeningen
• Vasculitis
• Littekens op de glomeruli
• Kanker
• Symptomen van een nierfilterontsteking
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van een nierfilterontsteking
• Onderliggende aandoening behandelen
• Vooruitzichten (prognose)
• Complicaties van glomerulonefritis
• Acuut nierfalen
• Chronische nierziekte
• Hoge bloeddruk
• Nefrotisch syndroom
• Preventie

Wat is een nierfilterontsteking?

De nieren bevatten filters (glomeruli) die van belang zijn voor het zuiveren van bloed. Normaal gesproken heeft ieder mens twee nieren en elke nier bevat ongeveer 1 miljoen van deze filtertjes. Bij een nierfilterontsteking of glomerulonefritis, raken deze filtertjes ontstoken. Hierdoor kunnen ze beschadigd raken, wat tot gevolg heeft dat de nieren minder goed of helemaal niet meer werken. De kleine gaatjes in de nierfilters kunnen gaten worden, waardoor nuttige stoffen zoals eiwitten en bloedcellen weglekken. Bij een nierfilterontsteking zijn beide nieren aangedaan.

Acute en chronische glomerulonefritis

Glomerulonefritis kan in ernst variëren. Het kan acuut zijn. Dat wil zeggen dat de ontsteking plotseling opkomt en een korte periode duurt, waardoor een minimale behandeling vereist is. Of het kan chronisch zijn. Dat wil zeggen dat het langer duurt en dat het kan leiden tot onherstelbare schade aan de glomeruli en de nieren, interfererend met de nierfunctie en leidend tot chronische nierziekte.

Oorzaken van nierfilterontsteking

Het is niet precies bekend hoe een nierfilterontsteking ontstaat. Een nierfilterontsteking kan een reactie van de nieren zijn op een gebeurtenis elders in het lichaam, maar in ongeveer de helft van de gevallen is er iets mis met de nier zelf waarbij de nierfilters een erfelijke afwijking kunnen hebben. Nierfilterontsteking kan ook het gevolg zijn van een onderliggende aandoening. Voorbeelden hiervan zijn de volgende.

Infecties

Sommige infecties kunnen een nierfilteronsteking veroorzaken. Voorbeelden hiervan zijn:

• Bij kinderen ontstaat nierfilteronsteking bijvoorbeeld vaak na infectie met streptokokken (en soms impetigo oftewel krentenbaard). Vaak begint het met een infectie van de keelamandelen of het middenoor.
• Na een infectie als roodvonk.
• Na een bacteriële infectie van (kunst)kleppen van het hart (bacteriële endocarditis).
• Virale infecties, zoals het humaan immunodeficiëntievirus (hiv), hepatitis B en hepatitis C, kunnen nierfilterontsteking veroorzaken.

Auto-immuunaandoeningen

Sommige auto-immuunziekten kunnen een nierfilteronsteking veroorzaken. Voorbeelden hiervan zijn:

• Lupus erythematodes (LE).
• Syndroom van Henoch-Schönlein.
• Ziekte van Wegener.
• Goodpasture-syndroom: een zeldzame immunologische longaandoening die longontsteking kan nabootsen, het syndroom van Goodpasture veroorzaakt bloedingen in de longen en nierfilterontsteking.
• IgA-nefropathie: gekenmerkt door terugkerende perioden van bloed in de urine. Deze primaire glomerulaire ziekte is het gevolg van afzettingen van immunoglobuline A (IgA) in de glomeruli. IgA-nefropathie kan lange tijd aanwezig zijn zonder noemenswaardige symptomen.

Vasculitis

Vasculitis is de verzamelnaam voor aandoeningen waarbij de bloedvaten ontstoken raken.

• Polyarteritis: deze vorm van vasculitis treft kleine en middelgrote bloedvaten in veel delen van je lichaam, zoals je hart, nieren en darmen.
• Granulomatosis met polyangiitis: deze vorm van vasculitis, voorheen de ziekte van Wegener genoemd, treft kleine en middelgrote bloedvaten in de longen, bovenste luchtwegen en nieren.

Littekens op de glomeruli

Er zijn ook een aantal omstandigheden en aandoeningen waarbij kleine littekens op de glomeruli ontstaan:

• Hoge bloeddruk: dit kan de nieren beschadigen en hun vermogen om normaal te functioneren verminderen. Nierfilterontsteking kan ook leiden tot hoge bloeddruk omdat het de nierfunctie vermindert en invloed kan hebben op hoe de nieren omgaan met natrium.
• Diabetische nierziekte (diabetische nefropathie): dit kan iedereen met diabetes treffen, meestal duurt het jaren om zich te ontwikkelen. Een goede beheersing van de bloedsuikerspiegel en bloeddruk kan nierbeschadiging voorkomen of vertragen.
• Focale segmentale glomerulosclerose (FSGS): een aandoening waarbij zich kleine 'littekens' (sclerose) op sommige glomeruli vormen.

Kanker

Naast de hierboven genoemde oorzaken wordt nierfilterontsteking geassocieerd met bepaalde kankers, zoals multipel myeloom (in Nederland ook bekend als 'ziekte van Kahler'), longkanker en chronische lymfatische leukemie.

Symptomen van een nierfilterontsteking

De verschijnselen kunnen variëren en mede afhankelijk zijn van de oorzaak. De ziekte kan acuut of chronisch verlopen. Bij acute nierfilterontsteking ontstaan er vrij plotseling klachten. Van een chronische nierfilterontsteking daarentegen merk je waarschijnlijk in het begin niets en ontwikkelen de klachten zich na een tijdje. Vaak treden de volgende klachten op:

• het vasthouden van vocht, waardoor je een opgezwollen gezicht en dikke ogen krijgt of je voeten en benen raken opgezwollen;
• urineafwijkingen:
• donkere (roze of colakleurig)
• schuimende urine
Vermoeidheid / Bron: Istock.com/dolgachov
• proteïnurie (verlies van eiwit via de urine)
• hematurie (verlies van bloed in de urine)
verhoogde bloeddruk;
• gevoel van zwakte en vermoeidheid;
• hoofdpijn;
• lichte koorts;
• kortademigheid;
• verminderde eetlust;
• plasproblemen
• vaak plassen
• 's nachts plassen
• een droge en jeukende huid
• een gezwollen buik (door het vasthouden van vocht)
• een gezwollen gezicht (door het vasthouden van vocht)
• gezwollen ogen (door vasthouden van vocht) en donkere kringen rond de ogen
• gezwollen voeten en benen (door vasthouden van vocht)
• nachtelijke spierkrampen
• slaapproblemen en daardoor slaaptekort

Onderzoek en diagnose

De eerste aanwijzingen voor een arts voor het stellen van een diagnose, zijn de tekenen en symptomen. Het aantreffen van eiwitten en bloedcellen in de urine (via urineonderzoek), is een ander teken. Bloedonderzoek kan uitwijzen welk type ziekte je hebt en hoeveel schade je nieren hebben opgelopen. In sommige gevallen is een nierbiopsie nodig. Hierbijt wordt een klein stukje van je nier verwijderd met een speciale naald en onder een microscoop bekeken. Een biopsie zal de arts helpen bij het bepalen welke behandeling het beste is.

Behandeling van een nierfilterontsteking

Onderliggende aandoening behandelen

De behandeling van nierfilterontsteking is afhankelijk van de diagnose. Als een nierfilterontsteking een reactie is op een ziekte elders in het lichaam, zal deze uiteraard adequaat behandeld moeten worden. Bij een bacteriële infectie, kan behandeling met een antibioticum of corticosteroïden aangewezen zijn. Bij nierfilterontsteking als gevolg van een auto-immuunziekte, zul je corticosteroïden of andere middelen krijgen die de afweer onderdrukken.

Ondersteunende maatregelen
Als de onderliggende ziekte verdwijnt, zullen de nierfilters zich weer herstellen of blijft de schade binnen de perken. Ondersteunende maatregelen zijn vaak nodig. Deze kunnen bestaan uit vocht- en zoutbeperking, medicijnen om het vocht af te drijven en behandeling van hoge bloeddruk. Soms is dialyse (tijdelijke nierfunctievervangende therapie) nodig.

Vooruitzichten (prognose)

In veel gevallen kan nierfilterontsteking een tijdelijk probleem zijn dat volledig kan verbeteren (genezen). Bij een nierfilterontsteking bijvoorbeeld die wordt veroorzaakt door een streptokokkeninfectie, is de langetermijnprognose over het algemeen zeer goed: meer dan 98% van de mensen heeft vijf jaar later helemaal geen symptomen meer.

In andere gevallen kan nierfilterontsteking echter geleidelijk verergeren, blijvende schade toebrengen aan de nierfilters en leiden tot chronische nieraandoeningen. Soms kan dit leiden tot nierfalen.

Complicaties van glomerulonefritis

Nierfilterontsteking kan je nieren beschadigen zodat zij hun filtervermogen verliezen. Als gevolg hiervan hopen zich vocht, elektrolyten en afvalstoffen op in je lichaam, wat erg gevaarlijk kan zijn. Mogelijke complicaties van nierfilterontsteking zijn onder andere:

Acuut nierfalen

Verlies van de functie in het filtergedeelte van de nefron kan resulteren in een snelle ophoping van afvalproducten (acuut nierfalen). Je hebt misschien nierdialyse nodig, waarbij op kunstmatige wijze extra vocht en afvalstoffen uit je bloed worden verwijderd.

Chronische nierziekte

Je nieren verliezen langzaamaan hun filtervermogen. Een nierfunctie die minder wordt dan 10 procent van de normale capaciteit resulteert in een nierziekte in het eindstadium, waarvoor dialyse of een niertransplantatie nodig is om in leven te blijven.

Hoge bloeddruk

Schade aan de nieren en de daaruit voortvloeiende opeenhoping van afvalstoffen in de bloedbaan kan de bloeddruk verhogen.

Nefrotisch syndroom

Bij veel eiwitverlies kan een nefrotisch syndroom ontstaan. Hierbij daalt het eiwitgehalte in het bloed, wat tot gevolg heeft dat vocht uit de lichaamsweefsels niet teruggaat naar de bloedbaan. Er ontstaat vochtophoping in het lichaam, niet alleen in de bloedbaan maar ook in de weefsels. En doordat er veel eiwit in de urine terechtkomt, gaat deze schuimen. Het nefrotisch syndroom kan gepaard gaan met een hoog cholesterolgehalte in het bloed en zwelling (oedeem) van de oogleden, voeten en buik.

Preventie

Er is misschien geen manier om de meeste vormen van glomerulonefritis te voorkomen. Je kunt echter enkele maatregelen nemen die zinvol kunnen zijn:

• Zoek snel behandeling bij een streptokokkeninfectie met een zere keel of impetigo (krentenbaard).
• Om infecties te voorkomen die kunnen leiden tot sommige vormen van nierfilterontsteking, zoals hiv en hepatitis, is veilig seksueel gedrag belangrijk en vermijd intraveneus drugsgebruik.
• Beheersen van hoge bloeddruk, waardoor de kans op schade aan de nieren door hypertensie afneemt.
• Beheersen van je bloedsuiker om diabetische nefropathie te helpen voorkomen.

Lees verder

• Nieren: functie, ligging, anatomie en werking van de nieren
• Nierfalen: symptomen en oorzaken van nierinsufficiëntie
• Nierpijn: oorzaken pijn aan de nieren, nierstreek en rugpijn
• Donkere urine: oorzaken van donkergekleurde plas
• Bloed in de urine: oorzaken bloed in plas bij man en vrouw