Chronisch nierfalen: symptomen, oorzaken en behandeling

Bij chronisch nierfalen (chronische nierinsufficiëntie) verslechtert de nierfunctie. Dit verhoogt de concentratie van afvalstoffen in het bloed (stoffen die via de nieren moeten worden uitgescheiden), zoals creatinine (een afvalproduct van de spieren) en ureum (een product dat in de lever wordt gevormd bij de afbraak van eiwitten). De regulering van de water-, elektrolyt- en zuur-base-balans is verstoord. Nadat de nier ook hormonen heeft gevormd of vitamines heeft geactiveerd, kan dat verstoringen in de bloedvorming en veranderingen in het botmetabolisme geven. De nieren kunnen beschadigd raken door ontstekingsprocessen, vaatveranderingen en diverse andere ziekten (hoge bloeddruk, diabetes mellitus, genetische factoren). Chronisch nierfalen ontwikkelt zich over maanden of jaren en meestal zijn beide nieren getroffen.

• Wat is chronisch nierfalen?
• Oorzaken van chronische nierinsufficiëntie
• Diabetes mellitus
• Nierfilterontsteking
• Cystenieren
• Hoge bloeddruk
• Bloedvataandoeningen
• Medicatie
• Symptomen van chronisch nierfalen
• Complicaties
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van chronisch nierfalen
• Preventie
• Casus: Chronisch nierfalen
• Patiënt
• Klachten
• Onderzoek
• Diagnose
• Behandeling
• Advies
• Prognose

Wat is chronisch nierfalen?

Chronisch nierfalen wordt ook wel chronische nierinsufficiëntie genoemd. Er wordt onderscheid gemaakt tussen chronisch nierfalen en acuut nierfalen. De belangrijkste taak van de nier is om het lichaam te ontgiften en verontreinigende stoffen via de urine uit het lichaam te spoelen. De regulering van de vochtbalans van het lichaam is ook een belangrijke functie van de nier. Als je nieren hun hoofdtaak van het reinigen van het lichaam niet meer kunnen vervullen, wordt dit chronisch nierfalen genoemd. Dit proces vindt meestal sluipenderwijs plaats en moet daarom worden onderscheiden van acuut of plotseling nierfalen.

Chronisch nierfalen is een proces dat zich over maanden of zelfs jaren ontwikkelt. Als het nierweefsel slechts licht beschadigd is, kan het orgaan nog steeds zijn werk goed doen. Alleen wanneer meer dan de helft van het weefsel wordt vernietigd, wordt dit chronisch nierfalen genoemd.

Oorzaken van chronische nierinsufficiëntie

De oorzaken van chronisch nierfalen kunnen variëren en zijn vaak pas herkenbaar na langdurig en grondig onderzoek. Een van de hoofdoorzaken zijn chronische oorzaken zoals diabetes of hoge bloeddruk. In grofweg 20 procent van de gevallen is diabetes een oorzaak van chronisch nierfalen. Ook kan verkeerd of te vaak gebruik van pijnstillers leiden tot chronisch nierfalen.

De belangrijkste triggers voor chronisch nierfalen zijn de volgende.

Diabetes mellitus

Diabetes is verantwoordelijk voor 20 procent van alle gevallen van chronisch nierfalen. Schade aan de nieren door diabetes wordt diabetische nefropathie genoemd. Een langdurig verhoogde bloedsuikerspiegel beschadigt de wanden van de bloedvaten en de andere filterstructuren in de nieren en maakt ze beter doorlaatbaar voor kleine eiwitdeeltjes (vooral albumine). Deze worden in toenemende mate uitgescheiden in de urine. Bovendien leidt het verval van filterdeeltjes (glomeruli) tot een geleidelijke vermindering van de ontgiftingsprestaties van de nier.

Nierfilterontsteking

Ontsteking van de filterdeeltjes in de nierlichaampjes (glomerulonefritis of nierfilterontsteking, maar ook systemische ziekten zoals lupus erythematosus) liggen ten grondslag aan ongeveer 25 procent van gevallen van chronisch nierfalen en wordt veroorzaakt door immuun- en auto-immuunreacties, infectieziekten of tumoren.

Cystenieren

Cystenieren en andere genetische aandoeningen van aangeboren misvorming veroorzaakt ongeveer 10 procent van alle gevallen van chronisch nierfalen. De nierfunctie is hierbij bijvoorbeeld beperkt door met vocht gevulde holtes (cysten) in de nieren.

Hoge bloeddruk

Na verloop van tijd beschadigt hoge bloeddruk de glomeruli en de bloedvaten in de nier. Paradoxaal genoeg worden bij nieraandoeningen meer bloeddrukverhogende hormonen gevormd en wordt er minder vocht uitgescheiden. Een verminderde nierfunctie en hoge bloeddruk zijn onderling afhankelijk en versterken elkaar.

Bloedvataandoeningen

Bloedvataandoeningen, bijvoorbeeld arteriosclerose (slagaderverkalking), kan leiden tot een verminderde doorbloeding van de nieren.

Medicatie

De nieren filteren geneesmiddelen en hun afbraakproducten uit het bloed. Sommige stoffen kunnen het nierweefsel beschadigen, bijvoorbeeld bepaalde antibiotica, pijnstillers en cytostatica (chemotherapie).

Symptomen van chronisch nierfalen

De symptomen van chronisch nierfalen zijn afhankelijk van hoeveel weefsel reeds is beschadigd. Symptomen in het maag-darmkanaal, zoals misselijkheid, braken en diarree, worden vanaf het beginstadium vrij vaak waargenomen. Doordat de nieren hun taken niet meer goed kunnen uitvoeren, is er een verhoogde ophoping van gifstoffen in het lichaam. Deze kunnen op hun beurt je zenuwen beschadigen en een slechte concentratie en verwardheid veroorzaken.

Chronisch nierfalen kan er ook voor zorgen dat het bloedbeeld verandert. Als gevolg van deze niergerelateerde bloedarmoede voel je je doorgaans zwak, moe en lusteloos. Bij vrouwen kan deze ziekte er ook voor zorgen dat de menstruatiecyclus aanzienlijk verandert of dat de menstruatie afwezig is. Bij mannen kan de ziekte leiden tot impotentie.

Bij chronisch nierfalen kunnen de gifstoffen in het bloed niet meer worden afgebroken. Als het onbehandeld blijft, kan dit in het ergste geval levensbedreigende gevolgen hebben.

Complicaties

Chronisch nierfalen leidt tot tal van complicaties, wat een ernstige vermindering van de levenskwaliteit tot gevolg heeft. Je voelt je meestal zwak en dit kan tot depressie leiden. Bovendien leidt nierfalen tot een verstoring van de elektrolytenbalans. Dit leidt tot een verhoging van de kaliumconcentratie in het bloed, wat kan leiden tot ernstige hartritmestoornissen, wat weer kan leiden tot onmiddellijke hartdood (hartstilstand). Er wordt ook minder water uitgescheiden, dat zich in het weefsel kan ophopen en zo tot oedeem kan leiden.

Bovendien nemen retentiewaarden (het op- of vasthouden van bepaalde stoffen door het lichaam) zoals creatinine of urinezuur toe. Bovendien hoopt ammoniak (een celgif is dat ontstaat bij de afbouw van eiwitten) zich op, wat kan leiden tot bloedvergiftiging (uremie). Dit kan er zelfs toe leiden dat je in coma raakt (uremische coma). De ammoniak kan ook in de hersenen terechtkomen en daar de zenuwcellen beschadigen, wat kan leiden tot encefalopathie – een verzamelnaam voor een verminderd functioneren van de hersenen door een stapeling van afvalstoffen uit het lichaam. Het zuur-base-evenwicht wordt ook verstoord door nierfalen. Zuren hopen zich op in het bloed. Dan verzuurt het bloed. Dit wordt metabole acidose genoemd. Dit is een te lage pH (< 7,35) van het bloed.

In ernstige gevallen moet moet je dialyse ondergaan, wat de kwaliteit van leven ernstig vermindert. Sommige gevallen van nierfalen vereisen zelfs een niertransplantatie.

Onderzoek en diagnose

Om chronisch nierfalen te diagnosticeren, zijn meestal enkele voorbereidende onderzoeken nodig. De opheldering van mogelijke eerdere ziekten en andere begeleidende klachten geven de arts ook belangrijke informatie bij het onderzoeken van de oorzaken. Beeldvormingsonderzoek zoals echografie en röntgencontrastonderzoek zijn ook nodig, evenals computertomografie (CT-scan). Bloedonderzoek en urineonderzoek geven meestal duidelijke informatie over de ziekte.

Behandeling van chronisch nierfalen

De behandeling van chronisch nierfalen hangt zowel af van het verloop van de ziekte als van de onderliggende oorzaak. In de regel zal conservatieve therapie volgen, dat wil zeggen behandeling met behulp van medicatie. De focus ligt op de daadwerkelijke onderliggende ziekte, maar ook op het verlichten van de symptomen. Ontstekingsprocessen kunnen meestal goed worden behandeld met antibiotica. Pijnstillers worden gebruikt om de pijn te verlichten. Als de ziekte al onomkeerbaar vergevorderd is, kan dialyse nodig zijn. Een niertransplantatie is soms onvermijdelijk. Voeding speelt ook een cruciale rol bij de behandeling van chronisch nierfalen. Voedsel dat rijk is aan fosfaat en eiwitten moet grotendeels worden vermeden.

Preventie

Een gezonde leefstijl voorkomt tal van soorten ziekten; de nier kan ook worden beschermd door gezond eten en voldoende beweging. Als je diabetes hebt, dan speelt voeding een belangrijke rol om zo gezond mogelijk te blijven.Medicijnen waarvan bekend is dat ze de nieren permanent beschadigen, mogen alleen (indien mogelijk) met mate worden ingenomen.

Casus: Chronisch nierfalen

Patiënt

Jan, 65 jaar, gepensioneerd vrachtwagenchauffeur.

Klachten

Jan voelt zich al maanden vermoeid. Hij heeft vochtophoping in zijn benen en enkels. Jan moet vaker 's nachts plassen en zijn eetlust is afgenomen. Hij heeft ook last van jeukende huid en krampen in zijn benen, vooral 's nachts.

Onderzoek

• Anamnese: Jan heeft hoge bloeddruk en type 2 diabetes. Zijn bloeddruk was de afgelopen jaren wisselend onder controle. Jan rookt niet meer, maar heeft in het verleden gerookt. Geen familiegeschiedenis van nierproblemen.
• Fysiek onderzoek: Jan heeft oedeem in zijn benen en enkels. Zijn bloeddruk is verhoogd (150/95 mmHg). De huid van Jan is droog en jeukend, maar zijn longen klinken normaal.
• Laboratoriumonderzoek: Bloedonderzoek toont verhoogde creatinine- en ureumwaarden. Jan's GFR (de glomerulaire filtratiesnelheid) is sterk verlaagd, wat wijst op stadium 3 chronisch nierfalen. Urineonderzoek toont proteïnurie, wat duidt op beschadigde nieren.

Diagnose

Chronisch nierfalen bij Jan, waarschijnlijk door langdurige hypertensie en diabetes.

Behandeling

• Medicatie-aanpassing: Jan krijgt nieuwe medicatie om zijn bloeddruk en diabetes beter te reguleren. ACE-remmers of ARB's worden overwogen om verdere nierbeschadiging te vertragen.
• Dieet: Jan wordt geadviseerd om eiwitten en zout te beperken in zijn dieet. Hij moet zijn vochtinname aanpassen afhankelijk van de zwelling.
• Leefstijl: Jan moet stoppen met alcohol en dagelijks lichte lichaamsbeweging doen.

Advies

• Levensstijl: Jan moet zijn bloeddruk regelmatig meten. Hij moet zijn dieet strikt volgen en voldoende bewegen. Regelmatige medische controles zijn essentieel voor monitoring.
• Medische follow-up: Jan moet regelmatig bloed- en urineonderzoek ondergaan. Als de symptomen van Jan verergeren, moet zijn medicatie of behandeling aangepast worden.

Prognose

Chronisch nierfalen is progressief. Jan kan door goede controle van zijn bloeddruk en diabetes de ziekte vertragen. Regelmatige controle en aanpassing van medicatie zijn cruciaal. Uiteindelijk kan Jan mogelijk dialyse of een niertransplantatie nodig hebben.

Lees verder

• Acuut nierfalen: symptomen, oorzaken, behandeling & prognose
• Nierfalen: symptomen en oorzaken van nierinsufficiëntie
• Chronische nierziekte: symptomen, oorzaken en behandeling
• Nieren: functie, ligging, anatomie en werking van de nieren
• Nierfunctieonderzoek: onderzoek naar functioneren van nieren