4 soorten leukemie: AML, ALL, CML en CLL

Bij leukemie, een vorm van bloedkanker, treden kwaadaardige woekeringen van de witte bloedcellen op, die zich ongecontroleerd vermenigvuldigen. Hierdoor worden het beenmerg, de lymfeklieren en de milt aangetast, wat uiteindelijk leidt tot schade aan andere weefsels en organen. Leukemie kan worden ingedeeld op basis van de mate van rijpheid (maturiteit) van de abnormale cellen, zoals acute of chronische leukemie. Daarnaast kan de indeling worden gemaakt op basis van het type witte bloedcellen dat bijdraagt aan de ziekte: lymfatische of myeloïde leukemie.

• Epidemiologie
• Pathofysiologie van leukemie
• Mechanisme
• Oorzaken van leukemie
• Acute myeloïde leukemie (AML)
• Acute lymfatische leukemie (ALL)
• Chronische myeloïde leukemie (CML)
• Chronische lymfatische leukemie (CLL)
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Geassocieerde symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Innovatieve diagnostische methoden
• Behandeling
• Nieuwe behandelingsstrategieën voor leukemie anno november 2024
• Levenskwaliteit bij leukemie
• Impact van leefstijl op herstel
• Prognose
• Complicaties
• Preventie
• Praktische tips voor het leven met acute myeloïde leukemie (AML)
• Zorg voor je energielevel
• Beheer je symptomen
• Creëer een ondersteunend netwerk
• Praktische tips voor het leven met acute lymfatische leukemie (ALL)
• Versterk je immuunsysteem
• Versterk je voeding en hydratatie
• Zorg voor mentale rust
• Praktische tips voor het leven met chronische myeloïde leukemie (CML)
• Regelmatige controles en medicatie
• Gezonde levensstijl behouden
• Luister naar je lichaam
• Praktische tips voor het leven met chronische lymfatische leukemie (CLL)
• Monitor je gezondheid en symptomen
• Ondersteuning bij praktische taken
• Beheer stress en emotionele gezondheid
• Praktische tips voor het herkennen en behandelen van leukemie
• Vroege herkenning door bloedonderzoek
• Behandeling bij volwassenen
• Gerichte therapieën voor specifieke vormen
• Gezond voedingspatroon ondersteunen herstel
• Vitamine D en andere voedingssupplementen
• Mogelijkheden voor psychische ondersteuning
• Misvattingen rond de 4 soorten leukemie
• Leukemie is altijd een dodelijke ziekte
• Acute leukemie is altijd ernstiger dan chronische leukemie
• Leukemie treft altijd alleen oudere volwassenen
• Leukemie is altijd genetisch bepaald
• Behandeling van leukemie is altijd hetzelfde voor alle soorten
• Leukemie kan altijd worden genezen met chemotherapie
• Leukemie is altijd te herkennen aan duidelijke symptomen
• Leukemie komt alleen voor bij mensen met een verzwakt immuunsysteem

Epidemiologie

Algemene gegevens over leukemie
Leukemie is een groep van bloedkankers die het beenmerg en de bloedsomloop aantasten. Het komt wereldwijd voor, maar de incidentie varieert afhankelijk van geografische locatie, geslacht en leeftijdsgroep. De verschillende vormen van leukemie, zoals acute myeloïde leukemie (AML), acute lymfatische leukemie (ALL), chronische myeloïde leukemie (CML), en chronische lymfatische leukemie (CLL), vertonen uiteenlopende prevalentie- en incidentiecijfers.
Studies tonen aan dat AML de meest voorkomende vorm van acute leukemie is bij volwassenen, terwijl ALL vaker voorkomt bij kinderen. CML en CLL zijn chronische vormen die voornamelijk bij volwassenen optreden, met een piek in incidentie rond de leeftijd van 60 jaar.

Regionale variaties
De incidentie van leukemie verschilt tussen landen en regio’s, wat deels te maken heeft met genetische, milieu- en sociaaleconomische factoren. In ontwikkelde landen zoals de VS en Europa is de incidentie van leukemie over het algemeen hoger, wat kan worden toegeschreven aan verbeterde diagnostische technieken. In ontwikkelingslanden worden vaak minder gevallen van leukemie gedetecteerd, wat kan wijzen op een gebrek aan toegang tot gezondheidszorg of onderrapportage.

Leeftijd en geslacht
Leukemie komt voor bij zowel mannen als vrouwen, maar bepaalde vormen van leukemie vertonen een voorkeur voor het ene geslacht. Zo komt CLL vaker voor bij mannen, terwijl ALL vaker bij kinderen wordt vastgesteld. De incidentie neemt toe met de leeftijd, met name voor vormen zoals CML en CLL, die vaker voorkomen bij ouderen. Bij kinderen is ALL de meest voorkomende vorm van acute leukemie.

Veranderingen in de incidentie
Er is een gestage stijging van de incidentie van leukemie waargenomen, wat mogelijk te maken heeft met veroudering van de bevolking en verbeterde diagnostiek. Hoewel de specifieke oorzaken van de stijging niet altijd duidelijk zijn, spelen omgevingsfactoren zoals blootstelling aan chemische stoffen en straling een rol bij het verhogen van het risico op leukemie.

Pathofysiologie van leukemie

De pathofysiologie van leukemie omvat een complexe reeks van biologische processen die leiden tot de ongecontroleerde proliferatie van abnormale witte bloedcellen. Deze cellen verstoren de normale bloedcelproductie in het beenmerg, wat resulteert in anemie, trombocytopenie en leukocytose. Leukemische cellen kunnen zich verspreiden naar andere organen, zoals de lever, milt en lymfeklieren, en daar verdere schade veroorzaken.

Abnormale celdeling
Leukemie ontstaat door genetische mutaties in hematopoëtische stamcellen. Deze mutaties leiden tot een verlies van regulatie in de celcyclus, waardoor abnormale cellen ongecontroleerd kunnen delen en niet in staat zijn te rijpen tot functionele bloedcellen.

Genetische en moleculaire veranderingen
Bij leukemie spelen specifieke genetische veranderingen, zoals chromosomale translocaties, een cruciale rol. Een bekend voorbeeld is de Philadelphia-chromosoomtranslocatie (t(9;22)), die vaak voorkomt bij chronische myeloïde leukemie (CML). Deze genetische afwijkingen activeren oncogenen of inactiveren tumorsuppressorgenen.

Invloed op het immuunsysteem
De proliferatie van leukemische cellen leidt tot een verzwakt immuunsysteem doordat normale immuuncellen worden verdrongen. Dit maakt patiënten vatbaarder voor infecties.

Mechanisme

Celveranderingen bij leukemie
Leukemie ontstaat door een genetische verandering in de bloedcellen van het beenmerg, die resulteert in ongeremde groei van witte bloedcellen. Bij AML en ALL zijn de veranderingen vaak te vinden in de stamcellen of voorlopercellen van de witte bloedcellen. In CML is er een specifieke genetische afwijking, het Philadelphia-chromosoom, wat resulteert in een abnormaal gen dat continu de celgroei stimuleert. In CLL ontstaan de veranderingen in de rijping van B-lymfocyten, wat leidt tot een abnormale ophoping van witte bloedcellen in het bloed.

Mutaties en chromosomale afwijkingen
De genetische mechanismen die leukemie veroorzaken zijn complex en variëren afhankelijk van het type leukemie. Zo wordt bij CML vaak het Philadelphia-chromosoom gevonden, terwijl AML vaak gepaard gaat met mutaties in specifieke genen zoals FLT3, NPM1, en CEBPA. De aanwezigheid van specifieke genetische afwijkingen kan de prognose van patiënten beïnvloeden, wat belangrijk is voor de behandeling en opvolging.

Omgevingsfactoren en cellulaire veranderingen
Leukemie wordt vaak beïnvloed door omgevingsfactoren zoals blootstelling aan chemische stoffen (bijvoorbeeld benzeen), ioniserende straling, en virale infecties. Deze factoren kunnen de genetische veranderingen in de cellen van het beenmerg veroorzaken, wat leidt tot de ontwikkeling van leukemie. De combinatie van genetische predispositie en omgevingsfactoren speelt een cruciale rol in het ontstaan van leukemie.

Oorzaken van leukemie

Leukemie kan ontstaan door genetische veranderingen, waarbij oncogenen worden geactiveerd en tumorsuppressorgenen verloren gaan in hematopoëtische precursorcellen (voorlopercellen). Andere mogelijke oorzaken zijn blootstelling aan radioactieve straling, chemische stoffen zoals benzeen, erfelijke aanleg, behandeling met cytostatica, en tabaksgebruik. Bovendien is er bewijs dat langdurige blootstelling aan bepaalde milieu- en omgevingsfactoren, zoals pesticiden en oplosmiddelen, het risico op leukemie kan verhogen. Anno augustus 2024 worden nieuwe genetische studies uitgevoerd om specifieke mutaties te identificeren die geassocieerd zijn met verschillende vormen van leukemie.

Acute myeloïde leukemie (AML)

Oorzaak
Acute myeloïde leukemie (AML) is een vorm van leukemie die uitgaat van de granulocyten (gekorrelde witte bloedcellen). Deze vorm van kanker komt voornamelijk voor bij volwassenen en ouderen. Bij AML zijn meer dan 20% blasten (onrijpe cellen met een voorloperfunctie) in het beenmerg aanwezig. Deze blasten rijpen niet uit tot volwassen cellen en verdringen de voorlopers van normale witte bloedcellen, rode bloedcellen en bloedplaatjes in het beenmerg.

Symptomen
Veel voorkomende kenmerken van AML zijn bloedarmoede (anemie) en trombocytopenie (laag aantal bloedplaatjes). Door de anemie is de patiënt vaak moe en lusteloos. Trombocytopenie kan leiden tot spontane tandvleesbloedingen en neusbloedingen. Ook kunnen purpura (puntvormige bloedingen) of een hersenbloeding optreden. Tumorcellen kunnen infiltreren in verschillende weefsels, bijvoorbeeld in het tandvlees, wat verdikking en pijn veroorzaakt. De afweer is sterk verminderd door agranulocytose, wat de patiënt vatbaarder maakt voor infecties. Andere symptomen kunnen pijn in de oksel omvatten door opgezette lymfeklieren als gevolg van leukemie.

Diagnose en onderzoeken
De diagnose AML wordt gesteld door middel van een bloedafname en een beenmergpunctie. Een groot aantal blasten in het bloed en beenmerg is een kenmerk van AML. Cytogenetisch onderzoek wordt uitgevoerd om specifieke mutaties te identificeren die belangrijk zijn voor de diagnose en prognose. Anno augustus 2024 worden innovatieve genetische tests gebruikt om de behandeling te personaliseren en de prognose te verbeteren. De overlevingskans hangt af van factoren zoals leeftijd, algemene gezondheid en genetische mutaties. Een jongere patiënt heeft bijvoorbeeld een betere prognose dan een oudere patiënt. De Karnofsky-index wordt gebruikt om de functionele status van de patiënt te beoordelen, waarbij een score van 60% of hoger een betere kans op genezing geeft.

Behandeling
De behandeling van AML bestaat uit isolatie om infecties te voorkomen, antibiotica, transfusies van rode bloedcellen en bloedplaatjes, en cytostatica (geneesmiddelen die celgroei en celdeling remmen). Daarnaast kan de arts anti-emetica voorschrijven om misselijkheid en braken te verminderen. In sommige gevallen wordt een beenmerg- of stamceltransplantatie overwogen, vooral bij jongere patiënten met een slechte prognose.

Acute lymfatische leukemie (ALL)

Oorzaak
Acute lymfatische leukemie (ALL), ook wel acute lymfoblastenleukemie genoemd, komt vooral voor bij kinderen en jongvolwassenen. Bij ALL is er een overwoekering van lymfoïde cellen in het beenmerg, waardoor deze cellen de normale bloedcelproductie verstoren. ALL is een snel progressieve vorm van leukemie, die vroegtijdige behandeling vereist.

Symptomen
De symptomen van ALL variëren, maar kunnen botpijn, hoofdpijn als gevolg van aantasting van het centrale zenuwstelsel, vergrote lymfeklieren, anemie, trombocytopenie en agranulocytose omvatten. Patiënten kunnen ook last hebben van zwakte, koorts en vermoeidheid.

Diagnose en onderzoeken
De diagnose ALL wordt bevestigd door een beenmergpunctie, waarbij meer dan 25% lymfoblasten aanwezig zijn. Cytogenetisch onderzoek is cruciaal voor het vaststellen van de prognose, waarbij bepaalde genetische afwijkingen wijzen op een agressiever verloop van de ziekte. Anno augustus 2024 worden geavanceerde moleculaire testen toegepast om de genetische kenmerken van de leukemie te identificeren en de behandeling te optimaliseren. De prognose is slechter bij baby's en patiënten ouder dan 10 jaar, evenals bij een hoog aantal lymfoblasten bij diagnose.

Behandeling
De eerste behandelingsfase, bekend als "remissie-inductietherapie", is gericht op het snel doden van zoveel mogelijk leukemiecellen. De arts probeert ook een recidief in het centrale zenuwstelsel te voorkomen door profylactische intrathecale chemotherapie. Bij bepaalde patiënten wordt een beenmerg- of stamceltransplantatie uitgevoerd om de kans op langdurige remissie te vergroten.

Chronische myeloïde leukemie (CML)

Chronische myeloïde leukemie (CML) is een kwaadaardige ziekte die begint in het beenmerg en meestal wordt geassocieerd met het Philadelphia-chromosoom, een genetische abnormaliteit die ontstaat door een translocatie tussen chromosomen 9 en 22. Deze zeldzame vorm van leukemie komt het vaakst voor bij volwassenen tussen 50 en 60 jaar en treft vaker mannen dan vrouwen. Anno augustus 2024 zijn er nieuwe behandelingen beschikbaar, waaronder Tyrosinekinaseremmers zoals Imatinib, die specifiek gericht zijn op de genetische afwijkingen bij CML.

Oorzaak
De oorzaak van CML is een genetische mutatie in een stamcel in het beenmerg, wat leidt tot de productie van abnormale witte bloedcellen. De ziekte kan asymptomatisch zijn of zich langzaam ontwikkelen tot een acute fase na gemiddeld vijf jaar. Volwassenen in de leeftijdsgroep van 50-60 jaar worden het vaakst getroffen.

Symptomen
Veel voorkomende symptomen zijn vermoeidheid, onverklaarbaar gewichtsverlies, overmatig zweten en pijn in het linker hypochonder door een vergrote milt. Sommige patiënten ervaren echter geen symptomen, en de ziekte wordt soms toevallig ontdekt tijdens een routine bloedonderzoek dat een verhoogd aantal neutrofiele granulocyten laat zien.

Diagnose en onderzoeken
CML wordt gediagnosticeerd door een beenmergpunctie, waarbij wordt vastgesteld of er hyperplasie (overmatige groei) van granulocyten aanwezig is. Het Philadelphia-chromosoom wordt gedetecteerd als de cytogenetische merker van CML. Anno augustus 2024 wordt naast klassieke cytogenetische analyse ook gebruik gemaakt van moleculaire technieken zoals PCR om minimale residuele ziekte op te sporen.

Behandeling
De behandeling van CML omvat Tyrosinekinaseremmers zoals Imatinib, die de signaaloverdracht binnen kankercellen remmen of blokkeren. Chemotherapie kan ook worden ingezet, en bij jongere patiënten (<40 jaar) in de chronische fase kan een allogene stamceltransplantatie overwogen worden. Nieuwe medicijnen en combinatietherapieën worden anno augustus 2024 onderzocht om resistentie tegen bestaande behandelingen te overwinnen.

Chronische lymfatische leukemie (CLL)

Oorzaak
Chronische lymfatische leukemie (CLL), ook bekend als chronische lymfatische leukemie, is een kwaadaardige aandoening gekenmerkt door de woekering van abnormale lymfocyten in het beenmerg en bloed. Deze abnormale lymfocyten verstoren de normale afweer tegen infecties. CLL is de meest voorkomende vorm van leukemie bij volwassenen, vooral bij ouderen. De ziekte heeft een relatief gunstige prognose, met een overleving die zich kan uitstrekken over vele jaren.

Symptomen
CLL kan asymptomatisch zijn en wordt soms toevallig ontdekt tijdens een bloedonderzoek dat een verhoogde lymfocytose laat zien. B-symptomen zoals onverklaarbaar gewichtsverlies (>10% van het lichaamsgewicht), nachtelijk zweten, en aanhoudende koorts (>38°C) gedurende meer dan twee weken zijn mogelijke klinische aanwijzingen. Andere symptomen zijn vergrote lymfeklieren, anemie, trombocytopenie en splenomegalie.

Diagnose en onderzoeken
De diagnose CLL wordt bevestigd door bloedonderzoek en een beenmergpunctie, waarbij een groot aantal rijpe lymfocyten wordt gedetecteerd. Cytogenetische en moleculaire studies zijn anno augustus 2024 belangrijk voor het bepalen van de prognose en de keuze van de behandeling. Bepaalde genetische markers kunnen wijzen op een agressiever verloop van de ziekte.

Behandeling
In de vroege stadia van CLL wordt vaak gekozen voor een afwachtend beleid, waarbij de patiënt regelmatig gecontroleerd wordt zonder directe behandeling. Chemotherapie kan nodig zijn als de ziekte vordert of als symptomen optreden. Anno augustus 2024 zijn er nieuwe behandelingsopties beschikbaar, zoals gerichte therapieën met monoclonale antilichamen en nieuwe orale medicatie die de ziekte onder controle kunnen houden met minder bijwerkingen.

Risicofactoren

Genetische predispositie
Hoewel de meeste gevallen van leukemie sporadisch zijn, zijn er bepaalde genetische predisposities die het risico verhogen. Patiënten met bepaalde genetische syndromen, zoals het Down-syndroom, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van leukemie, met name ALL.

Blootstelling aan omgevingsfactoren
Blootstelling aan omgevingsfactoren zoals straling, benzeen (een chemische stof in tabaksrook en industriële producten), en bepaalde pesticiden verhoogt het risico op leukemie. Bijwerkingen van eerdere behandelingen, zoals chemotherapie, kunnen ook het risico op leukemie verhogen, vooral bij kinderen.

Leeftijd en geslacht
Leukemie komt vaker voor bij ouderen, vooral voor vormen zoals CML en CLL, die vooral in de leeftijdsgroep van 60 jaar en ouder voorkomen. Bij kinderen is ALL de meest voorkomende vorm van leukemie. Geslacht speelt ook een rol: bij volwassenen komt CLL vaker voor bij mannen, terwijl bij kinderen ALL vaker voorkomt.

Risicogroepen

Ouderen
Ouderen vormen een belangrijke risicogroep voor chronische vormen van leukemie, zoals CLL en CML. De incidentie van leukemie neemt toe met de leeftijd, met name na de leeftijd van 60 jaar. Ouderen hebben vaak een slechtere prognose dan jongere patiënten, deels vanwege de veroudering van het immuunsysteem en de mogelijkheid van andere gezondheidsproblemen.

Kinderen
Kinderen lopen vooral het risico op acute vormen van leukemie, zoals ALL. Dit type leukemie komt vaak voor tussen de leeftijd van 2 en 5 jaar. Er zijn aanwijzingen dat genetische aanleg en omgevingsfactoren, zoals virale infecties, een rol spelen bij het verhogen van het risico bij kinderen.

Mensen met genetische aandoeningen
Patiënten met genetische syndromen zoals het Down-syndroom, Li-Fraumeni-syndroom, of neurofibromatose type 1 lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van leukemie, vooral bij kinderen. Deze syndromen zorgen voor een verhoogde kans op genetische afwijkingen die de cellulaire ontwikkeling verstoren, wat kan leiden tot leukemie.

Geassocieerde symptomen

Algemene symptomen van leukemie
Leukemie kan zich manifesteren met een breed scala aan symptomen, afhankelijk van het type en de ernst van de ziekte. Vaak voorkomende symptomen zijn onder andere vermoeidheid, gewichtsverlies, nachtzweten, koorts, en een bleek uiterlijk. Deze symptomen ontstaan doordat de abnormale bloedcellen de gezonde cellen in het beenmerg verdringen, wat leidt tot een verminderde productie van rode bloedcellen, witte bloedcellen en bloedplaatjes.

Symptomen per type leukemie

• Acute myeloïde leukemie (AML): Patiënten met AML kunnen last hebben van ernstige vermoeidheid, bloedingen, blauwe plekken, of infecties door de lage aantallen gezonde bloedcellen. Daarnaast kunnen ze pijn ervaren in de botten of gewrichten, wat het gevolg is van de ophoping van abnormale cellen in het beenmerg.
• Acute lymfatische leukemie (ALL): De symptomen van ALL omvatten vaak pijn in de botten of gewrichten, vergrote lymfeklieren, en een vergrote milt of lever. Kinderen kunnen ook last hebben van frequente infecties en bloedingen.
• Chronische myeloïde leukemie (CML): In het beginstadium zijn er vaak weinig symptomen. Naarmate de ziekte vordert, kunnen patiënten last krijgen van vermoeidheid, gewichtsverlies, en buikpijn door een vergrote milt of lever.
• Chronische lymfatische leukemie (CLL): De symptomen kunnen geleidelijk optreden en omvatten vaak vergrote lymfeklieren, milt, en lever, maar ook frequente infecties en gewichtsverlies.

Alarmsymptomen

Vroege tekenen van leukemie
Alarmsymptomen van leukemie kunnen soms subtiel zijn, maar het is belangrijk om deze snel te herkennen om een tijdige diagnose en behandeling mogelijk te maken. Symptomen die wijzen op acute vormen van leukemie omvatten plotselinge en onverklaarbare bloedingen, blauwe plekken, en aanhoudende koorts. Bij kinderen kan het onverwacht optreden van botpijn of pijn in de gewrichten een belangrijke aanwijzing zijn voor de aanwezigheid van leukemie.

Specifieke alarmsymptomen per type leukemie

• AML: Bij acute myeloïde leukemie kunnen er plotselinge symptomen optreden, zoals onverklaarbare koorts, ernstige vermoeidheid, of het optreden van bloedingen uit de neus of tandvlees.
• ALL: Alarmsymptomen van acute lymfatische leukemie kunnen onder andere ernstige vermoeidheid, terugkerende infecties, en pijn in de buik door vergrote lymfeklieren of organen omvatten.
• CML: Bij chronische myeloïde leukemie kunnen de symptomen in het begin mild zijn, maar de patiënt kan op den duur last krijgen van kortademigheid, pijn op de borst, of een gevoel van volheid in de buik door vergroting van de milt of lever.
• CLL: Chronische lymfatische leukemie gaat vaak gepaard met vergrote lymfeklieren, maar als de ziekte zich verergert, kunnen er plotselinge koorts, ernstige vermoeidheid, of gewichtsverlies optreden.

Diagnose en onderzoeken

Bloedonderzoek
Een belangrijke diagnostische stap bij de detectie van leukemie is bloedonderzoek. Bij bloedonderzoek wordt de hoeveelheid witte bloedcellen, rode bloedcellen, en bloedplaatjes gemeten. Bij leukemie worden vaak verhoogde of verlaagde aantallen van bepaalde witte bloedcellen gevonden, wat kan wijzen op de aanwezigheid van de ziekte. Daarnaast worden vaak andere tests uitgevoerd, zoals de bloeduitstrijk en flowcytometrie, om abnormale cellen te identificeren.

Beenmergonderzoek
Een andere cruciale test voor de diagnose van leukemie is beenmergonderzoek, vaak uitgevoerd door een beenmergpunctie. Dit houdt in dat een arts een naald in het beenmerg steekt om een monster te verkrijgen voor laboratoriumonderzoek. Dit monster wordt vervolgens geanalyseerd om het type leukemie te bepalen en te zoeken naar genetische afwijkingen of andere abnormale cellen die het type leukemie kunnen bevestigen.

Beeldvorming en andere diagnostische technieken
In sommige gevallen kan beeldvorming, zoals echografie of CT-scans, nuttig zijn om de omvang van organen zoals de milt of lever te beoordelen, die vaak vergroot zijn bij leukemie. Daarnaast kunnen lymfeklieren worden gecontroleerd om te zien of ze vergroot zijn. Genetische testen, zoals de identificatie van het Philadelphia-chromosoom bij CML, spelen een sleutelrol in het bepalen van het behandelingsplan.

Innovatieve diagnostische methoden

Nieuwe technologieën hebben de diagnose van leukemie aanzienlijk verbeterd. Geavanceerde technieken kunnen helpen bij het identificeren van subtypes van leukemie en het opstellen van gepersonaliseerde behandelplannen.

Flowcytometrie
Flowcytometrie wordt gebruikt om specifieke celmarkers op leukemische cellen te detecteren. Deze techniek maakt het mogelijk om de exacte subtype van leukemie te bepalen.

Genetische sequencing
Next-generation sequencing (NGS) helpt bij het identificeren van genetische mutaties die geassocieerd zijn met leukemie. Dit biedt waardevolle informatie voor het kiezen van doelgerichte therapieën.

Beeldvormingstechnieken
MRI- en PET-scans worden steeds vaker ingezet om de mate van ziekteverspreiding in organen zoals de milt en lever te beoordelen.

Behandeling

Chemotherapie
Chemotherapie is een van de belangrijkste behandelingsmethoden voor leukemie, vooral voor acute vormen zoals AML en ALL. Chemotherapie maakt gebruik van krachtige medicijnen om snel delende kankercellen te vernietigen. De behandeling kan in verschillende fasen worden gegeven, met de intensiteit afhankelijk van het type leukemie en de reactie van de patiënt op de behandeling.

Stamceltransplantatie
Een stamceltransplantatie is soms nodig, vooral bij patiënten met een agressieve vorm van leukemie of bij degenen die niet reageren op andere behandelingen. Bij een stamceltransplantatie wordt het abnormale beenmerg van de patiënt vervangen door gezonde stamcellen van een donor. Dit helpt het beenmerg van de patiënt opnieuw op te bouwen en nieuwe, gezonde bloedcellen te produceren.

Gerichte therapieën en immunotherapie
Voor bepaalde vormen van leukemie, zoals CML, kunnen gerichte therapieën, zoals tyrosine-kinaseremmers, effectief zijn. Deze medicijnen richten zich specifiek op de abnormale eiwitten die de groei van kankercellen stimuleren. Immunotherapie, die het immuunsysteem van de patiënt helpt om kankercellen te bestrijden, wordt ook steeds vaker toegepast, vooral bij vormen zoals ALL.

Nieuwe behandelingsstrategieën voor leukemie anno november 2024

Anno november 2024 zijn er aanzienlijke vooruitgangen geboekt in de behandeling van leukemie, voornamelijk dankzij de opkomst van gepersonaliseerde geneeskunde en immunotherapie. Nieuwe therapieën bieden veelbelovende resultaten, vooral voor patiënten met vormen van leukemie die resistent zijn tegen conventionele behandelingen.

CAR-T-celtherapie: een revolutionaire benadering
Een van de meest veelbelovende behandelingen is CAR-T-celtherapie (Chimeric Antigen Receptor T-cell therapy). Bij deze therapie worden de T-cellen van de patiënt genetisch gemodificeerd om kankercellen beter te herkennen en aan te vallen. CAR-T-celtherapie heeft bijzonder veelbelovende resultaten opgeleverd voor leukemievormen die niet reageren op traditionele behandelingen, zoals acute lymfatische leukemie (ALL) en acute myeloïde leukemie (AML).

Recente studies hebben manieren gevonden om de effectiviteit van CAR-T-celtherapie te verbeteren. Zo wordt er onderzoek gedaan naar de rol van T-celuitputting, wat kan leiden tot een terugkeer van de ziekte. Het blijkt dat de opbouw van bepaalde eiwitten, zoals interleukine-4 (IL-4), de uitputting van T-cellen kan bevorderen. Onderzoekers gebruiken geavanceerde technologieën zoals CRISPR om deze eiwitten te bewerken, zodat de T-cellen beter in staat zijn om de kanker te bestrijden.

Combinatietherapieën tegen resistentie
Naast CAR-T-celtherapie worden er nieuwe combinatietherapieën ontwikkeld. Deze therapieën zijn gericht op het overwinnen van resistentie tegen bestaande medicijnen, wat de effectiviteit van behandelingen verbetert. Dit geldt vooral voor gevallen waarbij de leukemie resistent is tegen de standaardbehandelingen, zoals chemotherapie en doelgerichte therapieën.

Er wordt ook veel aandacht besteed aan het combineren van CAR-T-celtherapie met andere immunologische benaderingen of chemotherapeutische middelen om de uitkomst van de behandeling verder te verbeteren.

Gepersonaliseerde behandeling door genetische profilering
Een andere belangrijke ontwikkeling in de behandeling van leukemie is het gebruik van moleculaire tests en genetische profilering. Door de genetische kenmerken van de leukemiecellen van elke patiënt te analyseren, kunnen artsen nauwkeuriger bepalen welke behandelingen het meest effectief zullen zijn. Deze gepersonaliseerde benadering is een belangrijke verschuiving in de manier waarop leukemie wordt behandeld en draagt bij aan betere overlevingskansen en minder bijwerkingen voor patiënten.

Moleculaire testen maken het ook mogelijk om de voortgang van de behandeling te monitoren en om in een vroeg stadium op te merken of de ziekte terugkeert. Dit maakt het mogelijk om sneller in te grijpen, wat de algehele prognose van de patiënt kan verbeteren.

Deze innovaties, waaronder CAR-T-celtherapie, combinatietherapieën en genetische profilering, bieden veelbelovende vooruitzichten voor de behandeling van leukemie. Ze helpen niet alleen bij het verbeteren van de overleving, maar ook bij het verhogen van de levenskwaliteit van patiënten, met name voor degenen die anders moeilijk behandelbare vormen van de ziekte hebben.

Levenskwaliteit bij leukemie

Patiënten met leukemie ervaren vaak een verminderde levenskwaliteit door de symptomen van de ziekte en de bijwerkingen van behandelingen. Dit thema richt zich op het verbeteren van het algehele welzijn van patiënten.

Fysieke impact
Leukemie kan leiden tot extreme vermoeidheid, gewichtsverlies en pijn. Revalidatieprogramma’s kunnen helpen bij het herstellen van kracht en uithoudingsvermogen.

Psychologische ondersteuning
Een diagnose van leukemie kan emotioneel ingrijpend zijn. Psychotherapie en lotgenotengroepen bieden essentiële steun.

Sociale gevolgen
Leukemie heeft invloed op werk, financiën en relaties. Sociale hulpverleners kunnen patiënten ondersteunen bij het navigeren door deze uitdagingen.

Impact van leefstijl op herstel

Leefstijlkeuzes kunnen een significante invloed hebben op het herstel en de algehele gezondheid van patiënten met leukemie.

Voedingspatroon
Een evenwichtig voedingspatroon helpt het immuunsysteem te ondersteunen en de energie te verbeteren. Specialisten kunnen voedingsaanpassingen adviseren die specifiek gericht zijn op patiënten met leukemie.

Lichamelijke activiteit
Lichte tot matige lichaamsbeweging kan helpen bij het verminderen van vermoeidheid en het verbeteren van de stemming. Oefeningen moeten worden afgestemd op de conditie van de patiënt.

Stressmanagement
Chronische stress kan een negatieve invloed hebben op het immuunsysteem. Technieken zoals mindfulness en ademhalingsoefeningen kunnen patiënten helpen ontspannen.

Prognose

Factoren die de prognose beïnvloeden
De prognose van leukemie hangt af van verschillende factoren, waaronder het type leukemie, de leeftijd van de patiënt, de algemene gezondheidstoestand, en de reactie op de behandeling. Over het algemeen hebben patiënten met acute leukemie, zoals AML en ALL, een slechtere prognose dan patiënten met chronische vormen zoals CML en CLL, hoewel dit afhankelijk is van individuele omstandigheden.

Langetermijnoverleving
De overleving van patiënten met leukemie is de afgelopen decennia sterk verbeterd door vooruitgang in de behandelingen. Bij sommige vormen van leukemie, zoals ALL bij kinderen, is de langetermijnoverleving nu boven de 80%. Bij volwassenen kan de prognose variëren, maar dankzij innovaties in gerichte therapieën en stamceltransplantatie zijn er steeds meer succesverhalen.

Complicaties

Infecties en bloedingen
Door de verzwakte immuunrespons en de lage aantallen bloedcellen kunnen patiënten met leukemie vatbaar zijn voor infecties en bloedingen. In ernstige gevallen kunnen deze complicaties het leven van de patiënt in gevaar brengen, vooral wanneer ze niet tijdig worden behandeld. Daarom krijgen leukemiepatiënten vaak antibiotica of antivirale middelen ter preventie van infecties.

Orgaanbeschadiging door vergrote milt of lever
Bij bepaalde vormen van leukemie, zoals CLL of CML, kunnen de milt en lever vergroot raken, wat kan leiden tot pijn en ongemak. Deze vergrote organen kunnen ook de normale werking van het lichaam verstoren, waardoor het moeilijker wordt om te eten of te ademen.

Terugkeer van de ziekte (recidief)
Leukemie heeft de neiging om terug te keren, vooral bij acute vormen zoals AML. Patiënten die volledig in remissie gaan, kunnen in de loop der tijd een terugval ervaren, wat verdere behandelingen vereist. Dit maakt voortdurende opvolging en regelmatige medische controles essentieel om een recidief snel te detecteren.

Preventie

Genetisch advies voor risicogroepen
Hoewel het niet altijd mogelijk is om leukemie te voorkomen, kunnen risicogroepen baat hebben bij genetisch advies. Mensen met een familiegeschiedenis van leukemie of genetische aandoeningen die het risico op leukemie verhogen, kunnen baat hebben bij vroegtijdige screening en monitoring om de kans op een vroege diagnose te vergroten.

Blootstelling aan schadelijke stoffen vermijden
Een van de meest effectieve manieren om het risico op leukemie te verlagen, is door blootstelling aan schadelijke stoffen, zoals benzeen of straling, te vermijden. Werknemers in bepaalde industrieën, zoals de chemische of nucleaire industrie, moeten voorzorgsmaatregelen nemen om contact met deze stoffen te beperken.

Praktische tips voor het leven met acute myeloïde leukemie (AML)

Zorg voor je energielevel

Leven met acute myeloïde leukemie (AML) kan leiden tot aanzienlijke vermoeidheid, aangezien de ziekte het lichaam zwaar belast. Het is belangrijk om goed om te gaan met je energie. Verdeel je dag in korte periodes van activiteit en rust. Wanneer je merkt dat je moe wordt, neem dan een pauze om te herstellen. Zorg voor een evenwichtig voedingspatroon, rijk aan eiwitten en vezels, en eet kleinere maaltijden verspreid over de dag om je energieniveau op peil te houden. Slaap is ook cruciaal; probeer een routine te ontwikkelen die zorgt voor voldoende nachtrust.

Beheer je symptomen

Bij AML kunnen er verschillende symptomen optreden, zoals koorts, bloedingen en pijn. Het is belangrijk om deze symptomen nauwlettend in de gaten te houden. Houd een symptoombewakingsdagboek bij waarin je veranderingen in je gezondheid noteert. Dit kan helpen om je arts beter te informeren tijdens controleafspraken. Zorg ervoor dat je altijd alert bent op tekenen van infectie, zoals koorts of rillingen, en raadpleeg snel je arts als deze optreden.

Creëer een ondersteunend netwerk

Het emotionele aspect van leven met AML kan zwaar zijn, zowel voor de patiënt als voor hun omgeving. Zorg voor een netwerk van steun, bestaande uit familie, vrienden, of een professioneel ondersteuningssysteem. Het kan helpen om regelmatig je gevoelens te delen met een therapeut of andere zorgverleners. Deel je zorgen met je naasten en durf hulp te vragen voor praktische zaken, zoals het doen van boodschappen of vervoer naar afspraken. Overweeg deelname aan steungroepen voor mensen met AML, waar je ervaringen kunt uitwisselen met anderen die in een vergelijkbare situatie zitten. Vergeet niet dat je recht hebt op hulp, zowel emotioneel als praktisch.

Praktische tips voor het leven met acute lymfatische leukemie (ALL)

Versterk je immuunsysteem

Acute lymfatische leukemie (ALL) beïnvloedt het immuunsysteem, waardoor je kwetsbaarder bent voor infecties. Het is essentieel om hygiënepraktijken strikt te volgen. Was regelmatig je handen en vermijd drukke openbare plekken waar je makkelijker een infectie kunt oplopen. Zorg ervoor dat je huis schoon en goed geventileerd is. Het dragen van een mondmasker kan in drukke of risicovolle omgevingen nuttig zijn. Bespreek met je arts of er aanvullende vaccinaties of medicijnen nodig zijn om je immuunsysteem te ondersteunen.

Versterk je voeding en hydratatie

Een evenwichtig voedingspatroon is cruciaal voor het behoud van je energie en het ondersteunen van je gezondheid. Zorg ervoor dat je voldoende eet, met de nadruk op groenten, fruit, eiwitten en volle granen. Aangezien je immuunsysteem verzwakt is, is het ook belangrijk om goed gehydrateerd te blijven. Drink voldoende water en vermijd dranken met veel suiker of cafeïne, die je energie kunnen uitputten. Als je moeite hebt met eten of drinken, bespreek dan met je arts of een diëtist hoe je voldoende voedingsstoffen kunt binnenkrijgen.

Zorg voor mentale rust

Leven met ALL kan niet alleen lichamelijk uitputtend zijn, maar ook emotioneel zwaar. Het is belangrijk om manieren te vinden om met stress om te gaan. Mindfulness, meditatie, of ademhalingsoefeningen kunnen helpen om je geest tot rust te brengen. Het is ook belangrijk om je sociale netwerk te onderhouden. Blijf in contact met vrienden en familie, en durf je gevoelens en zorgen met hen te delen. Zo kun je de mentale druk die met de ziekte gepaard gaat, beter verlichten.

Praktische tips voor het leven met chronische myeloïde leukemie (CML)

Regelmatige controles en medicatie

CML is een chronische ziekte die goed beheerd kan worden met de juiste medicijnen en regelmatige controleafspraken. Het is essentieel om je medicatie strikt volgens het advies van je arts in te nemen, zonder doses over te slaan. Zorg ervoor dat je een goed overzicht hebt van je medicatieschema en maak gebruik van herinneringen (bijvoorbeeld via een app) om je te helpen dit vol te houden. Regelmatige controleafspraken zijn belangrijk om de voortgang van de behandeling te monitoren en eventuele bijwerkingen tijdig te herkennen. Bespreek met je arts welke bijwerkingen je kunt verwachten en hoe je hiermee om kunt gaan.

Gezonde levensstijl behouden

Een gezonde levensstijl is essentieel voor het behouden van een goede kwaliteit van leven met CML. Zorg voor een evenwichtig voedingspatroon, met veel groenten, fruit en eiwitten, om je lichaam sterk te houden. Regelmatige lichaamsbeweging, in overleg met je arts, kan helpen om je energie op peil te houden en je algehele gezondheid te verbeteren. Let ook op je mentale welzijn; meditatie, yoga, of andere ontspanningstechnieken kunnen helpen om de stress die vaak gepaard gaat met chronische ziekten te verminderen.

Luister naar je lichaam

Je lichaam kan signalen geven wanneer je teveel hebt gedaan. Let goed op tekenen van vermoeidheid, pijn of andere lichamelijke veranderingen en geef hier de ruimte. Neem pauzes wanneer je die nodig hebt en forceer jezelf niet om door te gaan als je lichaam aangeeft dat het tijd is om rust te nemen. Het is essentieel om naar je lichaam te luisteren en aanpassingen te maken in je dagelijkse activiteiten om overbelasting te voorkomen.

Praktische tips voor het leven met chronische lymfatische leukemie (CLL)

Monitor je gezondheid en symptomen

CLL is een langzaam voortschrijdende ziekte, maar het is belangrijk om alert te blijven op veranderingen in je gezondheid. Regelmatige controleafspraken bij je arts zijn essentieel om je bloedwaarden te monitoren en te beoordelen of je behandeling aangepast moet worden. Let goed op symptomen zoals onverklaarbare vermoeidheid, koorts of pijn in de buik of borst, en bespreek deze met je arts. Het kan ook nuttig zijn om een dagboek bij te houden van je symptomen en veranderingen, zodat je dit kunt delen tijdens je controleafspraken.

Ondersteuning bij praktische taken

Omdat CLL soms invloed heeft op je energieniveau, kan het nuttig zijn om ondersteuning te zoeken bij praktische taken. Dit kan variëren van hulp bij huishoudelijke taken tot vervoer naar ziekenhuisafspraken. Het is belangrijk om niet te aarzelen om hulp te vragen wanneer dat nodig is. Het vinden van een betrouwbare steunstructuur kan ervoor zorgen dat je je meer kunt concentreren op je herstel en gezondheid. Dit kan familie, vrienden of zelfs professionele hulp omvatten, afhankelijk van je situatie.

Beheer stress en emotionele gezondheid

De langdurige aard van CLL kan leiden tot onzekerheid en stress. Het is belangrijk om manieren te vinden om met deze emoties om te gaan. Het kan nuttig zijn om je sociale netwerk actief in te schakelen en steun te zoeken bij anderen die dezelfde ziekte doormaken. Denk ook aan ontspanningsoefeningen zoals diepe ademhaling of mindfulness om stress te verminderen. Het onderhouden van positieve relaties en open communicatie kan je helpen om beter met de mentale druk van de ziekte om te gaan.

Praktische tips voor het herkennen en behandelen van leukemie

Vroege herkenning door bloedonderzoek

Een belangrijk hulpmiddel bij de vroege herkenning van leukemie is bloedonderzoek. Dit kan helpen om abnormale celtypen in het bloed te identificeren, wat duidt op de aanwezigheid van leukemie. Regelmatige bloedonderzoeken kunnen dus cruciaal zijn, vooral voor mensen die risicofactoren hebben of symptomen vertonen die doen denken aan leukemie.

Behandeling bij volwassenen

Voor volwassen patiënten kan de behandeling sterk variëren, afhankelijk van het type leukemie dat wordt gediagnosticeerd. Bij diabetes mellitus en andere onderliggende aandoeningen, zoals mentale gezondheidstoornissen, moet de behandeling worden aangepast om te voorkomen dat de ziekte zich verder verspreidt.

Gerichte therapieën voor specifieke vormen

In sommige gevallen kan medicatie of gerichte therapieën zoals tyrosinekinaseremmers voor darmen worden ingezet bij patiënten met chronische myeloïde leukemie (CML). Dit heeft bij sommige patiënten geleid tot een veel betere controle over de ziekte. Bij patiënten met mentale gezondheid problemen kan de behandeling van leukemie ook gepaard gaan met psychologische ondersteuning.

Gezond voedingspatroon ondersteunen herstel

Patiënten met leukemie moeten vaak een aangepast evenwichtig voedingspatroon volgen, aangezien chemotherapie en andere behandelingen het lichaam verzwakken. Een gezond voedingspatroon kan helpen bij het ondersteunen van het immuunsysteem en het herstel van de patiënt na intensieve behandelingen zoals chemotherapie of stamceltransplantaties.

Vitamine D en andere voedingssupplementen

Patiënten met leukemie kunnen baat hebben bij bepaalde vitaminen, vooral vitamine D, om het herstel te bevorderen en de botdichtheid te verbeteren, die vaak wordt aangetast door de ziekte en de behandeling ervan. Het is belangrijk dat patiënten hun arts raadplegen voordat ze nieuwe supplementen gaan gebruiken, om te zorgen dat deze compatibel zijn met hun behandelplan.

Mogelijkheden voor psychische ondersteuning

Aangezien leukemie een zware emotionele belasting met zich meebrengt, is het belangrijk dat patiënten ondersteuning krijgen op het gebied van mentale gezondheid. Dit kan variëren van counseling en therapie tot ontspanningstechnieken en andere methoden om stress en angst te verlichten.

Misvattingen rond de 4 soorten leukemie

Leukemie is altijd een dodelijke ziekte

Er heerst de misvatting dat leukemie altijd fataal is, maar dit is niet het geval. De overlevingskansen van leukemie variëren sterk, afhankelijk van het type en de fase van de ziekte. Sommige vormen van leukemie kunnen met succes worden behandeld, vooral als ze in een vroeg stadium worden ontdekt. Bijvoorbeeld, de overlevingskans bij acute lymfatische leukemie (ALL) in kinderen is de afgelopen decennia aanzienlijk verbeterd, mede door betere behandelingsopties en vroege diagnose. Veel mensen met chronische vormen van leukemie kunnen jarenlang leven met de ziekte, vooral met de juiste behandeling.

Acute leukemie is altijd ernstiger dan chronische leukemie

Er is een misverstand dat acute leukemie altijd ernstiger is dan chronische leukemie, maar dit hangt af van de individuele omstandigheden en de snelheid waarmee de ziekte zich ontwikkelt. Acute leukemie ontwikkelt zich snel en vereist onmiddellijk medische behandeling, terwijl chronische leukemie vaak langzaam vordert en patiënten mogelijk jarenlang kunnen leven met een beheersbare ziekte. De prognose kan ook afhankelijk zijn van de specifieke type leukemie en de effectiviteit van behandelingen zoals chemotherapie, gerichte therapieën of stamceltransplantaties.

Leukemie treft altijd alleen oudere volwassenen

Leukemie wordt vaak geassocieerd met oudere volwassenen, maar het kan mensen van alle leeftijden treffen. Er zijn vier hoofdtypen leukemie: acute lymfatische leukemie (ALL), acute myeloïde leukemie (AML), chronische lymfatische leukemie (CLL) en chronische myeloïde leukemie (CML). ALL komt vaker voor bij kinderen, terwijl CLL meer voorkomt bij ouderen. AML kan op elke leeftijd voorkomen, hoewel het meestal wordt gediagnosticeerd bij volwassenen. Het is dus belangrijk om te begrijpen dat leukemie geen leeftijdsgebonden ziekte is en dat ook jongere mensen de ziekte kunnen krijgen.

Leukemie is altijd genetisch bepaald

Hoewel genetische factoren een rol kunnen spelen bij de ontwikkeling van leukemie, is het niet altijd het geval dat leukemie genetisch bepaald is. Er zijn verschillende omgevingsfactoren en andere risicofactoren die kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van leukemie, zoals blootstelling aan bepaalde chemicaliën of straling, maar de meeste gevallen van leukemie ontstaan zonder een duidelijke genetische oorzaak. Niet elke patiënt met leukemie heeft een familiegeschiedenis van de ziekte, en veel mensen ontwikkelen leukemie zonder bekende risicofactoren.

Behandeling van leukemie is altijd hetzelfde voor alle soorten

Er is de misvatting dat leukemiebehandeling hetzelfde is voor alle vormen van de ziekte, maar dit is absoluut niet waar. Elke vorm van leukemie vereist een andere aanpak. Bijvoorbeeld, de behandeling van acute myeloïde leukemie (AML) verschilt aanzienlijk van de behandeling van chronische lymfatische leukemie (CLL). In sommige gevallen kan chemotherapie effectief zijn, terwijl in andere gevallen gerichte therapieën, immunotherapie of stamceltransplantatie nodig zijn. Het type leukemie, de gezondheid van de patiënt, en andere factoren bepalen welke behandelingsopties het meest geschikt zijn.

Leukemie kan altijd worden genezen met chemotherapie

Hoewel chemotherapie een van de belangrijkste behandelingsopties is voor veel vormen van leukemie, is het niet altijd voldoende om de ziekte te genezen. Sommige vormen van leukemie, zoals CLL of CML, kunnen effectief worden beheerd met gerichte therapieën of immunotherapie, en sommige patiënten kunnen langdurig in remissie blijven. In andere gevallen, zoals bij acute vormen van leukemie, kan chemotherapie de ziekte in een vroeg stadium onder controle krijgen, maar is aanvullende behandeling, zoals een stamceltransplantatie, noodzakelijk voor een langdurige genezing.

Leukemie is altijd te herkennen aan duidelijke symptomen

Een andere misvatting is dat leukemie altijd duidelijke symptomen vertoont. In sommige gevallen kan de ziekte subtiele symptomen vertonen, zoals vermoeidheid, gewichtsverlies of onverklaarbare koorts, maar in andere gevallen kunnen de symptomen zeer vaag of mild zijn, vooral in de vroege stadia van de ziekte. Het is ook mogelijk dat patiënten met chronische leukemie lange tijd geen symptomen hebben en de ziekte alleen via bloedonderzoek wordt ontdekt. Regelmatige medische controles en bloedonderzoeken zijn cruciaal voor het vroegtijdig opsporen van leukemie.

Leukemie komt alleen voor bij mensen met een verzwakt immuunsysteem

Hoewel mensen met een verzwakt immuunsysteem, zoals diegenen die immuunsuppressieve medicijnen gebruiken of die hiv-positief zijn, een verhoogd risico op het ontwikkelen van leukemie kunnen hebben, komt de ziekte ook voor bij mensen zonder bekende immuundeficiënties. De oorzaak van leukemie is vaak multifactorieel, en de ziekte kan ontstaan bij mensen die ogenschijnlijk gezond zijn, zonder een eerder verzwakt immuunsysteem. Risicofactoren variëren, maar het is belangrijk om niet alleen op immuunsysteemproblemen te focussen bij het diagnosticeren van leukemie.

Lees verder

• Acute myeloïde leukemie (AML): Acute vorm van bloedkanker
• Acute lymfatische leukemie (ALL): Acute vorm van bloedkanker
• Chronische myeloïde leukemie (CML): Vorm van bloedkanker
• Chronische lymfatische leukemie (CLL): Vorm van bloedkanker
• Leukemie: Oorzaken, risicofactoren, typen en symptomen