Ontsteking: Natuurlijke reactie van lichaam op irritatie

Wanneer een ontsteking plaatsvindt, treedt een afweermechanisme in het lichaam op. Het lichaam wil zichzelf beschermen, en tracht dan om beschadigde cellen, irriterende stoffen en ziekteverwekkers te verwijderen. Vervolgens start het immuunsysteem met het genezingsproces. Het lichaam probeert zichzelf te genezen en daarom start het afweersysteem een ontstekingsreactie op aan het getroffen gebied. Dit kenmerkt zich door functieverlies, pijn, roodheid, warmte en/of zwelling. De ontstekingsreactie is acuut of chronisch en gaat dan mogelijk gepaard met nog andere tekenen. Vaak is een ontsteking helend voor het lichaam en is een behandeling niet strikt noodzakelijk. Heel wat voedings- en leefstijladviezen, eventueel in combinatie met medicijnen, verbeteren doorgaans de ontsteking. Af en toe treden ernstige ontstekingsverschijnselen op waarvoor een medische behandeling noodzakelijk is.

• Wat is een ontsteking?
• Goede en slechte ontsteking
• Goede ontsteking
• Slechte ontsteking
• Oorzaken: Irritatie in het lichaam
• Acute ontsteking
• Chronische ontsteking
• Symptomen
• Acute ontstekingsreactie
• Bijkomende symptomen
• Chronische ontstekingsreactie
• Professionele medische behandeling bij ontstekingsverschijnselen
• NSAID’s
• Corticosteroïden
• Zelfzorg bij ontstekingsreactie door lichaam
• Kruiden
• Levensstijl
• Voeding
• Complicaties van acute en chronische ontsteking

Wat is een ontsteking?

Een ontsteking is de natuurlijke reactie van het lichaam op een invasie door een ziekteverwekker, een antigeen of fysieke, chemische of traumatische schade. De ontstekingsreactie is één van de oudste afweermechanismen van het lichaam. Wanneer schade optreedt, start het automatische afweersysteem van het lichaam binnen enkele seconden met het ontstekingsproces. De bloedstroom is verhoogd op het moment van de verwonding, de bloedvaten verwijden zodat zuurstof, stollingsfactoren en witte bloedcellen kunnen binnendringen in de beschadigde weefsels. Vanaf het moment van de verwonding neemt de concentratie van witte bloedcellen toe. Het is noodzakelijk dat dit proces gebeurt, omdat een genezing anders niet mogelijk is en anders steeds meer schade aan het getroffen gebied tot stand komt.

Goede en slechte ontsteking

Zowel een ‘goede’ als ‘slechte’ ontsteking in het lichaam zijn mogelijk.

Goede ontsteking

Het lichaam heeft een ontsteking nodig om te genezen. Wanneer patiënten bijvoorbeeld een verwonding aan de knie oplopen, hebben de weefsels verzorging en bescherming nodig. Het eerste stadium van een ontsteking is gekend als ‘irritatie’ wat daarna een ontsteking wordt. Een ontsteking wordt gevolgd door het afvoeren van pus. Vervolgens ontstaat de granulatiefase waarbij zich nieuw weefsel in de wonde vormt. Zonder een ontsteking zou een infectie nooit genezen (infectie: vreemd organisme dringt lichaam binnen en veroorzaakt schade).

Slechte ontsteking

Ontstekingen in het lichaam kunnen anderzijds ook een aantal ziekten veroorzaken of een ziekte verergeren. Dit gebeurt wanneer de ontsteking langer aanhoudt dan noodzakelijk, waardoor meer schade ontstaat.

Oorzaken: Irritatie in het lichaam

Een ontsteking is het gevolg van een aantal fysieke reacties veroorzaakt door het immuunsysteem als reactie op een lichamelijk letsel of een infectie. Een ontsteking houdt niet noodzakelijk in dat de patiënt een infectie heeft, maar een infectie is wel in staat om een ontsteking te veroorzaken.

Bij het ontstekingsproces verwijden de kleine vertakkingen van de bloedvaten wanneer bloed naar het beschadigde gebied gaat, waardoor een verhoogde bloedstroom tot stand komt. Hierdoor wordt het gemakkelijker voor vloeistoffen en eiwitten om te infiltreren in de capillairen (haarvaten), waardoor ze sneller kunnen bewegen tussen het bloed en de cellen. Het lichaam geeft daarna neutrofielen (soort witte bloedcellen) vrij. Deze zijn gevuld met kleine zakjes die enzymen en digestieve micro-organismen bevatten. Vervolgens vindt een ontstekingsreactie plaats die gepaard gaat met een aantal ontstekingsverschijnselen.

Acute ontsteking

Aandoeningen en situaties die leiden tot acute ontstekingen zijn bijvoorbeeld:

• acute bronchitis (ontsteking van luchtpijpvertakkingen)
• appendicitis (blindedarmontsteking)
• een amandelontsteking (tonsillitis)
• een fysiek trauma
• een geïnfecteerde ingegroeide nagel
• een huidontsteking (dermatitis)
• een schaafwonde, kras of snee in de huid
• een verstuikte enkel
• infectieuze meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn en een stijve nek)
• inspanning met hoge intensiteit
• keelpijn door verkoudheid of de griep
• sinusitis

Chronische ontsteking

Beschadigd weefsel kan niet genezen zonder een ontsteking. Een chronische ontsteking is het gevolg van zowel aandoeningen als omgevingsfactoren.

Aandoeningen
Auto-immuunaandoeningen
Een auto-immuunziekte is een aandoening waarbij het afweersysteem ten onrechte gezond weefsel aanvalt, omdat het immuunsysteem dit aanziet als een ziekteverwekker. Volgende auto-immuunziekten zijn chronische ontstekingsziekten:

• artrose (reumatische aandoening van het gewrichtskraakbeen)
• fibromyalgie (chronische aandoening met pijn en vermoeidheid)
• jicht (ziekte met pijn aan grote teen en andere gewrichten)
• psoriatrische artritis (ziekte met symptomen aan huid en gewrichten)
• reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)
• systemische lupus erythematosus

Chronische infecties
Onbehandelde acute infecties worden mogelijk chronisch. Het is belangrijk om een chronische infectie veroorzaakt door bacteriën, virussen, schimmels of parasieten te identificeren en behandelen. Voorbeelden hiervan zijn:

• actieve hepatitis
• astma (chronische ontsteking van de luchtwegen in de longen)
• een chronische maagzweer (zweer in slijmvlies van maag met branderige pijn)
• parodontitis (ontsteking en schade aan weefsel en bot die tanden ondersteunen)
• sinusitis
• tuberculose (bacteriële infectie met longproblemen)

Darmaandoeningen
Colitis ulcerosa (chronische darmziekte met diarree) en de ziekte van Crohn (aandoening met diarree en buikpijn) zijn enkele darmziekten die chronische ontstekingsreacties veroorzaken.

Omgevingsfactoren
Soms ontstaan chronische ontstekingen als gevolg van een omgevingsfactor. Deze zijn veelal te controleren waardoor een ontsteking vermijdbaar is. Volgende omgevingsfactoren leiden sneller tot een chronische ontsteking:

• een gebrek aan lichaamsbeweging
• een slechte mondgezondheid
• een slechte voeding
• het gebruik van orale (via de mond ingenomen) anticonceptiva
• overgewicht
• overmatig alcoholgebruik
• roken
• stress
• uitputting
• vervuiling / chemische stoffen

Chemische stoffen
De blootstelling aan een laag gehalte van een bepaald irriterend middel, zoals een industrieel chemisch product gedurende een lange periode leidt eveneens tot een ontsteking. Toxines (gifstoffen) in voedsel en persoonlijke verzorgingsproducten vermijden mensen best.

Roken
Sigarettenrook bevat toxines (gifstoffen) die een ontstekingsreactie in het lichaam stimuleren.

Slechte voedingskeuzes
Verwerkt voedsel, te veel dierlijke producten (vooral door de fabriek gekweekte), suikerhoudende dranken, transvetten en bepaalde ongezonde verzadigde vetten en overtollige alcohol veroorzaken sneller chronische ontstekingen. Volgende voedingsmiddelen verergeren een ontsteking:

• frisdrank en suikerhoudende dranken
• gefrituurd voedsel
• margarine
• rood vlees
• wit brood, gebak en andere voedingsmiddelen die geraffineerde koolhydraten bevatten

Stress
Er is een verband tussen stress, hogere ontstekingsniveaus en een depressie. Bij patiënten die lijden aan een klinische depressie, zijn de ontstekingsniveaus in het bloed hoger.

Symptomen

De symptomen van een ontsteking variëren en zijn afhankelijk van een acute of chronische reactie van het lichaam.

Acute ontstekingsreactie

Een acute ontsteking start snel en verergert in korte tijd. De symptomen zijn meestal enkele dagen tot maximaal enkele weken aanwezig.

Huid
Volgende vijf acute ontstekingstekens zijn alleen van toepassing op ontstekingen van de huid.

• functieverlies (functio laesa): In het ontstekingsgebied ontstaat een functieverlies.
• pijn (dolor): Het ontstoken gebied is pijnlijk, vooral tijdens en na het aanraken. Chemische stoffen die zenuwuiteinden stimuleren worden vrijgegeven, waardoor het gebied gevoeliger wordt. Patiënten ervaren (gewrichts)pijn, (gewrichts)stijfheid, ongemak en mogelijk ook angst, afhankelijk van de ernst van de ontsteking. Het soort pijn varieert. De pijn is constant en stabiel, bonzend en kloppend, stekend of knellend.
• roodheid (rubor): Roodheid ontstaat doordat de haarvaten in het gebied meer bloed dan normaal bevatten.
• warmte / hitte (calor): Er stroomt meer bloed naar het getroffen gebied waardoor dit warm aanvoelt.
• zwelling (tumor): Door een opeenhoping van vocht ontstaat een zwelling.

Organen
Bij een ontsteking diep in het lichaam zijn mogelijk slechts enkele ontstekingsverschijnselen zichtbaar. Dit komt omdat sommige organen bijvoorbeeld geen sensorische zenuweinden hebben, waardoor patiënten bij bepaalde soorten longontstekingen bijvoorbeeld geen pijn ervaren. Daarnaast zijn de symptomen bij een ontsteking aan inwendige organen afhankelijk van welk orgaan is aangetast.

• een ontsteking van de hartspier (myocarditis) leidt tot kortademigheid of vochtretentie
• een ontsteking van de kleine buisjes die lucht naar de longen transporteren veroorzaakt kortademigheid
• een ontsteking van de nieren (nefritis) resulteert in een hoge bloeddruk (hypertensie) of nierfalen

Bijkomende symptomen

Een acute ontsteking gaat mogelijk ook gepaard met algemene griepachtige symptomen zoals:

• een verlies van eetlust
• hoofdpijn
• koorts
• rillingen
• spierstijfheid
• vermoeidheid / een verlies van energie (asthenie)

De acute ontsteking verbetert, verandert in een abces of wordt chronisch.

Chronische ontstekingsreactie

Een chronische ontstekingsreactie komt langzaam tot stand en kent een duurtijd van maanden tot jaren. Volgende symptomen zijn kenmerkend bij een chronische ontsteking:

• buikpijn
• een huiduitslag
• gewrichtspijn
• koorts
• pijn op de borst
• vermoeidheid
• zweertjes in de mond

Weefselsterfte en de verdikking en littekens van bindweefsel zijn mogelijke uitkomsten van chronische ontstekingsverschijnselen.

Professionele medische behandeling bij ontstekingsverschijnselen

Een ontsteking is deel van het genezingsproces. Soms is een behandeling nuttig om de ontsteking te verminderen, maar het is niet altijd noodzakelijk. Diverse medicijnen zijn inzetbaar.

NSAID’s

Ontstekingsremmende medicijnen (ontstekingsremmers) in de vorm van niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's) zijn inzetbaar voor het verlichten van de ontstekingspijn. Voorbeelden van NSAID's zijn naproxen, ibuprofen en aspirine. Het langdurig gebruik van NSAID’s is niet aanbevolen tenzij op advies van een arts. Ze verhogen dan namelijk het risico op maagzweren wat leidt tot ernstige, levensbedreigende bloedingen. NSAID’s verergeren mogelijk ook symptomen van astma. Ze leiden mogelijk ook tot nierbeschadiging en verhogen bovendien het risico op een beroerte of een hartaanval. Acetaminophen, zoals paracetamol of Tylenol, verminderen de pijn zonder de ontsteking aan te tasten. Ze zijn ideaal zijn voor patiënten die alleen de pijn willen aanpakken maar het helende genezingsproces niet willen onderbreken.

Corticosteroïden

Corticosteroïden, zoals cortisol, zijn een klasse van steroïde hormonen die een aantal ontstekingsmechanismen voorkomen. De bijwerkingen van corticosteroïden zijn waarschijnlijker bij een inname via de mond. Doorgaans komen minder bijwerkingen tot uiting bij inname van corticosteroïden met een inhalator of wanneer de arts deze krachtige ontstekingsremmers toedient via een injectie. Geïnhaleerde medicijnen, zoals medicijnen die astma behandelen, verhogen het risico wel op het ontwikkelen van mondspruw (orale candidiasis). Het is daarom aangewezen om na elk gebruik de mond goed te spoelen met water. Glucocorticoïden, een type van corticosteroïden, veroorzaakt mogelijk ook het syndroom van Cushing (te veel cortisol in het lichaam). Door het gebruik van mineralocorticoïden, een ander type corticosteroïden, ontstaat soms een hoge bloeddruk (hypertensie), een lage kaliumspiegel in het bloed (hypokaliëmie), zwakte van het bindweefsel en problemen met de niveaus van zuren en logen in het lichaamsweefsel.

Zelfzorg bij ontstekingsreactie door lichaam

Kruiden

Kruidensupplementen zijn bij een aantal patiënten nuttig voor het verminderen van een ontsteking. Best overlegt een patiënt dit met de arts. Volgende kruidensupplementen werken ontstekingsremmend:

• cannabis
• duivelsklauw
• gember
• hysop (gemengd met andere kruiden zoals zoethout)
• kattenklauw
• kurkuma
• mangosteen
• wierook
• wilgenbast

Levensstijl

Het is belangrijk om voldoende buiten te komen en te bewegen. Ontspanningstechnieken, yoga, meditatie zijn enkele voorbeelden om stress te verminderen. Voldoende rust nemen is tot slot belangrijk om uitputting te voorkomen of behandelen.

Voeding

Het is belangrijk om meer plantaardig voedsel te eten, of eten te consumeren dat rijk is aan voedingsstoffen en vitaminen. Volgende voedingsmiddelen verminderen het risico op een ontsteking (gezonde en gevarieerde voeding):

• fruit, zoals bosbessen, watermeloen en sinaasappels
• groene bladgroenten, zoals spinazie, broccoli en boerenkool
• noten, zoals walnoten en amandelen
• olijfolie en koolzaadolie
• tomaten
• vette vis, zoals zalm en makreel
• volle granen

Complicaties van acute en chronische ontsteking

Acute ontsteking
Sporadisch ontstaat sepsis (bloedvergiftiging) als gevolg van een acute ontsteking. Hierbij gaan bacteriën zich razendsnel vermenigvuldigen in een bepaald lichaamsdeel. Vervolgens komen ze plotseling in grote hoeveelheden in de bloedbaan terecht. Dit kent volgende oorzaken:

• de ziekteverwekkers zijn erg agressief
• het immuunsysteem is ernstig verzwakt
• het lichaam slaagt er niet in om de ontsteking lokaal te bestrijden

Rillingen, een erg ziek gevoel en zeer hoge koorts zijn enkele tekenen van bloedvergiftiging. Dit is een medische noodsituatie waarvoor de patiënt snel naar het ziekenhuis moet gaan daar sepsis potentieel levensbedreigend is.

Chronische ontsteking
Chronische ontstekingen leiden verder sneller tot een aantal complicaties

• atherosclerose (slagaderverkalking)
• botverlies en tekort aan botgroei (osteoporose)
• darmontstekingsaandoeningen zoals de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa
• diabetes mellitus (suikerziekte)
• een depressie
• hartziekten
• hooikoorts
• kanker
• longproblemen
• parodontitis
• psoriasis (chronische huidziekte met droge huid en schilfers)
• reumatoïde artritis
• tandvleesaandoeningen
• woedeaanvallen en agressief gedrag