Maagzweer: Zweer in slijmvlies van maag met branderige pijn

Ongeveer 10% van de mensen krijgt op een bepaald moment in hun leven te maken met een maagzweer. Een maagzweer, ook wel ulcus genoemd, is een zweer in het slijmvlies van de maag of het duodenum (de twaalfvingerige darm, het eerste deel van de dunne darm). Maagzweren ontstaan vaak door een bacteriële infectie of door het gebruik van bepaalde medicatie. Kenmerkende symptomen zijn brandend maagzuur, misselijkheid en een knagende pijn boven de maag, hoewel ook andere klachten mogelijk zijn. De behandeling van een maagzweer omvat doorgaans aanpassing van de levensstijl en/of medicatie. Als deze aanpak niet effectief is, kan een chirurgische ingreep nodig zijn. Onbehandeld kunnen maagzweren leiden tot ernstige complicaties.

• Synoniemen van maagzweer
• Terminologie
• Anatomie van de maag en relatie tot maagzweer
• Epidemiologie van maagzweren
• Mechanisme van maagzweren
• Oorzaken van schade aan het maagslijmvlies: Infectie of medicatie
• Risicofactoren voor maagzweren
• Risicogroepen voor maagzweren
• Symptomen van een maagzweer: Brandende pijn en meer
• Diagnose en onderzoek
• Behandeling: Medicatie of chirurgie
• Prognose van een maagzweer
• Complicaties van onbehandelde maagzweren
• Preventie van maagzweren

Synoniemen van maagzweer

Enkele synoniemen voor een maagzweer zijn:

• maagulcus
• ulcus ventriculi

Terminologie

De verzamelnaam voor zowel maagzweren (ulcus ventriculi) als duodenumzweren (ulcus duodeni) is "ulcus pepticum". Artsen gebruiken de term "ulcus pepticum" voornamelijk om duodenumzweren aan te duiden, vooral die in de bulbus, het eerste deel van de duodenum, gelegen naast de pylorus (de maaguitgang die de maag met de duodenum verbindt).

Anatomie van de maag en relatie tot maagzweer

De maag is een belangrijk orgaan in het spijsverteringsstelsel, gelegen tussen de slokdarm en de dunne darm. Het speelt een cruciale rol in de vertering van voedsel en de opname van voedingsstoffen. Het begrijpen van de anatomie van de maag en de bijbehorende structuren is essentieel voor het inzien van de oorzaken en gevolgen van maagzweren.

Structuur van de maag

De maag heeft een complexe anatomie en bestaat uit vier hoofdsegmenten: de cardia, het lichaam, de antrum, en de pylorus. Elk segment heeft specifieke functies in de spijsvertering.

• Cardia: Dit is het bovenste gedeelte van de maag, waar de slokdarm de maag binnenkomt. De sluitspier, de onderste slokdarmsfincter, voorkomt terugvloei van maaginhoud naar de slokdarm.
• Corpus: Het grootste deel van de maag, waar de meeste vertering plaatsvindt. Het bevat klieren die maagsap produceren, bestaande uit zoutzuur en spijsverteringsenzymen. Dit maagsap is essentieel voor de afbraak van voedsel en het doden van bacteriën.
• Antrum: Dit gedeelte helpt bij het malen van voedsel en het mengen met maagsappen. Het stimuleert ook de productie van gastrine, een hormoon dat de maagzuursecretie bevordert.
• Pylorus: De uitgang van de maag, die de doorgang naar de dunne darm regelt. De pylorussfincter opent en sluit om de doorgang van de gedeeltelijk verteerde voedselbrij, of chyme, te controleren.

Functies van de maag

De maag heeft verschillende belangrijke functies die cruciaal zijn voor de spijsvertering:

• Opslag van voedsel: De maag fungeert als een tijdelijke opslagplaats voor voedsel, waardoor de spijsvertering efficiënter kan plaatsvinden.
• Vertering: De combinatie van maagsap en mechanische bewegingen helpt bij de afbraak van voedseldeeltjes.
• Absorptie: Hoewel de meeste opname van voedingsstoffen in de dunne darm plaatsvindt, wordt een kleine hoeveelheid water, alcohol, en bepaalde mineralen ook in de maag opgenomen.

Relatie tussen de maag en maagzweren

Maagzweren, ook wel bekend als peptische ulcera, zijn open zweren die zich vormen op de slijmvliezen van de maag of de eerste delen van de dunne darm. De relatie tussen de anatomie van de maag en de ontwikkeling van maagzweren is complex en wordt beïnvloed door verschillende factoren.

• Beschadiging van het slijmvlies: De maag produceert een dikke laag slijm om de gevoelige weefsels te beschermen tegen de agressieve effecten van maagzuur. Wanneer deze bescherming verzwakt of beschadigd is, bijvoorbeeld door overmatig gebruik van NSAID's, kan dit leiden tot de ontwikkeling van zweren.
• H. pylori-infectie: De bacterie Helicobacter pylori speelt een cruciale rol in de ontwikkeling van maagzweren. Deze bacterie koloniseert de slijmvliezen van de maag, waardoor de afbraak van de beschermende slijmlaag toeneemt en ontstekingen kunnen ontstaan.
• Levensstijl en voedingspatroon: Factoren zoals roken, alcoholgebruik, en ongezonde voedingspatronen kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van maagzweren door de maag te irriteren en de slijmvliesbescherming te verminderen.

Epidemiologie van maagzweren

De epidemiologie van maagzweren biedt inzicht in de frequentie en verdeling van deze aandoening binnen de bevolking.

Prevalentie en incidentie

Maagzweren komen wereldwijd voor, met variaties in prevalentie afhankelijk van geografische, culturele en economische factoren. De prevalentie van maagzweren is hoger in ontwikkelingslanden, waar infecties met Helicobacter pylori vaker voorkomen. In ontwikkelde landen is het percentage maagzweren afgenomen, vooral door verbeterde hygiëne en behandelingen tegen H. pylori.

Demografische factoren

Ouderen zijn een risicogroep voor het ontwikkelen van maagzweren, vooral als gevolg van het gebruik van niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's). Daarnaast zijn mannen over het algemeen meer vatbaar voor maagzweren dan vrouwen, hoewel de oorzaak hiervan multifactorieel is en verband kan houden met levensstijl en voedingspatroon.

Risico's en complicaties

Onbehandelde maagzweren kunnen leiden tot ernstige complicaties, zoals perforatie, interne bloedingen, en stenose van de pylorus. De mortaliteit door maagzweren is de afgelopen decennia gedaald, maar ernstige gevallen kunnen nog steeds levensbedreigend zijn.

Mechanisme van maagzweren

Het mechanisme van de ontwikkeling van maagzweren is veelzijdig en omvat interacties tussen de slijmvliesbescherming, maagzuurproductie, en infecties.

Slijmvliesbescherming en -beschadiging

De maagwand wordt beschermd door een laag slijm die geproduceerd wordt door de slijmbekercellen. Wanneer deze bescherming faalt door factoren zoals overmatig gebruik van NSAID's, alcohol, of roken, kunnen maagzweren ontstaan.

Rol van Helicobacter pylori

Helicobacter pylori is een gramnegatieve bacterie die in de maag kan overleven en ontstekingen kan veroorzaken. De aanwezigheid van deze bacterie verstoort de balans tussen maagzuur en de slijmvliesbescherming, wat leidt tot de ontwikkeling van zweren.

Verhoogde zuurproductie

Stress en bepaalde voedingspatronen kunnen ook bijdragen aan een verhoogde zuurproductie in de maag. Dit kan de al bestaande zweren verergeren en bijdragen aan hun ontwikkeling.

Oorzaken van schade aan het maagslijmvlies: Infectie of medicatie

Schade aan het beschermende maagslijmvlies

De maag produceert een sterk zuur dat essentieel is voor de spijsvertering en bescherming tegen microben. Om de maagwand te beschermen tegen dit zuur, produceert de maag een dikke slijmlaag, het maagslijmvlies. Bij een maagzweer is deze beschermende laag beschadigd door een infectie of medicatiegebruik. Hierdoor kan het zuur het maagweefsel aantasten, wat leidt tot de symptomen van een maagzweer.

Oorzaken: Infectie of medicatie

Bij ongeveer 90% van de patiënten is een infectie met de bacterie Helicobacter pylori verantwoordelijk voor de maagzweer. Deze bacterie dringt door in de slijmlaag van de maagwand en veroorzaakt chronische gastritis (ontsteking van het maagslijmvlies) en de vorming van zweren. Ook het gebruik van corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers), niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID’s), antibiotica, anticoagulantia (bloedverdunners) en selectieve serotonineheropnameremmers (SSRI's) voor de behandeling van depressie en stemmingsstoornissen kunnen, vooral bij langdurig gebruik of hoge doses, leiden tot maagzweren. Voorbeelden van NSAID’s zijn ibuprofen, naproxen, diclofenac en aspirine.

Risicofactoren voor maagzweren

Enkele risicofactoren voor het ontwikkelen van maagzweren zijn:

• ernstige ziekten die beademing via een machine vereisen
• verlaagde mucosale weerstand
• endocriene aandoeningen zoals gastrinoom (syndroom van Zollinger-Ellison, gekenmerkt door een overmatige zuurproductie door de maag) en hyperparathyroïdie (overactieve bijschildklieren)
• geassocieerde ziekten zoals chronische longziekten, leverziekten en nierziekten
• medicatie zoals NSAID’s en acetylsalicylzuur (aspirine)
• genetische aanleg
• hypercalciëmie (verhoogd calciumgehalte in het bloed)
• leeftijd, vooral bij vijftigplussers (minder vaak bij kinderen, maar het risico is hoger als ouders roken)
• overmatige maagzuurproductie, vooral bij bulbaire ulcera (zweren in de twaalfvingerige darm)
• omgevingsfactoren zoals kruidig voedsel, stress, roken en overmatig alcoholgebruik
• radiotherapie in de maagstreek

Risicogroepen voor maagzweren

Verschillende risicogroepen zijn kwetsbaar voor de ontwikkeling van maagzweren, met een verscheidenheid aan predisponerende factoren.

Ouderen

Ouderen hebben een verhoogd risico op maagzweren, vooral als gevolg van het gebruik van geneesmiddelen zoals NSAID's. De veroudering van het maagslijmvlies kan ook bijdragen aan een verminderde slijmproductie.

Patiënten met chronische aandoeningen

Patiënten met chronische aandoeningen zoals diabetes en leverziekten hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van maagzweren. Deze aandoeningen kunnen de algehele gezondheid en de bescherming van het maagslijmvlies beïnvloeden.

Rokers en alcoholgebruikers

Roken en overmatig alcoholgebruik zijn belangrijke risicofactoren voor maagzweren. Deze gewoonten verergeren de maagslijmvliesbeschadiging en verhogen de kans op infecties met H. pylori.

Symptomen van een maagzweer: Brandende pijn en meer

Milde symptomen

Niet alle patiënten met een maagzweer ervaren pijn; vooral ouderen of patiënten die NSAID’s gebruiken, kunnen asymptomatisch zijn. Kenmerkende symptomen zijn branderige of knagende pijn in het epigastrium (het gebied boven de maag) die enkele minuten tot uren kan aanhouden. Deze pijn kan na een maaltijd verbeteren maar vaak terugkeren, meestal één tot drie uur na de maaltijd. De pijn kan variëren van het midden van de buik tot de nek, rond de navel of verder naar de rug. Soms kan de pijn zo ernstig zijn dat de patiënt ’s nachts wakker wordt. Het gebruik van maagzuurremmers kan de symptomen tijdelijk verlichten, maar zonder behandeling van de onderliggende oorzaak keert de pijn vaak terug. Andere symptomen zijn misselijkheid, overgeven, pyrosis (brandend maagzuur), een opgeblazen gevoel en vermoeidheid.

Ernstige symptomen
Ernstige symptomen van een maagzweer kunnen zijn:

• bloedbraken
• donkere, bloederige of zwarte ontlasting (door bloedingen)
• verlies van eetlust
• ernstige pijn in het midden tot de bovenkant van de buik
• gewichtsverlies
• pijn op de borst

Diagnose en onderzoek

Om een maagzweer te diagnosticeren, zal de arts meestal een röntgenfoto van de maag en duodenum maken, vaak met behulp van een bariumklysma. Daarnaast wordt doorgaans een gastroscopie uitgevoerd. Met gastroscopie kan de arts een weefselmonster (biopt) uit het maagslijmvlies nemen, wat helpt bij het opsporen van de H. pylori-infectie en bij het uitsluiten van maagkanker. Een ontlastingsonderzoek kan ook worden uitgevoerd om de aanwezigheid van H. pylori-bacteriën en bloed in de ontlasting te detecteren. Soms voert de arts een bloedonderzoek uit om antilichamen tegen de bacterie te identificeren en eventuele tekenen van anemie (bloedarmoede) te controleren. Tot slot kan een ureumademtest worden uitgevoerd, waarbij de patiënt een speciaal drankje drinkt dat de bacterie H. pylori afbreekt. De adem wordt daarna geanalyseerd om te bevestigen of de patiënt een H. pylori-infectie heeft.

Behandeling: Medicatie of chirurgie

De behandeling begint doorgaans met het aanpassen van de levensstijl: stoppen met roken, het vermijden van alcohol en het vermijden van kruidig voedsel. Deze veranderingen kunnen de symptomen verergeren. Het stoppen met het gebruik van uitlokkende geneesmiddelen, zoals NSAID’s, wordt ook aanbevolen onder begeleiding van een arts. De arts zal vaak protonpompremmers voorschrijven, die de productie van maagzuur verminderen. Af en toe worden antacida (maagzuurremmers) gebruikt voor tijdelijke verlichting van de symptomen. Mogelijk worden ook andere medicaties voorgeschreven om complicaties te voorkomen. Indien een H. pylori-infectie aanwezig is, zal de arts antibiotica voorschrijven om de bacteriën te bestrijden. In gevallen waar de patiënt niet reageert op medicatie of complicaties optreden, kan een chirurgische ingreep noodzakelijk zijn. De arts kan dan kiezen voor een partiële gastrectomie (gedeeltelijke verwijdering van de maag) en mogelijk een vagotomie uitvoeren om de zuursecretie te verminderen. Een vagotomie is een ingreep waarbij de arts de zenuwen die naar de maag lopen doorsnijdt om de maagzuursecretie te verminderen.

Prognose van een maagzweer

De symptomen van een maagzweer verdwijnen vaak snel na de behandeling. Het is cruciaal dat de patiënt de behandeling voortzet, vooral als de zweer veroorzaakt is door een H. pylori-infectie. Het vermijden van alcohol, roken en uitlokkende voedingsmiddelen is belangrijk tijdens de behandeling. Meestal wordt vier tot zes weken na de start van de behandeling een controle-gastroscopie uitgevoerd om te controleren of de maagzweer volledig genezen is.

Complicaties van onbehandelde maagzweren

Onbehandelde maagzweren kunnen leiden tot ernstige complicaties, zoals:

• chronische buikpijn
• gastrische obstructie (blokkade van de voedselstroom door het spijsverteringskanaal)
• maagbloeding
• maagperforatie (gat in de maagwand met ernstige buikpijn en braken)
• pyloorstenose (vernauwing van de maaguitgang)
• herhaling van de maagzweer (zelden als de onderliggende oorzaak effectief wordt behandeld)
• ernstig bloedverlies

Preventie van maagzweren

Preventie van maagzweren kan door een combinatie van levensstijl- en voedingsaanpassingen worden bereikt. Belangrijke preventieve maatregelen zijn:

• Beperk het gebruik van NSAID's: Vermijd langdurig gebruik van niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID’s), zoals ibuprofen en aspirine, of gebruik ze onder begeleiding van een arts.
• Stop met roken: Roken kan de maagwand irriteren en de genezing van zweren belemmeren. Stoppen met roken kan het risico op het ontwikkelen van maagzweren aanzienlijk verminderen.
• Beperk alcoholconsumptie: Overmatig alcoholgebruik kan het maagslijmvlies beschadigen en de kans op zweren verhogen. Beperk de alcoholinname of vermijd deze geheel.
• Vermijd kruidig en irriterend voedsel: Voedingsmiddelen die de maag kunnen irriteren, zoals zeer gekruid of vet voedsel, moeten worden beperkt om de kans op maagzweren te verkleinen.
• Beheer stress: Stress kan bijdragen aan de ontwikkeling van maagzweren. Stressmanagementtechnieken zoals meditatie, yoga en regelmatige lichaamsbeweging kunnen nuttig zijn.
• Eet regelmatig en in gematigde porties: Het regelmatig eten van kleinere maaltijden kan helpen om de productie van maagzuur te reguleren en het risico op zweren te verminderen.
• Volg medisch advies op: Als je medicijnen gebruikt die maagzweren kunnen veroorzaken, volg dan het advies van je arts op over het juiste gebruik en mogelijke alternatieven.
• Regelmatige medische controles: Laat je regelmatig controleren door een arts, vooral als je risico loopt op maagzweren of symptomen hebt die kunnen wijzen op een probleem met je maag.