Zwarte ontlasting: Oorzaken van teerachtige stoelgang

Bloed in de ontlasting kan uit elke sectie van het spijsverteringskanaal komen, van de mond tot de anus. Een zwarte of teerachtige ontlasting met een onaangename geur, ook wel melena genoemd, wijst vaak op een bloeding in het bovenste deel van het spijsverteringskanaal, zoals de slokdarm, maag of het eerste deel van de dunne darm. Vaak wordt melena veroorzaakt door een maagzweer, maar ook andere aandoeningen kunnen deze teerachtige ontlasting veroorzaken. Verder kunnen omgevingsfactoren zoals het gebruik van ijzersupplementen en bepaalde voedingsmiddelen bijdragen aan een zwarte kleur van de stoelgang.

• Mechanisme van normale ontlasting
• Epidemiologie van zwarte ontlasting
• Oorzaken van melena
• Bloedingsstoornissen
• Bloedingen in de bovenste spijsverteringswegen
• Bloedingen in de onderste spijsverteringswegen
• Infecties
• Maligne aandoeningen
• Risicofactoren en aandoeningen die melena kunnen veroorzaken
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Geassocieerde symptomen bij zwarte ontlasting
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van teerachtige ontlasting
• Prognose
• Complicaties
• Preventie en zelfzorg

Mechanisme van normale ontlasting

De normale ontlasting is het eindproduct van het spijsverteringsproces, waarbij voedsel wordt afgebroken en voedingsstoffen worden opgenomen. Dit proces begint in de mond, waar enzymen in speeksel helpen bij de afbraak van koolhydraten. Na de mond gaat het voedsel naar de maag, waar maagsappen, bestaande uit zoutzuur en enzymen, verder bijdragen aan de vertering. De gedeeltelijk verteerde massa, bekend als chyme, wordt vervolgens naar de dunne darm gestuurd, waar de meeste voedingsstoffen worden opgenomen.

Rol van de darmen
In de dunne darm wordt chyme gemengd met gal en pancreassappen, die helpen bij de afbraak van vetten en eiwitten. De darmwand is bekleed met villi, kleine vingervormige uitsteeksels die de absorptie van voedingsstoffen en water maximaliseren. Onverteerbare resten, samen met water, verplaatsen zich vervolgens naar de dikke darm, waar verder water en elektrolyten worden opgenomen. Het residu wordt ingedikt tot feces en verzameld in de endeldarm totdat het klaar is voor uitscheiding. De normale kleur van ontlasting is meestal lichtbruin tot donkerbruin, afhankelijk van de aanwezigheid van gal, bacteriën en de voedselinname.

Relatie tussen normale en zwarte ontlasting
Zwarte ontlasting, ook wel melena genoemd, kan ontstaan door verschillende factoren die de samenstelling en het uiterlijk van de ontlasting beïnvloeden. Normale ontlasting varieert van lichtbruin tot donkerbruin door de spijsverteringsprocessen, maar als de ontlasting zwart wordt, kan dit wijzen op de aanwezigheid van bloed dat in het spijsverteringskanaal is gemorst. Dit kan verschillende oorzaken hebben, zoals een bloeding in de bovenste delen van het maagdarmkanaal, zoals de maag of de twaalfvingerige darm. De kleurverandering komt door de afbraak van hemoglobine in het bloed door maagsappen, wat resulteert in de kenmerkende zwarte kleur. Het is cruciaal om te begrijpen dat niet alle zwarte ontlasting het gevolg is van bloeding; het kan ook veroorzaakt worden door bepaalde voedingsmiddelen of supplementen, zoals ijzerhoudende tabletten of bietensap, die de kleur van de ontlasting kunnen veranderen.

Epidemiologie van zwarte ontlasting

Zwarte ontlasting komt relatief vaak voor en kan een indicatie zijn van een onderliggend gezondheidsprobleem. De epidemiologie van melena hangt af van verschillende factoren, waaronder leeftijd, geslacht en de aanwezigheid van risicofactoren zoals een geschiedenis van gastro-intestinale aandoeningen. Onderzoek heeft aangetoond dat de incidentie van melena toeneemt met de leeftijd, vooral bij mensen boven de 50 jaar, die vaker last hebben van aandoeningen zoals maagzweren en gastro-intestinale bloedingen.

Oorzaken van melena

De kleur van het bloed in de ontlasting kan aanwijzingen geven over de bron van de bloeding. Zwarte of teerachtige ontlasting duidt doorgaans op een bloeding in het bovenste deel van het spijsverteringsstelsel, zoals de slokdarm, maag of het eerste deel van de dunne darm. Het bloed krijgt een donkere kleur omdat het gedurende zijn passage door het maagdarmkanaal gedeeltelijk wordt afgebroken en verteerd. Rode ontlasting, daarentegen, wijst meestal op een bloeding uit het lagere deel van het spijsverteringskanaal, zoals het rectum of de anus.

Bloedingsstoornissen

Sommige patiënten kunnen melena ervaren als gevolg van bloedingsstoornissen. Aandoeningen zoals hemofilie of trombocytopathie, waarbij het bloed niet goed kan stollen, kunnen leiden tot ongecontroleerde bloedingen in het spijsverteringskanaal. Deze aandoeningen vereisen vaak een multidisciplinaire benadering voor behandeling en monitoring, inclusief de inzet van hematologen voor gespecialiseerde zorg. Het is cruciaal dat patiënten met een voorgeschiedenis van bloedingsstoornissen regelmatig gecontroleerd worden om mogelijke complicaties tijdig te identificeren en aan te pakken.

Bloedingen in de bovenste spijsverteringswegen

Bloeding in het bovenste deel van het spijsverteringsstelsel kan verschillende oorzaken hebben. Een van de meest voorkomende oorzaken zijn maagzweren, die ontstaan door de aantasting van het maagslijmvlies door maagzuur. Het gebruik van niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's) kan de kans op het ontwikkelen van deze zweren vergroten. Daarnaast kunnen gastritis, een ontsteking van het maagslijmvlies, en slokdarmvarices, vaak als gevolg van leveraandoeningen, ook leiden tot melena. In deze gevallen kan de bloeding levensbedreigend zijn en onmiddellijke medische interventie vereisen.

Bloedingen in de onderste spijsverteringswegen

Rode ontlasting, die duidt op een bloeding uit het lagere deel van het spijsverteringskanaal, kan het gevolg zijn van aandoeningen zoals aambeien, anale fissuren of diverticulitis. Aambeien zijn gezwollen aderen in de anus of het rectum die kunnen bloeden tijdens de stoelgang. Anale fissuren zijn kleine scheurtjes in het slijmvlies van de anus die ook bloedingen kunnen veroorzaken. Diverticulitis, een ontsteking van divertikels (kleine uitstulpingen in de darmwand), kan ook leiden tot bloeding. Het is belangrijk dat patiënten met rode ontlasting zich snel laten evalueren om de oorzaak van de bloeding te bepalen.

Infecties

Sommige infecties kunnen ook leiden tot melena. Bijvoorbeeld, infecties van de maag of darmen, zoals die veroorzaakt door Helicobacter pylori of bepaalde virussen, kunnen ontstekingen en zweren veroorzaken die bloeding tot gevolg hebben. Het is belangrijk om symptomen zoals buikpijn, diarree of braken te volgen, aangezien deze kunnen wijzen op een onderliggende infectie. Een tijdige diagnose en behandeling zijn cruciaal om complicaties te voorkomen en de algehele gezondheid te waarborgen.

Maligne aandoeningen

Maligne aandoeningen, zoals maag- of darmkanker, kunnen ook melena veroorzaken. Tumoren kunnen de bloedvaten in de spijsverteringswegen aantasten, wat leidt tot bloedingen. Patiënten met risicofactoren voor kanker, zoals een familiegeschiedenis of eerder gediagnosticeerde aandoeningen, moeten extra waakzaam zijn voor symptomen van melena en zich regelmatig laten screenen. Vroegtijdige opsporing van kankers kan de prognose aanzienlijk verbeteren en de kans op effectieve behandeling vergroten.

Risicofactoren en aandoeningen die melena kunnen veroorzaken

Aandoeningen

Enkele aandoeningen verhogen het risico op melena:

Dikkedarmpoliepen
Poliepen zijn kleine gezwellen die zich in de dikke darm kunnen ontwikkelen. Hoewel dikkedarmpoliepen meestal goedaardig zijn, kunnen ze soms uitgroeien tot kanker (dikkedarmkanker). Deze poliepen kunnen bloed in de ontlasting veroorzaken, wat leidt tot een zwarte en teerachtige stoelgang.

Maagontsteking
Gastritis verwijst naar een ontsteking van de maagwand. Dit kan veroorzaakt worden door overmatig alcoholgebruik, te veel gekruid voedsel, roken, een bacteriële infectie of langdurig gebruik van NSAID's. Gastritis kan ook ontstaan na een operatie of trauma, of kan gerelateerd zijn aan bestaande medische aandoeningen. Veelvoorkomende symptomen van gastritis zijn misselijkheid of braken, een opgeblazen gevoel in de maag, verlies van eetlust en milde buikpijn.

Maagzweer
Een maagzweer is een open wond op de binnenkant van de maag die kan bloeden en melena kan veroorzaken. Maagzweren zijn vaak het gevolg van een infectie met de bacterie Helicobacter pylori (H. pylori), hoewel langdurig gebruik van NSAID's ook een oorzaak kan zijn. Symptomen van een maagzweer zijn onder andere misselijkheid, vermoeidheid, verlies van eetlust, matige buikpijn, buikkrampen en maagkrampen. Behandeling omvat vaak antibiotica om de infectie te bestrijden en zuurremmers om de maagzuurproductie te verminderen.

Mallory-Weiss-scheur
Een Mallory-Weiss-scheur is een scheur in het slijmvlies van de slokdarm die kan ontstaan door intensief braken, zwaar hoesten of epileptische aanvallen. Deze scheur kan bloeden en melena veroorzaken. Het komt relatief zelden voor, maar kan ernstige symptomen met zich meebrengen.

Slokdarmvarices
Slokdarmvarices (slokdarmspataderen) zijn verwijde aderen in de wand van de slokdarm of de bovenkant van de maag. Wanneer deze aderen scheuren, kan dit leiden tot hevige bloedingen en bloed in de ontlasting of braaksel. Slokdarmvarices zijn vaak een gevolg van portale hypertensie, een complicatie van levercirrose.

Andere mogelijke oorzaken van zwarte en teerachtige ontlasting zijn:

• abnormale bloedvaten
• een verminderde bloedtoevoer naar delen van de darmen
• trauma of aanwezigheid van een vreemd lichaam
• kanker: zoals slokdarmkanker, maagkanker, kanker van de twaalfvingerige darm of kanker van de ampulla

Omgevingsfactoren

Medicatie
Het gebruik van ijzersupplementen, actieve kool of bismuth-bevattende medicijnen zoals Pepto-Bismol kan ook resulteren in teerachtige ontlasting.

Voeding
Voedingsmiddelen die donkerblauw, zwart of groen zijn, kunnen de ontlasting zwart kleuren. Dit omvat producten zoals zwarte drop, rode wijn, bloedworst en bosbessen.

Geassocieerde symptomen bij zwarte ontlasting

Teerachtige ontlasting kan vaak gepaard gaan met andere symptomen zoals:

• braken van bloed (alarmsymptoom)
• bloed in de ontlasting of veranderingen in de kleur van de ontlasting (alarmsymptoom)
• buikpijn
• constipatie: Bij kinderen kan een kleine hoeveelheid bloed in de ontlasting vaak het gevolg zijn van constipatie. Het is echter belangrijk dat de arts op de hoogte is van dit probleem.
• diarree
• duizeligheid (alarmsymptoom)
• een brandend gevoel
• een opgeblazen gevoel
• verlies van eetlust
• buikzwelling
• flauwvallen (alarmsymptoom)
• koorts
• overmatig gas
• pijn (alarmsymptoom)

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek
De arts zal een medische geschiedenis afnemen en een lichamelijk onderzoek uitvoeren, waarbij vooral de buikregio wordt onderzocht. Vragen kunnen betrekking hebben op medicatiegebruik, voeding, het inslikken van vreemde voorwerpen, bijkomende symptomen en de aanvang van de zwarte ontlasting.

Diagnostisch onderzoek
Aanvullende diagnostische onderzoeken kunnen nodig zijn, zoals:

• angiografie (röntgenfoto van de bloedvaten)
• bloedonderzoek
• capsule-endoscopie (een pil met een ingebouwde camera die beelden van de dunne darm maakt)
• colonoscopie (inwendig onderzoek van de dikke darm)
• dubbele ballon-enteroscopie (een scoop die moeilijk bereikbare delen van de dunne darm onderzoekt)
• oesofagogastroduodenoscopie
• ontlastingsonderzoek

Behandeling van teerachtige ontlasting

Als de zwarte of teerachtige ontlasting te wijten is aan voeding, zoals bietjes of ijzersupplementen, is meestal geen behandeling nodig. In gevallen waar medicatiegebruik, zoals niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's), leidt tot zwarte ontlasting, kan de arts mogelijk andere medicijnen voorschrijven die minder risico op gastro-intestinale bloedingen met zich meebrengen. De onderliggende oorzaak van melena wordt behandeld door de arts. Bij ernstige bloedingen die leiden tot overmatig bloedverlies en een verlaging van de bloeddruk, kunnen chirurgische ingrepen of ziekenhuisopname noodzakelijk zijn.

Medische evaluatie
Wanneer melena wordt vastgesteld, is een medische evaluatie cruciaal om de oorzaak te identificeren. Dit kan inhouden dat er aanvullende diagnostische tests worden uitgevoerd, zoals een endoscopie of beeldvorming, om het maagdarmkanaal te beoordelen. De arts kan gericht behandelen op basis van de bevindingen. In gevallen van overmatig bloedverlies kunnen interventies zoals bloedtransfusies noodzakelijk zijn om het verloren bloed aan te vullen en de bloeddruk te stabiliseren.

Chirurgische ingrepen
In ernstige gevallen, waar sprake is van aanzienlijke bloedingen, kan een chirurgische ingreep noodzakelijk zijn. Dit kan variëren van het dichtbranden van bloedvaten tijdens een endoscopie tot een operatie om zweren of tumoren te verwijderen. Het doel van deze ingrepen is niet alleen om de bloeding te stoppen, maar ook om verdere schade aan het spijsverteringsstelsel te voorkomen.

Ondersteunende zorg
Naast de medische behandeling is ondersteunende zorg van groot belang. Patiënten kunnen baat hebben bij voedingsadvies en begeleiding bij het aanpassen van hun voedingspatroon om de spijsvertering te ondersteunen en verdere irritatie van het maagdarmkanaal te voorkomen. Het verbeteren van de algehele gezondheid door middel van goede voeding, hydratatie, en het vermijden van irriterende stoffen kan bijdragen aan een sneller herstel.

Prognose

De prognose van melena hangt sterk af van de onderliggende oorzaak en de tijdigheid van de behandeling. Wanneer de oorzaak van de melena tijdig wordt vastgesteld en adequaat behandeld, zoals bij maagzweren of gastritis, kunnen de meeste patiënten goed herstellen. De behandeling richt zich op het aanpakken van de onderliggende aandoening en het verlichten van de symptomen. Bij milde gevallen kan de prognose goed zijn, vooral als de oorzaak eenvoudig kan worden behandeld en er geen ernstige complicaties optreden.

Bij ernstige aandoeningen, zoals slokdarmvarices of geavanceerde vormen van kanker, kan de prognose minder gunstig zijn. Deze aandoeningen kunnen leiden tot chronische gezondheidsproblemen of vereisen complexe behandelingen. Regelmatige opvolging en monitoring zijn cruciaal om de voortgang te beoordelen en om complicaties te voorkomen.

Complicaties

De mogelijke complicaties van melena variëren afhankelijk van de oorzaak van de bloeding:

Ernstige bloedingen
Bij ernstige bloedingen kan melena leiden tot aanzienlijk bloedverlies, wat kan resulteren in flauwvallen, koorts, en een verlaging van de bloeddruk. Dit kan een dringende medische behandeling vereisen, waaronder bloedtransfusies of chirurgische ingrepen.

Anemie
Chronische bloedingen kunnen leiden tot anemie (bloedarmoede), een toestand waarbij het bloed niet genoeg gezonde rode bloedcellen bevat. Symptomen van anemie kunnen vermoeidheid, zwakte, en kortademigheid omvatten. Het is essentieel dat patiënten zich bewust zijn van deze symptomen en indien nodig tijdig medische hulp zoeken.

Verergering van onderliggende aandoeningen
Bij niet-behandelde of slecht beheerde aandoeningen, zoals maagkanker of slokdarmvarices, kunnen complicaties ontstaan die de prognose verslechteren. Dit kan leiden tot progressie van de ziekte, verdere bloeding, of andere ernstige gezondheidsproblemen. Patiënten met een voorgeschiedenis van dergelijke aandoeningen dienen regelmatig gecontroleerd te worden om de status van hun gezondheid te monitoren.

Infecties en complicaties door behandeling
Sommige behandelingen kunnen bijwerkingen hebben of complicaties met zich meebrengen, zoals infecties na chirurgische ingrepen of bijwerkingen van medicatie. Het is belangrijk om de instructies van de arts nauwgezet op te volgen en eventuele bijwerkingen te melden. Regelmatige controle en een nauwkeurige diagnose zijn essentieel om complicaties te voorkomen en de prognose te verbeteren.

Preventie en zelfzorg

Om melena te voorkomen, is het belangrijk om een gezond voedingspatroon te volgen en regelmatig medisch advies te zoeken bij symptomen die wijzen op problemen in het spijsverteringskanaal. Het vermijden van overmatig alcoholgebruik, het beperken van de inname van irriterende voedingsmiddelen, en het verantwoord gebruik van medicatie kunnen bijdragen aan een gezond spijsverteringsstelsel. Patiënten moeten ook bewust zijn van hun gezondheidstoestand en tijdig ingrijpen bij nieuwe of verergerende symptomen.

Gezonde levensstijl
Een gezonde levensstijl speelt een cruciale rol in het voorkomen van gastro-intestinale problemen. Dit omvat het bevorderen van een evenwichtig voedingspatroon met voldoende vezels, het handhaven van een gezond gewicht, en het aanmoedigen van regelmatige lichaamsbeweging. Daarnaast is het essentieel om stress te beheersen, aangezien hoge stressniveaus ook kunnen bijdragen aan spijsverteringsproblemen.

Regelmatige medische controle
Het is belangrijk dat patiënten met een voorgeschiedenis van gastro-intestinale aandoeningen regelmatig medische controles ondergaan. Dit helpt bij vroegtijdige detectie van eventuele nieuwe of terugkerende problemen. Bij het ervaren van symptomen zoals zwarte ontlasting, buikpijn of andere spijsverteringsproblemen is het raadzaam om zo snel mogelijk een zorgverlener te raadplegen voor een grondige evaluatie.

Educatie en bewustwording
Educatie over de symptomen van melena en de bijbehorende risicofactoren is cruciaal voor vroege detectie en behandeling. Patiënten moeten zich bewust zijn van wat zwarte ontlasting kan betekenen en de noodzaak van tijdige medische hulp begrijpen. Door kennis te delen en bewustzijn te creëren, kunnen patiënten betere beslissingen nemen over hun gezondheid en welzijn.

Lees verder

• Bloed in de ontlasting: Oorzaken van bloederige stoelgang
• Gele ontlasting: Oorzaken van stoelgang met gele kleur
• Kleigekleurde ontlasting (witte of bleke stoelgang)
• Zwarte stipjes, plekjes en vlekjes in ontlasting: Oorzaken
• Oranje ontlasting: Oorzaken van oranjegekleurde stoelgang