Antibioticaresistentie: Geen werking meer van antibiotica
Antibiotica werken door bacteriën te doden of te voorkomen dat de bacteriën gaan groeien. Het verkeerd gebruik van antibiotica zorgt ervoor dat sommige bacteriën veranderen en sterker worden. Resistente bacteriën blijven groeien, zelfs als de patiënt antibiotica gebruikt. De meeste of alle antibiotische geneesmiddelen zijn dan niet meer effectief om de bacteriën te doden. Dit fenomeen staat in medische termen bekend als antibioticaresistentie. Dit probleem komt het vaakst voor in ziekenhuizen en verpleeghuizen. Wetenschappers ontwikkelen steeds nieuwe antibiotica om effectief te zijn tegen enkele resistente bacteriën. Een aantal bacteriën zijn echter niet meer te doden door een antibioticum. Infecties met dergelijke bacteriën zijn gevaarlijk. Daarom is antibioticaresistentie een belangrijk gezondheidsrisico.
Wat zijn antibioticaresistente bacteriën?
Antibioticaresistente bacteriën zijn bacteriën die niet volledig kunnen worden geremd of gedood door een antibioticum. Resistente bacteriën blijven groeien en vermenigvuldigen zich, waardoor infecties uiteindelijk moeilijker te behandelen zijn. Het
antibioticum heeft mogelijk wel effectief gewerkt voordat de resistentie optrad. Bacteriën kunnen echter resistent worden voor antibiotica door hun structuur of functie aan te passen om te voorkomen dat ze door het antibioticum worden gedood. Dit mechanisme kan op verschillende manieren gebeuren:
- bacteriën kunnen het antibioticum neutraliseren voordat het effect heeft
- bacteriën kunnen het antibioticum naar buiten pompen
- bacteriën kunnen de plaats (receptor) veranderen waar het antibioticum normaal werkt
- bacteriën kunnen genetisch materiaal muteren (wijzigen) en overbrengen dat codeert voor resistentie tegen andere bacteriën
De resistente bacteriën die het effect van het antibioticum overleven, gaan zich vermenigvuldigen, verspreiden naar anderen en verdere infecties veroorzaken in het gezin, de gemeenschap en/of de gezondheidszorg. Op hun beurt zijn deze infecties beter bestand tegen een volgende ronde van hetzelfde antibioticum.
Veel voorkomende bacteriën en veroorzaakte infecties
De volgende lijst biedt een overzicht van veelgebruikte bacteriën die zeer resistent zijn geworden met daarbij de infecties die de ze mogelijk veroorzaken.
Bacterie | Mogelijke infecties |
Acinetobacter baumanii | patiënten met een zwak immuunsysteem: pneumonie (gewoonlijk beademingsgerelateerd), urineweginfectie, septikemie, centraal-veneuze katheter-gerelateerde infecties, traumatische wondinfecties |
Door de gemeenschap verkregen methicilline-resistente Staphylococcus aureus (cMRSA) | necrotiserende pneumonie, huidinfecties, steenpuisten, abces (gezien bij via een ader toegediende medicatie, atleten die apparatuur delen, dagverblijven, militair personeel, gevangenissen) |
Enterococcus faecium (E. faecium) vancomycine-resistente enterococci (VRE) | meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn en een stijve nek), urineweginfectie, bacteriëmie (centraal-veneuze katheter-gerelateerd), endocarditis (ontsteking van de binnenkant van het hart), infecties op de plaats van de operatie |
Escherichia coli (E. Coli) - CTX-M breedspectrum bèta-lactamasen (ESBL) | urineweginfecties |
Klebsiella pneumoniae-expanded spectrum beta-lactamases (ESBL) | pneumonieën (longontstekingen), urineweginfecties, hogere luchtweginfecties, chirurgische wondinfecties |
Methicilline-resistente Staphylococcus aureus (MRSA) | infecties van huid / zacht weefsel, urineweginfectie, bacteriëmie, toxisch shock syndroom, pneumonie, osteomyelitis (botontsteking), endocarditis, meningitis; geassocieerd met IV-katheters |
Multi-drug resistente Mycobacterium tuberculosis (MDR-TB) | tuberculose (longinfectie) |
Pseudomonas aeruginosa (multidrug-resistente stammen) | urineweginfecties, bloedbaaninfecties, pneumonieën, huid- en weke delen infecties, endocarditis, meningitis, chirurgische site-infecties |
Staphylococcus epidermidis (methicillineresistent) | bacteriëmie, katheter, implantaat en prothesegerelateerde infectie (biofilmformaties), endocarditis |
Streptococcus pneumoniae (bestand tegen meerdere geneesmiddelen) | pneumonie, meningitis, otitis media (middenoorontsteking), sinusitis, bronchitis (ontsteking van luchtpijpvertakkingen), bacteriëmie, peritonitis (ontsteking van het buikvlies door infectie in de buikholte), cellulitis (huidinfectie met rode en gezwollen huid), meningitis, artritis (gewrichtsontsteking) |
Vancomycine intermediaire en resistente Staphylococcus aureus (VISA / hVISA / VRSA) | infecties van huid / weke delen, urineweginfectie, bacteriëmie, toxisch shock syndroom, pneumonie, osteomyelitis, endocarditis, meningitis |
Oorzaken van resistentie tegen antibiotica
Het overmatig gebruik van antibiotica is een hoofdoorzaak van resistentie tegen antibiotica. Dit gebeurt zowel bij mensen als bij dieren. Bepaalde praktijken verhogen het risico op resistente bacteriën.
Blootstelling door voedselbronnen
Antibiotica worden veel gebruikt in de landbouw. Dit leidt tot resistente bacteriën in de voedselvoorziening.
Geen antibiotica nemen zoals voorgeschreven
Wanneer een patiënt niet alle antibiotica opneemt, doses overslaat of zomaar restjes antibiotica gebruikt, leren de bacteriën groeien ondanks het antibioticum. Hierdoor reageert de infectie mogelijk niet volledig op de behandeling de volgende keer dat de patiënt het antibioticum gebruikt.
Misbruik van antibiotica
Antibiotica online kopen zonder doktersvoorschrift of antibiotica van een andere patiënt gebruiken, leiden ook sneller tot antibioticaresistentie.
Onnodig gebruik van antibiotica
De meeste
verkoudheden, keelontstekingen, luchtweginfecties,
oorinfecties en sinusinfecties zijn veroorzaakt door virussen. Antibiotica werken niet tegen virussen. Veel patiënten begrijpen dit niet en vragen vaak om antibiotica als ze niet nodig zijn. Dit leidt tot een overmatig gebruik van antibiotica. Zo zijn één op de drie doktersvoorschriften voor antibiotica eigenlijk overbodig.
Verspreiding van antibioticaresistente bacteriën
Antibioticaresistentie
verspreidt zich van persoon tot persoon of van dier op mens.
Van persoon tot persoon
Eén patiënt infecteert mogelijk andere patiënten of personeel in een verpleeghuis, een spoedeisende afdeling of een ziekenhuis. Het is ook mogelijk dat personeel uit de gezondheidszorg aan ander personeel of patiënten infecteert met de antibioticaresistente bacteriën. Verder infecteren patiënten mogelijk andere mensen met wie ze in contact komen.
Van dier op mens
Antibioticaresistente bacteriën verspreiden zich van dieren op mensen door voedsel besproeid met water dat antibioticaresistente bacteriën uit dierlijke uitwerpselen bevat.
Problemen door weerstandige bacteriën
Antibioticaresistentie veroorzaakt een aantal problemen:
- de behoefte aan sterkere antibiotica met mogelijk ernstige bijwerkingen
- een duurdere behandeling / hogere medische kosten
- een moeilijker te behandelen ziekte of infectie die zich verspreidt van persoon tot persoon
- ernstige gezondheidsproblemen en zelfs de dood
- meer hospitalisaties en een langer ziekenhuisverblijf
Een groeiend aantal infecties, zoals een
longontsteking,
tuberculose (bacteriële infectie met
longproblemen),
gonorroe,
bloedvergiftiging en
salmonellose, zijn moeilijker te behandelen omdat de antibiotica die de arts voorschrijft om deze aandoeningen te bestrijden, minder effectief worden.

Een goede handhygiëne is noodzakelijk /
Bron: Gentle07, PixabayPreventie van antibioticaresistentie
Om de verspreiding van antibioticaresistentie te voorkomen, is het belangrijk dat de arts enkel antibiotica voorschrijft wanneer dat strikt noodzakelijk is alsook dat de patiënt de medicijnen enkel gebruikt zoals voorgeschreven en de kuur ook volledig voltooit. Verder moet een patiënt ongebruikte antibiotica veilig weggooien. De patiënt moet zich voorts ook laten vaccineren want de vaccins beschermen patiënten tegen allerlei bacteriële infecties zoals
tetanus (bacteriële infectie met
spiersamentrekkingen) en
kinkhoest (bacteriële infectie met
hoesten en ademnood). Ligt een patiënt in het ziekenhuis, dan is het belangrijk dat zorgverstrekkers steeds een
goede handhygiëne hanteren.
Lees verder