Antibioticaresistentie: Geen werking meer van antibiotica

Antibiotica werken door bacteriën te doden of te voorkomen dat deze zich verder ontwikkelen. Onjuist gebruik van antibiotica kan echter leiden tot de ontwikkeling van resistente bacteriën. Deze bacteriën blijven groeien ondanks de aanwezigheid van antibiotica, waardoor de meeste of alle antibiotica ineffectief worden tegen deze micro-organismen. Dit verschijnsel staat bekend als antibioticaresistentie en vormt een groot gezondheidsrisico. Het probleem komt vaak voor in ziekenhuizen en verpleeghuizen. Wetenschappers blijven nieuwe antibiotica ontwikkelen om effectief te blijven tegen sommige resistente bacteriën. Echter, sommige bacteriën zijn inmiddels zo resistent geworden dat ze nauwelijks meer te bestrijden zijn. Infecties met deze bacteriën kunnen levensbedreigend zijn, waardoor antibioticaresistentie een belangrijk probleem in de gezondheidszorg is.

• Wat zijn antibioticaresistente bacteriën?
• Veel voorkomende bacteriën en veroorzaakte infecties
• Oorzaken van resistentie tegen antibiotica
• Blootstelling door voedselbronnen
• Geen antibiotica nemen zoals voorgeschreven
• Misbruik van antibiotica
• Onnodig gebruik van antibiotica
• Verspreiding van antibioticaresistente bacteriën
• Van persoon tot persoon
• Van dier op mens
• Problemen door weerstandige bacteriën
• Preventie van antibioticaresistentie

Wat zijn antibioticaresistente bacteriën?

Antibioticaresistente bacteriën zijn bacteriën die niet volledig kunnen worden geremd of gedood door een antibioticum. Resistente bacteriën blijven groeien en vermenigvuldigen zich, waardoor infecties uiteindelijk moeilijker te behandelen zijn. Het antibioticum heeft mogelijk wel effectief gewerkt voordat de resistentie optrad. Bacteriën kunnen resistent worden tegen antibiotica door hun structuur of functie aan te passen om te voorkomen dat ze door het antibioticum worden gedood. Dit mechanisme kan op verschillende manieren gebeuren:

• bacteriën kunnen het antibioticum neutraliseren voordat het effect heeft
• bacteriën kunnen het antibioticum naar buiten pompen
• bacteriën kunnen de plaats (receptor) veranderen waar het antibioticum normaal werkt
• bacteriën kunnen genetisch materiaal muteren (wijzigen) en overbrengen dat codeert voor resistentie tegen andere bacteriën

De resistente bacteriën die het effect van het antibioticum overleven, gaan zich vermenigvuldigen, verspreiden naar anderen en veroorzaken verdere infecties in het gezin, de gemeenschap en/of de gezondheidszorg. Op hun beurt zijn deze infecties beter bestand tegen een volgende ronde van hetzelfde antibioticum.

Veel voorkomende bacteriën en veroorzaakte infecties

De volgende lijst biedt een overzicht van veelgebruikte bacteriën die zeer resistent zijn geworden, samen met de infecties die ze mogelijk veroorzaken.

Oorzaken van resistentie tegen antibiotica

Het overmatig gebruik van antibiotica is een belangrijke oorzaak van antibioticaresistentie. Dit geldt zowel voor mensen als voor dieren. Bepaalde praktijken verhogen het risico op resistente bacteriën.

Blootstelling door voedselbronnen

Antibiotica worden veel gebruikt in de landbouw. Dit kan leiden tot de aanwezigheid van resistente bacteriën in de voedselvoorziening.

Geen antibiotica nemen zoals voorgeschreven

Wanneer een patiënt niet alle voorgeschreven antibiotica gebruikt, doses overslaat of restjes antibiotica gebruikt, kunnen de bacteriën zich aanpassen en verder groeien ondanks de behandeling. Dit kan ertoe leiden dat de infectie niet volledig reageert op een toekomstige behandeling met hetzelfde antibioticum.

Misbruik van antibiotica

Antibiotica kopen zonder doktersvoorschrift of het gebruik van antibiotica van een andere patiënt kan bijdragen aan de ontwikkeling van resistentie.

Onnodig gebruik van antibiotica

Veel verkoudheden, keelontstekingen, luchtweginfecties, oorinfecties en sinusinfecties worden veroorzaakt door virussen. Antibiotica zijn niet effectief tegen virussen, maar veel patiënten begrijpen dit niet en vragen om antibiotica die niet nodig zijn. Dit leidt tot overmatig gebruik van antibiotica, waarvan wordt geschat dat één op de drie doktersvoorschriften voor antibiotica overbodig is.

Verspreiding van antibioticaresistente bacteriën

Antibioticaresistentie verspreidt zich van persoon tot persoon of van dier op mens.

Van persoon tot persoon

Eén patiënt kan andere patiënten of personeel in een verpleeghuis, spoedeisende afdeling of ziekenhuis infecteren. Zorgverleners kunnen ook anderen besmetten met resistente bacteriën. Verder kunnen patiënten anderen besmetten met wie ze in contact komen.

Van dier op mens

Antibioticaresistente bacteriën kunnen zich van dieren naar mensen verspreiden via voedsel dat besmet is met bacteriën uit dierlijke uitwerpselen.

Problemen door weerstandige bacteriën

Antibioticaresistentie veroorzaakt verschillende problemen:

• de noodzaak voor sterkere antibiotica met mogelijke ernstige bijwerkingen
• hogere medische kosten en duurdere behandelingen
• moeilijker te behandelen ziekten of infecties die zich verder verspreiden
• ernstige gezondheidsproblemen en zelfs overlijden
• verhoogd aantal ziekenhuisopnames en langere ziekenhuisverblijven

Een groeiend aantal infecties, zoals longontsteking, tuberculose (bacteriële infectie met longproblemen), gonorroe, bloedvergiftiging en salmonellose, zijn moeilijker te behandelen omdat de antibiotica die artsen voorschrijven om deze aandoeningen te bestrijden, minder effectief worden.

Preventie van antibioticaresistentie

Om de verspreiding van antibioticaresistentie te voorkomen, is het belangrijk dat artsen alleen antibiotica voorschrijven wanneer dat strikt noodzakelijk is. Patiënten moeten de medicijnen gebruiken zoals voorgeschreven en de kuur volledig afmaken. Ongebruikte antibiotica moeten veilig worden weggegooid. Vaccinatie is ook belangrijk, omdat vaccins patiënten kunnen beschermen tegen verschillende bacteriële infecties zoals tetanus (bacteriële infectie met spiersamentrekkingen) en kinkhoest (bacteriële infectie met hoesten en ademnood). Voor patiënten in het ziekenhuis is het cruciaal dat zorgverleners altijd een goede handhygiëne naleven.

Lees verder

• Antibiotica: Geneesmiddelen tegen een bacteriële infectie
• Ziekenhuisinfecties: Oorzaken, soorten en risicofactoren
• MRSA: Bacteriële infectie met resistentie tegen antibiotica
• Escherichia coli (E. coli): Bacteriële infectie
• Vancomycine-resistente enterokokken-infectie in ziekenhuis