MRSA: Bacteriële infectie met resistentie tegen antibiotica

MRSA is de afkorting van ‘meticilline-resistente Staphylococcus aureus’. Deze bacteriële infectie reageert niet op antibiotica die de arts normaal gezien inzet voor de behandeling van bacteriële infecties. MRSA-bacteriën zijn namelijk bestand (resistent) tegen deze veelgebruikte antibiotica. MRSA komt voor in ziekenhuizen en zorginstellingen, wat gekend is als een ziekenhuisinfectie, maar ook bij gezonde mensen komt de infectie voor. De ziekte tast meestal de huid aan, maar vooral bij zwakkere patiënten en zorgverleners zijn diverse lichaamsstructuren en organen aangetast, hetgeen resulteert in ernstige symptomen. Een uitgebreid huid- of afscheidingsonderzoek is nodig om te bepalen welke antibiotica wel effectief zijn, al is soms enkel een chirurgische ingreep nodig om de bacteriën in de huid af te remmen. De vooruitzichten zijn variabel en afhankelijk van vele factoren. MRSA is met een grondige (persoonlijke) hygiëne vaak te voorkomen.

• Typisch aan MRSA: Resistent tegen gebruik van antibiotica
• Oorzaken: Stafylokokken-bacteriën
• Risicogroepen van resistentie tegen stafylokokken
• Symptomen: Huid en andere lichaamsstructuren
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van MRSA-risico bij gezonde mensen
• Behandeling MRSA-infectie
• Prognose bacteriële infectie
• Complicaties
• Preventie van infectie met meticilline-resistente Staphylococcus aureus

Typisch aan MRSA: Resistent tegen gebruik van antibiotica

MRSA is een infectie die resulteert uit tientallen jaren vaak onnodig gebruik van antibiotica. Artsen schrijven deze medicijnen vaak voor bij de behandeling van een verkoudheid, griep en andere virale infecties die niet reageren op deze medicijnen. Antibiotica zijn namelijk enkel inzetbaar voor infecties die door bacteriën zijn veroorzaakt. Antibiotica vernietigen tevens niet elke bacterie, waardoor de overblijvende bacteriën snel leren hoe ze weerstand moeten bieden aan dit type antibiotica, wat ook bijdraagt aan de resistentie tegen MRSA. Bij MRSA produceren de resistente stafylokokken een penicilline-bindend-proteïne, waardoor ze een geringe affiniteit hebben voor penicillines zoals meticilline. Deze stafylokokken zijn ook resistent tegen andere antibiotica zoals amoxicilline, penicilline, oxacilline en veel andere veelvoorkomende antibiotica. Hierdoor spreken artsen over ‘multiresistente Staphylococcus aureus’.

Oorzaken: Stafylokokken-bacteriën

Stafylokokken-bacteriën

Stafylokokken, een type bacteriën, veroorzaken MRSA. Stafylokokken zijn kogelronde etterverwekkende bacteriën; zij liggen als bij een druiventros in hoopjes bij elkaar. Dit type bacteriën is vaak te vinden op de huid en slijmvliezen zoals het perineum (bilnaad) of de neus, zonder dat het schade berokkent. Circa 2% van de mensen wereldwijd draagt MRSA.

Verspreiding van stafylokokken

Op de huid bevinden zich altijd bacteriën, maar meestal veroorzaken ze geen infectie of klachten. Dit staat bekend als ‘kolonisatie’. Mensen die gekoloniseerd zijn met MRSA, zijn mogelijk in staat om de infectie naar anderen te verspreiden. De infectie komt zowel binnen als buiten zorgcentra voor en is erg besmettelijk.

Ziekenhuisinfectie

MRSA is een ziekenhuisinfectie. Onder ziekenhuispersoneel komen namelijk veel dragers voor (aan de handen, op de huid en kleding), waardoor besmetting bij patiënten of pasgeborenen snel kan gebeuren. De verspreiding van de meeste stafylokokken gebeurt door huid-op-huid contact (aanraken). Een dokter, verpleegkundige, andere zorgverlener of bezoekers aan een ziekenhuis, verpleegtehuis, dialysecentrum of een andere zorgfaciliteit dragen de bacteriën op hun lichaam en verspreiden deze via aanraking op een patiënt. De bacteriën verspreiden zich in het lichaam naar de botten, de gewrichten, het bloed of een orgaan, zoals de longen, het hart of de hersenen.

Gezonde mensen

De ziekte komt eveneens voor buiten het ziekenhuis waarbij de verspreiding ook gebeurt door huid-op-huid contact. Dit gebeurt vaak bij atleten maar is aanwezig bij tal van andere groepen (zie 'risicogroepen').

Risicogroepen van resistentie tegen stafylokokken

Patiënten met verzwakt immuunsysteem

Ernstige bacteriële infecties komen vaker voor bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem omdat ze al langdurig lijden aan medische klachten. Dit zijn patiënten die:

• chemotherapie voor de behandeling van kanker of immunosuppressiva krijgen die het immuunsysteem verzwakken
• een invasief medisch apparaat hebben zoals een intraveneuze (via een ader) lijn, een urinekatheter (de bacterie komt zo snel het lichaam binnen)
• een onderbreking in de huidbarrière hebben, zoals een chirurgische wonde, een brandwonde, ...
• frequent antibioticakuren gehad hebben bij hun behandeling
• langdurig in het ziekenhuis zijn opgenomen of in een andere zorginstelling verblijven
• nierdialyse (hemodialyse) krijgen
• ouder zijn
• recent een kunstgewricht gekregen hebben

Gezonde patiënten: CA-MRSA
MRSA-infecties verschijnen eveneens bij gezonde mensen die nog niet in het ziekenhuis zijn geweest. Dit staat bekend als CA-MRSA, of voluit ‘community acquired MRSA’. In tegenstelling tot gewone MRSA-infecties die vooral bij ouderen tot uiting komen, zijn CA-MRSA-infecties vooral aanwezig bij jongere mensen. De gemiddelde leeftijd van een patiënt met CA-MRSA is 23 jaar. De meeste CA-MRSA-infecties komen voor op de huid door een besmetting via huidcontact. Minder vaak zijn de longen aangetast. Volgende risicogroepen lopen gevaar op een CA-MRSA-infectie:

• kinderen in de kinderopvang
• mannen die geslachtsgemeenschap hebben met mannen
• mensen die deelnemen aan contactsporten zoals onder andere rugby, ijshockey, voetbal en basketbal
• mensen die een recente influenza-infectie gehad hebben
• mensen die een tatoeage hebben
• mensen die het afgelopen jaar geopereerd zijn
• mensen die illegaal drugs geïnjecteerd hebben
• mensen die in overbevolkte gebieden leven zoals in een militaire basis, gevangenis, internaat, …
• mensen die niet letten op de persoonlijke hygiëne of gebruik maken van onhygiënische voorzieningen
• mensen die recent antibiotica gebruikt hebben
• sporters en anderen die voorwerpen delen zoals handdoeken of scheerapparaten

Symptomen: Huid en andere lichaamsstructuren

De symptomen van een MRSA-infectie zijn afhankelijk van de infectieplaats. Meestal kampt de patiënt met milde huidinfecties. In sommige gevallen kunnen echter andere lichaamsstructuren en organen worden aangetast.

Huid

Huidklachten ontstaan sneller wanneer er een wond aanwezig is, omdat de bacteriën dan makkelijker binnendringen. Vooral gebieden met veel lichaamshaar zijn getroffen, omdat de bacterie in haarfollikels kan binnendringen. Een huidinfectie / wondinfectie is een kenmerk van een infectie met MRSA-bacteriën. Hierbij ontstaat een pijnlijk bultje, puistje of zweer dat rood, gezwollen, gevoelig bij aanraking en pijnlijk is. Soms is er sprake van pus of andere afscheiding uit de aangetaste huid. Dit verandert onbehandeld snel in diepe, pijnlijke abcessen, waarvoor een chirurgische drainage (pus afvoeren) nodig is. Koorts gaat vaak gepaard met deze huidinfectie.

Andere lichaamsdelen

Vaak blijven de bacteriën beperkt tot de huid, maar soms kunnen ze andere lichaamsstructuren aantasten, wat kan leiden tot potentieel levensbedreigende infecties in de botten, gewrichten, chirurgische wonden, bloedbaan, hart, longen, urinewegen, hersenen of andere organen. Bij gezondheidsmedewerkers is een MRSA-infectie vaak ernstiger en kunnen andere organen worden getroffen.

Bloed

Een bloedvergiftiging (sepsis) wordt gekenmerkt door zwakte, een versnelde hartslag (tachycardie), blauwe plekken, duizeligheid, sterke vermoeidheid, braken en verwardheid.

Bot

De botten kunnen ook getroffen worden, wat resulteert in een botinfectie (osteomyelitis). Klachten bij osteomyelitis zijn onder andere:

• Botpijn, in combinatie met pijn op de plaats van de infectie
• Een algemeen ziek gevoel
• Extreme slaapzucht & vermoeidheid
• Koorts en koude rillingen
• Overmatig zweten (hyperhidrose)
• Prikkelbaarheid
• Zwelling, roodheid en warmte op de huid

Gewrichten

Gewrichtspijn kan optreden wanneer de gewrichten zijn aangetast.

Hart

Een ontsteking van de binnenkant van het hart (endocarditis) en een ontsteking van de hartspier (myocarditis) behoren ook tot de mogelijkheden. Dit kan zich uiten in onder andere onverklaarbaar gewichtsverlies, hartruis (nieuw of veranderd), hoofdpijn, koorts, kortademigheid, vermoeidheid en nachtelijk zweten.

Huid

Een patiënt met een huidinfectie door MRSA kan zich presenteren met een huiduitslag, een wondinfectie, slecht genezende wonden, septische bursitis (kleine met vloeistof gevulde zakjes onder de huid) en abcesvorming. Algemene symptomen zoals koorts, rillingen, een algemeen ziek gevoel en vermoeidheid kunnen hierbij optreden.

Longen

Wanneer de longen zijn aangetast, kan er snel een pneumonie (longontsteking) ontstaan. Dit uit zich in de volgende klachten:

• Ademhalingsproblemen
• Een algemeen ziek gevoel
• Hoesten
• Hoge koorts en koude rillingen
• Hoofdpijn
• Kortademigheid
• Pijn op de borst

Urinewegen

Urineweginfecties, zoals een blaasontsteking, zijn ook mogelijk wanneer de urinewegen door de bacteriën worden getroffen. Plasproblemen, koorts, rillingen en buikpijn zijn enkele mogelijke klachten die hiermee gepaard gaan.

Diagnose en onderzoeken

De arts neemt een weefselmonster (biopsie) van de open huiduitslag of van de huid waar de patiënt pijn ervaart. Het is ook mogelijk dat de arts een afscheiding verzamelt uit bloed, urine, sputum (slijm) of pus van een abces. Dit monster wordt vervolgens naar een laboratorium gestuurd, waar het wordt getest op de aanwezigheid van bacteriën en MRSA. Als MRSA wordt gedetecteerd, kijkt het laboratoriumpersoneel welke antibiotica effectief zijn voor de behandeling van de infectie. Dit is cruciaal omdat MRSA bekend staat om zijn resistentie tegen veelgebruikte antibiotica.

Behandeling van MRSA-risico bij gezonde mensen

Soms krijgen mensen bij opname in het ziekenhuis een test om te controleren of ze MRSA op de huid hebben. Dit betekent dat ze nog geen MRSA-infectie vertonen, maar wel een verhoogd risico lopen op het ontwikkelen hiervan als MRSA-kolonisatie aanwezig is. Hierbij neemt de arts een uitstrijkje uit de neus of van de huid van de patiënt. Als MRSA-kolonisatie aanwezig is, is het nodig om deze bacteriën te verwijderen. Dit gebeurt via de volgende methoden:

• Antibacteriële shampoo voor de hoofdhuid (chlorhexidine zeep douche/bad procedure)
• Antibacteriële zeep of poeder voor de huid (chlorhexidine baden)
• Neusspray (intranasale mupirocine)

Behandeling MRSA-infectie

De arts beoordeelt het type en de locatie van de infectie, de ernst van de symptomen en de antibiotica waarop de MRSA-stam reageert (verkregen uit de laboratoriumtestresultaten).

Huid

Een infectie die nog niet is verspreid, wordt behandeld door het geïnfecteerde vocht af te voeren (draineren) en door een correcte wondverzorging en hygiëne uit te voeren. De patiënt mag dit in elk geval niet zelf doen. Een zweer of wond moet altijd bedekt worden.

Lichaamsdelen

Ernstige MRSA-infecties zijn niet altijd eenvoudig te behandelen. De arts bepaalt op basis van de laboratoriumtestresultaten welke soort antibiotica hij moet inzetten. Hierbij wordt ook gekeken naar de gezondheidsgeschiedenis van de patiënt. MRSA-infecties zijn moeilijker te behandelen wanneer ze optreden in het bloed en/of de longen, vooral bij reeds zieke of verzwakte patiënten. Soms is een langdurige antibioticakuur nodig, zelfs nadat de patiënt het ziekenhuis heeft verlaten. De patiënt krijgt verdere instructies mee die hij moet opvolgen.

Prognose bacteriële infectie

De prognose van een infectie met meticilline-resistente Staphylococcus aureus hangt af van de ernst van de klachten en de algemene gezondheidstoestand van de patiënt. Bij de aanwezigheid van een longontsteking en/of een bloedinfectie (sepsis), zijn de vooruitzichten minder gunstig. Deze complicaties zijn namelijk gekoppeld aan hoge sterftecijfers. MRSA-bacteriën passen zich steeds aan; hierdoor worden bepaalde antibiotica na verloop van tijd ineffectief. Wetenschappers moeten voortdurend nieuwe antibiotica ontwikkelen en het karakter van de bacteriën volgen.

Complicaties

• Bloedvergiftiging (sepsis) met hoge sterftecijfers
• Verspreiding naar andere organen zoals de longen, hart, gewrichten of botten
• Ontwikkeling van abcessen en diepe infecties die moeilijk te behandelen zijn
• Resistentie tegen steeds meer antibiotica, wat behandeling bemoeilijkt

Preventie van infectie met meticilline-resistente Staphylococcus aureus

Enkele preventieve maatregelen kunnen de kans op het krijgen van deze bacteriële infectie verminderen en de verspreiding ervan voorkomen:

• Contact met andere wonden of verbanden vermijden.
• De handen meteen wassen (goede handhygiëne) na het verlaten van een zorginstelling of een sportieve activiteit.
• De handen schoon houden door ze grondig te wassen met water en zeep. Een op alcohol gebaseerd handverzorgingsmiddel voor het reinigen van de handen is ook een goede optie.
• Een gemeenschappelijke whirlpool of sauna niet gebruiken wanneer een andere persoon met een open wond dit heeft gebruikt. Indien gebruik alsnog nodig is, gebruik dan kleding of een handdoek als barrière.
• Handschoenen en ziekenhuisjurken dragen bij het bezoek aan een patiënt met MRSA.
• Patiënten met MRSA apart houden van gezonde patiënten.
• Persoonlijke voorwerpen zoals zepen, scheermessen, handdoeken, tandenborstels, kammen, nagelknippers, kleding of cosmetica niet delen. Bij het delen van sportartikelen is reinigen met een antiseptische oplossing of antiseptische doekjes nodig.
• Schaafwonden, snijwonden, puisjes, insectenbeten en krassen schoon en bedekt houden met verbanden totdat ze genezen zijn.
• Verbanden en braces niet delen.
• Vingernagels kort houden om schade aan de huid te vermijden.
• Vuile douchefaciliteiten vermijden.
• Ziekenhuisruimten en uitrusting in ziekenhuizen grondig reinigen.

Lees verder

• Ziekenhuisinfecties: Oorzaken, soorten en risicofactoren
• Stafylokokkeninfectie: Infectie met Staphylococcus-bacteriën
• Staphylococcus aureus-bacterie: Soorten bacteriële infecties
• Antibiotica: Geneesmiddelen tegen een bacteriële infectie
• Antibioticaresistentie: Geen werking meer van antibiotica