Hyperfosfatemie: Overmatig veel fosfaat in het bloed

Hyperfosfatemie is een toestand waarbij een verhoogd fosfaatgehalte in het bloed optreedt. Veelal is dit het gevolg van nierfalen, maar diverse andere aandoeningen en omgevingsfactoren kunnen dit symptoom veroorzaken. Naast jeuk ontstaan problemen met de botten, het hart en de hersenen. Botpijn, hartritmestoornissen en verwardheid zijn bijvoorbeeld enkele klachten die kunnen optreden bij deze aandoening. De behandeling van hyperfosfatemie bestaat uit veel drinken, een fosfaatbeperkte voeding, medicijnen en nierdialyse. De arts dient ook het onderliggende probleem te behandelen. De vooruitzichten zijn variabel en afhankelijk van de oorzaak van hyperfosfatemie.

• Aandoeningen en hyperfosfatemie
• Omgevingsfactoren en hyperfosfatemie
• Symptomen aan bot, hart en hersenen
• Diagnose en onderzoeken bij verhoogd fosfaatgehalte
• Behandeling van overmatig veel fosfaat in het bloed
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Aandoeningen en hyperfosfatemie

Fanconi-syndroom

Het Fanconi-syndroom is een aangeboren stofwisselingsziekte waarbij de nierbuisjes zijn aangetast. Diverse klachten komen voor, zoals dwerggroei, cerebrosclerose (verharding van de hersenen), glucosurie (suiker in de urine), pollakisurie (vaak plassen), rachitische botafwijkingen, acidose (te hoge zuurgraad van het bloed) en vaak ook hyperfosfatemie.

Darminfarct

Bij een darminfarct is een slagader in de darmen plots afgesloten. Hierdoor krijgt het gebied achter deze afsluiting geen bloed meer, wat resulteert in zuurstoftekort in dat gedeelte. Het betreffende gebied sterft hierdoor af. Dit gebeurt door een bloedstolsel, vaak bij al aangetaste slagaders door slagaderverkalking. Buikpijn, misselijkheid, bloed in de ontlasting (soms), koorts, een ziek gevoel en tekenen van bloedvergiftiging (sepsis) komen bij een darminfarct tot uiting.

Hypoparathyroïdie

Hypoparathyroïdie (een te traag werkende bijschildklier) is een zeldzame calciumstofwisselingsstoornis. Hierbij krijgt de patiënt te maken met hypocalciëmie (te weinig calcium in het bloed), hyperfosfatemie en hyperfosfaturie (verhoogd fosfaatgehalte in de urine).

Myeloom

Een myeloom is een kwaadaardig gezwel van het ruggenmerg of beenmerg. Hierbij is een abnormaal fosfaatbindend eiwit aanwezig, hetgeen zorgt voor hyperfosfatemie.

Nierfalen

Hyperfosfatemie komt vaak voor bij patiënten met nierfalen of een chronisch verminderde nierfunctie.

Tumorlysis syndroom

Het tumorlysis syndroom ontstaat door nierinsufficiëntie door overmatige ophoping van afvalproducten (vooral urinezuur, fosfaten en kalium) in de nieren. Deze afvalproducten ontstaan bij het afsterven van kwaadaardige gezwelcellen (bij kanker). Het tumorlysis syndroom komt meestal tot uiting na chemotherapie, vooral wanneer de tumor snelgroeiend en kwaadaardig is.

Rhabdomyolyse

Acute hyperfosfatemie kan optreden bij rhabdomyolyse, een aandoening waarbij spierweefsel afbreekt. Daarnaast komen gewrichtspijn en spierpijn voor. Ook plast de patiënt weinig (oligurie); de urine zelf is donkergekleurd. Algemene symptomen zoals buikpijn, vermoeidheid, koorts en een snelle hartslag (tachycardie) zijn eveneens mogelijk.

Omgevingsfactoren en hyperfosfatemie

Ook enkele omgevingsfactoren kunnen leiden tot een verhoogd fosfaatgehalte in het bloed.

Dialyse

Patiënten met nierfalen die nierdialyse ondergaan, hebben in 70% van de gevallen overmatig veel fosfaat in het bloed. Dit treedt op wanneer het verwijderen van fosfaat uit het lichaam niet adequ

aat gebeurt.

Fosfaatbevattende klysma’s

Een klysma (lavement, klisteer) is een medische procedure waarbij een arts via een irrigator of een spuit vloeistoffen inbrengt in de endeldarm. Deze vloeistoffen bevatten een afvoermiddel, medicament of voedingsmiddel. Wanneer deze vloeistoffen te veel fosfaat bevatten, kan de patiënt hyperfosfatemie ontwikkelen.

Symptomen aan bot, hart en hersenen

Overactieve bijschildklier en schade aan slagaders en bloedvaten

Hyperfosfatemie is meestal asymptomatisch, maar kan resulteren in een verhoogd calciumgehalte in het bloed (hypercalciëmie) of alkalose (te lage zuurgraad van het bloed). Uremische jeuk kan optreden door een verhoogd calciumfosfaatproduct, wat leidt tot kristalvorming in de huid. Langdurige hyperfosfatemie veroorzaakt vaak hyperparathyroïdie (overmatig werkende bijschildklier) en periarticulaire en vasculaire calcificatie (verkalking rond de slagaders en bloedvaten). Dit resulteert in diverse klachten.

Botten

• Botbreuken
• Botpijn
• Botzwakte
• Spierkrampen
• Spierzwakte

Bloedvaten
Braken

• Een beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met lichamelijke en mentale symptomen)
• Hartritmestoornissen
• Misselijkheid
• Problemen met het gezichtsvermogen
• Slagaderverkalking (arteriosclerose)

Centraal-neurologisch

Verder treden ook centraal-neurologische klachten op, zoals:

• Coma
• Hersendood
• Insulten
• Prikkelbaarheid
• Uitval van hersenzenuwen
• Verwardheid

Diagnose en onderzoeken bij verhoogd fosfaatgehalte

Naast de symptomen bemerkt de arts ook hyperreflexie en tetanie (spierkrampen door elektrolytenstoornissen) tijdens een lichamelijk en neurologisch onderzoek. Via een bloedonderzoek kan overmatig fosfaat in het bloed worden vastgesteld. Indien nodig voert de arts verdere onderzoeken uit, zoals een hartfilmpje (elektrocardiografie) bij hartproblemen.

Behandeling van overmatig veel fosfaat in het bloed

De arts behandelt de onderliggende oorzaak van hyperfosfatemie. Voor acute hyperfosfatemie is meestal geen behandeling nodig, aangezien de oorzaken zichzelf vaak oplossen. De behandeling van chronische hyperfosfatemie gebeurt doorgaans met behulp van medicijnen, zoals plaspillen (diuretica) en/of fosfaatbinders, in combinatie met nierdialyse. De plaspillen zorgen ervoor dat de patiënt meer calcium uitscheidt (hypercalciëmie is immers één van de symptomen van hyperfosfatemie). Verder moet de patiënt veel drinken. Indien dit niet mogelijk is, dient de arts vocht toe via een ader (intraveneus). Bij chronische hyperfosfatemie is een fosfaatbeperkende voeding soms noodzakelijk. De arts verwijst de patiënt hiervoor door naar een diëtist. Vermijden van industriële voeding kan ook nuttig zijn.

Prognose

De prognose bij hyperfosfatemie hangt sterk af van de onderliggende oorzaak en hoe goed deze wordt behandeld. Wanneer de oorzaak effectief wordt aangepakt, kan het fosfaatniveau vaak weer op een normaal niveau worden gebracht. Bij patiënten met chronische nierziekte of ernstige aandoeningen kan de prognose variëren, afhankelijk van de algehele gezondheidstoestand en de effectiviteit van de behandeling. Regelmatige monitoring en aanpassing van de behandeling zijn essentieel om complicaties te voorkomen en de algehele gezondheid te verbeteren.

Complicaties

Hyperfosfatemie kan leiden tot verschillende complicaties, waaronder:

Botcomplicaties

• Botbreuken
• Botpijn
• Botzwakte
• Spierkrampen
• Spierzwakte

Cardiovasculaire complicaties

• Braken
• Beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met lichamelijke en mentale symptomen)
• Hartritmestoornissen
• Misselijkheid
• Problemen met het gezichtsvermogen
• Slagaderverkalking (arteriosclerose)

Centrale neurologische complicaties

• Coma
• Hersendood
• Insulten
• Prikkelbaarheid
• Uitval van hersenzenuwen
• Verwardheid

Preventie

Preventie van hyperfosfatemie richt zich voornamelijk op het voorkomen van de onderliggende oorzaken en het beheren van risicofactoren:

Voeding

• Volg een fosfaatbeperkt dieet om de opname van fosfaat uit voedsel te minimaliseren.
• Vermijd voedingsmiddelen met hoge fosfaatinhoud, zoals bewerkte voedingsmiddelen en bepaalde zuivelproducten.

Regelmatige controle

• Laat regelmatig bloedonderzoek uitvoeren om fosfaatniveaus te monitoren, vooral bij risicopatiënten zoals die met nierziekten.
• Volg de aanbevelingen van een diëtist of arts voor het beheer van fosfaatniveaus.

Behandeling van onerliggende aandoeningen

• Zorg voor een adequate behandeling van aandoeningen die hyperfosfatemie kunnen veroorzaken, zoals nierziekte en hormonale stoornissen.
• Volg behandelingsplannen en medicatieregimes zoals voorgeschreven door een arts om de oorzaak van hyperfosfatemie effectief te beheersen.