Immunosuppressiva: Immuunsysteem onderdrukkende medicatie

Immunosuppressiva zijn enkel op doktersvoorschrift verkrijgbare geneesmiddelen die de kracht van het immuunsysteem van het lichaam tegengaan of verminderen. Immunosuppressiva zijn nuttig bij onder andere patiënten die een orgaantransplantatie hebben ondergaan, zodat minder afstotingsverschijnselen optreden. Ze zijn dan ook bekend als “afstotingsmedicijnen”. Een groot aantal geneesmiddelen is beschikbaar om dit doel te bereiken, maar ze werken op verschillende manieren om de kans op afstoting te verlagen. Daarnaast zijn deze medicijnen ook inzetbaar voor andere aandoeningen. Deze medicijnen hebben ook enkele bijwerkingen, die meestal mild van aard zijn, maar soms toch vrij ernstig.

• Indicatie: Orgaantransplantatie en andere aandoeningen
• Tegenindicatie immuunsysteem onderdrukkende medicatie
• Soorten immunosuppressiva
• Gebruik medicijnen
• Zwakker immuunsysteem
• Bijwerkingen immunosuppressivum
• Immunosuppressiva en andere geneesmiddelen

Indicatie: Orgaantransplantatie en andere aandoeningen

Orgaantransplantatie

Bijna iedereen die een orgaantransplantatie ontvangt, neemt immunosuppressieve medicijnen. Het lichaam herkent een getransplanteerd orgaan namelijk als een vreemde massa. Hierdoor valt het eigen immuunsysteem dit orgaan aan. Dankzij immunosuppressiva is het risico op afstotingsverschijnselen veel lager. Hierdoor blijft het getransplanteerde orgaan gezond en vrij van beschadigingen.

Aandoeningen

De arts zet tevens immunosuppressiva in bij de behandeling van auto-immuunziekten en andere chronische aandoeningen.

• alopecia areata: haaruitval met ronde, kale plekken
• de ziekte van Crohn: aandoening met buikpijn, diarree en gewichtsverlies
• lupus: een auto-immuunaandoening waarbij een ontsteking en beschadiging van de huid, de gewrichten, de nieren, het hart, de longen, de bloedvaten, de hersenen en andere organen optreedt
• multiple sclerose (chronische neurologische auto-immuunaandoening)
• psoriasis (chronische huidziekte met droge huid en schilfers)
• reumatoïde artritis (chronische auto-immuunaandoening met een ontsteking van gewrichten en andere organen)

Tegenindicatie immuunsysteem onderdrukkende medicatie

Een immunosuppressivum kan soms vaker bijwerkingen veroorzaken bij patiënten met de volgende aandoeningen:

• allergieën (allergische reactie door contact met uitlokkende stof)
• darmproblemen
• gordelroos (virale infectie met huiduitslag en symptomen aan gezicht)
• nierziekte of leverziekte
• waterpokken (varicella: meestal milde virale infectie met algemene symptomen en huiduitslag)

Daarnaast is de medicatie niet geschikt voor patiënten die (mogelijk) zwanger zijn en patiënten die borstvoeding geven.

Soorten immunosuppressiva

Inductie-immunosuppressiva

Werking
Deze medicijnen krijgt de patiënt onmiddellijk na een transplantatie in een hoge dosis voor de voorkoming van acute afstoting. De patiënt gebruikt deze medicijnen na het ontslag uit het ziekenhuis nog verder gedurende een bepaalde tijd, maar het gebruik is niet langdurig.

Voorbeelden

• Atgam
• Basiliximab
• Daclizumab
• Methylprednisolon
• OKT3
• Thymoglobulin

Onderhoudsimmunosuppressiva

Werking
Deze immunosuppressiva krijgt de patiënt tijdens of na een transplantatie met de bedoeling deze langdurig te gebruiken. Onderhoudsimmunosuppressiva bevatten geen inductie-immunosuppressiva.

Voorbeelden

• Azathioprine
• Cyclosporine
• Mycophenolate Mofetil
• Prednison
• Rapamycine
• Tacrolimus

Anti-afstotingsimmunosuppressiva

Werking
Deze medicijnen krijgt de patiënt bij een acute afstotingsepisode tijdens de eerste periode na de transplantatie of tijdens een bepaalde periode na de diagnose van een acute afstoting.

Voorbeelden

• Atgam
• Basiliximab
• Daclizumab
• Methylprednisolon
• OKT3
• Thymoglobulin

Gebruik medicijnen

Deze medicijnen zijn beschikbaar in tabletten, capsules, vloeistoffen en injecties. De arts kiest op basis van de gezondheid en medische situatie van de patiënt de soort medicijnen en de dosis. Hij probeert zo goed mogelijk afstoting te voorkomen en kiest voor een geneesmiddel dat zo weinig mogelijk schadelijke bijwerkingen heeft. Soms test de patiënt hiervoor diverse geneesmiddelen uit alvorens het meest effectieve medicijn met de minste bijwerkingen gevonden is.

Het is bij immunosuppressiva uiterst belangrijk om de juiste dosis elke dag in te nemen en dit niet te vergeten. De kleinste wijziging kan namelijk mogelijk leiden tot het afstoten van een orgaan. De patiënt neemt dan ook onmiddellijk contact op met de arts indien hij een dosis vergeten is. De arts volgt de patiënt tijdens de behandeling met immunosuppressiva nauwlettend op. Naarmate de tijd verstrijkt, vermindert de kans op orgaanafstoting. Daarom verlaagt de patiënt de dosis na verloop van tijd. Niettemin nemen veel patiënten deze medicatie levenslang. De arts onderzoekt de patiënt regelmatig en neemt ook regelmatig bloed af. Een bloedonderzoek toont dan de effectiviteit van de geneesmiddelen en de noodzaak van eventuele aanpassingen.

Zwakker immuunsysteem

Immunosuppressiva verzwakken het immuunsysteem, waardoor het lichaam gevoeliger is voor infecties. Eventuele infecties zijn vervolgens moeilijker te behandelen. Deze medicijnen verhogen eveneens de kans op ongecontroleerde bloedingen als gevolg van een letsel of een infectie. Patiënten die een immunosuppressivum nemen, voorkomen daarom best een infectie. Voorzorgsmaatregelen zijn onder meer:

• het niet gebruiken van scherpe voorwerpen, zoals messen of scheermessen
• het veelvuldig wassen van de handen
• het vermijden van nauw contact met patiënten die een infectie of verkoudheid (milde infectie met symptomen aan neus en keel) hebben
• het vermijden van sporten waarbij gemakkelijk letsels ontstaan

Wanneer zich de volgende symptomen voordoen, neemt de patiënt steeds onmiddellijk contact op met de arts:

• bloed in de urine
• koorts
• ongewone blauwe plekken of bloedingen
• ontlasting die bloederig of zwart is
• pijn aan de zijkant in de onderrug (lage rugpijn)
• pijn of moeite met plassen
• rillingen

Bijwerkingen immunosuppressivum

Elk medicijn, dus ook een immunosuppressivum, heeft bijwerkingen. De meeste bijwerkingen zijn relatief mild en verdwijnen als het lichaam is aangepast aan het geneesmiddel. Sommige bijwerkingen treden pas jaren later op. Mogelijke bijwerkingen omvatten:

• braken
• een verhoogd risico op een infectie (de belangrijkste bijwerking)
• een verhoogd risico op het ontwikkelen van kanker (omdat het immuunsysteem ook beschermt tegen deze ziekte)
• een verhoogde bloeddruk (hypertensie)
• een verlies van eetlust
• frequent urineren (pollakisurie)
• hyperglycemie (medische term: hoge bloedsuikerspiegel)
• koorts
• leveraandoeningen
• leukonychie (witte nagels)
• maagklachten
• meer haargroei
• met de hand trillen
• misselijkheid
• nierproblemen
• osteoporose (verlies van botmassa met risico op botbreuken) (vooral na het nemen van corticosteroïden)
• rillingen
• vermoeidheid
• zwakte

Immunosuppressiva en andere geneesmiddelen

Immunosuppressiva interageren met vele andere medicijnen. Dit resulteert in gevaarlijke effecten waarbij het effect van de immunosuppressiva vermindert of juist toeneemt. Het is daarom belangrijk dat de arts steeds op de hoogte is van het medicatiegebruik van de patiënt (inclusief vitaminen, kruiden en andere supplementen).