Immunosuppressiva: Immuunsysteem onderdrukkende medicatie

Immunosuppressiva zijn enkel op doktersvoorschrift verkrijgbare geneesmiddelen die de kracht van het immuunsysteem van het lichaam tegengaan of verminderen. Immunosuppressiva zijn nuttig bij onder andere patiënten die een orgaantransplantatie hebben ondergaan, zodat minder afstotingsverschijnselen optreden. Ze zijn dan ook bekend als “afstotingsmedicijnen”. Een groot aantal geneesmiddelen is beschikbaar om dit doel te bereiken, maar ze werken op verschillende manieren om de kans op afstoting te verlagen. Daarnaast zijn deze medicijnen ook inzetbaar voor andere aandoeningen. Deze medicijnen hebben ook enkele bijwerkingen, die meestal mild van aard zijn, maar soms toch vrij ernstig.

• Mechanisme en Werking
• Indicatie: Orgaantransplantatie en andere aandoeningen
• Toepassingen van immunosuppressiva bij specifieke aandoeningen
• Tegenindicatie immuunsysteem onderdrukkende medicatie
• Soorten immunosuppressiva
• Gebruik medicijnen
• Zwakker immuunsysteem
• Risico's en beperkingen
• Bijwerkingen immunosuppressivum
• Immunosuppressiva en andere geneesmiddelen
• Monitoring en beheer
• Praktische tips voor het leven met / omgaan met immunosuppressiva
• Begrijp het doel van immunosuppressiva
• Houd je strikt aan het medicatieschema
• Blijf alert op infecties
• Plan regelmatig bloedonderzoek
• Bescherm je huid tegen de zon
• Wees je bewust van mogelijke bijwerkingen
• Praat over je mentale gezondheid
• Volg een evenwichtig voedingspatroon
• Zorg voor goede communicatie met je arts
• Minimaliseer risico’s in je omgeving
• Misvattingen rond immunosuppressiva
• Immunosuppressiva maken je volledig immuun voor infecties
• Immunosuppressiva zijn alleen nodig bij orgaantransplantaties
• Immunosuppressiva hebben alleen negatieve bijwerkingen
• Immunosuppressiva zijn voor altijd nodig
• Immunosuppressiva kunnen gemakkelijk worden gestopt zonder problemen
• Alle immunosuppressiva zijn hetzelfde

Mechanisme en Werking

Immunosuppressiva zijn geneesmiddelen die de activiteit van het immuunsysteem onderdrukken. Ze worden vaak voorgeschreven om afstotingsreacties na orgaantransplantaties te voorkomen en om auto-immuunziekten te behandelen. Deze medicijnen werken op verschillende manieren, afhankelijk van hun type, maar het algemene doel is het verminderen van de overmatige immuunrespons die schadelijk kan zijn voor het lichaam.

Basismechanismen van immunosuppressiva
Immunosuppressiva werken door het remmen van specifieke componenten van het immuunsysteem, zoals T-cellen, B-cellen en cytokinen. Dit voorkomt dat het immuunsysteem de getransplanteerde organen of eigen weefsels aanvalt. Er zijn verschillende mechanismen waarmee immunosuppressiva deze remming bereiken, waaronder:

• Remming van de T-celactivatie: T-cellen spelen een sleutelrol in de afstotingsreactie na orgaantransplantatie. Veel immunosuppressiva remmen de proliferatie of de activering van T-cellen.
• Cytokine-inhibitie: Cytokinen zijn signaalmoleculen die door het immuunsysteem worden gebruikt om cellen te communiceren. Immunosuppressiva kunnen de productie van deze stoffen blokkeren, waardoor de immuunrespons wordt verminderd.
• Inhibitie van antistofproductie: Sommige immunosuppressiva verminderen de productie van antilichamen door B-cellen, die kunnen bijdragen aan auto-immuniteit en afstotingsreacties.

Doelen van immunosuppressiva in de kliniek
Immunosuppressiva worden gebruikt bij de behandeling van verschillende aandoeningen waarbij het immuunsysteem een ongewenste of schadelijke rol speelt, zoals:

• Orgaantransplantaties: Het belangrijkste doel is het voorkomen van afstoting van het getransplanteerde orgaan.
• Auto-immuunziekten: Ze worden gebruikt om ziekten te behandelen waarbij het immuunsysteem gezonde cellen aanvalt, zoals lupus, reumatoïde artritis en multiple sclerose.
• Chronische ontstekingsziekten: Sommige immunosuppressiva helpen bij aandoeningen zoals inflammatoire darmziekten (bijvoorbeeld de ziekte van Crohn).

Indicatie: Orgaantransplantatie en andere aandoeningen

Orgaantransplantatie
Bijna iedereen die een orgaantransplantatie ontvangt, neemt immunosuppressieve medicijnen. Het lichaam herkent een getransplanteerd orgaan namelijk als een vreemde massa. Hierdoor valt het eigen immuunsysteem dit orgaan aan. Dankzij immunosuppressiva is het risico op afstotingsverschijnselen veel lager. Hierdoor blijft het getransplanteerde orgaan gezond en vrij van beschadigingen.

Aandoeningen
De arts zet tevens immunosuppressiva in bij de behandeling van auto-immuunziekten en andere chronische aandoeningen.

• alopecia areata: haaruitval met ronde, kale
• de ziekte van Crohn: aandoening met buikpijn, diarree en gewichtsverlies
• lupus: een auto-immuunaandoening waarbij een ontsteking en beschadiging van de huid, de gewrichten, de nieren, het hart, de longen, de bloedvaten, de hersenen en andere organen optreedt
• multiple sclerose (chronische neurologische auto-immuunaandoening)
• psoriasis (chronische huidziekte met droge huid en schilfers)
• reumatoïde artritis (chronische auto-immuunaandoening met een ontsteking van gewrichten en andere organen)

Toepassingen van immunosuppressiva bij specifieke aandoeningen

Immunosuppressiva worden niet alleen gebruikt bij orgaantransplantaties, maar ook voor de behandeling van verschillende auto-immuunziekten en chronische ontstekingsaandoeningen. Deze medicijnen zijn essentieel voor het verminderen van ontstekingen en het reguleren van de immuunrespons bij veel complexe ziekten.

Auto-immuunziekten
Immunosuppressiva spelen een cruciale rol in de behandeling van auto-immuunziekten, waarbij het immuunsysteem ten onrechte gezonde cellen aanvalt. Enkele van de meest voorkomende auto-immuunziekten die behandeld worden met immunosuppressiva zijn:

• Reumatoïde artritis: Bij deze aandoening valt het immuunsysteem de gewrichten aan, wat leidt tot pijn, zwelling en schade aan de gewrichten. Immunosuppressiva helpen de ontsteking te verminderen en de progressie van de ziekte te vertragen.
• Systemische lupus erythematosus (SLE): SLE is een auto-immuunziekte die verschillende organen kan aantasten, waaronder de huid, nieren en gewrichten. Immunosuppressiva helpen de activiteit van de ziekte te onderdrukken en schade aan organen te voorkomen.
• Multiple sclerose (MS): MS is een aandoening waarbij het immuunsysteem de zenuwen aanvalt, wat leidt tot neurologische symptomen. Immunosuppressiva worden gebruikt om de verergering van de ziekte te vertragen.

Chronische ontstekingsziekten
Immunosuppressiva worden ook voorgeschreven voor chronische ontstekingsziekten zoals de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa. Deze aandoeningen kunnen leiden tot ontstekingen in het maagdarmkanaal, wat kan resulteren in pijn, diarree en bloedingen. Immunosuppressiva helpen de ontsteking te verminderen en de symptomen onder controle te houden.

Allergische aandoeningen en astma
In sommige gevallen worden immunosuppressiva gebruikt bij de behandeling van ernstige allergische reacties of astma. Ze kunnen helpen de allergische ontsteking te verminderen, hoewel dit minder gebruikelijk is dan voor auto-immuunziekten of transplantatie.

Tegenindicatie immuunsysteem onderdrukkende medicatie

Een immunosuppressivum kan soms vaker bijwerkingen veroorzaken bij patiënten met de volgende aandoeningen:

• allergieën (allergische reactie door contact met uitlokkende stof)
• darmproblemen
• gordelroos (virale infectie met huiduitslag en symptomen aan gezicht)
• nierziekte of leverziekte
• waterpokken (varicella: meestal milde virale infectie met algemene symptomen en huiduitslag)

Daarnaast is de medicatie niet geschikt voor patiënten die (mogelijk) zwanger zijn en patiënten die borstvoeding geven.

Soorten immunosuppressiva

Inductie-immunosuppressiva
Werking
Deze medicijnen krijgt de patiënt onmiddellijk na een transplantatie in een hoge dosis voor de voorkoming van acute afstoting. De patiënt gebruikt deze medicijnen na het ontslag uit het ziekenhuis nog verder gedurende een bepaalde tijd, maar het gebruik is niet langdurig.

Voorbeelden

• Atgam
• Basiliximab
• Daclizumab
• Methylprednisolon
• OKT3
• Thymoglobulin

Onderhoudsimmunosuppressiva
Werking
Deze immunosuppressiva krijgt de patiënt tijdens of na een transplantatie met de bedoeling deze langdurig te gebruiken. Onderhoudsimmunosuppressiva bevatten geen inductie-immunosuppressiva.

Voorbeelden

• Azathioprine
• Cyclosporine
• Mycophenolate Mofetil
• Prednison
• Rapamycine
• Tacrolimus

Anti-afstotingsimmunosuppressiva
Werking
Deze medicijnen krijgt de patiënt bij een acute afstotingsepisode tijdens de eerste periode na de transplantatie of tijdens een bepaalde periode na de diagnose van een acute afstoting.

Voorbeelden

• Atgam
• Basiliximab
• Daclizumab
• Methylprednisolon
• OKT3
• Thymoglobulin

Gebruik medicijnen

Deze medicijnen zijn beschikbaar in tabletten, capsules, vloeistoffen en injecties. De arts kiest op basis van de gezondheid en medische situatie van de patiënt de soort medicijnen en de dosis. Hij probeert zo goed mogelijk afstoting te voorkomen en kiest voor een geneesmiddel dat zo weinig mogelijk schadelijke bijwerkingen heeft. Soms test de patiënt hiervoor diverse geneesmiddelen uit alvorens het meest effectieve medicijn met de minste bijwerkingen gevonden is.

Het is bij immunosuppressiva uiterst belangrijk om de juiste dosis elke dag in te nemen en dit niet te vergeten. De kleinste wijziging kan namelijk mogelijk leiden tot het afstoten van een orgaan. De patiënt neemt dan ook onmiddellijk contact op met de arts indien hij een dosis vergeten is. De arts volgt de patiënt tijdens de behandeling met immunosuppressiva nauwlettend op. Naarmate de tijd verstrijkt, vermindert de kans op orgaanafstoting. Daarom verlaagt de patiënt de dosis na verloop van tijd. Niettemin nemen veel patiënten deze medicatie levenslang. De arts onderzoekt de patiënt regelmatig en neemt ook regelmatig bloed af. Een bloedonderzoek toont dan de effectiviteit van de geneesmiddelen en de noodzaak van eventuele aanpassingen.

Zwakker immuunsysteem

Immunosuppressiva verzwakken het immuunsysteem, waardoor het lichaam gevoeliger is voor infecties. Eventuele infecties zijn vervolgens moeilijker te behandelen. Deze medicijnen verhogen eveneens de kans op ongecontroleerde bloedingen als gevolg van een letsel of een infectie. Patiënten die een immunosuppressivum nemen, voorkomen daarom best een infectie. Voorzorgsmaatregelen zijn onder meer:

• het niet gebruiken van scherpe voorwerpen, zoals messen of scheermessen
• het veelvuldig wassen van de handen
• het vermijden van nauw contact met patiënten die een infectie of verkoudheid (milde infectie met symptomen aan neus en keel) hebben
• het vermijden van sporten waarbij gemakkelijk letsels ontstaan

Wanneer zich de volgende symptomen voordoen, neemt de patiënt steeds onmiddellijk contact op met de arts:

• bloed in de urine
• koorts
• ongewone blauwe plekken of bloedingen
• ontlasting die bloederig of zwart is
• pijn aan de zijkant in de onderrug (lage rugpijn)
• pijn of moeite met plassen
• rillingen

Risico's en beperkingen

Hoewel immunosuppressiva essentieel zijn voor het behandelen van ernstige aandoeningen, brengen ze ook significante risico's met zich mee. Het onderdrukken van het immuunsysteem maakt het lichaam kwetsbaarder voor infecties en kan bijdragen aan de ontwikkeling van bepaalde vormen van kanker. Het is daarom cruciaal om het gebruik van immunosuppressiva goed te monitoren en te beheren.

Verhoogd risico op infecties
Immunosuppressiva verminderen de effectiviteit van het immuunsysteem, wat betekent dat patiënten een verhoogd risico lopen op infecties. Dit kan variëren van milde infecties, zoals verkoudheid of schimmelinfecties, tot ernstigere aandoeningen, zoals tuberculose of pneumonie. Infecties kunnen vaak moeilijker te behandelen zijn bij patiënten die immunosuppressiva gebruiken, vooral als ze langdurig gebruik maken van deze medicijnen.

Kanker en huidaandoeningen
Langdurig gebruik van immunosuppressiva kan het risico op bepaalde soorten kanker verhogen, met name huidkanker. Dit komt doordat het onderdrukken van het immuunsysteem de cellulaire schade die anders door het immuunsysteem zou worden hersteld, niet meer adequaat herstelt. Bovendien kunnen immunosuppressiva het risico op lymfomen en andere maligniteiten verhogen.

Organen en systemen onder druk
Immunosuppressiva kunnen ook andere organen en systemen van het lichaam beïnvloeden. Nierfunctie is bijvoorbeeld een belangrijk aandachtspunt, omdat sommige immunosuppressiva schadelijk kunnen zijn voor de nieren. Het is daarom van cruciaal belang om de nierfunctie regelmatig te controleren bij patiënten die deze medicijnen gebruiken.

Bijwerkingen immunosuppressivum

Elk medicijn, dus ook een immunosuppressivum, heeft bijwerkingen. De meeste bijwerkingen zijn relatief mild en verdwijnen als het lichaam is aangepast aan het geneesmiddel. Sommige bijwerkingen treden pas jaren later op. Mogelijke bijwerkingen omvatten:

• braken
• een verhoogd risico op een infectie (de belangrijkste bijwerking)
• een verhoogd risico op het ontwikkelen van kanker (omdat het immuunsysteem ook beschermt tegen deze ziekte)
• een verhoogde bloeddruk (hypertensie)
• een verlies van eetlust
• frequent urineren (pollakisurie)
• hyperglycemie (medische term: hoge bloedsuikerspiegel)
• koorts
• leveraandoeningen
• leukonychie (witte nagels)
• maagklachten
• meer haargroei
• met de hand trillen
• misselijkheid
• nierproblemen
• osteoporose (verlies van botmassa met risico op botbreuken) (vooral na het nemen van corticosteroïden)
• rillingen
• vermoeidheid
• zwakte

Immunosuppressiva en andere geneesmiddelen

Immunosuppressiva interageren met vele andere medicijnen. Dit resulteert in gevaarlijke effecten waarbij het effect van de immunosuppressiva vermindert of juist toeneemt. Het is daarom belangrijk dat de arts steeds op de hoogte is van het medicatiegebruik van de patiënt (inclusief vitaminen, kruiden en andere supplementen).

Monitoring en beheer

Het gebruik van immunosuppressiva vereist nauwkeurige monitoring om zowel de effectiviteit van de behandeling als de veiligheid van de patiënt te waarborgen. Patiënten die immunosuppressiva gebruiken, moeten regelmatig medische controles ondergaan om bijwerkingen op te sporen en te beheersen.

Bloedonderzoek en andere testen
Regelmatig bloedonderzoek is essentieel voor het monitoren van het effect van immunosuppressiva. Dit omvat tests om de nierfunctie, leverfunctie, bloedcellen en de aanwezigheid van infecties te controleren. Sommige immunosuppressiva kunnen de bloedcelproductie beïnvloeden, wat kan leiden tot een verhoogd risico op infecties of bloedingen. Andere tests kunnen nodig zijn om het risico op kankervorming te volgen.

Vaccinaties en infectiebeheer
Patiënten die immunosuppressiva gebruiken, moeten regelmatig gevaccineerd worden om te beschermen tegen infecties die anders mogelijk fataal kunnen zijn. Vaccinaties zoals die tegen griep, pneumokokken en hepatitis zijn belangrijk. Bij sommige patiënten kan het echter nodig zijn om vaccinaties aan te passen of te voorkomen, afhankelijk van het type immunosuppressivum dat wordt gebruikt.

Aanpassing van medicatie op basis van effectiviteit en bijwerkingen
De dosering van immunosuppressiva moet vaak worden aangepast op basis van de klinische respons en bijwerkingen. Dit kan betekenen dat de medicatie wordt verhoogd om een effectievere immuunsuppressie te bereiken, of verlaagd om de bijwerkingen te minimaliseren. In sommige gevallen kan de arts besluiten om het type immunosuppressivum te wijzigen, afhankelijk van de reactie van de patiënt.

Praktische tips voor het leven met / omgaan met immunosuppressiva

Begrijp het doel van immunosuppressiva

Immunosuppressiva worden voorgeschreven om het immuunsysteem te onderdrukken bij auto-immuunziekten, na orgaantransplantaties of bij chronische aandoeningen. Het is belangrijk te begrijpen dat deze medicijnen je beschermen tegen afstoting of schadelijke ontstekingen, maar tegelijkertijd je afweer kunnen verzwakken. Zorg ervoor dat je volledig op de hoogte bent van de reden waarom je deze medicijnen gebruikt en bespreek je behandeling grondig met je arts.

Houd je strikt aan het medicatieschema

Neem je medicatie altijd precies zoals voorgeschreven door je arts. Het overslaan van doses kan ernstige gevolgen hebben, zoals een verhoogd risico op afstoting na een transplantatie of het terugkeren van ziekteactiviteit. Gebruik een pillendoos of een herinneringsapp om je medicatieschema goed bij te houden.

Blijf alert op infecties

Het gebruik van immunosuppressiva maakt je gevoeliger voor infecties. Zorg ervoor dat je regelmatig je handen wast met water en zeep en vermijd contact met mensen die ziek zijn. Vaccinaties kunnen infecties helpen voorkomen, maar bespreek eerst met je arts welke vaccins veilig zijn. Het vermijden van rauw of onvoldoende verhit voedsel, zoals rauw vlees of ongepasteuriseerde zuivel, kan het risico op voedselgerelateerde infecties verkleinen.

Plan regelmatig bloedonderzoek

Regelmatige bloedonderzoeken zijn essentieel om te controleren of de medicatie goed werkt en om eventuele bijwerkingen vroegtijdig op te sporen. Deze onderzoeken helpen bij het monitoren van orgaanfuncties, zoals de lever en nieren, die door de medicatie kunnen worden beïnvloed.

Bescherm je huid tegen de zon

Immunosuppressiva kunnen het risico op huidkanker verhogen. Gebruik daarom dagelijks zonnebrandcrème met een hoge beschermingsfactor, draag beschermende kleding en vermijd overmatige blootstelling aan de zon. Laat je huid regelmatig controleren door een arts, vooral als je verdachte plekjes opmerkt.

Wees je bewust van mogelijke bijwerkingen

Het is belangrijk om te weten welke bijwerkingen kunnen optreden bij immunosuppressiva. Deze kunnen onder andere bestaan uit vermoeidheid, gewichtstoename, een verhoogd risico op infecties en maagproblemen. Meld eventuele bijwerkingen onmiddellijk aan je arts, zodat de behandeling indien nodig kan worden aangepast.

Praat over je mentale gezondheid

Het gebruik van immunosuppressiva kan emotioneel belastend zijn vanwege de impact op je dagelijks leven en de verhoogde gevoeligheid voor infecties. Overweeg om met een psycholoog te praten of deel je ervaringen met lotgenoten om beter om te gaan met de mentale belasting van je behandeling.

Volg een evenwichtig voedingspatroon

Eet gezond om je algehele weerstand te ondersteunen. Een evenwichtig voedingspatroon met voldoende groenten, fruit, eiwitten en vezels kan helpen om je lichaam sterk te houden, terwijl je je medicatie gebruikt. Vermijd voedingsmiddelen die een verhoogd risico op besmetting met bacteriën of parasieten met zich meebrengen.

Zorg voor goede communicatie met je arts

Controleafspraken zijn essentieel om je behandeling goed te laten verlopen. Bereid je goed voor door vragen op te schrijven en bespreek eventuele klachten of zorgen die je hebt. Dit zorgt ervoor dat je een actieve rol speelt in het managen van je gezondheid.

Minimaliseer risico’s in je omgeving

Houd je huis schoon om blootstelling aan ziekteverwekkers te minimaliseren. Vermijd contact met dieren of situaties die mogelijk infecties kunnen overdragen, zoals het verschonen van een kattenbak of vogelkooien. Zorg voor een veilige leefomgeving en wees extra voorzichtig in drukke openbare ruimtes.

Blijf goed geïnformeerd over je medicatie en neem de tijd om met je arts te overleggen als je vragen of zorgen hebt. Een goed begrip van je behandeling en het naleven van deze praktische tips kunnen je helpen om zo goed mogelijk te leven met immunosuppressiva.

Misvattingen rond immunosuppressiva

Immunosuppressiva zijn medicijnen die het immuunsysteem onderdrukken, vaak gebruikt om auto-immuunziekten te behandelen of afstoting na orgaantransplantaties te voorkomen. Hoewel deze medicijnen levensreddend kunnen zijn, zijn er ook veel misvattingen over hun werking, risico's en bijwerkingen. Het is cruciaal om een goed begrip te hebben van deze behandelingen om weloverwogen keuzes te maken.

Immunosuppressiva maken je volledig immuun voor infecties

Een veelvoorkomende misvatting is dat immunosuppressiva het immuunsysteem volledig uitschakelen, waardoor iemand immuun wordt voor infecties. In werkelijkheid verzwakt het gebruik van immunosuppressiva het immuunsysteem, wat het risico op infecties verhoogt, maar niet elimineert. Patiënten die immunosuppressiva gebruiken, moeten extra voorzichtig zijn om infecties te voorkomen, zoals pijn door een infectie of andere complicaties.

Immunosuppressiva zijn alleen nodig bij orgaantransplantaties

Hoewel immunosuppressiva veelal geassocieerd worden met orgaantransplantaties, worden ze ook veel gebruikt bij de behandeling van auto-immuunziekten zoals reumatoïde artritis of lupus. In deze gevallen onderdrukken ze het immuunsysteem om schade aan het lichaam te voorkomen. Het gebruik van immunosuppressiva is dus niet beperkt tot transplantaties, maar is ook essentieel voor de behandeling van veel ontstekingsziekten.

Immunosuppressiva hebben alleen negatieve bijwerkingen

Er wordt vaak gedacht dat de bijwerkingen van immunosuppressiva altijd ernstig en schadelijk zijn, maar dit is niet altijd het geval. Terwijl bijwerkingen zoals verhoogde gevoeligheid voor infecties of een verhoogd risico op leverproblemen kunnen voorkomen, kunnen de voordelen, zoals het verminderen van ontstekingen en het verbeteren van de levenskwaliteit, de bijwerkingen compenseren. Het is belangrijk dat patiënten regelmatig gecontroleerd worden om bijwerkingen snel op te sporen.

Immunosuppressiva zijn voor altijd nodig

Sommige mensen denken dat immunosuppressiva levenslang nodig zijn zodra ze ermee beginnen. Dit is echter niet altijd het geval. In sommige gevallen kan het gebruik van immunosuppressiva tijdelijk zijn, bijvoorbeeld bij de behandeling van een acute auto-immuunreactie. Bij orgaantransplantaties kan de duur variëren afhankelijk van de gezondheid van het orgaan en het risico op afstoting. Het is belangrijk om de behandeling af te stemmen op de specifieke situatie van de patiënt.

Immunosuppressiva kunnen gemakkelijk worden gestopt zonder problemen

Het stoppen met immunosuppressiva moet altijd onder begeleiding van een arts gebeuren. Een plotselinge stopzetting kan leiden tot ernstige complicaties, zoals een afweerreactie van het lichaam tegen een getransplanteerd orgaan of verergering van een auto-immuunziekte. Het afbouwen van de medicatie gebeurt meestal langzaam en gecontroleerd.

Alle immunosuppressiva zijn hetzelfde

Er zijn verschillende soorten immunosuppressiva, en ze werken op verschillende manieren. Sommige blokkeren specifiek bepaalde immuunresponsen, terwijl andere bredere effecten hebben. Het type immunosuppressivum dat wordt voorgeschreven, hangt af van de aandoening die wordt behandeld en de individuele reactie van de patiënt. Elk medicijn heeft zijn eigen risicoprofiel en werkingsmechanisme, dus het is belangrijk dat patiënten goed geïnformeerd zijn over hun specifieke behandeling.