Multiple sclerose: Chronische auto-immuunaandoening

Multiple sclerose is een chronische auto-immuunziekte die het centrale zenuwstelsel (hersenen en ruggenmerg) aantast. Hierbij treden op verschillende momenten en plaatsen ontstekingen op, wat leidt tot diverse symptomen zoals spierzwakte, maag- en darmproblemen, blaasproblemen, oogproblemen, en meer. De ernst en uitgebreidheid van de symptomen en de vooruitgang van de ziekte variëren per persoon. Meestal treden eerst periodes van aanvallen op, gevolgd door rustigere periodes (remissies). Zelfzorgtips en medische behandelingen kunnen helpen om symptomen te voorkomen of te vertragen en de kwaliteit van leven te verbeteren. Vaak hebben patiënten een relatief goede prognose, en een zwangerschap hoeft voor vrouwen met MS geen probleem te vormen.

• Synoniemen multiple sclerose
• Epidemiologie chronische auto-immuunaandoening
• Mechanisme
• Oorzaken: Schade aan myelineschede in hersenen
• Risicofactoren voor MS
• Risicogroepen
• Symptomen: Aanvallen en remissies
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose is variabel
• Vrouwen met MS en zwangerschap
• Complicaties van de ziekte
• Preventie
• Nieuwe ontwikkelingen in de behandeling van MS

Synoniemen multiple sclerose

Multiple sclerose (MS) is ook bekend onder de volgende synoniemen:

• demyeliniserende ziekte/aandoening
• multiple sclerosis

Epidemiologie chronische auto-immuunaandoening

Wereldwijd lijden ongeveer 2,5 miljoen mensen aan MS. Dit is mogelijk een onderschatting, waardoor de werkelijke frequentie nog hoger is. Multiple sclerose treft vrouwen dubbel zo vaak als mannen. De diagnose van de aandoening gebeurt meestal tussen de leeftijd van twintig en veertig jaar, maar de ziekte treedt op elke mogelijke leeftijd op. Vooral patiënten met een blanke huidskleur lijden aan de aandoening. Voorts zijn vooral patiënten getroffen die leven in gematigde klimaten, met name klimaten boven 40° noorderbreedte of onder 40° graden zuiderbreedte. MS is tot slot zeldzaam op plaatsen vlakbij de evenaar.

Mechanisme

Multiple sclerose (MS) is een chronische auto-immuunaandoening die het centrale zenuwstelsel (CZS) aantast, met name de hersenen en het ruggenmerg. Het mechanisme van MS is complex en wordt gekarakteriseerd door ontsteking, demyelinisatie en uiteindelijk neurodegeneratie.

Demyelinisatie

Bij MS valt het immuunsysteem ten onrechte de myelineschede aan, een beschermende laag om de zenuwvezels. Dit proces, bekend als demyelinisatie, verstoort de zenuwgeleiding en leidt tot de typische symptomen van MS, zoals spierzwakte, coördinatieproblemen en visuele verstoringen.

Ontsteking en auto-immuniteit

MS wordt beschouwd als een auto-immuunziekte, waarbij het immuunsysteem de eigen cellen van het lichaam aanvalt. De ontsteking die optreedt als gevolg van deze immuunreactie beschadigt de myeline en de zenuwvezels, wat resulteert in de neurologische symptomen van MS.

Neurodegeneratie

Naarmate de ziekte vordert, kan MS leiden tot neurodegeneratie, waarbij de zenuwcellen zelf worden beschadigd. Dit kan een permanent verlies van functie veroorzaken en bijdragen aan de invaliditeit die vaak geassocieerd wordt met MS.

Oorzaken: Schade aan myelineschede in hersenen

Multiple sclerose is het gevolg van schade aan de myelineschede (demyelinisatie), de beschermende laag rond zenuwcellen in de hersenen. Bij beschadiging van deze zenuwbedekking worden zenuwsignalen vertraagd of geblokkeerd. Een ontsteking veroorzaakt deze schade, waarbij het immuunsysteem per ongeluk de myeline aanvalt, denkend dat het een indringer is. Dit gebeurt in de hersenen, de oogzenuw en het ruggenmerg. De exacte oorzaak van MS is anno oktober 2020 niet bekend, maar de auto-immuunaandoening kan het resultaat zijn van een virusinfectie, een genetisch defect en/of omgevingsfactoren.

Risicofactoren voor MS

Patiënten met een familiegeschiedenis van multiple sclerose of die wonen in gebieden waar MS vaker voorkomt, hebben een hoger risico op het ontwikkelen van de ziekte. Koorts, hete baden, blootstelling aan zonlicht, en stress kunnen aanvallen veroorzaken of verergeren.

Risicogroepen

Multiple sclerose kan iedereen treffen, maar bepaalde risicogroepen hebben een hogere kans op het ontwikkelen van de aandoening. Het is belangrijk om de factoren die bijdragen aan het risico te begrijpen om preventie en vroege diagnose te bevorderen.

Leeftijd

MS kan op elke leeftijd beginnen, maar het wordt meestal gediagnosticeerd bij mensen tussen de 20 en 40 jaar. De aandoening wordt zelden gediagnosticeerd bij kinderen of ouderen, hoewel het in zeldzame gevallen ook buiten deze leeftijdsgroepen voorkomt.

Geslacht

Vrouwen hebben een hogere kans om MS te ontwikkelen dan mannen. De verhouding van vrouwen tot mannen die MS ontwikkelen is ongeveer 2:1, hoewel dit verschil de laatste jaren in sommige populaties is afgenomen.

Genetische predispositie

Genetische factoren spelen een rol in de vatbaarheid voor MS, hoewel er geen specifiek gen is geïdentificeerd dat de aandoening veroorzaakt. Patiënten met familieleden die MS hebben, hebben een verhoogd risico om de ziekte te ontwikkelen, maar de meeste gevallen van MS worden niet genetisch overgedragen.

Geografische locatie

MS komt vaker voor in landen op hogere breedtegraden, zoals Noord-Europa, Noord-Amerika en Australië, dan in gebieden dichter bij de evenaar. Dit suggereert dat omgevingsfactoren, zoals blootstelling aan zonlicht en vitamine D-niveaus, een rol kunnen spelen in de ontwikkeling van MS.

Symptomen: Aanvallen en remissies

Frequentie en duur van symptomen

De symptomen van MS variëren sterk omdat de locatie en ernst van elke aanval verschillen. Aanvallen kunnen dagen, weken, maanden of zelfs jaren duren. Na aanvallen volgen remissies, perioden met verminderde of geen symptomen, waarbij zenuwen zich herstellen maar littekens of plaques achterlaten. Dit wordt "relapsing-remitting MS" genoemd en komt voor bij 75% van de patiënten. Een terugval is gebruikelijk, maar soms zijn er geen remissies of gaat de ziekte over in een constante, langzame achteruitgang van de symptomen.

Symptomen in verschillende lichaamsdelen

De ziekte kan zenuwen in de hersenen of het ruggenmerg aantasten, waardoor symptomen in het hele lichaam mogelijk zijn. Niet elke patiënt ervaart alle symptomen, die vaak vaag en mild beginnen.

Spieren

• brandende handen
• brandende voeten
• coördinatie- en evenwichtsproblemen (ataxie)
• gevoelloosheid in de benen of een abnormaal gevoel in elk gebied
• gevoelloosheid in de handen
• problemen met coördinatie en fijne motoriek
• problemen met het bewegen van de armen of benen
• problemen met lopen
• spiertrekkingen / hypertonie (verhoogde spierspanning)
• spastische verlammingen
• tremor (bevingen) in armen, benen of handen (handtremoren)
• zwakte in armen of benen

Darmen en blaas

• diarree
• blaasontsteking (cystitis)
• neurogene blaas (zenuwschade met plasproblemen)
• overactieve blaas
• volvulus (darmknoop met obstipatie, misselijkheid en pijn)
• nachtelijk plassen (nycturie)
• obstipatie
• problemen met plassen
• sterke plasdrang (urinaire urgentie)
• urineverlies (urine-incontinentie) zoals functionele incontinentie (toilet niet bereiken of plasdrang niet herkennen)
• vaak urineren (pollakisurie)

Ogen

• dubbelzien (diplopie)
• oogzenuwontsteking (neuritis optica)
• verlies van gezichtsvermogen (meestal één oog per keer)
• oncontroleerbare oogbewegingen (nystagmus)
• oogpijn
• scotomen (blinde vlekken in het gezichtsveld)
• Uhthoff-fenomeen: verergering van oogproblemen bij verhoging van lichaamstemperatuur

Gevoelloosheid, tintelingen of pijn

• aangezichtspijn met pijnscheuten
• gevoelloosheid aan het gezicht
• korte aanvallen van pijn of langdurige, aanhoudende pijn
• pijnlijke spierkrampen
• tintelingen, een doof of branderig gevoel in armen en benen

Andere neurologische symptomen

• depressie of gevoelens van verdriet
• duizeligheid en evenwichtsproblemen
• slecht beoordelingsvermogen
• verminderde aandacht
• geheugenverlies
• gehoorverlies
• ochtendhoofdpijn
• problemen met het oplossen van problemen
• problemen met redeneren

Seksueel

• erectiestoornissen
• impotentie
• tijdelijke verergering van de menstruatie
• vaginale droogheid

Spraak en slikken

• onduidelijke of moeilijk te begrijpen spraak (dysartrie)
• kauwproblemen en slikproblemen (dysfagie)

Algemene klachten

• duizeligheid
• vermoeidheid, vaak erger in de late namiddag

Alarmsymptomen

De symptomen van multiple sclerose kunnen variëren van persoon tot persoon, maar sommige alarmsymptomen zijn indicatief voor een verergering van de ziekte of een aanval. Het is belangrijk om deze symptomen snel te herkennen om tijdige medische interventie mogelijk te maken.

Visuele verstoringen

Een van de meest voorkomende symptomen van MS is verlies van gezichtsvermogen of wazig zien. Dit kan zich uiten als een ontsteking van de oogzenuw (optische neuritis) en kan leiden tot tijdelijk verlies van het gezichtsvermogen, vaak in één oog.

Spierzwakte en verlamming

Spierzwakte in de armen of benen is een veelvoorkomend symptoom van MS. Dit kan variëren van een mild verlies van kracht tot ernstige verlamming. Het kan het vermogen van de patiënt om te lopen of dagelijkse activiteiten uit te voeren aanzienlijk beïnvloeden.

Coördinatie- en evenwichtsproblemen

Patiënten met MS kunnen moeite hebben met coördinatie en evenwicht, wat kan leiden tot vallen en verlies van motorische controle. Dit komt vaak voor bij aanvallen van MS en kan het gevolg zijn van schade aan de zenuwbanen die verantwoordelijk zijn voor motorische functies.

Tintelingen en gevoelloosheid

Patiënten met MS kunnen last hebben van abnormale sensaties, zoals tintelingen, branderigheid of gevoelloosheid in de ledematen. Deze symptomen kunnen snel optreden en vaak wijzen op een actieve ziekteperiode.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en oogheelkundig onderzoek

Vaak komt een patiënt eerst bij de arts met onverklaarbare symptomen, zoals ontstekingen, verlies van evenwicht of problemen met bewegen. Bij een lichamelijk onderzoek zoekt de arts naar verminderd zenuwfunctie, coordinaiteproblemen of verminderde spierkracht in de armen en benen. Een oogheelkundig onderzoek, inclusief een oogfundusonderzoek, detecteert neuritis optica (oogzenuwontsteking), wat vaak geassocieerd is met multiple sclerose.

Beeldvormingstechnieken

Bij vermoeden van multiple sclerose volgt een MRI-scan van de hersenen en/of de ruggenmerg, die mogelijke laesies of littekenweefsel toont. Deze laesies worden veroorzaakt door beschadiging van de myelineschede. MRI toont ook actieve ontstekingen.

Lumbar punctie (ruggenprik)

Een lumbar punctie (LP) wordt gebruikt om cerebrospinaal vocht te onderzoeken op afwijkingen die wijzen op multiple sclerose, zoals verhoogde witte bloedcellen of immunoglobulinen.

Evoked potentials

Deze elektrische tests meten de reacties van de hersenen op visuele, auditieve of sensorische stimuli. Afwijkingen in deze tests kunnen wijzen op MS.

Bloedonderzoeken

Hoewel er geen specifieke bloedtest is voor multiple sclerose, worden bloedonderzoeken uitgevoerd om andere ziekten met vergelijkbare symptomen uit te sluiten.

Behandeling

Zelfzorg

Een gezonde levensstijl is cruciaal voor mensen met multiple sclerose (MS). Dit omvat een gezonde en evenwichtige voeding, voldoende rust, regelmatige lichaamsbeweging, en ontspanning. Supplementen zoals vitamine D, antioxidanten, magnesium en essentiële vetzuren kunnen helpen om de symptomen te verminderen. Activiteiten zoals zwemmen, tai-chi, yoga, en wandelen zijn goede trainingsopties voor MS-patiënten en helpen spasticiteit (verstijfde spierspanning) te voorkomen. Overmatige inspanning moet echter worden vermeden, omdat dit kan leiden tot een verhoging van de lichaamstemperatuur, wat de symptomen kan verergeren. Bij slikproblemen is het belangrijk dat de patiënt de voeding aanpast. Stress, zware inspanning, sauna's, hete baden, en andere extreme temperaturen moeten zoveel mogelijk worden vermeden. Aanpassingen in huis kunnen helpen om valpartijen te voorkomen; dit kan ook in samenwerking met een ergotherapeut worden gedaan.

Professionele medische zorg

Hoewel multiple sclerose niet kan worden genezen, zijn er verschillende behandelingen beschikbaar die de kwaliteit van leven kunnen verbeteren. Specifieke geneesmiddelen kunnen de progressie van de ziekte vertragen. Corticosteroïden worden gebruikt om de ernst van aanvallen te verminderen. Echter, bij milde aanvallen worden deze krachtige ontstekingsremmers meestal niet voorgeschreven, omdat ze na frequent gebruik hun effectiviteit kunnen verliezen. Andere medicijnen zijn beschikbaar om symptomen zoals spierkrampen, urineproblemen, vermoeidheid en stemmingswisselingen (zoals antidepressiva) te beheersen. Een vroeg revalidatieprogramma is aanbevolen en kan fysiotherapie, logopedie, ergotherapie en steungroepen omvatten. Hulpmiddelen zoals rolstoelen, bedliften, douchestoelen, looprekken en rollators kunnen ook nuttig zijn. Alternatieve behandelingen, zoals acupressuur of cannabis, kunnen helpen bij spierproblemen. Bovendien is een jaarlijks griepvaccin noodzakelijk om te voorkomen dat een griep in combinatie met koorts leidt tot een verergering van de symptomen. Plasmaferese, een behandeling waarbij plasma uit het lichaam wordt verwijderd en vervangen door een andere oplossing, kan de myelinebeschadiging beperken. Bij sommige patiënten kan een stamceltransplantatie de progressie van de ziekte stoppen, vooral als de diagnose vroeg wordt gesteld en de behandeling vroeg begint.

Prognose is variabel

De prognose voor multiple sclerose is moeilijk te voorspellen en varieert sterk per persoon. De aandoening is chronisch, wat betekent dat de patiënt levenslang met de ongeneeslijke ziekte te maken heeft. De levensverwachting is echter normaal of bijna normaal. Veel patiënten met MS blijven actief en behouden een (bijna) normale functie tussen de aanvallen. Na verloop van tijd ervaren de meeste patiënten echter een groter functieverlies met minder verbetering tussen de aanvallen.

De beste vooruitzichten zijn genoteerd bij:

• Patiënten met een vroege diagnose (minder dan dertig jaar oud)
• Patiënten met milde symptomen
• Patiënten met remissies en terugvallen
• Patiënten met zeldzame aanvallen
• Vrouwen

De mate van de handicap hangt af van:

• De al dan niet verkregen behandeling: Wanneer de patiënt geen behandeling krijgt, kan hij na verloop van tijd niet meer in staat zijn om te lopen omdat de controle over de spieren achteruitgaat.
• De frequentie en ernst van de aanvallen
• Het deel van het centrale zenuwstelsel dat is aangetast bij elke aanval

Vrouwen met MS en zwangerschap

Voor de zwangerschap

Vrouwen met MS kunnen kinderen krijgen. De beste periode voor een zwangerschap is wanneer ze al geruime tijd stabiel zijn. Vrouwen met een voortdurende achteruitgang of regelmatige episodes wachten beter even met een zwangerschap. De patiënte bespreekt de planning van de zwangerschap met de gynaecoloog en de neuroloog om het medicatiegebruik te evalueren. Hulp kan nodig zijn voor of tijdens de zwangerschap omdat vermoeide patiënten na de bevalling mogelijk nog meer vermoeid raken. Zwanger worden verloopt niet altijd gemakkelijk, vooral als de patiënte last heeft van vaginale droogheid of spierspanning. In vitro fertilisatie (IVF) en kunstmatige inseminatie zijn mogelijke alternatieven.

Tijdens de zwangerschap

Tijdens de zwangerschap komen over het algemeen minder terugvallen voor. Als terugvallen toch voorkomen, neemt de patiënte zo min mogelijk medicijnen om de foetus niet te schaden, in overleg met haar artsen. Extra controles zijn doorgaans niet nodig vanwege de aanwezigheid van MS.

Bij de bevalling

De bevalling verloopt meestal zoals bij vrouwen zonder MS. Soms is extra hulp nodig bij het persen door spierstijfheid, waarvoor een tang kan worden gebruikt om de baby te helpen geboren worden. De bevalling brengt meer risico's met zich mee als de patiënte in een rolstoel zit, bedlegerig is, of als het onderlichaam verlamd is.

Na de bevalling

In de eerste drie maanden na de bevalling is er een verhoogde kans op terugvallen, mogelijk door hormonale veranderingen, vermoeidheid, of stress van de zorg voor het kind. Een minder regelmatig leefpatroon door gebroken nachten kan hieraan bijdragen. Borstvoeding is meestal geen probleem, hoewel sommige vrouwen het als vermoeiend ervaren, terwijl anderen het verrijkend vinden. Op basis van hun ervaring beslissen patiënten of ze borstvoeding willen geven.

Complicaties van de ziekte

Weinig patiënten overlijden direct als gevolg van MS. Indirecte gevolgen kunnen echter problemen veroorzaken. Het onvermogen om slijm op te hoesten kan leiden tot ernstige longontsteking. Blaasproblemen kunnen soms resulteren in ernstige blaasontsteking.

Multiple sclerose kan leiden tot de volgende complicaties:

• Bijwerkingen van medicijnen die worden gebruikt om symptomen te behandelen
• Decubitus (doorligwonden)
• Denkproblemen
• Depressie
• Eenzijdig gehoorverlies
• Osteoporose (verlies van botmassa met risico op botbreuken)
• Slikproblemen
• Urineweginfecties
• Zelfzorgproblemen

Preventie

Hoewel er geen manier is om multiple sclerose volledig te voorkomen, zijn er verschillende maatregelen die kunnen helpen het risico te verlagen en de ziekte onder controle te houden. Preventie is vooral gericht op het verminderen van risicofactoren en het bevorderen van een gezonde levensstijl.

Vitamine D en zonlicht

Studies suggereren dat vitamine D een beschermende rol kan spelen bij MS, en het verkrijgen van voldoende zonlicht kan het risico op het ontwikkelen van MS verminderen. In gebieden met weinig zonlicht kunnen vitamine D-supplementen nuttig zijn om de vitamine D-spiegel op peil te houden.

Gezonde levensstijl

Een gezonde levensstijl kan bijdragen aan het verminderen van het risico op MS. Dit omvat een evenwichtig voedingspatroon, regelmatige lichaamsbeweging, en het vermijden van roken, wat het risico op het ontwikkelen van MS kan verhogen.

Vermijden van infecties

Bepaalde infecties, zoals het Epstein-Barr-virus, kunnen het risico op MS verhogen. Hoewel het niet mogelijk is om alle infecties te voorkomen, kunnen vaccins en het nemen van voorzorgsmaatregelen tijdens ziekte helpen het risico op infecties die MS kunnen uitlokken te verminderen.

Nieuwe ontwikkelingen in de behandeling van MS

Immuuntherapie

Recente vooruitgangen in immuuntherapie bieden nieuwe hoop voor MS-patiënten. Deze behandelingen richten zich op het moduleren van het immuunsysteem om aanvallen op de myeline te verminderen. Voorbeelden hiervan zijn monoklonale antilichamen zoals ocrelizumab en alemtuzumab.

Neuroprotectieve behandelingen

Onderzoek naar neuroprotectieve behandelingen richt zich op het beschermen van zenuwcellen tegen schade. Deze benaderingen proberen de gezondheid van neuronen te behouden en verdere achteruitgang te voorkomen.

Remyelinisatie therapieën

Therapieën die de regeneratie van myeline bevorderen, worden ook onderzocht. Deze behandelingen proberen de beschadigde myeline te herstellen en de functie van de zenuwen te verbeteren.

Genetische onderzoeken

Genetisch onderzoek biedt nieuwe inzichten in de oorzaken van MS en kan leiden tot gepersonaliseerde behandelingen. Door genetische factoren te identificeren die bijdragen aan MS, kunnen wetenschappers effectievere behandelingsstrategieën ontwikkelen.

Leefstijlinterventies

Nieuwe studies benadrukken het belang van leefstijlinterventies zoals dieet, lichaamsbeweging en stressmanagement bij het beheersen van MS. Deze interventies kunnen de algehele gezondheid en welzijn van MS-patiënten verbeteren.

Lees verder

• Auto-immuunaandoening: Lichaam tast eigen immuunsysteem aan
• Ziekte van Balo: Auto-immuunaandoening met hoofdpijn
• Oogproblemen en behandeling bij multiple sclerose (MS)