Volvulus (darmknoop): Verdraaiing in darm met obstipatie

Volvulus is een aandoening waarbij een darmgedeelte plots gedraaid is. Deze draaiing van de darm gebeurt door een verstopping van de ontlasting die door de darmen gaat. Heel wat mogelijke oorzaken zijn bekend voor de darmknoop. De darmknoop resulteert in een variabel klinisch beeld zoals (ernstige) buikpijn, obstipatie, misselijkheid en uitdroging. Deze situatie verdwijnt in sommige gevallen spontaan, maar vaak is een snelle medische behandeling nodig om ernstige complicaties of zelfs de dood te voorkomen. De darmknoop zelf sterft namelijk mogelijk af doordat de bloedtoevoer belemmerd is naar dit gedeelte.

• Synoniemen volvulus
• Epidemiologie darmdraaiing
• Onderdelen van de darmen
• Oorzaken van draaiing van de darm
• Symptomen: Buikpijn, obstipatie, misselijkheid en pijn
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van darmknoop
• Prognose van volvulus
• Complicaties van verdraaiing in dunne of dikke darm

Synoniemen volvulus

Synoniemen van een volvulus zijn:

• een darmdraaiing
• een darmknoop
• een darmkronkel
• een darmtorsie
• een draaiing van de darm
• een torsie

Epidemiologie darmdraaiing

In de westerse wereld bedraagt de incidentie van een darmknoop ongeveer 1,7 tot 6,2 procent van de volwassenen. Oudere mannen zijn vaker getroffen door een darmknoop.

Onderdelen van de darmen

De darmen bestaan uit de dunne en de dikke darm. De dunnen darm is onderverdeeld in het duodenum (twaalfvingerige darm: eerste deel van de dunne darm), het jejunum (nuchtere darm: middelste deel van de dunne darm), en het ileum (kartelarm: laatste deel van de dunne darm). De dikke darm bestaat uit het caecum (blindedarm: begin van de dikke darm), het sigmoïd (s-vormige deel = laatste deel van de dikke darm).

Oorzaken van draaiing van de darm

Bij een volvulus ontstaat een soort verdraaiing of lus in de dunne darm (dunne darmknoop) of dikke darm (dikke darmknoop). Deze aandoening is het gevolg van een obstructie (verstopping) van ontlasting die zich door de darmen (fecale volvulus) beweegt. De locatie van de darmknoop bepaalt welke klachten de patiënt heeft. Wanneer de darmknoop zich niet snel herstelt, ontstaat necrose (celdood) omdat de bloedstroom dan verstopt is naar het aangetaste gebied. De volvulus heeft een primaire oorzaak die optreedt door een probleem in de buikholte, of is het gevolg van een andere, secundaire oorzaak zoals een anatomische misvorming of de aanwezigheid van verklevingen, tumoren of divertikels. De oorzaak van een darmkronkel is echter niet altijd bekend.

Anatomisch probleem in buikholte

Een darmknoop is overal in de dikke darm mogelijk. Vooral het sigmoïd is getroffen. Vaak draagt de anatomie van het mesenterium hieraan bij. Dit is het zachte weefsel dat er voor zorgt dat de darmen zich vasthechten aan de buik (plooi van het buikvlies dat over de darmen hangt). Een abnormaal lang mesenterium met een smalle hechtbasis is een risicofactor voor het ontwikkelen van een darmknoop.

Diverticulose

Bij diverticulose ontstaan kleine zakvormige uitstulpingen (divertikels) in de darmbekleding. Door een overmatige hoeveelheid van deze divertikels, gaan de darmen draaien, hetgeen leidt tot een aanzienlijke obstructie. Diverticulitis is aangeboren of ontwikkelt zich later in het leven.

Intense darmmobiliteit

Het gebruik van laxeermiddelen (geneesmiddelen bij obstipatie) bij een vezelrijke voeding en darmstoornissen leider sneller tot een darmknoop; de darmen werken namelijk dan erg hard wat de darmknoop bevordert.

Intestinale malrotatie

Bij intestinale malrotatie zijn de darmen voor het eerste levensjaar van een kind niet goed gevormd of liggen ze in een afwijkende positie in de buik. Enkele meestal zeer ernstige symptomen van een malrotatie zijn: obstipatie, een bloederige of donkerrode ontlasting, een gezwollen buik, een shock, gallig braken, hevige buikpijn en gevoeligheid in de buik, misselijkheid of overgeven. Een snelle behandeling is nodig voor het verhogen van de overlevingskansen van de baby.

Medicatie

Het gebruik van bepaalde geneesmiddelen die psychotropische of sedatieve stoffen bevatten, interfereren mogelijk met de darmmotiliteit (beweeglijkheid van de darm), waardoor sneller een darmknoop tot stand komt.

Andere oorzaken
Andere zeldzame oorzaken van een volvulus omvatten:

• bepaalde kankers
• de ziekte van Duchenne (aandoening met neurologische en spiergerelateerde symptomen)
• de ziekte van Parkinson
• een zwangerschap
• een ruggenmergletsel
• langdurige obstipatie
• multiple sclerose (chronische auto-immuunaandoening)
• ouderdom
• overeten
• problemen met post-chirurgisch herstel
• veranderingen in voeding
• verklevingen aan de buik (abdominale adhesies)

Symptomen: Buikpijn, obstipatie, misselijkheid en pijn

De milde tot ernstige symptomen van een gedraaide darm zijn afhankelijk van de specifieke onderliggende oorzaak en de locatie van de darmdraaiing. Bij een milde darmknoop ontstaan vaak milde symptomen, maar een ernstige oorzaak van een darmknoop resulteert in 'darmverstikking', waardoor onbehandeld volledige delen van het darmkanaal afsterven.

Algemeen gemelde symptomen van een darmknoop zijn onder meer buikklachten, een verlies van eetlust, koorts, misselijkheid / braken, ondervoeding, pijn en/of uitdroging (dehydratie).

Buikklachten

Een opgezette buik, (ernstige) buikpijn, kolieken, obstipatie, geen winderigheid en een gevoelig buikgebied komen voor bij patiënten met een volvulus.

Een gebrek aan eetlust

Patiënten met volvulus verliezen het verlangen om te eten door de buikgerelateerde symptomen.

Koorts

Koorts is vaak een gevolg van ernstige volvulus en een ontsteking in de buikholte.

Misselijkheid / braken

Patiënten met een verdraaiing in de darm die ernstige symptomen hebben, voelen zich misselijk en/of moeten braken.

Ondervoeding

Door de darmknoop is voedsel niet meer in staat om efficiënt door de darmen te gaan. Hierdoor komen vitaminen en voedingsstoffen uit voedsel onvoldoende in het lichaam terecht.

Pijn

Een algemeen symptoom van volvulus is pijn. Dit duidt meestal op een beperking van de bloedstroom naar een darmsegment. De klinische presentatie van pijn is divers. Krampen, darmpijn, plotse spasmen en samentrekkingen van de spieren enzovoort zijn mogelijk.

Uitdroging

Uiteindelijk resulteert een darmknoop in waterige diarree. Dit leidt snel tot uitdroging als de patiënt deze vloeistoffen niet vervangt.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts bevraagt eerst de patiënt over de medische geschiedenis, de operaties die hij reeds ondergaan heeft en het medicatiegebruik. De arts bemerkt daarna bij een lichamelijk onderzoek alle zichtbare symptomen. Vervolgens luistert hij met behulp van zijn stethoscoop (auscultatie) naar de darmgeluiden. Deze zijn overactief bij een volvulus.

Diagnostisch onderzoek

Na dit vraaggesprek en lichamelijk onderzoek, voert de arts beeldvormende onderzoeken uit om de darmen te visualiseren. Dit gebeurt met behulp van een CT-scan, MRI-scan of een bariumklysma (röntgenfoto dikke darm en rectum). Bovendien analyseert hij een ontlastingsstaaltje.

Behandeling van darmknoop

Conservatief

Bij een milde darmdraaiing hanteert de arts vaak een conservatief beleid, waarbij hij geen medische behandeling inzet. Wel adviseert hij de patiënt om een andere voedingspatroon (voedingspatroon voor patiënten met divertikels) te hanteren in combinatie met voldoende lichaamsbeweging en mogelijk een klysma om het colon te reinigen.

Spoed sigmoïdoscopie of colonoscopie

Soms is een spoed sigmoïdoscopie of colonoscopie inzetbaar voor decompressie (druk verlichten) van de volvulus. Af en toe vermindert de darmknoop door de druk van ingevoerde lucht in de darmen. Deze procedure is succesvol bij meer dan negentig procent van de patiënten met een sigmoïdvolvulus. Bij een fecale volvulus is dit echter veel minder effectief.

Operatie

In ernstige gevallen is een operatie nodig. De arts zet hierbij de darmen terug in de goede positie. Is reeds weefselsterfte opgetreden, dan verwijdert de arts een volledig of gedeeltelijk deel van de darmen dat is aangetast. Deze dikke darmoperatie is in medische termen gekend als een colectomie. De patiënt krijgt na de operatie mogelijk een (tijdelijk) stoma (via de buikwand komt de ontlasting via een kunstmatige opening naar buiten) / colostoma (kunstmatige opening in dikke darm).

Prognose van volvulus

Een snelle diagnose en behandeling is nodig omdat bepaalde darmknopen geassocieerd zijn met een slechte prognose of zelfs de dood. Bij een vertraagde diagnose en behandeling van een fecale volvulus komen ongeveer één op de drie patiënten te overlijden. Ook een endoscopische decompressie of chirurgische resectie zijn niet altijd even effectief. Na deze procedures komt ongeveer één op de tien patiënten alsnog te overlijden. Ongeveer de helft van de patiënten die een endoscopische decompressie hebben ondergaan, krijgen een terugkeer van de symptomen.

Complicaties van verdraaiing in dunne of dikke darm

Volgende complicaties zijn mogelijk bij een volvulus:

• een darmperforatie (openbarsten van de darm wanneer de darmknoop door onvoldoende bloedtoevoer afgestorven is)
• het afsterven van een deel van of de volledige darm (verminderde bloedtoevoer)
• het Mallory-Weiss syndroom (scheur met bloeding in de slokdarm)
• peritonitis (buikvliesontsteking door een infectie in de buikholte)
• sepsis (bloedvergiftiging)

Deze ernstige complicaties leiden vaak tot de dood.