Volvulus (darmknoop): Verdraaiing in darm met obstipatie

Volvulus is een aandoening waarbij een deel van de darm plotseling draait. Deze draaiing ontstaat vaak door een verstopping van de ontlasting die door de darmen gaat. Er zijn verschillende bekende oorzaken van deze darmknoop. De symptomen van een volvulus variëren en kunnen (ernstige) buikpijn, obstipatie, misselijkheid en uitdroging omvatten. In sommige gevallen verdwijnt de situatie spontaan, maar vaak is snelle medische behandeling noodzakelijk om ernstige complicaties of zelfs de dood te voorkomen. De darm kan afsterven doordat de bloedtoevoer naar het getroffen gebied belemmerd is.

• Synoniemen volvulus
• Onderdelen van de darmen
• Epidemiologie darmdraaiing
• Mechanisme
• Oorzaken van draaiing van de darm
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Buikpijn, obstipatie, misselijkheid en pijn
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van darmknoop
• Prognose van volvulus
• Complicaties van verdraaiing in dunne of dikke darm
• Preventieve maatregelen

Synoniemen volvulus

Synoniemen van een volvulus zijn:

• een darmdraaiing
• een darmknoop
• een darmkronkel
• een darmtorsie
• een draaiing van de darm
• een torsie

Onderdelen van de darmen

De darmen bestaan uit de dunne en de dikke darm. De dunne darm is onderverdeeld in het duodenum (twaalfvingerige darm: eerste deel van de dunne darm), het jejunum (nuchtere darm: middelste deel van de dunne darm), en het ileum (karteldarm: laatste deel van de dunne darm). De dikke darm bestaat uit het caecum (blindedarm: begin van de dikke darm) en het sigmoïd (s-vormige deel: laatste deel van de dikke darm).

Epidemiologie darmdraaiing

Volvulus, of darmknoop, is een acute aandoening waarbij een deel van de darm zich om zijn eigen as draait, wat kan leiden tot obstructie, ischemie en uiteindelijk necrose van de aangetaste darm. De epidemiologie van volvulus verschilt afhankelijk van de leeftijdsgroep, geografische locatie en de onderliggende oorzaken.

Incidentie

Volvulus komt het vaakst voor in de dunne darm en het colon. Het wordt vaak aangetroffen in landen met beperkte toegang tot medische zorg, waar chirurgische ingrepen mogelijk minder frequent zijn. De incidentie van volvulus is relatief hoog in ontwikkelingslanden, waar voedingspatronen en hygiënepraktijken mogelijk een rol spelen in de aandoening. Het komt vaker voor in de leeftijdsgroep van 60-80 jaar, met een piek bij ouderen, hoewel het ook bij jonge kinderen kan optreden.

Geografische variatie

In ontwikkelingslanden zoals Afrika en Azië wordt volvulus vaker gezien, mogelijk door de aanwezigheid van bepaalde risicofactoren zoals parasitaire infecties en afwijkende anatomische structuren. In geïndustrialiseerde landen is de incidentie van volvulus lager, maar het komt vaak voor bij oudere patiënten, vaak in verband met veroudering van de darmwand en chronische constipatie.

Geslachtsspecifieke verschillen

Er wordt aangenomen dat volvulus vaker voorkomt bij mannen dan bij vrouwen, vooral in de ouderdomsgroep. Er zijn echter aanwijzingen dat het bij vrouwen meer voorkomt in verband met zwangerschap en bevalling, wat mogelijk bijdraagt aan het ontstaan van volvulus door veranderingen in de anatomie van de darm.

Mechanisme

Volvulus wordt gekarakteriseerd door de draaiing van een segment van de darm, wat leidt tot obstructie van de darm en vermindering van de bloedtoevoer naar het aangedane gedeelte. Het mechanisme van deze aandoening is complex en kan afhankelijk zijn van verschillende factoren, waaronder anatomische afwijkingen, bewegingsbeperkingen van de darm en veranderingen in de buikdruk.

Draaiing van de darm

Het mechanisme van volvulus omvat de rotatie van een darmsegment rond de mesenteriale as, het vasculaire weefsel dat de darm van bloed voorziet. Dit resulteert in een blokkade van de bloedstroom en een beperking van de darmbeweging, wat kan leiden tot gangreneuze veranderingen in de aangedane darm.

Oorzaken van darmdraaiing

Anatomische afwijkingen zoals een te lange mesenterium (de bindweefselband die de darm aan de achterwand van de buik holte bevestigt), of aangeboren misvormingen, kunnen het risico op volvulus verhogen. Andere factoren die bijdragen aan de draaimogelijkheid van de darm zijn chronische constipatie, veroudering van de darmstructuur, en verhoogde buikdruk door onderliggende aandoeningen zoals obesitas.

Hernia en volvulus

In sommige gevallen kan een volvulus ontstaan door de aanwezigheid van een hernia. Hernia’s kunnen de darm in een verzwakte positie trekken, waardoor de kans op draaiing toeneemt. De darm kan zich vasthaken in de hernia en een volvulus veroorzaken, wat leidt tot obstructie en ischemie.

Oorzaken van draaiing van de darm

Bij een volvulus ontstaat een verdraaiing of lus in de dunne darm (dunne darmknoop) of dikke darm (dikke darmknoop). Deze aandoening is het gevolg van een obstructie (verstopping) van ontlasting die door de darmen beweegt. De locatie van de darmknoop bepaalt welke klachten de patiënt heeft. Als de darmknoop niet snel wordt hersteld, kan necrose (celdood) optreden omdat de bloedstroom naar het aangetaste gebied wordt belemmerd. Een volvulus kan primair ontstaan door een probleem in de buikholte, of secundair door een andere oorzaak zoals een anatomische misvorming of de aanwezigheid van verklevingen, tumoren of divertikels. De oorzaak van een darmkronkel is echter niet altijd bekend.

Anatomisch probleem in buikholte

Een darmknoop kan overal in de dikke darm ontstaan, maar vooral het sigmoïd wordt vaak getroffen. De anatomie van het mesenterium, het zachte weefsel dat de darmen aan de buik hecht, speelt hierbij een rol. Een abnormaal lang mesenterium met een smalle hechtbasis is een risicofactor voor het ontwikkelen van een darmknoop.

Diverticulose

Bij diverticulose ontstaan kleine zakvormige uitstulpingen (divertikels) in de darmbekleding. Een overmatige hoeveelheid divertikels kan leiden tot een draaiing van de darmen, wat een aanzienlijke obstructie veroorzaakt. Diverticulose kan aangeboren zijn of zich later in het leven ontwikkelen.

Intense darmmobiliteit

Het gebruik van laxeermiddelen (geneesmiddelen bij obstipatie) in combinatie met een vezelrijke voeding en darmstoornissen kan sneller leiden tot een darmknoop, omdat de darmen dan intensiever werken.

Intestinale malrotatie

Bij intestinale malrotatie zijn de darmen vóór het eerste levensjaar van een kind niet goed gevormd of liggen ze in een afwijkende positie in de buik. Symptomen van een malrotatie kunnen ernstig zijn en omvatten: obstipatie, bloederige of donkerrode ontlasting, een gezwollen buik, shock, gallig braken, hevige buikpijn en gevoeligheid in de buik, misselijkheid of overgeven. Snelle behandeling is cruciaal voor het verhogen van de overlevingskansen van de baby.

Medicatie

Het gebruik van bepaalde geneesmiddelen die psychotropische of sedatieve stoffen bevatten, kan interfereren met de darmmotiliteit (beweeglijkheid van de darm), wat een darmknoop kan veroorzaken.

Andere oorzaken
Andere zeldzame oorzaken van een volvulus omvatten:

• bepaalde kankers
• de ziekte van Duchenne (aandoening met neurologische en spiergerelateerde symptomen)
• de ziekte van Parkinson
• zwangerschap
• een ruggenmergletsel
• langdurige obstipatie
• multiple sclerose (chronische auto-immuunaandoening)
• ouderdom
• overeten
• problemen met postoperatief herstel
• veranderingen in voeding
• verklevingen in de buik (abdominale adhesies)

Risicofactoren

Verschillende risicofactoren kunnen de kans op het ontwikkelen van volvulus verhogen. Deze risicofactoren kunnen variëren van genetische aanleg tot omgevingsfactoren en levensstijlkeuzes.

Anatomische afwijkingen

Mensen met aangeboren afwijkingen van het mesenterium, zoals een te lange mesenterium of darmfixatie, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van volvulus. Deze anatomische factoren stellen de darm in staat om zich gemakkelijker om zichzelf heen te draaien.

Obesitas en overgewicht

Overgewicht en obesitas verhogen de druk in de buikholte, wat kan bijdragen aan de ontwikkeling van volvulus. Verhoogde buikdruk kan de mobiliteit van de darm beïnvloeden en leiden tot een verhoogd risico op darmdraaiing.

Chronische constipatie

Chronische constipatie is een belangrijke risicofactor voor volvulus, omdat langdurige ophoping van ontlasting de darmwand verzwakt en de kans op verdraaiing vergroot. Het heeft ook invloed op de darmmotiliteit en de algehele darmfunctie, waardoor het risico op obstructie toeneemt.

Risicogroepen

Bepaalde groepen hebben een hoger risico op het ontwikkelen van volvulus. Dit zijn vaak ouderen, patiënten met chronische aandoeningen of bepaalde anatomische afwijkingen.

Ouderen

Ouderen hebben een verhoogd risico op volvulus door veroudering van de darmstructuren, vermindering van de darmmotiliteit en de aanwezigheid van comorbiditeiten zoals chronische constipatie. Bij ouderen is het risico op complicaties zoals ischemie en darmperforatie groter.

Mensen met een voorgeschiedenis van abdominale chirurgie

Patiënten die eerder abdominale chirurgie hebben ondergaan, zoals een hernia-operatie of bariatrische chirurgie, lopen een hoger risico op volvulus. Abdominale littekens en verklevingen kunnen de normale darmbeweging beperken en bijdragen aan een verhoogd risico op draaiing.

Patiënten met aangeboren afwijkingen

Mensen met aangeboren afwijkingen zoals een te lange mesenterium, die de darm minder goed op zijn plaats houdt, zijn vatbaarder voor volvulus. Deze anatomische afwijkingen verhogen de mobiliteit van de darm en bevorderen de kans op verdraaiing.

Symptomen: Buikpijn, obstipatie, misselijkheid en pijn

De symptomen van een volvulus variëren van mild tot ernstig, afhankelijk van de onderliggende oorzaak en de locatie van de draaiing. Milde symptomen kunnen voorkomen bij een milde volvulus, maar ernstige oorzaken kunnen leiden tot 'darmverstikking', waardoor onbehandeld volledige delen van het darmkanaal kunnen afsterven.

Algemene symptomen van een volvulus zijn onder andere buikklachten, verlies van eetlust, koorts, misselijkheid/braken, ondervoeding, pijn en uitdroging (dehydratie).

Buikklachten

Patiënten met een volvulus kunnen een opgezette buik, (ernstige) buikpijn, kolieken, obstipatie, geen winderigheid en een gevoelig buikgebied ervaren.

Een gebrek aan eetlust

Patiënten met volvulus verliezen vaak het verlangen om te eten door de buikgerelateerde symptomen.

Koorts

Koorts kan een gevolg zijn van ernstige volvulus en een ontsteking in de buikholte.

Misselijkheid/braken

Patiënten met een ernstige darmdraaiing kunnen last hebben van misselijkheid en/of braken.

Ondervoeding

Door de darmknoop kan voedsel niet efficiënt door de darmen bewegen, waardoor vitaminen en voedingsstoffen uit voedsel onvoldoende in het lichaam worden opgenomen.

Pijn

Pijn is een algemeen symptoom van volvulus en kan duiden op een beperking van de bloedstroom naar een deel van de darm. De klinische presentatie van pijn kan divers zijn, zoals krampen, darmpijn, plotselinge spasmen en samentrekkingen van de spieren.

Uitdroging

Een darmknoop kan leiden tot waterige diarree, wat snel uitdroging veroorzaakt als de patiënt deze vloeistoffen niet vervangt.

Alarmsymptomen

Volvulus kan leiden tot ernstige complicaties, waaronder ischemie, gangreen, darmperforatie en sepsis. Het is essentieel om de alarmsymptomen van volvulus te herkennen voor een snelle diagnose en behandeling.

Acute buikpijn

Een plotselinge, ernstige buikpijn die in golven komt en gepaard gaat met misselijkheid en braken is een typisch symptoom van volvulus. Deze pijn ontstaat door de obstructie en de vermindering van de bloedtoevoer naar de darm.

Braken en misselijkheid

Bij volvulus kan braken optreden, vaak met een karakteristieke ontlastingsgeur. Dit is een gevolg van de verminderde doorgankelijkheid van de darm en de ophoping van inhoud boven de obstructie.

Abdominale distensie

Abdominale distensie, of een opgeblazen gevoel, is een veelvoorkomend symptoom bij volvulus. De ophoping van gas en vloeistoffen door de darmobstructie veroorzaakt de zwelling van de buik.

Bloederige ontlasting

In ernstige gevallen, wanneer de bloedtoevoer naar de darm is verstoord, kan er gangreen ontstaan, wat resulteert in bloedige ontlasting. Dit is een teken dat de darmweefsels afsterven en onmiddellijke medische ingreep noodzakelijk is.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts begint met het bevragen van de patiënt over de medische geschiedenis, eerdere operaties en medicatiegebruik. Bij het lichamelijk onderzoek worden zichtbare symptomen beoordeeld. Vervolgens luistert de arts met een stethoscoop (auscultatie) naar de darmgeluiden, die bij een volvulus overactief kunnen zijn.

Diagnostisch onderzoek

Na het vraaggesprek en lichamelijk onderzoek worden beeldvormende onderzoeken uitgevoerd om de darmen te visualiseren, zoals een CT-scan, MRI-scan of een bariumklysma (röntgenfoto van de dikke darm en het rectum). Daarnaast kan een ontlastingsstaaltje worden geanalyseerd.

Behandeling van darmknoop

Conservatief

Bij een milde darmdraaiing kan een conservatieve aanpak worden gevolgd, waarbij geen directe medische behandeling nodig is. De arts adviseert dan een aangepast voedingspatroon (voedingspatroon voor patiënten met divertikels), voldoende lichaamsbeweging en mogelijk een klysma om de dikke darm te reinigen.

Spoed sigmoïdoscopie of colonoscopie

Soms kan een spoed sigmoïdoscopie of colonoscopie worden uitgevoerd om decompressie (druk verlichten) van de volvulus te bereiken. In sommige gevallen kan de darmknoop verminderen door de druk van ingevoerde lucht in de darmen. Deze procedure is succesvol bij meer dan negentig procent van de patiënten met een sigmoïdvolvulus, maar is minder effectief bij een fecale volvulus.

Operatie

In ernstige gevallen is een operatie nodig om de darmen terug in de juiste positie te brengen. Als weefselsterfte is opgetreden, verwijdert de arts het aangetaste deel van de darmen. Deze ingreep staat bekend als een colectomie. Na de operatie kan de patiënt een (tijdelijk) stoma krijgen (colostoma). Recente ontwikkelingen in de medische technologie hebben geleid tot minimaal invasieve chirurgische technieken, zoals laparoscopische chirurgie, die kunnen worden toegepast bij de behandeling van volvulus. Deze methoden verminderen het risico op complicaties en verkorten de hersteltijd.

Prognose van volvulus

Een snelle diagnose en behandeling is essentieel omdat bepaalde darmknopen gepaard gaan met een slechte prognose of zelfs de dood. Bij een vertraagde diagnose en behandeling van een fecale volvulus overlijdt ongeveer een derde van de patiënten. Ook endoscopische decompressie of chirurgische resectie zijn niet altijd effectief. Ongeveer tien procent van de patiënten overlijdt na deze procedures. Ongeveer de helft van de patiënten die een endoscopische decompressie hebben ondergaan, krijgt een terugkeer van de symptomen.

Complicaties van verdraaiing in dunne of dikke darm

Mogelijke complicaties van een volvulus zijn:

• een darmperforatie (openbarsten van de darm door onvoldoende bloedtoevoer)
• afsterven van een deel van of de volledige darm (door verminderde bloedtoevoer)
• Mallory-Weiss syndroom (scheur met bloeding in de slokdarm)
• peritonitis (buikvliesontsteking door een infectie in de buikholte)
• sepsis (bloedvergiftiging)

Deze ernstige complicaties kunnen vaak fataal zijn.

Preventieve maatregelen

Onderzoek naar preventieve maatregelen heeft aangetoond dat een vezelrijk dieet en regelmatige lichaamsbeweging het risico op volvulus kunnen verminderen. Het vermijden van overmatig laxeermiddelgebruik is ook essentieel om darmmobiliteitsproblemen te voorkomen.