Plasmaferese: Verwijdering en vervanging van plasma in bloed

In het bloed bevinden zich bloedcellen en plasma. Plasma is het vloeibare deel van het bloed met een gele kleur. Het bevat afvalstoffen, eiwitten, mineralen, voedingsstoffen en water. Bij bepaalde ziekten of aandoeningen kan er een probleem zijn met het plasma in het bloed, wat kan leiden tot symptomen bij de patiënt. Plasmaferese is een medische procedure die wordt gebruikt om het bloed te zuiveren. Tijdens deze behandeling, die vergelijkbaar is met nierdialyse, vervangt de arts het plasma van de patiënt door plasma van een donor (donorplasma) of een plasmavervangingsmiddel. Deze pijnloze behandeling vindt doorgaans plaats in een ziekenhuis en kan de symptomen van de ziekte verlichten, hoewel de onderliggende aandoening niet volledig wordt genezen.

• Indicaties voor plasmaferese
• Multiple sclerose
• Acute gedissemineerde encefalomyelitis
• Auto-immuun hemolytische anemie
• Chronische inflammatoire demyeliniserende polyneuropathie (CIDP)
• Cryoglobulinemie
• De ziekte van Wilson
• Hemolytisch uremisch syndroom (HUS)
• Het Goodpasture-syndroom
• Het Guillain-Barré-syndroom
• Het Lambert-Eaton-syndroom
• Het Miller Fisher-syndroom
• Hyperviscositeit in monoklonale gammopathie
• Myasthenia gravis
• Myeloma cast nefropathie
• Neuromyelitis optica (NMO)
• Pemphigus vulgaris
• Polyarteritis nodosa
• Purpura van Henoch-Schönlein
• Systemische lupus erythematosus (SLE)
• Trombotische trombocytopenische purpura (TTP)
• Vergiftiging door paddenstoelen
• Ziekte van Kahler (myeloom)
• Ziekte van Waldenström
• Tijdens de medische procedure
• Tijdsduur van de behandeling
• Na de verwijdering en vervangingen van plasma
• Prognose
• Bijwerkingen en risico's van plasmaferese

Indicaties voor plasmaferese

Plasmaferese wordt toegepast bij verschillende aandoeningen waarbij het plasma een rol speelt bij de symptomen. Enkele belangrijke indicaties zijn:

Multiple sclerose

Plasmaferese wordt vaak ingezet bij patiënten met een bepaalde vorm van multiple sclerose, een chronische auto-immuunaandoening die het centrale zenuwstelsel aantast. Bij deze ziekte kunnen eiwitten in het plasma het eigen lichaam aanvallen, wat leidt tot ernstige aanvallen. Het verwijderen van deze eiwitten door plasmaferese kan helpen de aanvallen onder controle te houden en de symptomen te verlichten.

Acute gedissemineerde encefalomyelitis

Deze ernstige ontsteking van de hersenen en het ruggenmerg kan baat hebben bij plasmaferese om ontstekingen en schade te verminderen.

Auto-immuun hemolytische anemie

Bij auto-immuun hemolytische anemie breken de rode bloedcellen te vroeg af. Plasmaferese kan helpen door de schadelijke auto-antilichamen uit het plasma te verwijderen.

Chronische inflammatoire demyeliniserende polyneuropathie (CIDP)

CIDP is een aandoening waarbij de zenuwen in het lichaam worden aangetast door ontstekingen en demyelinisatie. Chronische inflammatoire demyeliniserende polyneuropathie kan verbeteren door plasmaferese, die helpt bij het verminderen van ontstekingen en het herstellen van zenuwfunctie.

Cryoglobulinemie

Bij cryoglobulinemie kunnen symptomen optreden aan de huid, nieren en zenuwen. Plasmaferese kan helpen door de cryoglobulinen, de abnormale eiwitten die deze symptomen veroorzaken, uit het bloed te verwijderen.

De ziekte van Wilson

De ziekte van Wilson is een zeldzame aandoening waarbij koper zich ophoopt in de lever en hersenen. Plasmaferese kan helpen door het koper uit het plasma te verwijderen en zo de symptomen te verlichten.

Hemolytisch uremisch syndroom (HUS)

Hemolytisch uremisch syndroom (HUS) kan geassocieerd worden met nierfalen en bloedarmoede. Plasmaferese kan helpen bij het verwijderen van toxines die bijdragen aan deze aandoening.

Het Goodpasture-syndroom

Bij het Goodpasture-syndroom veroorzaken auto-antilichamen schade aan de nieren en longen. Plasmaferese kan deze antilichamen uit het bloed verwijderen en zo de schade beperken.

Het Guillain-Barré-syndroom

Het Guillain-Barré-syndroom is een neurologische aandoening die zenuwschade en spierzwakte veroorzaakt. Plasmaferese kan helpen de auto-immuunreactie te verminderen en de symptomen te verbeteren.

Het Lambert-Eaton-syndroom

Bij het Lambert-Eaton-syndroom veroorzaken auto-antilichamen problemen met de zenuw-spieroverdracht. Plasmaferese kan de symptomen verminderen door deze antilichamen uit het plasma te verwijderen.

Het Miller Fisher-syndroom

Het Miller Fisher-syndroom is een zeldzame variant van Guillain-Barré met specifieke neurologische symptomen. Plasmaferese kan helpen de symptomen te verlichten door het verwijderen van schadelijke auto-antilichamen.

Hyperviscositeit in monoklonale gammopathie

Bij monoklonale gammopathie kan het bloed abnormaal dik worden. Plasmaferese helpt door de concentratie van abnormale eiwitten in het plasma te verlagen.

Myasthenia gravis

Myasthenia gravis is een auto-immuunziekte die spierzwakte veroorzaakt. Plasmaferese kan de symptomen verlichten door schadelijke auto-antilichamen uit het plasma te verwijderen.

Myeloma cast nefropathie

Bij myeloma cast nefropathie wordt het nierweefsel beschadigd door abnormale eiwitten. Plasmaferese kan helpen door deze eiwitten uit het plasma te verwijderen.

Neuromyelitis optica (NMO)

Neuromyelitis optica is een aandoening die het ruggenmerg en de ogen aantast. Plasmaferese kan helpen door de schadelijke auto-antilichamen uit het plasma te verwijderen.

Pemphigus vulgaris

Bij pemphigus vulgaris ontstaan blaren en zweren op huid en slijmvliezen. Plasmaferese kan de symptomen verlichten door schadelijke auto-antilichamen uit het plasma te verwijderen.

Polyarteritis nodosa

Polyarteritis nodosa is een ontsteking van de bloedvaten met variabele symptomen. Plasmaferese kan helpen bij het verminderen van ontstekingen en symptomen.

Purpura van Henoch-Schönlein

Bij purpura van Henoch-Schönlein kunnen ontstekingen van de bloedvaten optreden. Plasmaferese kan bijdragen aan het verlichten van symptomen door ontstekingsmediatoren uit het plasma te verwijderen.

Systemische lupus erythematosus (SLE)

Systemische lupus erythematosus is een ernstige auto-immuunziekte die meerdere organen kan aantasten. Plasmaferese kan helpen bij ernstige gevallen door schadelijke auto-antilichamen uit het plasma te verwijderen.

Trombotische trombocytopenische purpura (TTP)

Trombotische trombocytopenische purpura is een aandoening gekenmerkt door bloedplaatjesverlies en bloedstolsels. Plasmaferese kan helpen door de schadelijke stoffen uit het plasma te verwijderen.

Vergiftiging door paddenstoelen

Bij vergiftiging door paddenstoelen kan plasmaferese bijdragen aan het verwijderen van toxines uit het bloed.

Ziekte van Kahler (myeloom)

De ziekte van Kahler is een type kanker dat plasmacellen in het beenmerg aantast. Plasmaferese kan helpen bij het verminderen van symptomen door abnormale eiwitten uit het plasma te verwijderen.

Ziekte van Waldenström

De ziekte van Waldenström is een vorm van lymfeklierkanker. Plasmaferese kan helpen door het verminderen van het aantal abnormale eiwitten in het plasma.

Tijdens de medische procedure

Tijdens plasmaferese ligt of zit de patiënt comfortabel in een bed of ligstoel. De verpleegkundige of arts plaatst een naald in een ader van elke arm, bij voorkeur in de elleboogplooi en de voorarm. Als de aders te klein zijn, kan de naald ook in de schouder, de hals of de lies worden geplaatst. Meestal is verdoving niet nodig voor het plaatsen van de naald, maar bij plaatsing in de schouder, hals of lies kan een verdoving worden toegepast. Deze naald is verbonden met een katheter (dunne buis). Het bloed stroomt door een buisje naar een apparaat dat het plasma scheidt van de bloedcellen, ook wel een “celscheidingsapparaat” genoemd. Om te voorkomen dat het bloed stolt, worden ontstollingsmiddelen toegevoegd. Het gescheiden plasma wordt vervangen door vers plasma of een plasmavervangingsmiddel. Na de procedure krijgt de patiënt het bloed weer terug via een ander buisje, gemengd met vers plasma. Soms kan de patiënt het koud krijgen door de afkoeling van het bloed in het apparaat, maar sommige ziekenhuizen gebruiken apparaten die het bloed verwarmen om deze koude te vermijden. Het is belangrijk dat de patiënt tijdens de procedure de arm waarmee het bloed wordt afgenomen, niet beweegt. De andere arm kan normaal worden bewogen.

Tijdsduur van de behandeling

De duur van een plasmaferese-behandeling bedraagt meestal twee tot vier uur, afhankelijk van de grootte van het lichaam en de hoeveelheid plasma die moet worden verwijderd. In sommige gevallen zijn meerdere sessies per week nodig, soms gedurende twee of meer weken. Dit varieert per patiënt en wordt vooraf besproken met de arts. Tijdens één sessie wordt doorgaans ongeveer 2,5 liter plasma verwijderd.

Na de verwijdering en vervangingen van plasma

Na de plasmaferese wordt patiënten geadviseerd om niet direct alleen naar huis te gaan, omdat ze mogelijk vermoeid kunnen zijn en/of een lage bloeddruk (hypotensie) kunnen vertonen. Als de katheter in de lies is geplaatst, moet de patiënt vaak een of meerdere dagen in het ziekenhuis blijven. De patiënt moet enkele dagen na de procedure voorzichtig zijn met activiteiten die het risico op bloedingen verhogen, zoals contactsporten of een bezoek aan de tandarts, omdat de bloedstolling mogelijk niet optimaal is door het verwijderen van stollingsfactoren en soms bloedplaatjes.

Prognose

Patiënten met multiple sclerose ervaren vaak verbetering van hun symptomen na plasmaferese, hoewel het meestal niet de eerste behandelingsoptie is. Artsen zullen vaak beginnen met goedkopere behandelingen zoals corticosteroïden. Voor patiënten met het Guillain-Barré-syndroom of chronische inflammatoire demyeliniserende polyneuropathie kan plasmaferese bijdragen aan het herstel van spierkracht en de mogelijkheid om zonder hulp te lopen. Ook voor andere ziekten en syndromen kan plasmaferese leiden tot verlichting van symptomen.

Bijwerkingen en risico's van plasmaferese

Tijdens plasmaferese kan de bloeddruk lager zijn dan normaal, wat kan leiden tot zwakte, duizeligheid of misselijkheid. Het drinken van veel water in de dagen voorafgaand aan de behandeling kan helpen deze klachten te verminderen. Vermoeidheid is ook een mogelijke bijwerking, maar de meeste patiënten hervatten hun dagelijkse activiteiten snel. Er is een risico op bloedingen of allergische reacties. De kans op infecties kan ook toenemen door de procedure. Door het gebruik van ontstollingsmiddelen kunnen patiënten tintelingen ervaren in de vingers of rond de mond. In zeldzame gevallen kan een plasmaferese leiden tot de vorming van een bloedstolsel in het apparaat.