Plasmaferese: Verwijdering en vervanging van plasma in bloed

In het bloed bevinden zich bloedcellen en plasma. Plasma is het vloeibare deel van het bloed met een gele kleur. Het bevat afvalstoffen, eiwitten, mineralen, voedingsstoffen en water. Bij bepaalde ziekten of aandoeningen kan er een probleem zijn met het plasma in het bloed, wat kan leiden tot symptomen bij de patiënt. Plasmaferese is een medische procedure die wordt gebruikt om het bloed te zuiveren. Tijdens deze behandeling, die vergelijkbaar is met nierdialyse, vervangt de arts het plasma van de patiënt door plasma van een donor (donorplasma) of een plasmavervangingsmiddel. Deze pijnloze behandeling vindt doorgaans plaats in een ziekenhuis en kan de symptomen van de ziekte verlichten, hoewel de onderliggende aandoening niet volledig wordt genezen.

• Plasmaferese: Toepassingen in de geneeskunde
• Plasmaferese: Effect op het immuunsysteem
• Plasmaferese: De rol in acute en chronische aandoeningen
• Plasmaferese: Veiligheid en bijwerkingen
• Indicaties voor plasmaferese
• Multiple sclerose
• Acute gedissemineerde encefalomyelitis
• Auto-immuun hemolytische anemie
• Chronische inflammatoire demyeliniserende polyneuropathie (CIDP)
• Cryoglobulinemie
• De ziekte van Wilson
• Hemolytisch uremisch syndroom (HUS)
• Het Goodpasture-syndroom
• Het Guillain-Barré-syndroom
• Het Lambert-Eaton-syndroom
• Het Miller Fisher-syndroom
• Hyperviscositeit in monoklonale gammopathie
• Myasthenia gravis
• Myeloma cast nefropathie
• Neuromyelitis optica (NMO)
• Pemphigus vulgaris
• Polyarteritis nodosa
• Purpura van Henoch-Schönlein
• Systemische lupus erythematosus (SLE)
• Trombotische trombocytopenische purpura (TTP)
• Vergiftiging door paddenstoelen
• Ziekte van Kahler (myeloom)
• Ziekte van Waldenström
• Tijdens de medische procedure
• Tijdsduur van de behandeling
• Na de verwijdering en vervangingen van plasma
• Prognose
• Bijwerkingen en risico's van plasmaferese
• Praktische tips voor het leven met plasmaferese
• Begrijp het proces van plasmaferese
• Zorg voor voldoende hydratatie
• Herstel en rust na de procedure
• Monitor je symptomen en bijwerkingen
• Beheer de kosten en logistiek van plasmaferese
• Bespreek langetermijnzorg met je arts
• Misvattingen rond plasmaferese
• Plasmaferese is hetzelfde als dialyse
• Plasmaferese is gevaarlijk en heeft ernstige bijwerkingen
• Plasmaferese kan alleen helpen bij auto-immuunziekten
• De procedure duurt lang en is ongemakkelijk
• Plasmaferese kan het immuunsysteem volledig onderdrukken
• Plasmaferese is een eenmalige behandeling
• Plasmaferese heeft geen effect bij ernstige ziekten

Plasmaferese: Toepassingen in de geneeskunde

Plasmaferese wordt in de geneeskunde gebruikt voor diverse medische aandoeningen, waarvan sommige goed kunnen worden behandeld door het verwijderen van schadelijke stoffen of antilichamen uit het bloed. Naast de eerder genoemde aandoeningen, zijn er ook andere ziekten waarbij plasmaferese effectief kan zijn. Dit omvat zowel auto-immuunziekten als aandoeningen die betrekking hebben op het immuunsysteem, de nieren of het bloed.

Auto-immuunziekten en plasmaferese
Plasmaferese wordt vaak toegepast bij auto-immuunziekten waarbij het immuunsysteem het eigen lichaam aanvalt. Door het verwijderen van antilichamen die het lichaam schade toebrengen, kunnen symptomen worden verlicht en kan het ziekteproces worden gestopt of vertraagd.

Plasmaferese bij nierziekten
In sommige gevallen van nierziekten, zoals het hemolytisch-uremisch syndroom (HUS) of het Goodpasture-syndroom, kan plasmaferese helpen om toxische stoffen te verwijderen die de nieren kunnen beschadigen. Het vervangen van plasma vermindert de belasting voor de nieren en kan de functie ondersteunen.

Plasmaferese in oncologie
Plasmaferese wordt ook toegepast bij bepaalde vormen van kanker, zoals multiple myeloom of de ziekte van Waldenström. Deze aandoeningen leiden vaak tot verhoogde eiwitspiegels in het bloed, wat kan leiden tot ernstige complicaties. Plasmaferese helpt door deze eiwitten te verwijderen, waardoor het risico op verdere schade wordt verminderd.

Plasmaferese: Effect op het immuunsysteem

Plasmaferese heeft een belangrijke invloed op het immuunsysteem van de patiënt. Het proces verlaagt de concentraties van pathologische antilichamen, immuuncomplexen of andere moleculen die het immuunsysteem verstoren. Dit kan gunstig zijn voor patiënten met auto-immuunziekten of infecties die het immuunsysteem overactief maken.

Verminderen van antilichamen
Het verwijderen van schadelijke antilichamen uit het bloed kan de ontstekingsreacties verminderen die vaak het gevolg zijn van auto-immuunziekten. Dit draagt bij aan het verlichten van symptomen en het verbeteren van de algehele gezondheid van de patiënt.

Verandering van immuuncellen
Bij sommige aandoeningen kan plasmaferese ook helpen bij het veranderen van de activiteit van immuuncellen. Dit kan een gunstig effect hebben op de ontstekingsprocessen die ten grondslag liggen aan veel chronische aandoeningen.

Plasmaferese: De rol in acute en chronische aandoeningen

Plasmaferese wordt zowel bij acute als chronische aandoeningen toegepast. Het proces kan snel verlichting bieden bij acute aandoeningen, terwijl het bij chronische ziekten vaak deel uitmaakt van een langdurige behandelingsstrategie.

Plasmaferese bij acute ziektebeelden
In gevallen van acute ontsteking of auto-immuunreacties kan plasmaferese snel effect hebben. Het wordt vaak ingezet bij aandoeningen zoals het Guillain-Barré-syndroom of acute nierziekten. De snelle verwijdering van schadelijke stoffen uit het bloed kan de vooruitgang van de ziekte stoppen of vertragen.

Chronische aandoeningen en plasmaferese
Voor patiënten met chronische aandoeningen zoals multiple sclerose of chronische inflammatoire demyeliniserende polyneuropathie (CIDP), kan plasmaferese een hulpmiddel zijn om symptomen te beheersen en de progressie van de ziekte te vertragen.

Plasmaferese: Veiligheid en bijwerkingen

Hoewel plasmaferese over het algemeen als veilig wordt beschouwd, kunnen er bijwerkingen optreden. Het proces zelf is relatief mild, maar het kan leiden tot tijdelijke verstoringen van de elektrolytenbalans, lage bloeddruk of infectie.

Electrolytenbalans en plasmaferese
Tijdens plasmaferese kunnen de concentraties van bepaalde elektrolyten, zoals calcium en kalium, worden verstoord. Dit kan leiden tot symptomen zoals spierkrampen, duizeligheid of hartproblemen. Patiënten worden nauwlettend gemonitord om dergelijke complicaties te voorkomen.

Infectie en complicaties
In zeldzame gevallen kan een infectie optreden door de inbreng van de naald of het gebruik van het bloedfiltratiesysteem. Hoewel het risico laag is, moeten patiënten op de hoogte worden gesteld van mogelijke tekenen van infectie, zoals koorts of roodheid op de injectieplaats.

Indicaties voor plasmaferese

Plasmaferese wordt toegepast bij verschillende aandoeningen waarbij het plasma een rol speelt bij de symptomen. Enkele belangrijke indicaties zijn:

Multiple sclerose

Plasmaferese wordt vaak ingezet bij patiënten met een bepaalde vorm van multiple sclerose, een chronische auto-immuunaandoening die het centrale zenuwstelsel aantast. Bij deze ziekte kunnen eiwitten in het plasma het eigen lichaam aanvallen, wat leidt tot ernstige aanvallen. Het verwijderen van deze eiwitten door plasmaferese kan helpen de aanvallen onder controle te houden en de symptomen te verlichten.

Acute gedissemineerde encefalomyelitis

Deze ernstige ontsteking van de hersenen en het ruggenmerg kan baat hebben bij plasmaferese om ontstekingen en schade te verminderen.

Auto-immuun hemolytische anemie

Bij auto-immuun hemolytische anemie breken de rode bloedcellen te vroeg af. Plasmaferese kan helpen door de schadelijke auto-antilichamen uit het plasma te verwijderen.

Chronische inflammatoire demyeliniserende polyneuropathie (CIDP)

CIDP is een aandoening waarbij de zenuwen in het lichaam worden aangetast door ontstekingen en demyelinisatie. Chronische inflammatoire demyeliniserende polyneuropathie kan verbeteren door plasmaferese, die helpt bij het verminderen van ontstekingen en het herstellen van zenuwfunctie.

Cryoglobulinemie

Bij cryoglobulinemie kunnen symptomen optreden aan de huid, nieren en zenuwen. Plasmaferese kan helpen door de cryoglobulinen, de abnormale eiwitten die deze symptomen veroorzaken, uit het bloed te verwijderen.

De ziekte van Wilson

De ziekte van Wilson is een zeldzame aandoening waarbij koper zich ophoopt in de lever en hersenen. Plasmaferese kan helpen door het koper uit het plasma te verwijderen en zo de symptomen te verlichten.

Hemolytisch uremisch syndroom (HUS)

Hemolytisch uremisch syndroom (HUS) kan geassocieerd worden met nierfalen en bloedarmoede. Plasmaferese kan helpen bij het verwijderen van toxines die bijdragen aan deze aandoening.

Het Goodpasture-syndroom

Bij het Goodpasture-syndroom veroorzaken auto-antilichamen schade aan de nieren en longen. Plasmaferese kan deze antilichamen uit het bloed verwijderen en zo de schade beperken.

Het Guillain-Barré-syndroom

Het Guillain-Barré-syndroom is een neurologische aandoening die zenuwschade en spierzwakte veroorzaakt. Plasmaferese kan helpen de auto-immuunreactie te verminderen en de symptomen te verbeteren.

Het Lambert-Eaton-syndroom

Bij het Lambert-Eaton-syndroom veroorzaken auto-antilichamen problemen met de zenuw-spieroverdracht. Plasmaferese kan de symptomen verminderen door deze antilichamen uit het plasma te verwijderen.

Het Miller Fisher-syndroom

Het Miller Fisher-syndroom is een zeldzame variant van Guillain-Barré met specifieke neurologische symptomen. Plasmaferese kan helpen de symptomen te verlichten door het verwijderen van schadelijke auto-antilichamen.

Hyperviscositeit in monoklonale gammopathie

Bij monoklonale gammopathie kan het bloed abnormaal dik worden. Plasmaferese helpt door de concentratie van abnormale eiwitten in het plasma te verlagen.

Myasthenia gravis

Myasthenia gravis is een auto-immuunziekte die spierzwakte veroorzaakt. Plasmaferese kan de symptomen verlichten door schadelijke auto-antilichamen uit het plasma te verwijderen.

Myeloma cast nefropathie

Bij myeloma cast nefropathie wordt het nierweefsel beschadigd door abnormale eiwitten. Plasmaferese kan helpen door deze eiwitten uit het plasma te verwijderen.

Neuromyelitis optica (NMO)

Neuromyelitis optica is een aandoening die het ruggenmerg en de ogen aantast. Plasmaferese kan helpen door de schadelijke auto-antilichamen uit het plasma te verwijderen.

Pemphigus vulgaris

Bij pemphigus vulgaris ontstaan blaren en zweren op huid en slijmvliezen. Plasmaferese kan de symptomen verlichten door schadelijke auto-antilichamen uit het plasma te verwijderen.

Polyarteritis nodosa

Polyarteritis nodosa is een ontsteking van de bloedvaten met variabele symptomen. Plasmaferese kan helpen bij het verminderen van ontstekingen en symptomen.

Purpura van Henoch-Schönlein

Bij purpura van Henoch-Schönlein kunnen ontstekingen van de bloedvaten optreden. Plasmaferese kan bijdragen aan het verlichten van symptomen door ontstekingsmediatoren uit het plasma te verwijderen.

Systemische lupus erythematosus (SLE)

Systemische lupus erythematosus is een ernstige auto-immuunziekte die meerdere organen kan aantasten. Plasmaferese kan helpen bij ernstige gevallen door schadelijke auto-antilichamen uit het plasma te verwijderen.

Trombotische trombocytopenische purpura (TTP)

Trombotische trombocytopenische purpura is een aandoening gekenmerkt door bloedplaatjesverlies en bloedstolsels. Plasmaferese kan helpen door de schadelijke stoffen uit het plasma te verwijderen.

Vergiftiging door paddenstoelen

Bij vergiftiging door paddenstoelen kan plasmaferese bijdragen aan het verwijderen van toxines uit het bloed.

Ziekte van Kahler (myeloom)

De ziekte van Kahler is een type kanker dat plasmacellen in het beenmerg aantast. Plasmaferese kan helpen bij het verminderen van symptomen door abnormale eiwitten uit het plasma te verwijderen.

Ziekte van Waldenström

De ziekte van Waldenström is een vorm van lymfeklierkanker. Plasmaferese kan helpen door het verminderen van het aantal abnormale eiwitten in het plasma.

Tijdens de medische procedure

Tijdens plasmaferese ligt of zit de patiënt comfortabel in een bed of ligstoel. De verpleegkundige of arts plaatst een naald in een ader van elke arm, bij voorkeur in de elleboogplooi en de voorarm. Als de aders te klein zijn, kan de naald ook in de schouder, de hals of de lies worden geplaatst. Meestal is verdoving niet nodig voor het plaatsen van de naald, maar bij plaatsing in de schouder, hals of lies kan een verdoving worden toegepast. Deze naald is verbonden met een katheter (dunne buis). Het bloed stroomt door een buisje naar een apparaat dat het plasma scheidt van de bloedcellen, ook wel een “celscheidingsapparaat” genoemd. Om te voorkomen dat het bloed stolt, worden ontstollingsmiddelen toegevoegd. Het gescheiden plasma wordt vervangen door vers plasma of een plasmavervangingsmiddel. Na de procedure krijgt de patiënt het bloed weer terug via een ander buisje, gemengd met vers plasma. Soms kan de patiënt het koud krijgen door de afkoeling van het bloed in het apparaat, maar sommige ziekenhuizen gebruiken apparaten die het bloed verwarmen om deze koude te vermijden. Het is belangrijk dat de patiënt tijdens de procedure de arm waarmee het bloed wordt afgenomen, niet beweegt. De andere arm kan normaal worden bewogen.

Tijdsduur van de behandeling

De duur van een plasmaferese-behandeling bedraagt meestal twee tot vier uur, afhankelijk van de grootte van het lichaam en de hoeveelheid plasma die moet worden verwijderd. In sommige gevallen zijn meerdere sessies per week nodig, soms gedurende twee of meer weken. Dit varieert per patiënt en wordt vooraf besproken met de arts. Tijdens één sessie wordt doorgaans ongeveer 2,5 liter plasma verwijderd.

Na de verwijdering en vervangingen van plasma

Na de plasmaferese wordt patiënten geadviseerd om niet direct alleen naar huis te gaan, omdat ze mogelijk vermoeid kunnen zijn en/of een lage bloeddruk (hypotensie) kunnen vertonen. Als de katheter in de lies is geplaatst, moet de patiënt vaak een of meerdere dagen in het ziekenhuis blijven. De patiënt moet enkele dagen na de procedure voorzichtig zijn met activiteiten die het risico op bloedingen verhogen, zoals contactsporten of een bezoek aan de tandarts, omdat de bloedstolling mogelijk niet optimaal is door het verwijderen van stollingsfactoren en soms bloedplaatjes.

Prognose

Patiënten met multiple sclerose ervaren vaak verbetering van hun symptomen na plasmaferese, hoewel het meestal niet de eerste behandelingsoptie is. Artsen zullen vaak beginnen met goedkopere behandelingen zoals corticosteroïden. Voor patiënten met het Guillain-Barré-syndroom of chronische inflammatoire demyeliniserende polyneuropathie kan plasmaferese bijdragen aan het herstel van spierkracht en de mogelijkheid om zonder hulp te lopen. Ook voor andere ziekten en syndromen kan plasmaferese leiden tot verlichting van symptomen.

Bijwerkingen en risico's van plasmaferese

Tijdens plasmaferese kan de bloeddruk lager zijn dan normaal, wat kan leiden tot zwakte, duizeligheid of misselijkheid. Het drinken van veel water in de dagen voorafgaand aan de behandeling kan helpen deze klachten te verminderen. Vermoeidheid is ook een mogelijke bijwerking, maar de meeste patiënten hervatten hun dagelijkse activiteiten snel. Er is een risico op bloedingen of allergische reacties. De kans op infecties kan ook toenemen door de procedure. Door het gebruik van ontstollingsmiddelen kunnen patiënten tintelingen ervaren in de vingers of rond de mond. In zeldzame gevallen kan een plasmaferese leiden tot de vorming van een bloedstolsel in het apparaat.

Praktische tips voor het leven met plasmaferese

Begrijp het proces van plasmaferese

Plasmaferese is een medische procedure waarbij plasma uit je bloed wordt verwijderd en vervangen door een ander vloeistofcomponent, zoals albumine of een donorplasma. Dit wordt vaak gedaan om bepaalde auto-immuunziekten of aandoeningen zoals myasthenia gravis, Guillain-Barré syndroom, of lupus te behandelen. Het is belangrijk om het doel van de behandeling en het proces goed te begrijpen, zodat je je voorbereid voelt en weet wat je kunt verwachten. Bespreek met je arts of verpleegkundige de specifieke details van de procedure voor jouw situatie.

Zorg voor voldoende hydratatie

Na plasmaferese kan je lichaam meer vocht nodig hebben om het evenwicht van elektrolyten en bloedvolume te herstellen. Het is essentieel om goed gehydrateerd te blijven voor en na de procedure. Drink voldoende water om uitdroging te voorkomen, vooral als je een grote hoeveelheid plasma hebt verloren. Je arts kan je specifieke aanwijzingen geven over de hoeveelheid vocht die je moet innemen. Dit helpt om complicaties te voorkomen en bevordert een sneller herstel.

Herstel en rust na de procedure

Na plasmaferese kan je je moe of zwak voelen. Het is belangrijk om je lichaam de tijd te geven om te herstellen. Rust is essentieel, vooral de eerste dagen na de behandeling. Je kunt ook last hebben van hoofdpijn, duizeligheid of misselijkheid, wat normaal is bij deze procedure. Zorg ervoor dat je voldoende slaapt en je activiteiten aanpast aan je energieniveau. Overleg met je arts of fysiotherapeut over wanneer je weer kunt beginnen met je normale activiteiten en welke activiteiten geschikt zijn voor je herstel.

Monitor je symptomen en bijwerkingen

Plasmaferese kan soms bijwerkingen veroorzaken, zoals een lage bloeddruk, infecties of allergische reacties. Het is belangrijk om alert te zijn op symptomen zoals vermoeidheid, blauwe plekken, of pijn op de plaats waar de naald is ingebracht. Als je ernstige symptomen ervaart, zoals koorts of ademhalingsmoeilijkheden, neem dan onmiddellijk contact op met je arts. Regelmatige controles en follow-upafspraken helpen ervoor te zorgen dat je herstel goed verloopt.

Beheer de kosten en logistiek van plasmaferese

Plasmaferese kan intensief zijn en meerdere sessies vereisen. Het kan ook een aanzienlijke invloed hebben op je dagelijkse leven, vooral als het nodig is om je behandelingen in een ziekenhuis of kliniek te ondergaan. Het is verstandig om van tevoren te plannen hoe je naar je afspraken zult gaan, of je een begeleider nodig hebt, en hoe je je dagelijkse verplichtingen kunt beheren. Overleg met je zorgverzekering over de kosten van plasmaferese en wat vergoed wordt. Dit helpt je om verrassingen te voorkomen en een praktisch plan te maken.

Bespreek langetermijnzorg met je arts

Sommige patiënten hebben langdurige plasmaferese nodig om hun aandoening te beheersen. Het is belangrijk om te begrijpen hoe vaak je de procedure moet ondergaan en wat de langetermijneffecten kunnen zijn. Bespreek met je arts de mogelijkheden voor aanvullende behandelingen, zoals medicatie of fysiotherapie, om je symptomen te beheersen en je algehele gezondheid te verbeteren. Ook kan het nuttig zijn om samen te werken met een diëtist of andere zorgprofessionals om een strategie te ontwikkelen voor gezonde voeding en andere zorgbehoeften.

Misvattingen rond plasmaferese

Plasmaferese is een medische behandeling die vaak wordt toegepast bij verschillende aandoeningen, maar er bestaan veel misvattingen over de procedure en het effect ervan.

Plasmaferese is hetzelfde als dialyse

Hoewel plasmaferese en dialyse beide betrokken zijn bij het verwijderen van ongewenste stoffen uit het bloed, zijn ze verschillende procedures. Plasmaferese richt zich specifiek op het verwijderen van plasma en bijbehorende stoffen, zoals antilichamen, terwijl dialyse het bloed filtert om afvalstoffen en overtollig vocht te verwijderen.

Plasmaferese is gevaarlijk en heeft ernstige bijwerkingen

Plasmaferese wordt meestal goed verdragen, maar zoals bij elke medische procedure kunnen er bijwerkingen optreden. De meeste mensen ervaren slechts milde symptomen zoals lage bloeddruk of misselijkheid. Ernstige bijwerkingen zijn zeldzaam, vooral wanneer de procedure wordt uitgevoerd door goed opgeleide zorgprofessionals.

Plasmaferese kan alleen helpen bij auto-immuunziekten

Plasmaferese wordt vaak gebruikt bij auto-immuunziekten, maar het heeft ook toepassingen bij andere aandoeningen, zoals bloedaandoeninnen, nierziekten en bepaalde neurologische aandoeningen. De behandeling kan helpen bij het verwijderen van schadelijke stoffen uit het bloed, ongeacht de onderliggende ziekte.

De procedure duurt lang en is ongemakkelijk

Hoewel plasmaferese enige tijd kan duren (meestal 1 tot 2 uur), is de procedure over het algemeen niet pijnlijk of ongemakkelijk. Patiënten kunnen ontspannen tijdens de behandeling en worden zorgvuldig gemonitord om ervoor te zorgen dat ze zich goed voelen.

Plasmaferese kan het immuunsysteem volledig onderdrukken

Plasmaferese verwijdert antilichamen en andere stoffen uit het plasma, maar het onderdrukt niet volledig het immuunsysteem. Het doel is om alleen de schadelijke stoffen te verwijderen, terwijl het immuunsysteem in staat blijft om normale functies uit te voeren.

Plasmaferese is een eenmalige behandeling

Plasmaferese wordt meestal niet als een eenmalige behandeling gebruikt. Afhankelijk van de aandoening kan het nodig zijn om de procedure meerdere keren te ondergaan om optimale resultaten te bereiken. De frequentie en het aantal behandelingen worden bepaald door de medische situatie van de patiënt.

Plasmaferese heeft geen effect bij ernstige ziekten

Plasmaferese kan een significante rol spelen bij het verbeteren van de toestand van patiënten met ernstige ziekten, zoals bepaalde vormen van kanker of mentale gezondheidstoornissen. Het kan symptomen verlichten, complicaties voorkomen en de kwaliteit van leven verbeteren, zelfs bij ernstige aandoeningen.