Plasmaferese: Verwijdering en vervanging van plasma in bloed

In het bloed bevinden zich bloedcellen en plasma. Plasma is het vloeibare deel van het bloed dat een gele kleur heeft. Dit bevat afvalstoffen, eiwitten, mineralen, voedingsstoffen en water. Bij sommige ziekten of syndromen is er een probleem met het plasma in het bloed waardoor de patiënt symptomen ervaart. Plasmaferese is een medische procedure waarbij de arts in staat is om het bloed te zuiveren. Tijdens deze behandeling, die vergelijkbaar is met een nierdialyse, vervangt de arts het plasma van de patiënt door plasma van een donor (donorplasma) of een plasmavervangingsmiddel. De niet pijnlijke behandeling vindt plaats in het ziekenhuis en vermindert de klachten van de ziekte, al verdwijnt de aandoening van de patiënt hierdoor niet.

• Indicatie plasmaferese
• Tijdens de medische procedure
• Tijdsduur behandeling
• Na de verwijdering en vervanging van plasma in het bloed
• Prognose
• Bijwerkingen en risico's plasma-uitwisseling

Indicatie plasmaferese

Een plasmaferese gebeurt voornamelijk bij patiënten met een bepaalde vorm van multiple sclerose, een chronische auto-immuunaandoening waarbij het centrale zenuwstelsel is aangetast. Plasma is nuttig bij deze ziekte om de plotselinge, ernstige aanvallen onder controle te houden. Het plasma in het bloed van deze patiënten bevat namelijk eiwitten die per toeval het eigen lichaam aanvallen. Wanneer de arts het plasma verwijdert bij de patiënt, verdwijnen deze eiwitten waardoor de symptomen van de patiënt verbeteren.

Ook bij volgende ziekten is plasmaferese nog inzetbaar:

• acute gedissemineerde encefalomyelitis
• auto-immune hemolytische anemie (voortijdige afbraak van rode bloedcellen)
• chronische inflammatoire demyeliniserende polyneuropathie
• cryoglobulinemie (symptomen aan huid, nieren en zenuwen)
• de ziekte van Wilson (koperstapeling in lever en hersenen)
• hemolytisch uremisch syndroom (uremie)
• het Goodpasture-syndroom (symptomen aan nieren en longen)
• het Guillain-Barré syndroom (zwakte en pijn door zenuwschade)
• het Lambert-Eaton-syndroom (auto-immuunaandoening)
• het Miller Fisher-syndroom (neurologische aandoening)
• hyperviscositeit in monoklonale gammopathie
• myasthenia gravis (spierzwakte aan gezicht = gezichtszwakte, de ledematen en de ogen)
• myeloma cast nefropathie
• neuromyelitis optica (NMO) (aantasting ruggenmerg en ogen)
• pemphigus vulgaris (zweren en blaren aan huid en slijmvliezen)
• polyarteritis nodosa (bloedvatziekte met variabele symptomen)
• purpura van Henoch-Schönlein (ontsteking van bloedvaten)
• systemische lupus erythematosus (ernstige vorm)
• trombotische trombocytopenische purpura
• vergiftiging door paddenstoelen
• ziekte van Kahler (kanker van plasmacellen met botpijn)
• ziekte van Waldenström (vorm van lymfeklierkanker)

Tijdens de medische procedure

De patiënt gaat op een bed liggen of zitten in een ligstoel. De verpleegkundige of arts plaatst een naald in een ader in elke arm, bij voorkeur één in de elleboogplooi en één in de voorarm. Zijn de aders in de arm te klein, dan plaatst de arts de naald in de schouder, de hals of de lies. Normaal gesproken is een verdoving niet nodig voor het plaatsen van de naald, maar wanneer dit in de schouder, de hals of de lies gebeurt, past de arts vaak wel een verdoving toe. Deze naald is bevestigd is aan een katheter (soort dunne buis). Het bloed loopt vervolgens door één van de buisjes en komt dan terecht in een toestel dat het plasma scheidt van de bloedcellen. Dit toestel is gekend als een “celscheidingsapparaat”. De verpleegkundige of arts voegt bij het bloed nog ontstollingsmiddelen toe zodat het bloed niet stolt in het apparaat. Vervolgens krijgt de patiënt via een ander buisje een mengsel van de bloedcellen terug, maar dan wel gemengd met vers plasma. Sommige patiënten krijgen het hierbij een beetje koud door de afkoeling van het bloed in het apparaat, maar in sommige ziekenhuizen wordt gewerkt met toestellen die het bloed weer verwarmen waardoor koude niet optreedt. Tijdens de procedure is het belangrijk dat de patiënt niet beweegt met de arm waarmee de arts het bloedcellen en plasma verwijdert. Het bewegen van de arm is meestal wel mogelijk met de arm waarmee de patiënt bloedcellen en plasma terugkrijgt.

Tijdsduur behandeling

De meeste behandelingen kennen en tijdsduur van twee tot vier uur, afhankelijk van de grootte van het lichaam en de hoeveelheid plasma die de arts moet verwijderen. Soms is het nodig om gedurende twee of meer weken telkens twee of drie behandelingen per week te krijgen. Dit is echter verschillend per patiënt en bespreekt de arts op voorhand met de patiënt. De behandeling duurt zo lang omdat de arts ongeveer 2,5 liter plasma verwijdert tijdens één sessie.

Na de verwijdering en vervanging van plasma in het bloed

De patiënt krijgt het advies om niet alleen naar huis te gaan na de plasma-uitwisseling, omdat de patiënt mogelijk vermoeid is en/of een lage bloeddruk (hypotensie) vertoont. Wanneer de arts de katheter in de lies geplaatst heeft, moet de patiënt wel één of meerdere dagen in het ziekenhuis blijven. Verder moet de patiënt tot enkele dagen na de procedure oppassen met activiteiten die een verhoogd risico op bloedingen met zich meebrengen, zoals contactsporten, een tandartsbezoek, … De bloedstolling van de patiënt werkt namelijk niet optimaal omdat ook de stollingsfactoren en soms ook de bloedplaatjes verwijderd zijn.

Prognose

Patiënten met multiple sclerose zien meestal na de behandeling een verbetering van de symptomen. Meestal is plasmaferese echter niet de eerste behandelingsmogelijkheid en zet de arts minder dure behandelingen in, zoals corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers). Patiënten met het syndroom van Guillain-Barré of met chronische inflammatoire demyeliniserende polyneuropathie hebben meer kans voor het herwinnen van spierkracht. Lopen zonder hulp(middel) is dan weer mogelijk. Ook bij de andere ziekten en syndromen treedt veelal een verlichting van de symptomen op na de plasma-uitwisseling.

Bijwerkingen en risico's plasma-uitwisseling

De bloeddruk is doorgaans lager dan gebruikelijk tijdens de plasma-uitwisseling. Dit resulteert in zwakte, duizeligheid of misselijkheid. Veel water drinken in de dagen voor de behandeling voorkomt deze klachten. Ook vermoeidheid is een mogelijke bijwerking van plasmaferese, maar de meeste patiënten hervatten de dagelijkse activiteiten meteen na de behandeling. Bij de plasma-uitwisseling ontstaan daarnaast mogelijk bloedingen of allergische reactie. De kans op het krijgen van een infectie is eveneens hoger bij een uitwisseling van plasma. Door het gebruikte ontstollingsmiddel krijgt de patiënt mogelijk te maken met tintelingen in de vingers of rond de mond. Tot slot leidt een plasmaferese in zeldzame gevallen tot een bloedstolsel die zich in het toestel vormt.