Uhthoff-fenomeen: Ergere oogproblemen bij multiple sclerose

Het Uhthoff-fenomeen (Uhthoff-syndroom) is een symptoom van multiple sclerose (MS), gekenmerkt door tijdelijke oogproblemen. Wazig gezichtsvermogen, blinde vlekken in het gezichtsveld en dubbelzien ontstaan na een toename van de lichaamstemperatuur, meestal geassocieerd met oververhitting of lichaamsbeweging. Het fenomeen werd voor het eerst beschreven in de literatuur in 1890 door de Duitse professor Wilhelm Uhthoff, een grondlegger van de neuro-oftalmologie.

• Wat is multiple sclerose?
• Terminologie van Uhthoff-fenomeen
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken: Probleem met zenuwimpulsen
• Risicofactoren: Stijging van lichaamstemperatuur
• Risicogroepen
• Symptomen: Tijdelijke en omkeerbare oogproblemen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoek van Uhthoff-fenomeen
• Behandeling van oververhitting
• Tips om af te koelen bij oververhitting
• Prognose
• Impact van Uhthoff-fenomeen op het dagelijks leven
• Complicaties van het Uhthoff-fenomeen
• Verergering van symptomen bij oververhitting
• Impact op cognitieve functies
• Risico van overbelasting en stress
• Behandeling en management van complicaties
• Preventieve maatregelen voor MS-patiënten
• Praktische tips voor het leven met / omgaan met Uhthoff-fenomeen
• Vermijd oververhitting en blijf koel
• Kleed je in lichte, ademende kleding
• Blijf gehydrateerd
• Beperk inspanning en vermijd hittebronnen
• Volg een regelmatig controleplan bij je arts
• Beheer stress en blijf mentaal gezond
• Misvattingen rond Uhthoff-fenomeen
• Het Uhthoff-fenomeen is altijd een symptoom van multiple sclerose
• Het Uhthoff-fenomeen treedt altijd op na intensieve fysieke activiteit
• Het Uhthoff-fenomeen heeft altijd invloed op het gezichtsvermogen
• Het Uhthoff-fenomeen is een permanente aandoening
• Alleen mensen met een hoge temperatuur ervaren het Uhthoff-fenomeen
• Het Uhthoff-fenomeen komt alleen voor bij mensen met een vergevorderde ziekte
• Het Uhthoff-fenomeen is gemakkelijk te behandelen

Wat is multiple sclerose?

Multiple sclerose (MS) is een chronische auto-immuunziekte die de beschermende bedekking van de zenuwen aantast, bekend als de myelineschede. De myelineschede geleidt elektrische signalen en beschermt de zenuwen. Door MS ontstaan littekens op de myelineschede, waardoor zenuwvezels beschadigd raken en enkele noodzakelijke lichaamsfuncties zijn aangetast.

Bekende symptomen van MS zijn:

• gevoelloosheid en tintelingen
• mentale veranderingen
• spierzwakte
• veranderingen in het gezichtsvermogen (optische neuritis, een aandoening waarbij de oogzenuw, verantwoordelijk voor het doorgeven van informatie van het oog naar de hersenen, beschadigd is)
• wijzigingen in het coördinatie- en evenwichtsvermogen

Terminologie van Uhthoff-fenomeen

Bij het Uhthoff-fenomeen verergeren de ooggerelateerde symptomen van multiple sclerose door een stijgende lichaamstemperatuur. Oververhitting zorgt niet alleen voor oogklachten bij MS-patiënten, maar leidt ook tot andere symptomen of een heropleving van bestaande symptomen, zoals zwakke benen, evenwichts- en coördinatieproblemen (ataxie), vermoeidheid, pijn, concentratieproblemen, urineproblemen en andere fysieke en cognitieve stoornissen. Dit staat bekend als ‘hitte-intolerantie’ of ‘warmtegevoeligheid’. De meeste bronnen associëren het Uhthoff-fenomeen louter met visuele symptomen, terwijl andere bronnen de beschrijving uitbreiden met extra tijdelijke stoornissen in lichaamsfuncties veroorzaakt door schade aan het centrale zenuwstelsel.

Epidemiologie

Het Uhthoff-fenomeen verwijst naar de tijdelijke verergering van neurologische symptomen bij patiënten met multiple sclerose (MS) door verhoogde lichaamstemperaturen. Het fenomeen is goed gedocumenteerd in de literatuur, hoewel het precieze voorkomen varieert afhankelijk van de onderzoekspopulatie en de gebruikte diagnostische criteria.

Prevalentie van het Uhthoff-fenomeen
In klinische studies wordt het Uhthoff-fenomeen gerapporteerd bij een aanzienlijke proportie van MS-patiënten. Geschat wordt dat tussen de 40% en 60% van de patiënten met MS symptomen ervaren die verergeren door verhoogde temperaturen. De prevalentie kan variëren op basis van de ernst van de ziekte, het type multiple sclerose en andere klinische kenmerken.

Beïnvloedende factoren
Factoren zoals leeftijd, geslacht en het type MS (relapsing-remitting MS versus progressieve vormen) kunnen een rol spelen in de frequentie van het Uhthoff-fenomeen. Jongere patiënten, evenals vrouwen, lijken vaker getroffen te worden door deze symptomen. Daarnaast kan de algehele mate van ziekteprogressie een invloed hebben op de frequentie en intensiteit van de verergering van symptomen bij blootstelling aan hogere temperaturen.

Mechanisme

Het Uhthoff-fenomeen wordt verklaard door een tijdelijke disfunctie in de zenuwgeleiding als gevolg van verhoogde lichaamstemperatuur. Dit fenomeen is een belangrijke manifestatie van de onderliggende pathofysiologie van multiple sclerose (MS), waarbij demyelinisatie van de zenuwvezels een centrale rol speelt.

Demyelinisatie en verhoogde temperatuur
Bij MS worden de myelineschede van de zenuwvezels beschadigd, wat resulteert in verminderde snelheid en efficiëntie van zenuwgeleiding. Verhoogde temperatuur kan deze demyelinisatie verergeren door de elektrische eigenschappen van de zenuwen verder te verstoren. Hierdoor kunnen patiënten tijdelijke symptomen ervaren, zoals visuele problemen, spierzwakte of sensorische stoornissen.

Fysiologische effecten van verhoogde temperatuur
Een verhoogde lichaamstemperatuur kan de snelheid van de actiepotentialen die langs de zenuwen reizen verminderen, wat de effectiviteit van zenuwgeleiding vermindert. Dit effect is vooral merkbaar bij demyelinisatie, omdat het verlies van myeline de thermische stabiliteit van de zenuwvezels verstoort, wat leidt tot een tijdelijke verergering van symptomen.

Oorzaken: Probleem met zenuwimpulsen

Naarmate de temperatuur van een patiënt stijgt, zelfs met minder dan één graad, vermindert het vermogen om zenuwimpulsen langs beschadigde zenuwen te geleiden. Hierdoor worden signalen langzamer of helemaal niet naar de hersenen gestuurd. De exacte oorzaak van het Uhthoff-fenomeen is onbekend.

Risicofactoren: Stijging van lichaamstemperatuur

Een stijging van de lichaamstemperatuur (door lichaamsbeweging, een warm bad, de zon, koorts, stress, sterke emotionele reacties, het gebruik van een haardroger, hormonale veranderingen bij vrouwen, opvliegers tijdens de menopauze of andere oorzaken) zijn uitlokkende factoren die bij patiënten met een demyeliniserende aandoening het fenomeen veroorzaken. Verder is dit fenomeen geassocieerd met patiënten die in het verleden optische neuritis hebben gehad of nog steeds kampen met optische neuritis.

Risicogroepen

Bepaalde groepen patiënten hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van het Uhthoff-fenomeen, zowel op basis van hun specifieke ziekteprofiel als omgevingsfactoren.

Patiënten met een ernstige vorm van MS
Patiënten met een meer ernstige of progressieve vorm van MS vertonen vaker langdurige en uitgesproken symptomen bij verhoogde lichaamstemperatuur. Het risico is hoger bij patiënten die een uitgebreide demyelinisatie hebben, vooral in de gebieden van de hersenen die verantwoordelijk zijn voor motorische en sensorische functies.

Patiënten die vaak worden blootgesteld aan hoge temperaturen
Patiënten die werkzaam zijn in warme omgevingen, of die regelmatig aan hoge temperaturen worden blootgesteld, zoals tijdens fysieke inspanning of bij koorts, kunnen vaker last hebben van het Uhthoff-fenomeen. Het is van cruciaal belang om risicobeheersingsstrategieën te implementeren voor deze groep patiënten.

Symptomen: Tijdelijke en omkeerbare oogproblemen

De ooggerelateerde symptomen bij het Uhthoff-fenomeen komen niet bij elke patiënt met multiple sclerose voor, maar slechts bij ongeveer 4% van de aangetaste patiënten. Wanneer patiënten met multiple sclerose zware lichamelijke inspanning verrichten, uitgeput raken of blootgesteld worden aan oververhitting, dan treedt er een duidelijke achteruitgang van de gezichtsscherpte op. De patiënten ervaren een wazig gezichtsvermogen, blinde vlekken in het gezichtsveld (scotomen), pijn bij het maken van oogbewegingen, lichtflitsen (fotopsie) en dubbelzien (diplopie). Soms treedt zelfs een tijdelijk verlies van het gezichtsvermogen op.

Alarmsymptomen

Het Uhthoff-fenomeen kan leiden tot een tijdelijke verergering van neurologische symptomen die bij sommige patiënten ernstige gevolgen kunnen hebben. Het herkennen van alarmsymptomen is essentieel voor een adequaat beheer van de aandoening.

Visuele symptomen
Visuele verstoringen, zoals wazig zicht, dubbelzien of verlies van gezichtsveld, zijn veelvoorkomende symptomen van het Uhthoff-fenomeen. Deze symptomen kunnen snel verergeren met blootstelling aan hitte, en de patiënt kan tijdelijk verlies van visuele functie ervaren.

Motorische symptomen
Spierzwakte, spasticiteit en verlies van coördinatie kunnen ook optreden bij patiënten met het Uhthoff-fenomeen. Deze motorische symptomen zijn vaak tijdelijk, maar kunnen belemmerend zijn voor het dagelijks functioneren van de patiënt.

Diagnose en onderzoek van Uhthoff-fenomeen

Bij de diagnose van het Uhthoff-fenomeen wordt vaak gebruik gemaakt van een combinatie van anamnese, lichamelijk onderzoek en aanvullende tests. Artsen zullen vragen stellen over de symptomen en situaties waarin deze optreden, om een verband te leggen met temperatuurstijging. Visuele functies worden onderzocht door middel van oogonderzoeken, en soms worden provocatietests uitgevoerd waarbij de lichaamstemperatuur op gecontroleerde wijze wordt verhoogd om de symptomen te reproduceren.

Behandeling van oververhitting

De behandeling om oververhitting te voorkomen varieert van patiënt tot patiënt. Zodra de patiënt zijn grenzen kent, is het mogelijk om hiermee rekening te houden en activiteiten te plannen. Het beoefenen van sportactiviteiten of andere fysieke activiteiten is nog steeds mogelijk, maar de patiënt doet dit het best op een koeler moment van de dag, bijvoorbeeld in de ochtend. Hierdoor is de kans kleiner dat de patiënt oververhit raakt. Ook is het belangrijk om tijdig te stoppen en een pauze te nemen bij fysieke activiteiten.

Tips om af te koelen bij oververhitting

Enkele manieren om oververhitting zelf te behandelen zijn:

• een breedgerande hoed dragen om de ogen te beschermen
• een koelvest of andere koelingsmaterialen gebruiken
• een koud bad of een koude douche nemen
• hete omgevingen vermijden, zoals warme huizen, winkels, sauna's en bubbelbaden
• koude vloeistoffen drinken
• lichtgekleurde, loszittende kleding dragen in de zomer
• met een ventilator of airconditioner afkoelen
• op ijsblokjes of ijslolly’s zuigen
• schaduw opzoeken indien mogelijk

Prognose

De prognose van het Uhthoff-fenomeen is over het algemeen goed, aangezien het fenomeen zelf tijdelijk is en de symptomen vaak verdwijnen zodra de lichaamstemperatuur weer normaal wordt. Echter, bij ernstige gevallen kan de langdurige blootstelling aan hoge temperaturen leiden tot verergering van de onderliggende MS-symptomen.

Effect op ziekteprogressie
Hoewel het Uhthoff-fenomeen de symptomen van MS tijdelijk verergert, heeft het doorgaans geen langdurig effect op de algehele ziekteprogressie. Patiënten die regelmatig het fenomeen ervaren, kunnen echter een verslechtering van hun levenskwaliteit ervaren, zelfs als de symptomen tijdelijk zijn.

Beheersing van symptomen
Symptomen van het Uhthoff-fenomeen kunnen meestal worden beheerd door het vermijden van overmatige blootstelling aan hitte, bijvoorbeeld door het dragen van koele kleding, het vermijden van overmatige fysieke activiteit in warme omgevingen of het gebruik van airconditioning.

Impact van Uhthoff-fenomeen op het dagelijks leven

Het Uhthoff-fenomeen kan een aanzienlijke impact hebben op het dagelijks leven van MS-patiënten. De tijdelijke verergering van symptomen kan leiden tot verminderde mobiliteit, vermoeidheid en een afname van de kwaliteit van leven. Het is belangrijk dat patiënten strategieën ontwikkelen om met deze uitdagingen om te gaan, zoals het plannen van activiteiten tijdens koelere delen van de dag en het nemen van rustpauzes wanneer nodig.

Complicaties van het Uhthoff-fenomeen

Verergering van symptomen bij oververhitting

Het Uhthoff-fenomeen kan leiden tot een tijdelijke verergering van neurologische symptomen bij verhoogde lichaamstemperatuur. Dit kan variëren van een toename van vermoeidheid en spierzwakte tot een verslechtering van motorische functies en coördinatieproblemen. Deze symptomen kunnen de dagelijkse activiteiten van de patiënt beïnvloeden en tijdelijke beperkingen veroorzaken in hun functioneren.

Impact op cognitieve functies

Bij sommige patiënten kan het Uhthoff-fenomeen ook invloed hebben op cognitieve functies, zoals geheugen en concentratie. Verhoogde lichaamstemperatuur kan leiden tot tijdelijke cognitieve stoornissen, wat van invloed kan zijn op de werkcapaciteit en de kwaliteit van leven.

Risico van overbelasting en stress

Mensen die gevoelig zijn voor het Uhthoff-fenomeen kunnen overmatige fysieke activiteit of stress vermijden om exacerbaties te voorkomen. Dit kan leiden tot een verminderde fysieke fitheid en verhoogd risico op depressieve symptomen of angst door beperkingen in activiteit en sociale interactie.

Behandeling en management van complicaties

Om de complicaties van het Uhthoff-fenomeen te beheersen, moeten patiënten mogelijk strategieën toepassen zoals het vermijden van oververhitting door middel van koelingstechnieken, het dragen van ademende kleding en het plannen van activiteiten tijdens koelere momenten van de dag. In ernstige gevallen kan medicatie worden overwogen om symptomen te beheersen, en kan de betrokkenheid van een specialist in neurorevalidatie nodig zijn om de invloed op de dagelijkse activiteiten te minimaliseren.

Preventieve maatregelen voor MS-patiënten

Er zijn verschillende preventieve maatregelen die MS-patiënten kunnen nemen om het risico op het Uhthoff-fenomeen te verminderen:

• regelmatig pauzes nemen tijdens fysieke activiteiten
• zorgen voor een koele omgeving, vooral tijdens warme dagen
• adequate hydratatie om uitdroging te voorkomen
• draagbare ventilatoren of koelvesten gebruiken tijdens activiteiten
• lichte, ademende kleding dragen
• stressmanagement technieken toepassen om emotionele stress te verminderen

Praktische tips voor het leven met / omgaan met Uhthoff-fenomeen

Uhthoff-fenomeen is een tijdelijke verslechtering van neurologische symptomen, zoals wazig zicht of zwakte, die optreedt bij verhoogde lichaamstemperatuur. Het wordt vaak geassocieerd met multiple sclerose (MS) en wordt uitgelokt door bijvoorbeeld oververhitting door inspanning, warm weer of een warme douche. Het is belangrijk om te begrijpen hoe je deze episodes kunt voorkomen en het leven te vergemakkelijken.

Vermijd oververhitting en blijf koel

Aangezien oververhitting vaak een verergering van de symptomen veroorzaakt, is het essentieel om je lichaamstemperatuur onder controle te houden. Zorg ervoor dat je altijd in een koele omgeving verblijft, vooral in warme klimaten of tijdens de zomermaanden. Probeer fysieke inspanning te vermijden op warme dagen, en als het onvermijdelijk is, kun je koude kompressen op je nek of polsen leggen om je lichaamstemperatuur te verlagen.

Kleed je in lichte, ademende kleding

Het dragen van lichte, ademende kleding kan helpen om je lichaamstemperatuur te reguleren. Kies voor kleding gemaakt van natuurlijke stoffen, zoals katoen, die vocht van je huid kunnen absorberen en de luchtcirculatie bevorderen. Vermijd strakke kleding die kan bijdragen aan een verhoogde lichaamstemperatuur. Als je merkt dat je het warm krijgt, probeer dan je kleding uit te trekken of in een koele ruimte te blijven totdat je temperatuur weer normaliseert.

Blijf gehydrateerd

Voldoende hydratatie is belangrijk om je lichaamstemperatuur te reguleren. Drink regelmatig water, vooral als je in een warme omgeving bent of fysieke activiteit onderneemt. Je kunt ook vochtinbrengende dranken zoals elektrolytoplossingen overwegen om zowel je hydratatie als elektrolytenbalans te behouden. Let op tekenen van uitdroging, zoals een droge mond, duizeligheid of vermoeidheid, en drink onmiddellijk water om je lichaam gehydrateerd te houden.

Beperk inspanning en vermijd hittebronnen

Inspanning kan het Uhthoff-fenomeen verergeren door je lichaamstemperatuur te verhogen. Probeer fysieke activiteit te beperken, vooral wanneer het erg warm is of tijdens het sporten. Vermijd het nemen van warme douches of het gebruik van hittebronnen, zoals een sauna, die de temperatuur van je lichaam kunnen verhogen en symptomen kunnen uitlokken. Als je moet sporten, kies dan voor een koelere tijd van de dag, zoals de vroege ochtend of late avond, en neem regelmatig pauzes.

Volg een regelmatig controleplan bij je arts

Het is belangrijk om een controleplan met je arts te volgen om je symptomen in de gaten te houden en je behandelplan aan te passen indien nodig. Als je merkt dat je Uhthoff-fenomeen vaker optreedt of de symptomen verergeren, bespreek dit dan met je arts. Je arts kan aanvullende adviezen geven over medicatie of andere manieren om je symptomen te beheersen. Regelmatige beeldvormende onderzoeken kunnen ook helpen bij het monitoren van je algehele gezondheid en het controleren op andere neurologische problemen die mogelijk bijdragen aan de episodes.

Beheer stress en blijf mentaal gezond

Stress kan bijdragen aan het verergeren van symptomen van Uhthoff-fenomeen. Het is belangrijk om mentale rust te vinden en stress te beperken door ontspanningstechnieken zoals meditatie of diepe ademhalingsoefeningen. Het handhaven van een mentaal welzijn is cruciaal voor je algehele gezondheid. Overweeg het volgen van therapieën zoals psychotherapie of andere mentale gezondheidsprogramma's die je kunnen helpen omgaan met de uitdagingen van het leven met deze aandoening.

Misvattingen rond Uhthoff-fenomeen

Het Uhthoff-fenomeen is altijd een symptoom van multiple sclerose

Er heerst de misvatting dat het Uhthoff-fenomeen altijd voorkomt bij mensen met multiple sclerose (MS). Hoewel het inderdaad vaak wordt geassocieerd met MS, kan het fenomeen ook optreden bij andere neurologische aandoeningen, zoals hersenletsel of hartaandoeningen. Het is een tijdelijke verergering van neurologische symptomen, meestal veroorzaakt door oververhitting, en kan dus bij verschillende aandoeningen voorkomen.

Het Uhthoff-fenomeen treedt altijd op na intensieve fysieke activiteit

Veel mensen denken dat het Uhthoff-fenomeen alleen optreedt na zware lichamelijke inspanning, maar het kan ook optreden zonder directe fysieke belasting. De oorzaak van het fenomeen is gerelateerd aan een stijging van de lichaamstemperatuur, wat kan gebeuren door diverse factoren zoals warme omgevingen, stress of koorts. Zelfs lichte activiteiten of warmte kunnen voldoende zijn om symptomen te triggeren.

Het Uhthoff-fenomeen heeft altijd invloed op het gezichtsvermogen

Er is een misvatting dat het Uhthoff-fenomeen altijd het gezichtsvermogen aantast, maar dit is niet altijd het geval. Het fenomeen kan diverse neurologische symptomen veroorzaken, zoals verstoorde motorische functies, spraakproblemen of verhoogde vermoeidheid. Hoewel sommige mensen visuele stoornissen ervaren, zoals wazig zicht of dubbelzien, kunnen de symptomen variëren afhankelijk van de persoon en de onderliggende aandoening.

Het Uhthoff-fenomeen is een permanente aandoening

Er wordt vaak gedacht dat het Uhthoff-fenomeen een permanente schade aan het zenuwstelsel veroorzaakt, maar dit is niet juist. Het fenomeen is tijdelijk en de symptomen verdwijnen doorgaans zodra de lichaamstemperatuur weer daalt. Dit betekent dat er geen blijvende neurologische schade optreedt, hoewel herhaalde episodes mogelijk kunnen bijdragen aan de progressie van de onderliggende aandoening bij sommige mensen.

Alleen mensen met een hoge temperatuur ervaren het Uhthoff-fenomeen

Een andere misvatting is dat het Uhthoff-fenomeen alleen optreedt bij mensen die extreem hoge lichaamstemperaturen hebben. Hoewel een stijging van de lichaamstemperatuur een trigger kan zijn, kunnen zelfs milde verhogingen van de temperatuur, zoals bij een warme omgeving of lichte inspanning, al voldoende zijn om de symptomen van het fenomeen te veroorzaken. Het is niet nodig om een hoge koorts te hebben voor het optreden van dit fenomeen.

Het Uhthoff-fenomeen komt alleen voor bij mensen met een vergevorderde ziekte

Veel mensen geloven dat het Uhthoff-fenomeen alleen voorkomt bij mensen met een vergevorderde ziekte, maar het kan ook optreden in de vroege stadia van aandoeningen zoals diabetes mellitus of suikerziekte. Het is belangrijk te weten dat het fenomeen geen indicatie is van de ernst van de ziekte, maar eerder van de reactie van het lichaam op verhitte omgevingen of fysieke belasting.

Het Uhthoff-fenomeen is gemakkelijk te behandelen

Een andere misvatting is dat het Uhthoff-fenomeen eenvoudig te behandelen is door simpelweg de lichaamstemperatuur te verlagen. Hoewel het verminderen van de temperatuur een nuttige strategie is, zoals het vinden van een koele omgeving of het drinken van koud water, kunnen sommige mensen extra maatregelen nodig hebben, zoals medicatie of fysiotherapie, om de symptomen te verlichten. Het is belangrijk om onder begeleiding van een arts een passende behandeling te vinden.

Lees verder

• Multiple sclerose: Chronische auto-immuunaandoening
• Oogproblemen en behandeling bij multiple sclerose (MS)
• Plots blind aan één oog of beide ogen door aandoeningen
• Tijdelijk verlies van gezichtsvermogen (plots visusverlies)