Uhthoff-fenomeen: Ergere oogproblemen bij multiple sclerose

Het Uhthoff-fenomeen (Uhthoff-syndroom) is een symptoom van multiple sclerose (MS), gekenmerkt door tijdelijke oogproblemen. Wazig gezichtsvermogen, blinde vlekken in het gezichtsveld en dubbelzien ontstaan na een toename van de lichaamstemperatuur, meestal geassocieerd met oververhitting of lichaamsbeweging. Het fenomeen werd voor het eerst beschreven in de literatuur in 1890 door de Duitse professor Wilhelm Uhthoff, een grondlegger van de neuro-oftalmologie.

• Wat is multiple sclerose?
• Terminologie van Uhthoff-fenomeen
• Oorzaken: Probleem met zenuwimpulsen
• Risicofactoren: Stijging van lichaamstemperatuur
• Symptomen: Tijdelijke en omkeerbare oogproblemen
• Diagnose en onderzoek van Uhthoff-fenomeen
• Behandeling van oververhitting
• Tips om af te koelen bij oververhitting
• Prognose
• Impact van Uhthoff-fenomeen op het dagelijks leven
• Complicaties van het Uhthoff-fenomeen
• Verergering van symptomen bij oververhitting
• Impact op cognitieve functies
• Risico van overbelasting en stress
• Behandeling en management van complicaties
• Preventieve maatregelen voor MS-patiënten

Wat is multiple sclerose?

Multiple sclerose (MS) is een chronische auto-immuunziekte die de beschermende bedekking van de zenuwen aantast, bekend als de myelineschede. De myelineschede geleidt elektrische signalen en beschermt de zenuwen. Door MS ontstaan littekens op de myelineschede, waardoor zenuwvezels beschadigd raken en enkele noodzakelijke lichaamsfuncties zijn aangetast.

Bekende symptomen van MS zijn:

• gevoelloosheid en tintelingen
• mentale veranderingen
• spierzwakte
• veranderingen in het gezichtsvermogen (optische neuritis, een aandoening waarbij de oogzenuw, verantwoordelijk voor het doorgeven van informatie van het oog naar de hersenen, beschadigd is)
• wijzigingen in het coördinatie- en evenwichtsvermogen

Terminologie van Uhthoff-fenomeen

Bij het Uhthoff-fenomeen verergeren de ooggerelateerde symptomen van multiple sclerose door een stijgende lichaamstemperatuur. Oververhitting zorgt niet alleen voor oogklachten bij MS-patiënten, maar leidt ook tot andere symptomen of een heropleving van bestaande symptomen, zoals zwakke benen, evenwichts- en coördinatieproblemen (ataxie), vermoeidheid, pijn, concentratieproblemen, urineproblemen en andere fysieke en cognitieve stoornissen. Dit staat bekend als ‘hitte-intolerantie’ of ‘warmtegevoeligheid’. De meeste bronnen associëren het Uhthoff-fenomeen louter met visuele symptomen, terwijl andere bronnen de beschrijving uitbreiden met extra tijdelijke stoornissen in lichaamsfuncties veroorzaakt door schade aan het centrale zenuwstelsel.

Oorzaken: Probleem met zenuwimpulsen

Naarmate de temperatuur van een patiënt stijgt, zelfs met minder dan één graad, vermindert het vermogen om zenuwimpulsen langs beschadigde zenuwen te geleiden. Hierdoor worden signalen langzamer of helemaal niet naar de hersenen gestuurd. De exacte oorzaak van het Uhthoff-fenomeen is onbekend.

Risicofactoren: Stijging van lichaamstemperatuur

Een stijging van de lichaamstemperatuur (door lichaamsbeweging, een warm bad, de zon, koorts, stress, sterke emotionele reacties, het gebruik van een haardroger, hormonale veranderingen bij vrouwen, opvliegers tijdens de menopauze of andere oorzaken) zijn uitlokkende factoren die bij patiënten met een demyeliniserende aandoening het fenomeen veroorzaken. Verder is dit fenomeen geassocieerd met patiënten die in het verleden optische neuritis hebben gehad of nog steeds kampen met optische neuritis.

Symptomen: Tijdelijke en omkeerbare oogproblemen

De ooggerelateerde symptomen bij het Uhthoff-fenomeen komen niet bij elke patiënt met multiple sclerose voor, maar slechts bij ongeveer 4% van de aangetaste patiënten. Wanneer patiënten met multiple sclerose zware lichamelijke inspanning verrichten, uitgeput raken of blootgesteld worden aan oververhitting, dan treedt er een duidelijke achteruitgang van de gezichtsscherpte op. De patiënten ervaren een wazig gezichtsvermogen, blinde vlekken in het gezichtsveld (scotomen), pijn bij het maken van oogbewegingen, lichtflitsen (fotopsie) en dubbelzien (diplopie). Soms treedt zelfs een tijdelijk verlies van het gezichtsvermogen op.

Diagnose en onderzoek van Uhthoff-fenomeen

Bij de diagnose van het Uhthoff-fenomeen wordt vaak gebruik gemaakt van een combinatie van anamnese, lichamelijk onderzoek en aanvullende tests. Artsen zullen vragen stellen over de symptomen en situaties waarin deze optreden, om een verband te leggen met temperatuurstijging. Visuele functies worden onderzocht door middel van oogonderzoeken, en soms worden provocatietests uitgevoerd waarbij de lichaamstemperatuur op gecontroleerde wijze wordt verhoogd om de symptomen te reproduceren.

Behandeling van oververhitting

De behandeling om oververhitting te voorkomen varieert van patiënt tot patiënt. Zodra de patiënt zijn grenzen kent, is het mogelijk om hiermee rekening te houden en activiteiten te plannen. Het beoefenen van sportactiviteiten of andere fysieke activiteiten is nog steeds mogelijk, maar de patiënt doet dit het best op een koeler moment van de dag, bijvoorbeeld in de ochtend. Hierdoor is de kans kleiner dat de patiënt oververhit raakt. Ook is het belangrijk om tijdig te stoppen en een pauze te nemen bij fysieke activiteiten.

Tips om af te koelen bij oververhitting

Enkele manieren om oververhitting zelf te behandelen zijn:

• een breedgerande hoed dragen om de ogen te beschermen
• een koelvest of andere koelingsmaterialen gebruiken
• een koud bad of een koude douche nemen
• hete omgevingen vermijden, zoals warme huizen, winkels, sauna's en bubbelbaden
• koude vloeistoffen drinken
• lichtgekleurde, loszittende kleding dragen in de zomer
• met een ventilator of airconditioner afkoelen
• op ijsblokjes of ijslolly’s zuigen
• schaduw opzoeken indien mogelijk

Prognose

De oogproblemen zijn van tijdelijke aard en omkeerbaar zodra de lichaamstemperatuur weer op peil is. Deze tijdelijke visuele problemen verbeteren namelijk met rust en tijd.

Impact van Uhthoff-fenomeen op het dagelijks leven

Het Uhthoff-fenomeen kan een aanzienlijke impact hebben op het dagelijks leven van MS-patiënten. De tijdelijke verergering van symptomen kan leiden tot verminderde mobiliteit, vermoeidheid en een afname van de kwaliteit van leven. Het is belangrijk dat patiënten strategieën ontwikkelen om met deze uitdagingen om te gaan, zoals het plannen van activiteiten tijdens koelere delen van de dag en het nemen van rustpauzes wanneer nodig.

Complicaties van het Uhthoff-fenomeen

Verergering van symptomen bij oververhitting

Het Uhthoff-fenomeen kan leiden tot een tijdelijke verergering van neurologische symptomen bij verhoogde lichaamstemperatuur. Dit kan variëren van een toename van vermoeidheid en spierzwakte tot een verslechtering van motorische functies en coördinatieproblemen. Deze symptomen kunnen de dagelijkse activiteiten van de patiënt beïnvloeden en tijdelijke beperkingen veroorzaken in hun functioneren.

Impact op cognitieve functies

Bij sommige patiënten kan het Uhthoff-fenomeen ook invloed hebben op cognitieve functies, zoals geheugen en concentratie. Verhoogde lichaamstemperatuur kan leiden tot tijdelijke cognitieve stoornissen, wat van invloed kan zijn op de werkcapaciteit en de kwaliteit van leven.

Risico van overbelasting en stress

Mensen die gevoelig zijn voor het Uhthoff-fenomeen kunnen overmatige fysieke activiteit of stress vermijden om exacerbaties te voorkomen. Dit kan leiden tot een verminderde fysieke fitheid en verhoogd risico op depressieve symptomen of angst door beperkingen in activiteit en sociale interactie.

Behandeling en management van complicaties

Om de complicaties van het Uhthoff-fenomeen te beheersen, moeten patiënten mogelijk strategieën toepassen zoals het vermijden van oververhitting door middel van koelingstechnieken, het dragen van ademende kleding en het plannen van activiteiten tijdens koelere momenten van de dag. In ernstige gevallen kan medicatie worden overwogen om symptomen te beheersen, en kan de betrokkenheid van een specialist in neurorevalidatie nodig zijn om de invloed op de dagelijkse activiteiten te minimaliseren.

Preventieve maatregelen voor MS-patiënten

Er zijn verschillende preventieve maatregelen die MS-patiënten kunnen nemen om het risico op het Uhthoff-fenomeen te verminderen:

• regelmatig pauzes nemen tijdens fysieke activiteiten
• zorgen voor een koele omgeving, vooral tijdens warme dagen
• adequate hydratatie om uitdroging te voorkomen
• draagbare ventilatoren of koelvesten gebruiken tijdens activiteiten
• lichte, ademende kleding dragen
• stressmanagement technieken toepassen om emotionele stress te verminderen

Lees verder

• Multiple sclerose: Chronische auto-immuunaandoening
• Oogproblemen en behandeling bij multiple sclerose (MS)
• Plots blind aan één oog of beide ogen door aandoeningen
• Tijdelijk verlies van gezichtsvermogen (plots visusverlies)