Scotoom: Zien van blinde vlek in gezichtsveld
Door een heleboel oog- en hersenaandoeningen en ook enkele omgevingsfactoren, zien mensen mogelijk één of meer blinde vlekken in het gezichtsveld, gekend als ‘scotomen’. In de praktijk zijn deze ‘blinde’ plekken niet altijd volledig zwart; tal van combinaties zijn mogelijk en ook de locatie en mate van de gezichtsuitval is variabel. Nadat de diagnose gesteld is, behandelt de arts het onderliggende probleem van de scotomen. Soms zijn de scotomen tijdelijk, maar wanneer de blinde vlekken permanent zijn, zijn soms aanpassingen en hulpmiddelen voor slechtzienden nodig omdat het gezichtsvermogen permanent is aangetast.

Bij diverse typen migraine is een tijdelijk scotoom mogelijk /
Bron: Geralt, PixabayAandoeningen aan ogen en hersenen en scotomen
Een scotoom is het gevolg van een probleem in de
hersenen, een probleem in het oog of een probleem in de oogzenuw. De oogzenuw ligt achteraan in het oog en stuurt beelden naar de hersenen. Vele aandoeningen veroorzaken mogelijk een scotoom zoals:

Bepaalde medicijnen leiden tot blinde vlekken in het gezichtsveld /
Bron: Stevepb, PixabayOmgevingsfactoren en een scotoom
Naast diverse aandoeningen die leiden tot een scotoom, zijn enkele omgevingsfactoren bekend voor dit symptoom. Zo veroorzaakt de blootstelling aan chemische stoffen (zoals methylalcohol of quinine) sneller een blinde vlek in het gezichtsvermogen. Verder staan enkele
medicijnen er om bekend om als bijwerking mogelijk scotomen tot stand te brengen. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij anti-aritmica, die de arts voorschrijft bij bepaalde
hartaandoeningen. Ook medicatie voor het behandelen van
malaria (infectieziekte met
koorts,
geelzucht en
zwakte), is soms geassocieerd met het verschijnen van een scotoom. Verder leidt
roken sneller tot een scotoom, want
roken veroorzaakt soms leeftijdsgebonden maculadegeneratie (LMD) waarbij blinde vlekken ontstaan. Tot slot dragen ernstige voedingstekorten en een slechte voeding bij aan de totstandkoming van een scotoom.
Symptomen bij gezichtsvelduitval
Een scotoom bevindt zich mogelijk overal in het gezichtsveld: in het midden of rond de randen. De uitval in het gezichtsveld is soms donker, heel licht of juist wazig. Het is eveneens mogelijk dat de patiënt flikkerende lichtjes ziet (
fotopsie) nabij het midden van het gezichtsveld. Deze lichtflitsen drijven mogelijk weg, of creëren bogen in het gezichtsveld. Verder is een scotoom tijdelijk (zoals bij migraine) of permanent. Patiënten met een scotoom ervaren
kleurenzienstoornissen; ze hebben namelijk problemen bij het duidelijk zien van bepaalde kleuren. Daarnaast hebben patiënten een duidelijke behoefte aan helder licht (een goede verlichting) en een goed contrast om goed te kunnen zien. Details worden tot slot niet altijd meer goed waargenomen door patiënten met een scotoom. Hierdoor hebben patiënten bijvoorbeeld
problemen met het herkennen van gezichten.
Soorten gezichtsvelddefecten in het gezichtsveld
Bilateraal scotoom
Door een
hypofysetumor ontstaat
hemianopsie waarbij een zeer omvangrijk verlies van het gezichtsvermogen ontstaat door een uitval van het gedeelte van het gezichtsveld.
Centraal scotoom
Bij een centraal scotoom is de visus in het centrale gezichtsveld afwezig of verminderd. Kleurzienstoornissen en problemen met het zien van details komen hierbij voor. Wanneer patiënten in beweging zijn, is het vaak makkelijker om te navigeren met de ogen dan wanneer ze in rust zijn.
Flikkerscotoom
Wanneer flikkeringen aanwezig zijn bij de gezichtsvelduitval, is sprake van een ‘flikkerscotoom’.
Hemianopisch scotoom
Bij een hemianopisch scotoom is de visus aan één zijde van het centrale gezichtsveld verminderd of afwezig.
Perifeer scotoom
Wanneer aan de zijkant (rand) van het gezichtsvermogen een scotoom verschijnt, is in dit gebied het gezichtsvermogen afwezig of verminderd. Het zien van details en kleuren vormt voor deze patiënten geen probleem. Ze hebben goede verlichting nodig om optimaal te functioneren. Wel is het voor hen moeilijk om te navigeren in beweging, omdat ze bepaalde objecten mogelijk niet zien.
Pareacentraal scotoom
Bij een pareacentraal scotoom is het gezichtsvermogen dichtbij het centrale gezichtsveld aangetast, maar de blinde vlek is niet in het centrale gezichtsveld zelf aanwezig.
Diagnose en onderzoeken
De oogarts bevraagt de patiënt over de aanwezige symptomen. Hij is eveneens geïnteresseerd in de
medische geschiedenis van de patiënt. Nadat hij alle informatie verzameld heeft, voert de oogarts een uitgebreid
oogonderzoek uit. Hij bekijkt met behulp van een spleetlamp (een speciale microscoop met hieraan bevestigd een lampje) de voor- en achterzijde van het oog. Bovendien wil hij de achterkant van de ogen beter inspecteren, wat mogelijk is door middel van een
oftalmoscopie. Hiervoor moet hij eerst de pupillen van de patiënt verwijden met behulp van speciale
oogdruppels, gekend als ‘
mydriatica’. Een
gezichtsveldonderzoek is eveneens standaard aanbevolen wanneer één of meer blinde vlekken in het gezichtsveld aanwezig zijn. Afhankelijk van de vermoedelijke onderliggende pathologie, zijn nog verdere
oogonderzoeken en/of hersentests nodig. Meestal zet de arts hiervoor
beeldvormende onderzoeken in zoals een
CT-scan of
MRI-scan.

Diverse hulpmiddelen en aanpassingen zijn mogelijk bij een scotoom /
Bron: Van Lent SystemsBehandeling en prognose van zien van blinde vlekken
Heel vaak is een scotoom tijdelijk, en dan trekt dit binnen het uur weer weg, bijvoorbeeld bij hoofdpijn door migraine. Wanneer het scotoom aan de buitenste randen van het gezichtsvermogen ligt, dan zijn meestal geen ernstige visusproblemen te verwachten. Maar een scotoom in het centrale gezichtsvermogen, is niet te behandelen met een bril, contactlenzen of een operatie. Sommige patiënten hebben een lichte tot ernstige
visuele beperking, of zijn zelfs
maatschappelijk blind (juridisch blind). De arts zet bijgevolg vaak hulpmiddelen in om het verminderd gezichtsvermogen te ondersteunen. Op de markt zijn vele aanpassingen en hulpmiddelen voor slechtzienden (en blinden) te vinden zoals:
Sommige patiënten krijgen hiervoor specifieke
revalidatietraining voor blinden en slechtzienden. Het verdient alleszins de aanbeveling om
onafhankelijk advies over hulpmiddelen in te winnen alvorens deze aan te schaffen. De
ZieZo-beurs, een nationale beurs rond blinden en slechtzienden die jaarlijks of om de twee jaar plaatsvindt, is één van de mogelijk interessante evenementen die een slechtziende persoon met scotomen kan bezoeken.
Lees verder