Hemianopsie: Ogen - Uitval van gedeelte van gezichtsveld

Bij hemianopsie, ook bekend als "hemianopie," treedt een uitval van een gedeelte van het gezichtsveld op. De oorzaak van hemianopsie is hersenschade aan de delen die betrokken zijn bij de verwerking van visuele informatie. Bijgevolg treedt hemianopsie op na een beroerte, trauma, of bij een hersentumor. Hemianopsie is met andere woorden geen oogaandoening, maar komt voort uit niet-aangeboren hersenletsel (NAH). Met enkele specifieke trainingen kan de patiënt zich behelpen in de maatschappij.

• Epidemiologie
• Prevalentie
• Leeftijd en geslacht
• Geografische verschillen
• Mechanisme
• Anatomie van de visuele banen
• Pathofysiologie
• Invloed van systemische aandoeningen
• Vormen bij patiënten
• Oorzaak: Beroerte (CVI)
• Risicofactoren
• Neurologische aandoeningen
• Traumatisch hersenletsel
• Chronische ziekten
• Risicogroepen
• Ouderen
• Patiënten met beroertegeschiedenis
• Patiënten met traumatisch hersenletsel
• Symptomen bij een patiënt: Ogen - Uitval van een gedeelte van het gezichtsveld
• Alarmsymptomen
• Acute visusveranderingen
• Neurologische symptomen
• Hoofdpijn en misselijkheid
• Onderzoek hemianopsie
• Behandeling van de oogaandoening
• Prognose en levenskwaliteit
• Complicaties
• Preventie
• Beheersing van vasculaire risicofactoren
• Veiligheidsmaatregelen
• Gezonde levensstijl
• Praktische tips voor het leven met / omgaan met hemianopsie
• Leer je omgeving aanpassen
• Oefen met visuele aanpassingsstrategieën
• Maak gebruik van ondersteunende hulpmiddelen
• Werk aan je zelfstandigheid met begeleiding
• Misvattingen rond hemianopsie
• Hemianopsie is hetzelfde als volledige blindheid
• Hemianopsie treft alleen ouderen
• Een bril kan hemianopsie corrigeren
• Mensen met hemianopsie merken hun probleem altijd op
• Hemianopsie is altijd permanent
• Hemianopsie komt alleen voor na een beroerte
• Er is geen behandeling mogelijk voor hemianopsie

Epidemiologie

Hemianopsie is een visuele aandoening waarbij een deel van het gezichtsveld verloren gaat. De epidemiologie van hemianopsie is afhankelijk van de onderliggende oorzaken, zoals beroerte, hersenletsel of neurologische aandoeningen. De prevalentie varieert sterk tussen verschillende bevolkingsgroepen en hangt nauw samen met risicofactoren zoals leeftijd, levensstijl en de aanwezigheid van chronische ziekten.

Prevalentie

Hemianopsie komt vaker voor bij ouderen, omdat zij een groter risico lopen op beroertes en andere cerebrovasculaire aandoeningen. Onder patiënten met een beroerte wordt geschat dat tot 30% een vorm van hemianopsie ontwikkelt. Bij traumatisch hersenletsel varieert de prevalentie tussen 5% en 20%, afhankelijk van de ernst en locatie van het letsel.

Leeftijd en geslacht

Hoewel hemianopsie bij alle leeftijden kan voorkomen, is de aandoening significant vaker aanwezig bij ouderen. Er zijn geen sterke aanwijzingen voor verschillen in prevalentie tussen mannen en vrouwen, hoewel sommige studies wijzen op kleine variaties afhankelijk van specifieke oorzaken.

Geografische verschillen

De prevalentie van hemianopsie kan regionaal variëren, afhankelijk van factoren zoals de beschikbaarheid van medische zorg, preventieve maatregelen tegen beroertes en de incidentie van hoofdtrauma’s in specifieke populaties.

Mechanisme

Hemianopsie ontstaat door schade aan de visuele banen in de hersenen. Het mechanisme is sterk afhankelijk van de locatie en aard van de schade, die kan variëren van een beroerte tot een tumor of trauma.

Anatomie van de visuele banen

De visuele banen beginnen bij de retina en kruisen gedeeltelijk in het optisch chiasma. Schade aan deze banen, bijvoorbeeld in de tractus opticus of visuele cortex, kan leiden tot gezichtsvelduitval.

Pathofysiologie

Afhankelijk van de aard van de schade kan hemianopsie homoniem (uitval van hetzelfde gezichtsveld in beide ogen) of heteroniem (uitval van verschillende delen) zijn. Bijvoorbeeld, schade aan de occipitale kwab veroorzaakt meestal homonieme hemianopsie.

Invloed van systemische aandoeningen

Systemische aandoeningen zoals hypertensie en diabetes kunnen het risico op vasculaire schade vergroten, wat indirect bijdraagt aan de ontwikkeling van hemianopsie.

Vormen bij patiënten

Bij heteronieme hemianopsie vallen verschillende delen van het gezichtsveld in beide ogen weg. Sommige patiënten lijden aan homonieme hemianopsie; dan presenteert het gezichtsveldverlies zich aan dezelfde kant in beide ogen. Dit is kenmerkend voor een beroerte. Wanneer er schade is aan de rechterkant van de hersenen, treedt er gezichtsvelduitval op aan het linker gezichtsveld in beide ogen. Omgekeerd treedt er gezichtsvelduitval op aan het rechter gezichtsveld wanneer er schade is aan de linkerkant van de hersenen. Voorts is er ook nog sprake van kwadrantanopsie, waarbij een kwart van het gezichtsveld is uitgevallen. Er zijn echter veel tussenvormen en variaties mogelijk, afhankelijk van de locatie en grootte van het hersenletsel. Sommige patiënten zien bijvoorbeeld (veel) minder met één gezichtshelft (relatieve hemianopsie), terwijl bij anderen de gezichtshelft volledig ontbreekt (medische term: absolute hemianopsie).

Oorzaak: Beroerte (CVI)

De arts onderzoekt en behandelt zo zorgvuldig mogelijk de oorzaak van hemianopsie, zoals een beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met mentale en lichamelijke symptomen), hersentumor, of oogtrauma. De oorzaak ligt nooit aan de ogen zelf, maar is het gevolg van niet-aangeboren hersenletsel.

Risicofactoren

De ontwikkeling van hemianopsie wordt beïnvloed door een breed scala aan risicofactoren, waaronder leeftijd, onderliggende medische aandoeningen en levensstijl.

Neurologische aandoeningen

Aandoeningen zoals beroertes, multiple sclerose en hersentumoren vormen significante risicofactoren voor hemianopsie. Deze ziekten veroorzaken vaak directe schade aan de visuele banen.

Traumatisch hersenletsel

Ongevallen die leiden tot schedeltrauma verhogen het risico op hemianopsie, vooral als het letsel de posterieure delen van de hersenen betreft.

Chronische ziekten

Hypertensie, diabetes en atherosclerose zijn indirecte risicofactoren omdat zij de bloedtoevoer naar kritieke hersengebieden kunnen belemmeren.

Risicogroepen

Specifieke bevolkingsgroepen lopen een verhoogd risico op hemianopsie vanwege hun leeftijd, medische geschiedenis of leefomstandigheden.

Ouderen

Vanwege de verhoogde prevalentie van beroertes en andere neurologische aandoeningen lopen ouderen een significant hoger risico.

Patiënten met beroertegeschiedenis

Patiënten die eerder een beroerte hebben gehad, hebben een verhoogd risico op hemianopsie, vooral als de beroerte de posterieure cerebrale gebieden heeft aangetast.

Patiënten met traumatisch hersenletsel

Mensen die een ernstig hoofdtrauma hebben opgelopen, lopen een hoger risico, vooral als het letsel schade aan de visuele banen veroorzaakt.

Symptomen bij een patiënt: Ogen - Uitval van een gedeelte van het gezichtsveld

De patiënt heeft een slecht overzicht van zijn omgeving. Dit resulteert in een groot mobiliteits- en oriëntatieprobleem waarbij hij wel eens tegen anderen of auto’s aanbotst omdat hij deze niet ziet aankomen. Ook schrikt hij mogelijk wanneer hij plots voorwerpen of personen uit het niets ziet opduiken. De patiënt struikelt en valt makkelijk, stoot wel eens drankjes om, en soms is hij dermate angstig dat paniekaanvallen optreden, bijvoorbeeld in een drukke supermarkt. Hij voelt zich namelijk snel gedesoriënteerd en is niet in staat om veilig tussen de menigte te navigeren. Bovendien heeft de patiënt vaak ook last van lichthinder en leesproblemen. Hij vindt het daarnaast lastig om televisie te volgen en werken met de computer is eveneens vermoeiend. Hierdoor dreigt voor sommigen een sociaal isolement. Sommige patiënten beweren dat ze slechts in één oog gezichtsuitval hebben, terwijl dit toch in beide ogen het geval is. Anderen ontkennen dat ze een probleem hebben, ondanks het feit dat ze overal tegenaan lopen. Het is voor hen bijgevolg niet altijd eenvoudig om toe te geven dat ze een probleem hebben.

Alarmsymptomen

Hemianopsie kan gepaard gaan met andere symptomen die wijzen op ernstige onderliggende aandoeningen. Het is belangrijk om deze symptomen snel te herkennen.

Acute visusveranderingen

Plotseling verlies van een deel van het gezichtsveld is een belangrijk alarmsymptoom en vereist onmiddellijke medische evaluatie.

Neurologische symptomen

Symptomen zoals verlamming, spraakstoornissen of duizeligheid, naast hemianopsie, wijzen vaak op een acute beroerte.

Hoofdpijn en misselijkheid

Ernstige hoofdpijn, vooral in combinatie met hemianopsie, kan wijzen op een hersentumor of verhoogde intracraniale druk.

Onderzoek hemianopsie

Via een gezichtsveldonderzoek onderzoekt de oogarts de gezichtsvelddefecten.

Behandeling van de oogaandoening

In de eerste paar maanden na een beroerte of trauma is het mogelijk dat het gezichtsveld bij de patiënt verbetert, maar het herstel is afhankelijk van de omvang van de schade. Indien er na enkele maanden geen verbetering optreedt, is de schade waarschijnlijk permanent. Er zijn geen specifieke behandelingen om het verlies van het gezichtsveld te genezen. Kijkstrategietraining en speciale computertraining kunnen echter een grote hulp zijn. Hiermee krijgt de patiënt een sneller en beter overzicht van zijn omgeving, waardoor hij zich vrijer voelt in zijn mobiliteit. Daarnaast zijn er diverse trainingsmogelijkheden en leeshulpmiddelen.

Een beroerte geeft meestal weinig veranderingen in de gezichtsscherpte, maar een trauma of oogtumor zoals retinoblastoom kan zorgen voor een ernstig verlies van de gezichtsscherpte. Hiervoor bestaan low vision-hulpmiddelen zoals beeldschermloepen, hand-, klap- of leesloepen, telescoopbrillen enzovoort. Koninklijke Visio, een groot blindennazorgwerk in Nederland, adviseert patiënten over hulpmiddelen, zorgt voor begeleiding, organiseert trainingen, en doet onderzoek naar hemianopsie.

De HemianopsieStichting in Nederland wil hemianopsiepatiënten eveneens helpen. De stichting doet dat door middel van een op maat gemaakte, wetenschappelijk onderbouwde visuele computertraining van minstens zes maanden. Aan de basis van de stichting staan wetenschappelijke onderzoekers van het Radboud UMC te Nijmegen. Dankzij deze hulpverlening krijgt de patiënt een betere perceptie van de wereld om zich heen. Uiteraard vereisen eventuele andere problemen gepaard met het hersenletsel ook een behandeling.

Ook Bartiméus heeft expertise in huis op het gebied van Cerebral Visual Impairment (CVI) en bijgevolg ook hemianopsie. Meer hierover kom je te weten via onderstaande links:

• Wat is CVI?: http://www.bartimeus.nl/expertise/expertisegebieden/cvi/wat-cvi
• Symptomen van CVI?: http://www.bartimeus.nl/expertise/expertisegebieden/cvi/symptomen-van-cvi

Prognose en levenskwaliteit

De prognose van hemianopsie hangt sterk af van de onderliggende oorzaak en de omvang van het hersenletsel. Hoewel sommige patiënten zich gedeeltelijk herstellen, blijft gezichtsveldverlies vaak permanent. Met behulp van trainingen en hulpmiddelen kunnen patiënten hun dagelijkse activiteiten echter in zekere mate hervatten. Het aanleren van compensatiestrategieën en aanpassingen in de omgeving kan de levenskwaliteit aanzienlijk verbeteren.

Complicaties

Complicaties bij hemianopsie kunnen onder meer sociale isolatie, angststoornissen en een verhoogd risico op vallen en ongelukken omvatten.

Preventie

Preventieve maatregelen richten zich voornamelijk op het beheersen van risicofactoren en het voorkomen van neurologische schade.

Beheersing van vasculaire risicofactoren

Regelmatige controle van bloeddruk, bloedsuiker en cholesterol kan het risico op beroertes en hemianopsie aanzienlijk verminderen.

Veiligheidsmaatregelen

Het dragen van een helm tijdens risicovolle activiteiten kan traumatisch hersenletsel en daarmee geassocieerde hemianopsie helpen voorkomen.

Gezonde levensstijl

Een evenwichtig voedingspatroon, regelmatige lichaamsbeweging en het vermijden van roken zijn essentiële preventieve strategieën.

Praktische tips voor het leven met / omgaan met hemianopsie

Hemianopsie, een aandoening waarbij de helft van je gezichtsveld verloren is gegaan, kan een grote impact hebben op je dagelijks leven. Deze aandoening wordt vaak veroorzaakt door schade aan de hersenen, bijvoorbeeld door een beroerte of hoofdletsel. Hoewel het niet altijd mogelijk is om volledig herstel te bereiken, kun je met praktische aanpassingen je onafhankelijkheid en kwaliteit van leven behouden.

Leer je omgeving aanpassen

Omdat hemianopsie je vermogen om objecten en bewegingen in een deel van je gezichtsveld waar te nemen beperkt, is het essentieel om je omgeving hierop aan te passen. Zorg ervoor dat je leefruimte goed georganiseerd en vrij van obstakels is. Plaats veelgebruikte voorwerpen op vaste plekken die binnen je zichtbereik vallen. Bijvoorbeeld, als je rechter gezichtsveld is aangetast, plaats belangrijke voorwerpen zoals een waterglas of telefoon aan de linkerkant van je ruimte.

Verlichting speelt ook een grote rol. Zorg voor goede, heldere verlichting in huis, vooral op trappen en in doorgangen, om ongelukken te voorkomen. Gebruik eventueel contrasterende kleuren om objecten of randen van meubels beter zichtbaar te maken.

Oefen met visuele aanpassingsstrategieën

Om je gezichtsveldverlies te compenseren, kun je specifieke visuele strategieën leren. Een van de meest effectieve technieken is scannen. Dit houdt in dat je bewust je hoofd en ogen beweegt om te zoeken naar objecten of mensen in het deel van je gezichtsveld dat verloren is gegaan. Begin bijvoorbeeld met eenvoudige oefeningen, zoals zoeken naar objecten in een kamer, en bouw dit geleidelijk op naar complexere taken zoals lezen of wandelen.

Een andere handige strategie is het markeren van de rand van een pagina of het gebruiken van een leeswijzer, zodat je beter weet waar je moet beginnen met lezen. Overweeg ook het gebruik van hulpmiddelen zoals een gezichtsveld-trainingsprogramma of speciale software die ontworpen is om je aanpassingsvermogen te verbeteren.

Maak gebruik van ondersteunende hulpmiddelen

Er zijn verschillende hulpmiddelen beschikbaar om het leven met hemianopsie gemakkelijker te maken. Denk aan brillen met prismalenzen die het gezichtsveld kunnen uitbreiden of elektronische hulpmiddelen die je visuele waarneming ondersteunen. Daarnaast kunnen apps op je smartphone je helpen met navigatie en oriëntatie, vooral in onbekende omgevingen.

Als lezen of schrijven een uitdaging is geworden, kun je audioboeken of spraakgestuurde technologieën gebruiken. Voor wie geen toegang meer heeft tot geschreven tekst, kunnen hulpmiddelen voor blinden en slechtzienden, zoals vergrotende lezers of schermlezers, uitkomst bieden.

Werk aan je zelfstandigheid met begeleiding

Het aanpassen aan hemianopsie kan emotioneel zwaar zijn en het kan frustrerend zijn om zelfstandigheid te verliezen. Overweeg daarom begeleiding van een gespecialiseerde revalidatietherapeut. Deze professionals kunnen je helpen met praktische vaardigheden zoals veilig lopen, het gebruik van hulpmiddelen en dagelijkse activiteiten uitvoeren met je gezichtsbeperking.

Daarnaast kan deelname aan een lotgenotengroep waardevol zijn. Het delen van ervaringen en het leren van anderen met soortgelijke uitdagingen kan niet alleen praktische tips opleveren, maar ook emotionele steun bieden.

Met een combinatie van aanpassingen, hulpmiddelen en professionele begeleiding kun je je dagelijkse leven beter beheren en je zelfstandigheid behouden. Blijf proactief in het zoeken naar oplossingen die voor jou werken en wees geduldig met jezelf tijdens het leerproces.

Misvattingen rond hemianopsie

Hemianopsie is een visuele aandoening waarbij een persoon een deel van zijn gezichtsveld verliest, meestal als gevolg van hersenbeschadiging. Er bestaan veel misvattingen over deze aandoening die tot verwarring en verkeerde verwachtingen kunnen leiden.

Hemianopsie is hetzelfde als volledige blindheid

Een veelvoorkomende misvatting is dat hemianopsie gelijkstaat aan volledige blindheid. In werkelijkheid betekent het dat iemand een deel van zijn gezichtsveld mist, meestal aan een kant. Dit betekent dat de persoon nog steeds kan zien, maar informatie uit een specifiek gezichtsveld mist. Dit kan problemen opleveren bij het inschatten van afstanden en het detecteren van objecten aan de aangedane zijde.

Hemianopsie treft alleen ouderen

Hoewel herseninfarcten en andere neurologische aandoeningen vaker voorkomen bij ouderen, kan hemianopsie op elke leeftijd optreden. Traumatisch hersenletsel, infecties en aangeboren afwijkingen kunnen ook leiden tot deze aandoening, waardoor jongere mensen en zelfs kinderen ermee te maken kunnen krijgen.

Een bril kan hemianopsie corrigeren

Brillen kunnen zichtproblemen corrigeren zoals bijziendheid of verziendheid, maar ze kunnen de beschadiging in de hersenen die hemianopsie veroorzaakt niet herstellen. Er bestaan echter speciale optische hulpmiddelen, zoals prismalenzen, die patiënten kunnen helpen beter om te gaan met hun gezichtsveldverlies.

Mensen met hemianopsie merken hun probleem altijd op

Veel mensen met hemianopsie zijn zich niet volledig bewust van hun gezichtsveldverlies, vooral als het zich langzaam ontwikkelt of als hun hersenen compenseren door de hoofdbewegingen aan te passen. Dit kan gevaarlijk zijn bij dagelijkse activiteiten zoals autorijden en oversteken.

Hemianopsie is altijd permanent

Hoewel hemianopsie vaak een langdurige aandoening is, betekent dit niet dat herstel onmogelijk is. In sommige gevallen kan door training en therapie enige verbetering optreden. Visuele revalidatieprogramma’s kunnen patiënten helpen om hun resterende zicht effectiever te gebruiken en technieken te ontwikkelen om hun omgeving beter waar te nemen.

Hemianopsie komt alleen voor na een beroerte

Een beroerte is een veelvoorkomende oorzaak van hemianopsie, maar het is niet de enige. Traumatisch hersenletsel, kanker, ontstekingen en bepaalde neurodegeneratieve aandoeningen kunnen ook leiden tot deze visuele beperking.

Er is geen behandeling mogelijk voor hemianopsie

Hoewel beschadigd hersenweefsel niet altijd kan herstellen, kunnen therapieën en hulpmiddelen zoals visuele training, compenserende strategieën en soms chirurgie helpen om de impact van hemianopsie op het dagelijks leven te verminderen. Neurologische revalidatie en aanpassingen in de leefomgeving kunnen ook een groot verschil maken voor patiënten met deze aandoening.