Paniekaanval en paniekstoornis: Oorzaken en symptomen

Bij een paniekaanval voelt een patiënt een intense golf van angst. Paniekaanvallen ontstaan vaak uit het niets, zonder enige waarschuwing, en soms zonder duidelijke uitlokkende oorzaak, ook tijdens de slaap of in ontspannen toestand. De patiënt voelt naast de angst nog andere klachten, zoals hartkloppingen en zich bezweet voelen. Wanneer de patiënt te maken krijgt met herhaalde aanvallen, is sprake van een paniekstoornis. Hierbij is de patiënt angstig om weer een paniekaanval te krijgen en vermijdt hij hierdoor bepaalde situaties of omgevingen. Dankzij medicatie, blootstellingstherapie en/of psychotherapie krijgt de patiënt meestal weer controle over het leven zonder deze overheersende angstgevoelens.

• Oorzaken en risicofactoren van paniekaanval en paniekstoornis
• Symptomen: Angst
• Paniekaanval
• Paniekstoornis
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van paniekaanvallen en paniekstoornis
• Professionele medische behandeling
• Zelfzorg
• Prognose van psychische aandoening
• Complicaties
• Paniekaanvallen en paniekstoornis
• Agorafobie

Oorzaken en risicofactoren van paniekaanval en paniekstoornis

Paniekaanval
Het is niet duidelijk wat de oorzaak is van een paniekstoornis anno oktober 2020. Sommige patiënten zijn genetisch gevoelig voor paniekaanvallen. Wanneer dan een belangrijke verandering in het leven plaatsvindt (zoals trouwen, een kind krijgen, een eerste baan beginnen, enzovoort), ontstaat vaak een paniekaanval. Ook ernstige stresszoals de dood van een geliefde, een echtscheiding of baanverlies veroorzaakt mogelijk een paniekaanval.

Paniekaanvallen resulteren mogelijk ook uit medische aandoeningen en andere fysieke oorzaken. Het is bijgevolg steeds van belang om een arts te raadplegen om lichamelijke aandoeningen uit te sluiten:

• alcoholmisbruik
• bijwerkingen van medicijnen
• drugsmisbruik
• een overactieve schildklier (hyperthyreoïdie)
• een te lage bloedsuikerspiegel (hypoglykemie)
• het gebruik van stimulerende middelen (amfetaminen, cocaïne, cafeïne)
• mitralisklepprolaps (een klein hartprobleem dat optreedt wanneer één van de hartkleppen niet goed sluit en het bloed terugstroomt naar de linkerboezem)

Paniekstoornis
Een paniekaanval komt soms eenmalig tot stand en wanneer de stressvolle gebeurtenis voorbij is, komt de episode niet meer terug. Sommige patiënten ervaren echter herhaalde episodes. Wanneer een patiënt reeds te maken heeft gehad met een paniekaanval, verhoogt het risico op het krijgen van een nieuwe aanval. Herhaaldelijke paniekaanvallen zijn gekend als ‘paniekstoornis’. Terugkerende paniekaanvallen zijn vaak het gevolg van een specifieke situatie, zoals het oversteken van een brug of spreken in het openbaar, vooral als die situatie eerder een paniekaanval heeft veroorzaakt. Meestal is de situatie die leidt tot de paniekstoornis, een situatie waarin de patiënt zich bedreigd voelt en niet in staat is om te ontsnappen, wat de vecht-of-vluchtreactie van het lichaam aanspoort om in actie te schieten (orthosympatisch zenuwstelsel). Patiënten die lijden aan een paniekstoornis hebben ook vaker te maken met depressies, zelfmoordpogingen, alcoholmisbruik of drugsmisbruik.

Symptomen: Angst

Paniekaanval

Een plotselinge golf van overweldigende angst die op ieder mogelijk moment optreedt, is een kenmerk van een paniekaanval. Een patiënt heeft deze angst erg onverwacht, bijvoorbeeld tijdens de slaap, bij het besturen van een auto, in het winkelcentrum, tijdens een zakelijke bijeenkomst, … De symptomen doen soms denken aan deze van een hartaanval, en sommige patiënten geloven ook dat ze gaan sterven of anders gek worden. De angst die een patiënt tijdens een paniekaanval ervaart, staat niet in verhouding tot de werkelijke situatie. Daarnaast is de angst mogelijk niet gerelateerd aan wat er om hen heen gebeurt. Paniekaanvallen zijn meestal kort in tijdsduur (minder dan tien minuten), maar bij sommige patiënten houdt een episode langer aan.

De meeste patiënten met paniekaanvallen ervaren een aantal van de volgende symptomen:

• ademhalingsproblemen
• buikkrampen
• duizeligheid, licht in het hoofd of flauwvallen
• een gevoel van onwerkelijkheid of onthechting
• een gevoel van verlies van controle
• een gevoel voor angst, een dreigende ondergang / onheil of de dood
• een verstikkend gevoel
• hartkloppingen
• hoofdpijn
• kortademigheid, hyperventilatie of benauwdheid in de keel
• koude-intolerantie (sneller koud hebben)
• misselijkheid of maagklachten
• opvliegers
• pijn op de borst of ongemak
• rillingen
• tintelingen of gevoelloosheid in de handen en vingers (paresthesieën) of de benen
• trillen of beven
• warme of koude flitsen voelen
• zwakte
• zweten

Na een paniekaanval voelt een patiënt zich vaak vermoeid en uitgeput (asthenie).

Paniekstoornis

De patiënt ervaart frequente, onverwachte paniekaanvallen die niet aan een specifieke situatie zijn gebonden. Een patiënt met een paniekstoornis reageert hierdoor extreem angstig, omdat hij niet kan voorspellen wanneer de volgende episode zal plaatsvinden (anticiperende angst). Hij gedraagt zich anders vanwege de paniekaanvallen, zoals het plaatsen vermijden waar hij eerder in paniek is geraakt en hij trekt zich zelfs mogelijk terug uit de normale activiteiten (fobische vermijding). Vrouwen hebben twee keer zoveel kans als mannen om de psychische aandoening te ontwikkelen. Bij de meeste patiënten starten de symptomen in de vroege volwassenheid.

Diagnose en onderzoeken

De arts voert een volledig lichamelijk onderzoek uit, voert een bloedonderzoek uit (om onderliggende aandoeningen op te sporen of uit te sluiten) en daarnaast is een psychologische evaluatie nodig. De arts bevraagt de patiënt over diverse thema’s zoals:

• aanwezige klachten
• angsten of zorgen
• de familiegeschiedenis
• drugs- of alcoholmisbruik
• stressvolle situaties
• vermijdende situaties of omgevingen
• …

Behandeling van paniekaanvallen en paniekstoornis

Professionele medische behandeling

Paniekaanvallen en een paniekstoornis zijn te genezen maar een professionele medische behandeling is noodzakelijk. Cognitieve gedragstherapie (vorm van psychotherapie), blootstellingstherapie en/of medicijnen zijn inzetbaar voor een succesvolle behandeling van paniekstoornissen. Als medicatie nodig is, schrijft de arts anti-angstmedicatie, bepaalde antidepressiva of soms bepaalde anticonvulsieve geneesmiddelen voorschrijven die ook anti-angst-eigenschappen hebben. Ook bètablokkers (klasse van hartmedicijnen) zijn inzetbaar. Deze voorkomen de episodes van een paniekstoornis of houden deze beter onder controle.

Zelfzorg

Enkele zelfzorgmaatregelen ondersteunen de professionele behandeling:

• roken, alcohol, cafeïne, drugs en andere stimulerende middelen vermijden
• ademhalingsoefeningen en ontspanningstechnieken uitvoeren via yoga, meditatie, mindfulness, biofeedback, massage, … maar eventueel ook onder leiding van een fysiotherapeut
• lid worden van een steungroep of contactgroep
• regelmatig proberen te oefenen aan de angsten
• sociale contacten onderhouden met familie en vrienden
• voldoende slapen en een regelmatig slaappatroon hanteren

Prognose van psychische aandoening

Des te sneller de patiënt hulp zoekt, des te beter de prognose. Met de juiste behandeling en zelfhulp vermindert of elimineert de patiënt de symptomen van een paniekaanval. Hij krijgt hierdoor het zelfvertrouwen en de controle over het leven terug. De aanvallen zijn zelf niet levensbedreigend maar de kwaliteit van leven is hierdoor wel verlaagd.

Complicaties

Paniekaanvallen en paniekstoornis

Complicaties van paniekaanvallen en een paniekstoornis zijn:

• alcoholmisbruik of drugsmisbruik
• de ontwikkeling van specifieke fobieën, zoals angst om te rijden of het huis te verlaten
• een depressie, angststoornissen en andere psychiatrische stoornissen
• een verhoogd risico op zelfmoord of zelfmoordgedachten
• financiële problemen
• frequente medische zorg voor gezondheidsproblemen en andere medische aandoeningen
• het vermijden van sociale situaties
• problemen op het werk of op school

Agorafobie

Agorafobie ontwikkelt zich als een complicatie van paniekaanvallen en een paniekstoornis. Deze psychische aandoening ontwikkelt zich mogelijk op elk moment, maar vaak verschijnt de aandoening binnen een jaar na de eerste terugkerende paniekaanvallen. Een patiënt met agorafobie is bang voor het krijgen van een paniekaanval in een situatie waarin ontsnapping moeilijk of beschamend zou zijn. Verder is een patiënt soms bang voor een paniekaanval waarbij hij geen hulp kan krijgen. Door deze angsten vermijdt de patiënt steeds meer situaties zoals:

• auto's, vliegtuigen, metro's en andere vormen van reizen
• bepaalde voedingsmiddelen of dranken, zoals alcohol, cafeïne, suiker of specifieke medicijnen.
• drukke plaatsen zoals winkelcentra of sportarena's
• lichamelijke inspanning
• sociale bijeenkomsten, restaurants of andere situaties waarin het gênant is om een paniekaanval te krijgen

Lees verder

• Angst & angstgevoelens: Soorten & symptomen angststoornissen
• Agorafobie: Angst voor drukke situaties en plaatsen
• Anti-angstmedicatie: Medicijnen voor behandeling van angst
• Cognitieve gedragstherapie (CGT): Vorm van psychotherapie