Hyperventilatie: Snelle & diepe ademhaling, vaak door ziekte

Een patiënt met hyperventilatie heeft een snelle en diepe ademhaling. Diverse milde tot ernstige emotionele en fysieke aandoeningen kunnen hyperventilatie veroorzaken. Vaak treden bij ernstige of levensbedreigende oorzaken van hyperventilatie ook bijkomende symptomen op. Als een patiënt hyperventileert, is het van essentieel belang om rustig te blijven en zelfzorgmaatregelen in te zetten om de ademhalingssnelheid te verlagen. Wanneer een medische aandoening aan de basis ligt van de hyperventilatie, moet de arts dit probleem verhelpen om de hyperventilatie onder controle te krijgen.

• Wat is hyperventilatie?
• Oorzaken van hyperventilatie
• Angst, paniek of stress
• Diabetische ketoacidose
• Grote hoogte
• Hoofdletsels
• Infecties
• Longziekten
• Andere oorzaken
• Symptomen
• Alarmsymptomen bij te snelle en diepe ademhaling
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van hyperventileren
• Zelfzorg
• Professionele medische behandeling
• Preventie van hyperventilatie
• Prognose van hyperventilatie
• Complicaties
• Preventie

Wat is hyperventilatie?

Gemiddeld vinden er ongeveer twaalf tot vijftien ademhalingen per minuut plaats. Het lichaam ademt meestal automatisch uit, zonder dat een persoon daarover hoeft na te denken. Een normale ademhalingsfrequentie zorgt ervoor dat zuurstof in de longen terechtkomt en kooldioxide het lichaam kan verlaten. Hyperventilatie duidt op een snelle ademhaling, waarbij patiënten ook vaak dieper ademhalen dan normaal. Als een patiënt hyperventileert, is de balans van gassen verstoord doordat te veel koolstofdioxide uit het lichaam verwijderd wordt. Wanneer de kooldioxidegehalten laag worden, wijzigt de zuurtegraad (pH) van het bloed. Dit leidt tot de aandoening alkalose (te lage zuurgraad van het bloed) met zwakte als gevolg.

Oorzaken van hyperventilatie

Hyperventilatie kan door verschillende factoren worden veroorzaakt:

Angst, paniek of stress

Een van de meest voorkomende oorzaken van hyperventilatie is emotionele stress, waaronder stress, paniek, nervositeit of angst. Angst is dan ook het meest geassocieerde symptoom bij hyperventilerende patiënten. Ongeveer de helft van de patiënten die hyperventileren door angst, lijdt ook aan een psychiatrische of psychische aandoening. Hyperventilatie veroorzaakt door emoties wordt door artsen soms het 'hyperventilatiesyndroom' genoemd.

Diabetische ketoacidose

Diabetische ketoacidose is een complicatie van diabetes mellitus (suikerziekte). Dit treedt op wanneer het lichaam niet genoeg insuline heeft voor energie en in plaats daarvan vet gaat verbranden. Als het lichaam te lang afhankelijk is van vetten, bouwen ketonen (bijproducten) zich op. Hyperventilatie is een van de symptomen van diabetische ketoacidose. Andere symptomen zijn misselijkheid, overmatige dorst (polydipsie) en frequent urineren (pollakisurie).

Grote hoogte

Wanneer een persoon zich op grote hoogte bevindt, nemen de luchtdruk en het zuurstofniveau af, wat het ademen bemoeilijkt. Op grote hoogte moeten de longen harder werken om zuurstof in het lichaam te krijgen. Op een hoogte van ongeveer 8000 voet leidt een laag zuurstofniveau tot ademhalingsproblemen, waaronder hyperventilatie. Bij sommige patiënten start hyperventilatie op een hoogte van minder dan 8000 voet. Patiënten met astma (chronische ontsteking van de luchtwegen) kunnen bijvoorbeeld op lagere hoogten reeds ademhalingsproblemen ervaren.

Hoofdletsels

De hersenen spelen een essentiële rol bij het beheersen van de ademhaling. Als een patiënt een hoofdletsel heeft, kunnen veranderingen in de ademhalingsfrequentie optreden, inclusief hyperventilatie. Bijkomende symptomen van een hoofdletsel zijn hoofdpijn, misselijkheid en verwardheid. Alle patiënten met een ernstig hoofdletsel moeten onmiddellijk medische hulp zoeken.

Infecties

Sommige soorten infecties in het lichaam leiden tot hyperventilatie, zoals een longontsteking. Dit kan leiden tot zwelling en een opeenhoping van vocht in de longen (longoedeem), wat resulteert in een snelle ademhaling. Ook door sepsis (bloedvergiftiging) kunnen patiënten hyperventileren.

Longziekten

Bepaalde longaandoeningen, zoals emfyseem (longaandoening met kortademigheid en hoesten), chronische obstructieve longziekte (COPD), een longembolie (afsluiting van een slagader in de longen) en astma, bemoeilijken soms het ademen. De luchtwegen versmallen, waardoor het lichaam harder moet werken om lucht in de longen te krijgen, wat leidt tot een snelle ademhaling. Als een longziekte hyperventilatie veroorzaakt, kunnen andere symptomen optreden, zoals een piepende ademhaling (stridor), pijn op de borst en hoesten.

Andere oorzaken

Andere oorzaken van snel en diep ademhalen zijn:

• bloedingen
• een zwangerschap
• ernstige pijn
• geneesmiddelen (zoals een overdosis aspirine)
• hartproblemen zoals hartfalen of een hartaanval
• stimulerende middelen

Symptomen

Het belangrijkste symptoom van hyperventilatie is een snelle ademhaling. Een snelle ademhaling veroorzaakt lage kooldioxidegehalten in het lichaam, wat tot bijkomende klachten kan leiden.

Symptomen die geassocieerd worden met een hyperventilatie-aanval zijn onder andere:

• angst
• boeren
• duizeligheid
• een bonzend hart
• een droge mond
• een gevoel dat er geen lucht in de longen komt
• een opgeblazen gevoel
• gevoelloosheid of tintelingen in de armen of vingers
• gevoelloosheid of tintelingen rond de mond
• hoofdpijn
• kortademigheid
• slaapproblemen
• spierkrampen in de handen (handkrampen) en voeten (voetkrampen)
• zwakte

Alarmsymptomen bij te snelle en diepe ademhaling

In sommige gevallen is het moeilijk om te bepalen of hyperventilatie het gevolg is van een medische aandoening of emotionele stress. Als hyperventilatie ernstig is of als het de eerste keer is dat een patiënt dit ervaart, is het raadzaam om medische noodhulp te zoeken.

Als de volgende symptomen gepaard gaan met hyperventilatie, is spoedhulp nodig:

• een blauwe of grijsachtige kleur van de lippen, huid of vingers (cyanose)
• een bloeding
• flauwvallen
• koorts
• pijn op de borst
• verwardheid

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek

Hyperventilatie heeft vele mogelijke oorzaken, dus het is belangrijk dat de arts alle symptomen van een patiënt kan beoordelen. Hiervoor heeft hij een medische geschiedenis nodig. Verder is een lichamelijk onderzoek vereist waarbij de arts ook de ademhalingssnelheid controleert.

Diagnostisch onderzoek

De arts zet mogelijk bijkomende onderzoeken in:

een arteriële bloedgastest: Deze test meet de hoeveelheid zuurstof en kooldioxide in het bloed. Deze test bepaalt of hyperventilatie het kooldioxidegehalte in het bloed heeft verlaagd.

een bloedonderzoek

een CT-scan van de borstkas

een elektrocardiografie (ECG: hartfilmpje)

een röntgenfoto van de borstkas (thoraxfoto)

een ventilatie- / perfusiescan van de longen om de ademhaling en de longcirculatie te meten

Behandeling van hyperventileren

De behandeling voor hyperventilatie is gericht op het verlagen van de ademhalingssnelheid zodat deze weer normaliseert.

Zelfzorg

Als hyperventilatie mild is en optreedt als gevolg van angst of stress, volstaat een thuisbehandeling om het ademhalingsritme weer te normaliseren. Dankzij buikademhaling concentreert de patiënt zich op de ademhaling vanuit het middenrif in plaats van vanuit de borst. Ook is het aanbevolen om door de neus te ademen in plaats van door de mond. De patiënt kan het best afwisselend een enkel neusgat blokkeren en door het andere neusgat ademen. Verder ligt de patiënt plat en verwijdert hij alle strakke kleding, zoals een riem, een das of een te strakke bh. Vervolgens probeert hij te ontspannen. Meditatie is een ander nuttig hulpmiddel om de ademhaling te vertragen. Verder zijn er enkele EHBO-tips voor hyperventilatie beschikbaar.

Professionele medische behandeling

Een arts zal trachten de onderliggende oorzaak van hyperventilatie te behandelen zodat de te snelle en diepe ademhaling in de toekomst niet meer optreedt. Bijvoorbeeld, bij de behandeling van diabetische ketoacidose zal de ademhalingssnelheid weer normaliseren.

Wanneer hyperventilatie te wijten is aan psychische problemen, zoals angst of paniekaanvallen, bestaat de behandeling uit:

• anti-angstmedicatie
• cognitieve gedragstherapie (vorm van psychotherapie)
• fysiotherapie voor het aanleren van ontspanningstechnieken, ademhalingsoefeningen en buikademhaling
• psychotherapie

Preventie van hyperventilatie

Om hyperventilatie te voorkomen, kunnen de volgende maatregelen helpen:

Het beheren van stress door middel van ontspanningstechnieken zoals meditatie, ademhalingsoefeningen of yoga.

Het leren herkennen van en omgaan met triggers die hyperventilatie kunnen veroorzaken.

Het onderhouden van een gezonde levensstijl door regelmatige lichaamsbeweging en een evenwichtig voedingspatroon.

Het verkrijgen van medische hulp bij chronische aandoeningen en het opvolgen van voorgeschreven behandelingen.

Prognose van hyperventilatie

De prognose van hyperventilatie hangt af van de onderliggende oorzaak. Als hyperventilatie wordt veroorzaakt door tijdelijke stress of angst, is de prognose doorgaans goed en kunnen zelfzorgmaatregelen vaak effectief zijn. Bij chronische of ernstige gevallen kan de prognose minder gunstig zijn en kan langdurige medische behandeling nodig zijn.

Complicaties

Complicaties van hyperventilatie kunnen omvatten:

• Alkalose, een verstoring van de zuur-basebalans in het bloed door een verlaagd kooldioxidegehalte.
• Verhoogde hartslag en bonzend hart, wat kan leiden tot angst of paniekaanvallen.
• Spierkrampen en hand- en voetkrampen door een tekort aan kooldioxide.

Preventie van de onderliggende oorzaken en het tijdig zoeken van medische hulp kan helpen bij het vermijden van complicaties.

Preventie

Identificatie en beheersing van stress
Hyperventilatie kan vaak worden uitgelokt door stress en angst. Het is belangrijk om stressfactoren te identificeren en te beheersen. Technieken zoals mindfulness, meditatie en ontspanningsoefeningen kunnen helpen om stressniveaus te verlagen en hyperventilatie te voorkomen.

Ademhalingsoefeningen
Regelmatige ademhalingsoefeningen kunnen helpen om een gezonde ademhaling te bevorderen en hyperventilatie te voorkomen. Oefeningen zoals buikademhaling of de 4-7-8-methode kunnen helpen om het ademhalingspatroon te reguleren en te stabiliseren.

Gezonde leefstijl
Een gezonde leefstijl kan bijdragen aan het verminderen van hyperventilatie. Dit omvat het handhaven van een evenwichtig voedingspatroon, regelmatige lichaamsbeweging en voldoende slaap. Vermijd stimulerende middelen zoals cafeïne en nicotine die het zenuwstelsel kunnen beïnvloeden.

Educatie en bewustwording
Het vergroten van de kennis over hyperventilatie en de tekenen ervan kan helpen om vroege symptomen te herkennen en adequaat te reageren. Educatie over ademhalingstechnieken en het belang van rust kan nuttig zijn.

Medische evaluatie en behandeling
Bij frequente of ernstige episodes van hyperventilatie is het belangrijk om medische hulp te zoeken. Een arts kan helpen bij het identificeren van onderliggende oorzaken en het ontwikkelen van een effectief behandelplan. Dit kan therapieën omvatten zoals cognitieve gedragstherapie (CGT) voor angst of specifieke ademhalingstechnieken.

Lees verder

• EHBO bij hyperventilatie-aanval (ademhalingsproblemen)
• Ademhalingsproblemen: Oorzaken van moeite met ademen