Hyperventilatie: Snelle & diepe ademhaling, vaak door ziekte

Een patiënt met hyperventilatie heeft een snelle en diepe ademhaling. Diverse milde tot ernstige emotionele en fysieke aandoeningen veroorzaken hyperventilatie. Vaak treden bij ernstige of levensbedreigende oorzaken van hyperventilatie ook bijkomende symptomen op. Als een patiënt hyperventileert, is het van essentieel belang om rustig te blijven en zelfzorgmaatregelen in te zetten om de ademhalingssnelheid te verlagen. Wanneer een medische aandoening aan de basis ligt van de hyperventilatie, moet de arts dit probleem verhelpen om de hyperventilatie onder controle te krijgen.

• Wat is hyperventilatie?
• Risicofactoren van te diep en te snel ademen
• Angst, paniek of stress
• Diabetische ketoacidose
• Grote hoogte
• Hoofdletsels
• Infecties
• Longziekten
• Andere oorzaken
• Symptomen
• Alarmsymptomen bij te snelle en diepe ademhaling
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van hyperventileren
• Zelfzorg
• Professionele medische behandeling

Wat is hyperventilatie?

Gemiddeld gebeuren ongeveer twaalf tot vijftien ademhalingen per minuut. Het lichaam ademt meestal automatisch uit, zonder dat een persoon daarover hoeft na te denken. Een normale ademhalingsfrequentie zorgt ervoor dat zuurstof in de longen terechtkomt en kooldioxide het lichaam kan verlaten. Hyperventilatie duidt op een snelle ademhaling, waarbij patiënten ook vaak dieper gaan ademen dan normaal. Als een patiënt hyperventileert, is de balans van gassen verstoord doordat te veel koolstofdioxide uit het lichaam verwijderd wordt. Wanneer de kooldioxidegehalten laag worden, wijzigt de zuurtegraad (pH) van het bloed. Dit leidt tot de aandoening alkalose (te lage zuurgraad van het bloed) met zwakte tot gevolg.

Risicofactoren van te diep en te snel ademen

Angst, paniek of stress

Eén van de meest voorkomende oorzaken van hyperventilatie is emotionele stress, waaronder stress, paniek, nervositeit of angst. Angst is dan ook het meest geassocieerde symptoom van hyperventilerende patiënten. Circa de helft van de patiënten die hyperventileren door angst, lijdt ook aan een psychiatrische of psychische aandoening. Hyperventilatie veroorzaakt door emoties bestempelen artsen soms als het 'hyperventilatiesyndroom'.

Diabetische ketoacidose

Diabetische ketoacidose is een complicatie van diabetes mellitus (suikerziekte). Dit treedt op wanneer het lichaam niet genoeg insuline voor energie heeft en in plaats daarvan vet gaat verbranden. Als het lichaam te lang afhankelijk is van vetten, bouwen zich ketonen (soort bijproducten) in het lichaam op. Hyperventilatie is één van de symptomen van diabetische ketoacidose. Andere symptomen zijn misselijkheid, een overmatige dorst (polydipsie) en frequent urineren (pollakisurie).

Grote hoogte

Wanneer een persoon zich op grote hoogte bevindt, nemen de luchtdruk en het zuurstofniveau af, wat het ademen bemoeilijkt. Op grote hoogte moeten de longen harder werken om zuurstof in het lichaam te krijgen. Op een hoogte van ongeveer 8000 voet leidt een laag zuurstofniveau tot ademhalingsproblemen, waaronder hyperventilatie. Bij sommige patiënten start hyperventilatie op een hoogte van minder dan 8000 voet. Patiënten met astma (chronische ontsteking van de luchtwegen in de longen) hebben bijvoorbeeld op lagere hoogten reeds ademhalingsproblemen.

Hoofdletsels

De hersenen spelen een essentiële rol bij het beheersen van de ademhaling. Als een patiënt een hoofdwonde heeft, leidt dit tot veranderingen in de ademhalingsfrequentie, inclusief hyperventilatie. Bijkomende symptomen van een hoofdletsel zijn hoofdpijn, misselijkheid en verwardheid. Alle patiënten met een ernstig hoofdletsel moet onmiddellijk naar een arts gaan.

Infecties

Sommige soorten infecties in het lichaam leiden tot hyperventilatie, zoals een longontsteking. Hierdoor gebeurt een zwelling en een opeenhoping van vocht in de longen (longoedeem), wat leidt tot een snelle ademhaling. Ook door sepsis (bloedvergiftiging) gaan patiënten mogelijk hyperventileren.

Longziekten

Bepaalde longaandoeningen, zoals emfyseem (longaandoening met kortademigheid en hoesten), een chronische obstructieve longziekte (COPD), een longembolie (afsluiting van een slagader in de longen) en astma, bemoeilijken soms het ademen. De luchtwegen versmallen, waardoor het lichaam harder moet werken om lucht in de longen te krijgen, wat leidt tot een snelle ademhaling. Als een longziekte hyperventilatie veroorzaakt, treden mogelijk andere symptomen op zoals een piepende ademhaling (stridor), pijn op de borst en hoesten.

Andere oorzaken

Andere oorzaken van het snel en diep ademhalen zijn:

• bloedingen
• een zwangerschap
• ernstige pijn
• geneesmiddelen (zoals een overdosis aspirine)
• hartproblemen zoals hartfalen of een hartaanval
• stimulerende middelen

Symptomen

Het belangrijkste symptoom van hyperventilatie is een snelle ademhaling. Een snelle ademhaling veroorzaakt lage koolstofdioxidegehalten in het lichaam, wat tot bijkomende klachten leidt.

Symptomen die geassocieerd zijn met een hyperventilatie-aanval zijn onder andere:

• angst
• boeren
• duizeligheid
• een bonzend hart
• een droge mond
• een gevoel dat er geen lucht in de longen komt
• een opgeblazen gevoel
• gevoelloosheid of tintelingen in de armen of vingers
• gevoelloosheid of tintelingen rond de mond
• hoofdpijn
• kortademigheid
• slaapproblemen
• spierkrampen in de handen (handkrampen) en voeten (voetkrampen)
• zwakte

Alarmsymptomen bij te snelle en diepe ademhaling

In sommige gevallen is het moeilijk om te bepalen of hyperventilatie het gevolg is van een medische aandoening of emotionele stress. Als hyperventilatie ernstig is of als het de eerste keer is dat een patiënt dit ervaart, is het raadzaam om medische noodhulp te zoeken.

Als de volgende symptomen gepaard gaan met hyperventilatie, is spoedhulp nodig:

• een blauwe of grijsachtige kleur van de lippen, huid of vingers (cyanose)
• een bloeding
• flauwvallen
• koorts
• pijn op de borst
• verwardheid

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek
Hyperventilatie heeft vele mogelijke oorzaken, dus het is belangrijk dat de arts alle symptomen van een patiënt kan beoordelen. Hiervoor heeft hij een medische geschiedenis nodig. Verder is een lichamelijk onderzoek vereist waarbij de arts ook de ademhalingssnelheid controleert.

Diagnostisch onderzoek
De arts zet mogelijk bijkomende onderzoeken in:
een arteriële bloedgastest: Deze test meet de hoeveelheid zuurstof en koolstofdioxide in het bloed. Deze test bepaalt of hyperventilatie het kooldioxidegehalte in het bloed heeft verlaagd.
een bloedonderzoek
een CT-scan van de borstkas
een elektrocardiografie (ECG: hartfilmpje)
een röntgenfoto van de borstkas (thoraxfoto)
een ventilatie- / perfusiescan van de longen om de ademhaling en de longcirculatie te meten

Behandeling van hyperventileren

De behandeling voor hyperventilatie is gericht op het verlagen van een snelle ademhaling zodat de ademhalingssnelheid normaliseert.

Zelfzorg

Als hyperventilatie mild is en optreedt als gevolg van angst of stress, volstaat een thuisbehandeling om het ademhalingsritme weer te normaliseren. Dankzij een buikademhaling concentreert een patiënt zich op de ademhaling vanuit zijn middenrif in plaats van vanuit de borst. Ook door het neusgat ademen is aanbevolen in plaats van een mondademhaling uit te voeren. De patiënt kan het best afwisselend een enkel neusgat blokkeren en door een ander neusgat ademen. Verder gaat de patiënt liggen en verwijdert hij alle strakke kledij, zoals een riem, een das of een te strakke bh. Vervolgens probeert hij te ontspannen. Meditatie is een ander nuttig instrument om de ademhaling te vertragen. Verder zijn enkele EHBO-tips voor hyperventilatie beschikbaar.

Professionele medische behandeling

Een arts tracht de onderliggende oorzaak van hyperventilatie te behandelen zodat de te snelle en diepe ademhaling in de toekomst niet meer optreedt. Wanneer hij bijvoorbeeld diabetische ketoacidose aanpakt, zal de ademhalingssnelheid weer normaliseren.

Wanneer hyperventilatie te wijten is aan psychische problemen, zoals angst of paniekaanvallen, bestaat de behandeling uit:

• anti-angstmedicatie
• cognitieve gedragstherapie (vorm van psychotherapie)
• fysiotherapie voor het aanleren van ontspanningstechnieken, ademhalingsoefeningen en een buikademhaling
• psychotherapie of counseling

Lees verder

• EHBO bij hyperventilatie-aanval (ademhalingsproblemen)
• Ademhalingsproblemen: Oorzaken van moeite met ademen