Hyperthyreoïdie: Overmatig actieve (overactieve) schildklier

De schildklier is een belangrijk orgaan van het endocriene systeem. De vlindervormige klier ligt aan de voorzijde van de nek waar de sleutelbeenderen samenkomen. De schildklier is belangrijk want dit geeft namelijk hormonen vrij die nodig zijn voor de stofwisseling (metabolisme) in het lichaam. Hyperthyreoïdie (hyperthyroïdie) is een aandoening waarbij de schildklier te veel van het schildklierhormoon “thyroxine” produceert. Bij een overmatig actieve schildklier is de stofwisseling versneld. Hierdoor zijn vele lichaamsstructuren getroffen, en ontstaan problemen met de beweging, de hartslag, het zenuwstelsel, het gewicht, de lichaamstemperatuur, de huid, … Verschillende behandelingsopties zijn beschikbaar. Artsen gebruiken medicijnen of een operatie om de overproductie van schildklierhormonen af te remmen. De prognose is voor de meeste patiënten met hyperthyreoïdie veelal goed.

• Epidemiologie overactieve schildklier
• Oorzaken te snel werkende schildklier
• Symptomen aan vele lichaamsfuncties
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via medicatie of operatie
• Prognose overmatig actieve schildklier
• Complicaties hyperthyreoïdie

Epidemiologie overactieve schildklier

Hyperthyreoïdie is een veelvoorkomende aandoening. Ongeveer 2-5% van alle vrouwen zijn op een bepaald moment in het leven aangetast door de overmatig werkende schildklier, meestal tussen de leeftijd van twintig en veertig jaar. Ook mannen zijn aangetast, maar dit wel vijf à tien keer minder dan vrouwen. Bijna alle gevallen (> 99%) zijn het gevolg van een intrinsieke schildklierziekte. Zeer zelden veroorzaakt een probleem met de hypofyse een overmatig werkende schildklier.

Oorzaken te snel werkende schildklier

De schildklier maakt thyroxine (T4) en triiodothyronine (T3) aan die een belangrijke rol spelen in de lichaamsfuncties. Als de schildklier te veel T3 of T4 aanmaakt, is sprake van hyperthyreoïdie.

De meest voorkomende oorzaak van hyperthyreoïdie is de ziekte van Graves. Bij deze erfelijke auto-immuunaandoening die vaker voorkomt bij vrouwen, produceert het lichaam het antilichaam thyroïdstimulerend immunoglobuline (TSI). TSI zorgt ervoor zorgt dat de schildklier te veel schildklierhormoon aanmaakt.

Hyperthyroïdie is soms ook te wijten aan een toxische nodulair of multinodulair kropgezwel. Dit gezwel dat zich in de schildklier bevindt, bevat klompjes of knobbeltjes waardoor de schildklier overmatige hoeveelheden schildklierhormonen produceert. Bovendien veroorzaakt een ontsteking van de schildklier (thyreoïditis) als gevolg van een virus of een probleem met het immuunsysteem tijdelijk symptomen van hyperthyroïdie. Een andere oorzaak van hyperthyreoïdie is het consumeren van te veel jodium (via voedingsmiddelen of supplementen), of het gebruiken van medicijnen die jodium (zoals amiodaron) bevatten.

Ten slotte ervaren sommige vrouwen hyperthyroïdie tijdens de zwangerschap (zwangerschapsdiabetes) of in het eerste jaar na de bevalling.

Enkele andere ziekten en medische behandelingen veroorzaken hyperthyreoïdie zoals:

• een metastatisch (uitgezaaid) gedifferentieerd schildkliercarcinoom
• een snel werkend ovarieel teratoom (struma ovarii: eierstoktumor met buikpijn en bekkenpijn)
• een solitaire giftige knobbel / adenoom (meestal goedaardige klierweefselgezwel)
• goedaardige gezwellen van de schildklier of hypofyse (zeldzaam)
• medische beeldvormende onderzoeken met contrastvloeistof (jodium) (zeldzaam en alleen als de patiënt een schildklierprobleem heeft)
• radiotherapie
• sommige tumoren van de testes of ovaria (zeldzaam)
• thyreotoxicose factitia

Symptomen aan vele lichaamsfuncties

De symptomen zijn zeer variabel en veelal zijn meerdere lichaamsfuncties getroffen. Bij ouderen komen weinig, subtiele of soms zelfs geen symptomen voor. Dit komt omdat veel ouderen bètablokkers nemen (geneesmiddelen tegen een hoge bloeddruk) en deze vele symptomen van hyperthyreoïdie maskeren. Hartgerelateerde problemen komen bij ouderen echter toch vaker voor dan bij jongeren. Jongere patiënten hebben meer duidelijke symptomen zoals bijvoorbeeld, angst, hyperactiviteit en tremor (bevingen). Patiënten met de ziekte van Graves hebben vaak meer uitgesproken symptomen dan patiënten met thyreotoxicose uit andere oorzaken. Bij deze patiënten komen ook meer oogproblemen voor dan bij andere oorzaken van een overactieve schildklier.

Veelvoorkomende symptomen zijn onder meer:

• algemeen: vermoeidheid, braken, misselijkheid, diarree, een frequente stoelgang, gewichtsverlies ondanks een toegenomen eetlust (of gewichtstoename in sommige gevallen), malaise (een algemeen ziek gevoel)
• beweging: tremor (bevingen) aan de hand, choreoathetose (gekenmerkt door het optreden van plotse, snelle, bruuske, onwillekeurige, ongecoördineerde bewegingen met grote amplitude (reikwijdte) in combinatie met trage, herhaalde, onwillekeurige bewegingen van handen en voeten,
• endocrien: een onregelmatige menstruatie bij vrouwen, oligomenorroe (zeldzaam optredende menstruatie), borstontwikkeling bij mannen (gynaecomastie), dorst, een lang gestalte (bij kinderen), een toegenomen eetlust, een verlies van libido, overmatig zweten (hyperhidrose) en warmte-intolerantie (verhoogde gevoeligheid voor warmte), een struma (zichtbaar vergrote schildklier met mogelijk een bultje in de nek), kropgezwel of schildklierknobbeltjes
• hart: kortademigheid, ademloosheid, een hoge bloeddruk (hypertensie), hartfalen (slecht rondpompen van bloed door het hart), hartkloppingen (palpitaties), een onregelmatige hartslag (aritmie), tachycardie (een versnelde hartslag van meer dan honderd hartslagen per minuut) of atriumfibrillatie (voorkamers van het hart trekken te snel en te onregelmatig samen waardoor een te hoge hartslag optreedt)
• Dubbelzien is één van de voorkomende problemen van een te snel werkende schildklier / Bron: Frankieleon, Flickr (CC BY-2.0)
  huid, haar en nagels: blozen van de huid, uitdroging van de huid, een huiduitslag aan de handpalm, een jeukende huid, een klamme huid, een dunnere huid, haaruitval (alopecia) of fijn, broos haar, onycholyse (het verliezen van de nagels)
• maag en darmen: Soms komt een groene ontlasting tot stand.
• mentaal: angst, concentratieproblemen, nervositeit, prikkelbaarheid, gedragsverandering, een psychose (verlies van realiteit met wanen en hallucinaties), rusteloosheid, slaapproblemen
• ogen: staren, conjunctivaal oedeem (zwelling van het oogbindvlies), jeukende ogen of geïrriteerde ogen, rode ogen, gezwollen ogen, oftalmoplegie (verlamming van de oogspieren), periorbitaal oedeem (zwelling rond de oogkas), uitpuilende ogen (exoftalmie), gevoeligheid voor licht (fotofobie), tranende ogen, wazig zien, dubbelzien (diplopie) en een oogontsteking
• spieren: spieratrofie (spierverlies), spierpijn, spierzwakte, spierstijfheid, zwakte van de heupen en schouders

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts bemerkt bij het lichamelijk onderzoek bevingen aan de handen, een hoge systolische bloeddruk (het eerste getal in een bloeddrukmeting), een vergrote schildklier, een verhoogde hartslag, een zwelling of ontsteking rond de ogen, wijzigingen aan huid, haar en nagels en zeer sterke reflexen.

Diagnostisch onderzoek

Hyperthyreoïdie is vaak klinisch duidelijk, maar de behandeling stelt de arts nooit in zonder biochemische bevestiging. De arts voert bijgevolg een bloedonderzoek uit waarbij hij de hoeveelheid van de schildklierhormonen TSH, T3 en T4 meet. Daarnaast meet de arts ook het cholesterol- en glucosegehalte. Beeldvormende onderzoeken van de schildklier zijn ook nodig zoals een schildklierscan met radioactief jodium en een echografie van de schildklier.

Behandeling via medicatie of operatie

De behandeling van een overmatig werkende schildklier is afhankelijk van de oorzaak en de ernst van de symptomen. De behandeling van een te snel werkende schildklier bestaan uit zowel medicijnen als een operatie.

Medicijnen

De gebruikte medicijnen remmen de schildklierwerking af. Deze medicijnen zijn gekend onder diverse synoniemen zoals:

• antithyroïd geneesmiddelen
• thyreoinhibitoren
• thyreo-inhibitoren
• thyreostatica

Ook radioactief jodium is inzetbaar. Dit geneesmiddel remt de overmatige hormoonproductie af en vernietigt de schildklier.

Daarnaast zet de arts bètablokkers in om de symptomen te behandelen (snelle hartslag, trillen, zweten, en angst) totdat de hyperthyreoïdie onder controle staat.

Operatie

Soms is een operatie nodig waarbij de chirurg de volledige of een gedeelte van de schildklier verwijdert.

Levenslange vervangingstherapie met pillen is nodig wanneer de arts de schildklier operatief verwijdert of wanneer de schildklier vernietigd is met radioactief jodium.

Prognose overmatig actieve schildklier

Hyperthyreoïdie is behandelbaar. Sommige oorzaken verdwijnen zonder behandeling. Hyperthyreoïdie die te wijten is aan de ziekte van Graves, verergert meestal. Dit kent vele complicaties, waarvan sommige ernstig zijn en de levenskwaliteit aantasten.

Complicaties hyperthyreoïdie

Een schildkliercrisis (thyrotoxische crisis) is een plotselinge verslechtering van de symptomen van hyperthyreoïdie die optreden in combinatie met een infectie of stress. Koorts, een delirium (acute verwardheid met wijzigingen in de hersenfunctie), een snelle pols, een verminderde alertheid en buikpijn zijn hierbij mogelijk. Bij een schildkliercrisis moet de patiënt meteen naar het ziekenhuis.

Andere complicaties van een overactieve schildklier zijn:

• hartproblemen, zoals een snelle hartslag, een abnormaal hartritme en hartfalen
• osteoporose (verlies van botmassa met risico op botbreuken)
• therapiegerelateerde complicaties, waaronder:
• een laag calciumgehalte (hypocalciëmie) door beschadiging van de bijschildklieren (gelegen nabij de schildklier)
• een rode, gezwollen huid
• heesheid als gevolg van schade aan de zenuwen naar het strottenhoofd
• hypothyreoïdie (een te traag werkende schildklier)
• littekens van de nek
• oogproblemen

Lees verder

• Oogziekte van Graves: Schildklierziekte met uitpuilende ogen
• Ziekte van Graves: Overproductie van schildklierhormonen
• Struma (goiter, kropgezwel): Zwelling van schildklier
• Thyroïditis: Ontsteking en zwelling van schildklier
• Thyrotoxicose: Verhoogde schildklierhormonen in bloed