Gewichtstoename: Oorzaken van verdikken (zwaarder worden)

Zwaarder worden is vaak te wijten aan het consumeren van meer calorieën dan er dagelijks verbrand worden door lichaamsbeweging. Soms kunnen ook andere factoren bijdragen aan een voortdurende, snelle of periodieke gewichtstoename, zoals het gebruik van bepaalde medicijnen. Gewichtstoename kan eveneens veroorzaakt worden door onderliggende aandoeningen, zoals een traag werkende schildklier of nierproblemen. Bij een plotselinge en onbedoelde gewichtstoename zonder duidelijke oorzaak is het raadzaam om een arts te raadplegen. Deze kan door middel van lichamelijk onderzoek, laboratoriumtesten en/of beeldvormende onderzoeken de oorzaak van de gewichtstoename vaststellen en een passende behandeling aanbevelen.

• Bacteriële overgroei in de dunne darm
• Bijwerkingen van medicatie en gewichtstoename
• Cushing-syndroom
• Diabetes mellitus (suikerziekte)
• Eierstokkanker
• Elektrolytenstoornissen
• Hartfalen
• Hormonale veranderingen en gewichtstoename
• Menopauze
• Menstruatie
• Polycysteus ovarium syndroom
• Zwangerschap
• Insulineresistentie
• Levercirrose
• Metabool syndroom
• Nierfalen
• Schildklierproblemen en gewichtstoename
• Te traag werkende schildklier
• Ziekte van Hashimoto
• Stoppen met roken en gewichtstoename
• Stress, angst en depressieve stemming
• Vermoeidheid en slaapgebrek
• Vochtretentie en gewichtstoename

Bacteriële overgroei in de dunne darm

De darm is afhankelijk van een balans tussen goede en slechte bacteriën om goed te functioneren. Een verstoring van deze balans kan leiden tot een bacteriële overgroei in de dunne darm, wat resulteert in extra gasvorming in het spijsverteringskanaal, gecombineerd met een opgeblazen gevoel, buikpijn, diarree en een plotselinge gewichtstoename. De behandeling bestaat doorgaans uit antibiotica om de bacteriële overgroei te bestrijden.

Bijwerkingen van medicatie en gewichtstoename

Geneesmiddelen kunnen gepaard gaan met bijwerkingen, waaronder gewichtstoename. Dit geldt vooral voor:

• anticonvulsiva (medicijnen voor de behandeling van toevallen)
• anticonceptie
• antidepressiva (medicijnen voor de behandeling van depressie)
• antihistaminica (medicijnen voor de behandeling van allergieën)
• antipsychotica (medicijnen voor de behandeling van psychiatrische stoornissen)
• corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers, bijvoorbeeld voor de behandeling van astma of artritis)
• insuline (medicatie voor de behandeling van suikerziekte)
• medicatie voor de behandeling van hoge bloeddruk
• medicatie voor de behandeling van migraine (aanvallen van eenzijdige hoofdpijn en/of een aura)

Als een patiënt zich zorgen maakt over gewichtstoename als bijwerking van medicijnen, is het verstandig dit met een arts te bespreken. Het kan nodig zijn om de dosering te verlagen of het medicijn te vervangen.

Cushing-syndroom

Het syndroom van Cushing is een zeldzame aandoening die veroorzaakt wordt door hoge niveaus van het hormoon cortisol. Dit syndroom kan optreden door een langdurige behandeling met steroïden (iatrogene Cushing) of door een tumor (endogene Cushing). Gewichtstoename, vooral rond de borst, het gezicht en de buik, is een veelvoorkomend symptoom. Cortisol leidt tot een herverdeling van vet in deze gebieden. Behandeling kan bestaan uit het verminderen of stopzetten van steroïden. Indien er een tumor aanwezig is, zal deze meestal operatief worden verwijderd.

Diabetes mellitus (suikerziekte)

Bij sommige patiënten met chronische diabetes mellitus kan de neiging om meer te eten dan nodig is om een lage bloedsuikerspiegel (hypoglykemie) te voorkomen bijdragen aan gewichtstoename. Het volgen van een cursus diabeteseducatie kan hierbij nuttig zijn.

Eierstokkanker

In zeldzame gevallen kan een uitzettende buik het gevolg zijn van een eierstoktumor, wat leidt tot vochtophoping. Vrouwen met eierstokkanker kunnen een opgeblazen buik ervaren, een snel vol gevoel hebben, pijn in de onderbuik voelen en extra druk op de blaas ervaren. Dit type kanker komt vaker voor na de menopauze.

Elektrolytenstoornissen

Wanneer mensen overdag onvoldoende vocht drinken (water of sap) of te veel zoute voedingsmiddelen consumeren, kunnen zij sneller last krijgen van waterretentie en een opgeblazen gevoel. Een dieet rijk aan zout kan leiden tot overmatige wateropslag, wat resulteert in gewichtstoename. Ook kan een tekort aan vocht leiden tot uitdroging, wat het lichaam ertoe aanzet water vast te houden als een overlevingsmechanisme. Het is daarom belangrijk om dagelijks voldoende water te drinken.

Hartfalen

Bij hartfalen is het hart niet in staat om voldoende bloed rond te pompen. Een plotselinge gewichtstoename kan wijzen op een verergering van de hartaandoening. Andere symptomen van hartfalen zijn gezwollen voeten en enkels, een snellere pols, zware ademhaling, een hoge bloeddruk, geheugenverlies en verwardheid.

Hormonale veranderingen en gewichtstoename

Menopauze

Het hormoon oestrogeen reguleert de menstruatie en ovulatie. Bij vrouwen in de menopauze zijn de oestrogeenwaarden in het lichaam sterk verlaagd, wat kan leiden tot gewichtstoename rond de buik en heupen.

Menstruatie

Tijdens de menstruatie kunnen vrouwen meer vocht vasthouden, wat resulteert in een opgeblazen gevoel. Schommelingen in oestrogeen- en progesteronwaarden kunnen ook bijdragen aan gewichtstoename. Na de menstruatie normaliseert het gewicht meestal weer.

Polycysteus ovarium syndroom

Het polycysteus ovarium syndroom is een veel voorkomende aandoening waarbij de werking van de eierstokken verstoord is. Bij de meeste vrouwen ontstaan er cysten op de eierstokken (eierstokcysten). Symptomen omvatten een onregelmatige menstruatie, problemen met zwanger worden, overmatige haargroei en gewichtstoename, vaak rond de buik. De exacte oorzaak van PCOS is onbekend, maar hormonale factoren, zoals verhoogde insuline- en testosteronniveaus, spelen waarschijnlijk een rol. Gewichtstoename kan worden beheerd door voedings- en levensstijlaanpassingen en soms door medicatie.

Zwangerschap

Tijdens de zwangerschap nemen vrouwen doorgaans in gewicht toe. Dit extra gewicht is nodig voor de groei van de baby en omvat de baby, de placenta, het vruchtwater, een verhoogde bloedtoevoer en een vergrote baarmoeder.

Insulineresistentie

Bij insulineresistentie, een kenmerk van het metabool syndroom, kan het lichaam het hormoon insuline niet goed verwerken. Dit is een voorloper van diabetes mellitus. Insulineresistentie wordt vaak veroorzaakt door een chronisch ongezonde levensstijl met onvoldoende lichamelijke activiteit en een dieet rijk aan suikers en vetten. Onbehandeld kan dit leiden tot gewichtstoename en andere ernstige gezondheidsproblemen.

Levercirrose

Levercirrose is een geleidelijk progressieve ziekte waarbij gezond leverweefsel wordt vervangen door littekenweefsel (leverfibrose). Dit littekenweefsel blokkeert de bloedstroom door de lever en vertraagt het vermogen van de lever om voedingsstoffen, hormonen, medicijnen en natuurlijke toxines (gifstoffen) te verwerken. Het vermindert ook de productie van eiwitten en andere stoffen die door de lever worden aangemaakt. Cirrose zorgt er uiteindelijk voor dat de lever niet goed functioneert. Virale hepatitis B en virale hepatitis C, leververvetting (door overgewicht, suikerziekte en alcoholmisbruik) en mucoviscidose (taaislijmziekte met verstopping van organen) zijn enkele belangrijke oorzaken van levercirrose, hoewel er nog veel andere oorzaken bekend zijn. Soms komt gewichtstoename voor, maar ook gewichtsverlies kan een mogelijk teken zijn. Andere bekende tekenen zijn onder meer een jeukende huid, verlies van eetlust, koorts, bloed in de ontlasting, een kleigekleurde ontlasting, een donkere urinekleur en geelzucht. Stoppen met alcohol, medicatie, voedingsaanpassingen (bijvoorbeeld een zoutarm dieet) en een levertransplantatie zijn enkele behandelingsopties voor patiënten met levercirrose.

Metabool syndroom

Het metabool syndroom duidt op een groep aandoeningen die samen voorkomen en de kans op een hartaandoening, een beroerte en diabetes mellitus verhogen. De bloeddruk, bloedsuiker, cholesterol en lichaamsvet kunnen ongezond zijn. Duidelijke symptomen zijn niet altijd aanwezig, behalve dat een patiënt extra kilo’s rond de taille kan hebben. Voedingsveranderingen en lichaamsbeweging zijn noodzakelijk. De arts kan ook medicijnen voorschrijven. In sommige gevallen is bariatrische chirurgie (operatie met als doel om af te vallen) nodig.

Nierfalen

Nierfalen treedt op door een acute gebeurtenis of een chronische aandoening of ziekte. Prerenaal nierfalen (waarbij het probleem zich voordoet vóór de nieren) kan het gevolg zijn van bloedverlies, uitdroging of het gebruik van bepaalde medicijnen. Oorzaken van nierfalen die in de nieren zelf optreden, zijn onder andere sepsis (bloedvergiftiging), medicijnen, rhabdomyolyse (aandoening met afbraak van spieren, gewrichten en urinewegen), de ziekte van Kahler (kanker van plasmacellen met botpijn) en acute glomerulonefritis (nierfilterontsteking). Oorzaken van nierfalen die achter de nier liggen, zijn onder andere blaasobstructie (verstopping van de blaas), prostaatproblemen, tumoren of nierstenen. De behandeling van nierfalen kan bestaan uit veranderingen in voeding, medicijnen en/of dialyse.

Schildklierproblemen en gewichtstoename

Te traag werkende schildklier

Bij een te traag werkende schildklier (hypothyreoïdie) produceert de schildklier onvoldoende schildklierhormonen. Deze hormonen spelen een centrale rol bij het reguleren van het metabolisme (stofwisseling). Deze schildklieraandoening, die vooral vrouwen treft, kan leiden tot gewichtstoename. Andere veelvoorkomende tekenen zijn:

• broos haar
• broze nagels
• constipatie
• depressie
• onregelmatige of zware menstruatie
• verlies van libido (zin in seks)
• geheugenverlies
• gevoeligheid voor koude
• haarverlies
• huid: droge huid en schilferige huid
• langzame bewegingen en gedachten
• pijn, gevoelloosheid en een tintelend gevoel in de handen en vingers (carpaal tunnelsyndroom)
• spieren: spierpijn, spierzwakte, spierkrampen
• vermoeidheid
• zwakte

De arts behandelt de aandoening meestal met dagelijkse hormoonvervangende tabletten (levothyroxine).

Ziekte van Hashimoto

Bij de ziekte van Hashimoto (Hashimoto’s thyroïditis of chronische lymfocytaire thyroiditis) ontstaat een ontsteking van de schildklier. Deze auto-immuunziekte is een vorm van hypothyreoïdie. Bekende symptomen zijn:

• concentratieproblemen
• constipatie
• droog en grof haar
• een brok in de keel
• depressie
• droge huid
• gewichtstoename
• zwelling van de benen
• koud hebben
• overmatige slaperigheid
• slikproblemen
• spierkrampen
• stemmingswisselingen
• vage pijnen
• vermoeidheid

Er is geen remedie voor deze schildklieraandoening anno februari 2020. Voedingsaanpassingen, natuurlijke supplementen, vitaminen of andere natuurlijke producten behandelen de ziekte van Hashimoto niet. De behandeling voor deze auto-immuunziekte gebeurt met schildklierhormoonvervangingstherapie.

Stoppen met roken en gewichtstoename

Stoppen met roken is zeer goed voor de gezondheid. Wanneer iemand stopt, kan hij of zij echter aankomen in gewicht als gevolg van een verhoogde eetlust. Na enkele weken is een gestopte roker vaak niet meer zo hongerig, waardoor het makkelijker wordt om gewicht te verliezen.

Stress, angst en depressieve stemming

Iedereen reageert anders op stress, angst en een depressieve stemming. Sommige mensen ervaren gewichtsverlies, terwijl anderen zwaarder worden. Bij stress gaat het lichaam in de overlevingsmodus. Cortisol, het 'stresshormoon', wordt uitgescheiden, waardoor de eetlust toeneemt. Sommige mensen gebruiken voedsel als copingmechanisme (omgaan met stress), wat kan leiden tot een vicieuze cirkel. Een gewichtstoename door depressie kan de depressie verergeren, wat weer tot verdere gewichtstoename kan leiden. Emotionele eters doen er goed aan andere afleidingsvormen te zoeken, zoals lichaamsbeweging of een hobby, een vriend bellen, wandelen of een rustgevend bad nemen.

Vermoeidheid en slaapgebrek

Mensen die minder dan zeven uur per nacht slapen, hebben vaker overgewicht dan mensen die negen uur of meer slapen. Bij mensen met slaapgebrek zijn de niveaus van leptine (het hormoon dat een vol gevoel geeft) lager en de niveaus van ghreline (het hongerstimulerende hormoon) hoger. Bij chronische vermoeidheid hebben mensen de neiging om calorierijke snacks te nuttigen om hun energieniveau op peil te houden. Tevens bewegen of sporten ze minder wanneer ze erg moe zijn, wat betekent dat ze minder calorieën verbranden en zo bijdragen aan gewichtstoename.

Vochtretentie en gewichtstoename

Vochtretentie (oedeem) leidt tot zwelling van lichaamsdelen, wat kan resulteren in een gewichtstoename. Deze gewichtstoename komt door de ophoping van vocht in het lichaam. Sommige soorten vochtretentie komen vaak voor, bijvoorbeeld door langdurig staan of in de premenopauze (periode vóór de menopauze). Ook bij hartfalen, een nierziekte, een leverziekte of het gebruik van bepaalde medicijnen kunnen patiënten sneller vocht vasthouden. De zwelling kan in een specifiek lichaamsdeel (zoals de enkels) of algemeen zijn. De behandeling is afhankelijk van de oorzaak van oedeem.

Lees verder

• Verhoogde eetlust: Medische oorzaken van toegenomen honger
• Polyfagie: Overmatig hongergevoel bij aandoeningen
• Onbedoeld gewichtverlies: Onverklaarbaar verlies van gewicht
• Hormonale onbalans: Oorzaken van hormonale schommelingen
• Metabool syndroom: Symptomen met kans op o.a. diabetes