Gewichtstoename: Oorzaken van verdikken (zwaarder worden)

Zwaarder worden is vaak te wijten aan het consumeren van meer calorieën dan er dagelijks verbrand worden door lichaamsbeweging. Soms kunnen ook andere factoren bijdragen aan een voortdurende, snelle of periodieke gewichtstoename, zoals het gebruik van bepaalde medicijnen. Gewichtstoename kan eveneens veroorzaakt worden door onderliggende aandoeningen, zoals een traag werkende schildklier of nierproblemen. Bij een plotselinge en onbedoelde gewichtstoename zonder duidelijke oorzaak is het raadzaam om een arts te raadplegen. Deze kan door middel van lichamelijk onderzoek, laboratoriumtesten en/of beeldvormende onderzoeken de oorzaak van de gewichtstoename vaststellen en een passende behandeling aanbevelen.

• Epidemiologie van gewichtstoename
• Oorzaken van gewichtstoename
• Bacteriële overgroei in de dunne darm
• Bijwerkingen van medicatie
• Cushing-syndroom
• Diabetes mellitus (suikerziekte)
• Dieet en voedingspatronen
• Eierstokkanker
• Elektrolytenstoornissen
• Genetische factoren
• Hartfalen
• Hormonale veranderingen
• Insulineresistentie
• Leefomgeving en toegankelijkheid
• Levercirrose
• Metabool syndroom
• Nierfalen
• Psychologische factoren
• Schildklierproblemen
• Sedentaire levensstijl
• Slaapstoornissen
• Stoppen met roken
• Stress, angst en depressieve stemming
• Vermoeidheid en slaapgebrek
• Vochtretentie
• Risicofactoren voor bijkomend gewicht
• Geassocieerde symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties van gewichtstoename
• Preventie van gewichtstoename

Epidemiologie van gewichtstoename

Gewichtstoename is een wereldwijd gezondheidsprobleem dat invloed heeft op miljoenen mensen. De prevalentie van overgewicht en obesitas neemt gestaag toe, met belangrijke variaties op basis van leeftijd, geslacht, etniciteit en socio-economische status.

Prevalentie
Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) zijn wereldwijd meer dan 1,9 miljard volwassenen (18 jaar en ouder) overgewicht, waarvan meer dan 650 miljoen als obees worden geclassificeerd. Dit vertegenwoordigt een significante stijging in vergelijking met voorgaande decennia.

Leeftijd en geslacht
Obesitas komt vaker voor bij volwassenen dan bij kinderen, hoewel de prevalentie onder kinderen en adolescenten de afgelopen jaren dramatisch is gestegen. Er zijn ook geslachtsverschillen; mannen hebben vaak een hogere prevalentie van overgewicht en obesitas, maar vrouwen kunnen vaker last hebben van gewichtstoename gerelateerd aan hormonale veranderingen, zoals tijdens de menopauze.

Etniciteit en cultuur
Etnische en culturele factoren spelen een belangrijke rol in de epidemiologie van gewichtstoename. In bepaalde populaties, zoals sommige inheemse groepen en etnische minderheden, komen hogere niveaus van obesitas voor, vaak als gevolg van genetische, sociale en economische factoren.

Socio-economische status
Er zijn aanzienlijke verschillen in de prevalentie van gewichtstoename op basis van socio-economische status. Mensen met een lagere socio-economische status hebben vaak beperkte toegang tot gezonde voedingsmiddelen en zijn mogelijk minder geneigd om deel te nemen aan fysieke activiteiten. Dit leidt tot een verhoogd risico op gewichtstoename en gerelateerde gezondheidsproblemen.

Gevolgen voor de volksgezondheid
De toename van gewichtstoename heeft aanzienlijke gevolgen voor de volksgezondheid, waaronder een verhoogd risico op chronische aandoeningen zoals type 2 diabetes, hart- en vaatziekten en bepaalde vormen van kanker. Dit legt een zware druk op gezondheidszorgsystemen wereldwijd.

Preventie en interventie
Gezien de epidemiologische trends is er een groeiende behoefte aan preventieve maatregelen en interventies gericht op het bevorderen van gezonde eetgewoonten en lichaamsbeweging, vooral in kwetsbare populaties. Beleidsmaatregelen, educatieve programma's en gemeenschapsinitiatieven zijn essentieel voor het aanpakken van deze crisis.

Door het begrijpen van de epidemiologie van gewichtstoename kunnen gezondheidsprofessionals en beleidsmakers effectievere strategieën ontwikkelen om dit probleem te bestrijden en de algehele gezondheid van de bevolking te verbeteren.

Oorzaken van gewichtstoename

Bacteriële overgroei in de dunne darm

De darm is afhankelijk van een balans tussen goede en slechte bacteriën om goed te functioneren. Een verstoring van deze balans kan leiden tot een bacteriële overgroei in de dunne darm, wat resulteert in extra gasvorming in het spijsverteringskanaal, gecombineerd met een opgeblazen gevoel, buikpijn, diarree en een plotselinge gewichtstoename. De behandeling bestaat doorgaans uit antibiotica om de bacteriële overgroei te bestrijden.

Bijwerkingen van medicatie

Geneesmiddelen kunnen gepaard gaan met bijwerkingen, waaronder gewichtstoename. Dit geldt vooral voor:

• anticonvulsiva (medicijnen voor de behandeling van toevallen)
• anticonceptie
• antidepressiva (medicijnen voor de behandeling van depressie)
• antihistaminica (medicijnen voor de behandeling van allergieën)
• antipsychotica (medicijnen voor de behandeling van psychiatrische stoornissen)
• corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers, bijvoorbeeld voor de behandeling van astma of artritis)
• insuline (medicatie voor de behandeling van suikerziekte)
• medicatie voor de behandeling van hoge bloeddruk
• medicatie voor de behandeling van migraine (aanvallen van eenzijdige hoofdpijn en/of een aura)

Als een patiënt zich zorgen maakt over gewichtstoename als bijwerking van medicijnen, is het verstandig dit met een arts te bespreken. Het kan nodig zijn om de dosering te verlagen of het medicijn te vervangen.

Cushing-syndroom

Het syndroom van Cushing is een zeldzame aandoening die veroorzaakt wordt door hoge niveaus van het hormoon cortisol. Dit syndroom kan optreden door een langdurige behandeling met steroïden (iatrogene Cushing) of door een tumor (endogene Cushing). Gewichtstoename, vooral rond de borst, het gezicht en de buik, is een veelvoorkomend symptoom. Cortisol leidt tot een herverdeling van vet in deze gebieden. Behandeling kan bestaan uit het verminderen of stopzetten van steroïden. Indien er een tumor aanwezig is, zal deze meestal operatief worden verwijderd.

Diabetes mellitus (suikerziekte)

Bij sommige patiënten met chronische diabetes mellitus kan de neiging om meer te eten dan nodig is om een lage bloedsuikerspiegel (hypoglykemie) te voorkomen bijdragen aan gewichtstoename. Het volgen van een cursus diabeteseducatie kan hierbij nuttig zijn.

Dieet en voedingspatronen

Ongezonde eetgewoonten, zoals het consumeren van veel bewerkte voedingsmiddelen, suikerhoudende dranken en fastfood, kunnen leiden tot gewichtstoename. Hoge calorie-inname in combinatie met een gebrek aan voedingsstoffen resulteert in een onbalans, waardoor het lichaam vet opslaat. Het is cruciaal om aandacht te besteden aan portiegrootte en de samenstelling van maaltijden om een gezond gewicht te behouden.

Eierstokkanker

In zeldzame gevallen kan een uitzettende buik het gevolg zijn van een eierstoktumor, wat leidt tot vochtophoping. Vrouwen met eierstokkanker kunnen een opgeblazen buik ervaren, een snel vol gevoel hebben, pijn in de onderbuik voelen en extra druk op de blaas ervaren. Dit type kanker komt vaker voor na de menopauze.

Elektrolytenstoornissen

Wanneer mensen overdag onvoldoende vocht drinken (water of sap) of te veel zoute voedingsmiddelen consumeren, kunnen zij sneller last krijgen van waterretentie en een opgeblazen gevoel. Een dieet rijk aan zout kan leiden tot overmatige wateropslag, wat resulteert in gewichtstoename. Ook kan een tekort aan vocht leiden tot uitdroging, wat het lichaam ertoe aanzet water vast te houden als een overlevingsmechanisme. Het is daarom belangrijk om dagelijks voldoende water te drinken.

Genetische factoren

Genetica speelt een belangrijke rol in hoe ons lichaam vet opslaat en hoeveel calorieën we verbranden. Sommige mensen hebben een genetische aanleg voor gewichtstoename en kunnen moeite hebben met afvallen, ongeacht hun dieet en oefenregime. Dit kan te maken hebben met metabolische snelheid en de manier waarop ons lichaam reageert op voedsel.

Hartfalen

Bij hartfalen is het hart niet in staat om voldoende bloed rond te pompen. Een plotselinge gewichtstoename kan wijzen op een verergering van de hartaandoening. Andere symptomen van hartfalen zijn gezwollen voeten en enkels, een snellere pols, zware ademhaling, een hoge bloeddruk, geheugenverlies en verwardheid.

Hormonale veranderingen

Menopauze
Het hormoon oestrogeen reguleert de menstruatie en ovulatie. Bij vrouwen in de menopauze zijn de oestrogeenwaarden in het lichaam sterk verlaagd, wat kan leiden tot gewichtstoename rond de buik en heupen.

Menstruatie
Tijdens de menstruatie kunnen vrouwen meer vocht vasthouden, wat resulteert in een opgeblazen gevoel. Schommelingen in oestrogeen- en progesteronwaarden kunnen ook bijdragen aan gewichtstoename. Na de menstruatie normaliseert het gewicht meestal weer.

Polycysteus ovarium syndroom
Het polycysteus ovarium syndroom is een veel voorkomende aandoening waarbij de werking van de eierstokken verstoord is. Bij de meeste vrouwen ontstaan er cysten op de eierstokken (eierstokcysten). Symptomen omvatten een onregelmatige menstruatie, problemen met zwanger worden, overmatige haargroei en gewichtstoename, vaak rond de buik. De exacte oorzaak van PCOS is onbekend, maar hormonale factoren, zoals verhoogde insuline- en testosteronniveaus, spelen waarschijnlijk een rol. Gewichtstoename kan worden beheerd door voedings- en levensstijlaanpassingen en soms door medicatie.

Zwangerschap
Tijdens de zwangerschap nemen vrouwen doorgaans in gewicht toe. Dit extra gewicht is nodig voor de groei van de baby en omvat de baby, de placenta, het vruchtwater, een verhoogde bloedtoevoer en een vergrote baarmoeder.

Insulineresistentie

Bij insulineresistentie, een kenmerk van het metabool syndroom, kan het lichaam het hormoon insuline niet goed verwerken. Dit is een voorloper van diabetes mellitus. Insulineresistentie wordt vaak veroorzaakt door een chronisch ongezonde levensstijl met onvoldoende lichamelijke activiteit en een dieet rijk aan suikers en vetten. Onbehandeld kan dit leiden tot gewichtstoename en andere ernstige gezondheidsproblemen.

Leefomgeving en toegankelijkheid

De omgeving waarin iemand leeft, kan ook een belangrijke rol spelen bij gewichtstoename. Toegang tot ongezonde voedingsmiddelen, zoals snacks en fastfood, kan het moeilijk maken om gezondere keuzes te maken. Daarnaast kunnen sociale factoren en culturele normen invloed hebben op eetgedrag en lichaamsbeweging.

Levercirrose

Levercirrose is een geleidelijk progressieve ziekte waarbij gezond leverweefsel wordt vervangen door littekenweefsel (leverfibrose). Dit littekenweefsel blokkeert de bloedstroom door de lever en vertraagt het vermogen van de lever om voedingsstoffen, hormonen, medicijnen en natuurlijke toxines (gifstoffen) te verwerken. Het vermindert ook de productie van eiwitten en andere stoffen die door de lever worden aangemaakt. Cirrose zorgt er uiteindelijk voor dat de lever niet goed functioneert. Virale hepatitis B en virale hepatitis C, leververvetting (door overgewicht, suikerziekte en alcoholmisbruik) en mucoviscidose (taaislijmziekte met verstopping van organen) zijn enkele belangrijke oorzaken van levercirrose, hoewel er nog veel andere oorzaken bekend zijn. Soms komt gewichtstoename voor, maar ook gewichtsverlies kan een mogelijk teken zijn. Andere bekende tekenen zijn onder meer een jeukende huid, verlies van eetlust, koorts, bloed in de ontlasting, een kleigekleurde ontlasting, een donkere urinekleur en geelzucht. Stoppen met alcohol, medicatie, voedingsaanpassingen (bijvoorbeeld een zoutarm dieet) en een levertransplantatie zijn enkele behandelingsopties voor patiënten met levercirrose.

Metabool syndroom

Het metabool syndroom duidt op een groep aandoeningen die samen voorkomen en de kans op een hartaandoening, een beroerte en diabetes mellitus verhogen. De bloeddruk, bloedsuiker, cholesterol en lichaamsvet kunnen ongezond zijn. Duidelijke symptomen zijn niet altijd aanwezig, behalve dat een patiënt extra kilo’s rond de taille kan hebben. Voedingsveranderingen en lichaamsbeweging zijn noodzakelijk. De arts kan ook medicijnen voorschrijven. In sommige gevallen is bariatrische chirurgie (operatie met als doel om af te vallen) nodig.

Nierfalen

Nierfalen treedt op door een acute gebeurtenis of een chronische aandoening of ziekte. Prerenaal nierfalen (waarbij het probleem zich voordoet vóór de nieren) kan het gevolg zijn van bloedverlies, uitdroging of het gebruik van bepaalde medicijnen. Oorzaken van nierfalen die in de nieren zelf optreden, zijn onder andere sepsis (bloedvergiftiging), medicijnen, rhabdomyolyse (aandoening met afbraak van spieren, gewrichten en urinewegen), de ziekte van Kahler (kanker van plasmacellen met botpijn) en acute glomerulonefritis (nierfilterontsteking). Oorzaken van nierfalen die achter de nier liggen, zijn onder andere blaasobstructie (verstopping van de blaas), prostaatproblemen, tumoren of nierstenen. De behandeling van nierfalen kan bestaan uit veranderingen in voeding, medicijnen en/of dialyse.

Psychologische factoren

Emotionele eetgewoonten kunnen leiden tot gewichtstoename. Stress, angst of depressie kunnen ervoor zorgen dat mensen meer eten, vooral calorierijk comfortvoedsel. Het is belangrijk om gezonde copingmechanismen te ontwikkelen en psychologische ondersteuning te zoeken indien nodig.

Schildklierproblemen

Te traag werkende schildklier
Bij een te traag werkende schildklier (hypothyreoïdie) produceert de schildklier onvoldoende schildklierhormonen. Deze hormonen spelen een centrale rol bij het reguleren van het metabolisme (stofwisseling). Deze schildklieraandoening, die vooral vrouwen treft, kan leiden tot gewichtstoename. Andere veelvoorkomende tekenen zijn:

• broos haar
• broze nagels
• constipatie
• depressie
• onregelmatige of zware menstruatie
• verlies van libido (zin in seks)
• geheugenverlies
• gevoeligheid voor koude
• haarverlies
• huid: droge huid en schilferige huid
• langzame bewegingen en gedachten
• pijn, gevoelloosheid en een tintelend gevoel in de handen en vingers (carpaal tunnelsyndroom)
• spieren: spierpijn, spierzwakte, spierkrampen
• vermoeidheid
• zwakte

De arts behandelt de aandoening meestal met dagelijkse hormoonvervangende tabletten (levothyroxine).

Ziekte van Hashimoto
Bij de ziekte van Hashimoto (Hashimoto’s thyroïditis of chronische lymfocytaire thyroiditis) ontstaat een ontsteking van de schildklier. Deze auto-immuunziekte is een vorm van hypothyreoïdie. Bekende symptomen zijn:

• concentratieproblemen
• constipatie
• droog en grof haar
• een brok in de keel
• depressie
• droge huid
• gewichtstoename
• zwelling van de benen
• koud hebben
• overmatige slaperigheid
• slikproblemen
• spierkrampen
• stemmingswisselingen
• vage pijnen
• vermoeidheid

Er is geen remedie voor deze schildklieraandoening anno februari 2020. Voedingsaanpassingen, natuurlijke supplementen, vitaminen of andere natuurlijke producten behandelen de ziekte van Hashimoto niet. De behandeling voor deze auto-immuunziekte gebeurt met schildklierhormoonvervangingstherapie.

Sedentaire levensstijl

Een gebrek aan lichaamsbeweging kan bijdragen aan gewichtstoename. Mensen die een zittende levensstijl hebben, verbranden minder calorieën en hebben een hoger risico op overgewicht. Regelmatige lichaamsbeweging, zoals wandelen, fietsen of sporten, is essentieel om een gezond gewicht te handhaven en een goede algehele gezondheid te bevorderen.

Slaapstoornissen

Slaapgebrek of slechte slaapkwaliteit kan invloed hebben op de hormonale balans die de eetlust reguleert. Studies hebben aangetoond dat mensen die niet genoeg slaap krijgen, een verhoogde productie van ghreline (het "hongerhormoon") ervaren en minder leptine (het "verzadigingshormoon"). Dit kan leiden tot overeten en uiteindelijk gewichtstoename.

Stoppen met roken

Stoppen met roken is zeer goed voor de gezondheid. Wanneer iemand stopt, kan hij of zij echter aankomen in gewicht als gevolg van een verhoogde eetlust. Na enkele weken is een gestopte roker vaak niet meer zo hongerig, waardoor het makkelijker wordt om gewicht te verliezen.

Stress, angst en depressieve stemming

Iedereen reageert anders op stress, angst en een depressieve stemming. Sommige mensen ervaren gewichtsverlies, terwijl anderen zwaarder worden. Bij stress gaat het lichaam in de overlevingsmodus. Cortisol, het 'stresshormoon', wordt uitgescheiden, waardoor de eetlust toeneemt. Sommige mensen gebruiken voedsel als copingmechanisme (omgaan met stress), wat kan leiden tot een vicieuze cirkel. Een gewichtstoename door depressie kan de depressie verergeren, wat weer tot verdere gewichtstoename kan leiden. Emotionele eters doen er goed aan andere afleidingsvormen te zoeken, zoals lichaamsbeweging of een hobby, een vriend bellen, wandelen of een rustgevend bad nemen.

Vermoeidheid en slaapgebrek

Mensen die minder dan zeven uur per nacht slapen, hebben vaker overgewicht dan mensen die negen uur of meer slapen. Bij mensen met slaapgebrek zijn de niveaus van leptine (het hormoon dat een vol gevoel geeft) lager en de niveaus van ghreline (het hongerstimulerende hormoon) hoger. Bij chronische vermoeidheid hebben mensen de neiging om calorierijke snacks te nuttigen om hun energieniveau op peil te houden. Tevens bewegen of sporten ze minder wanneer ze erg moe zijn, wat betekent dat ze minder calorieën verbranden en zo bijdragen aan gewichtstoename.

Vochtretentie

Vochtretentie (oedeem) leidt tot zwelling van lichaamsdelen, wat kan resulteren in een gewichtstoename. Deze gewichtstoename komt door de ophoping van vocht in het lichaam. Sommige soorten vochtretentie komen vaak voor, bijvoorbeeld door langdurig staan of in de premenopauze (periode vóór de menopauze). Ook bij hartfalen, een nierziekte, een leverziekte of het gebruik van bepaalde medicijnen kunnen patiënten sneller vocht vasthouden. De zwelling kan in een specifiek lichaamsdeel (zoals de enkels) of algemeen zijn. De behandeling is afhankelijk van de oorzaak van oedeem.

Risicofactoren voor bijkomend gewicht

Verschillende risicofactoren kunnen bijdragen aan gewichtstoename, variërend van genetische aanleg tot levensstijlkeuzes. Hieronder worden enkele belangrijke risicofactoren besproken.

Genetische factoren
Familiegeschiedenis van overgewicht of obesitas is een sterke risicofactor. Genetica beïnvloedt niet alleen het metabolisme, maar ook hoe ons lichaam vet opslaat. Onderzoek heeft aangetoond dat mensen met een familiegeschiedenis van overgewicht een grotere kans hebben om zelf gewicht te winnen. Genetische factoren kunnen ook invloed hebben op de eetlust, verzadiging en de voorkeur voor bepaalde voedingsmiddelen.

Levensstijl en voeding
Ongezonde voedingsgewoonten, zoals het regelmatig consumeren van bewerkte voedingsmiddelen en suikerhoudende dranken, verhogen het risico op gewichtstoename. Voedingsmiddelen die rijk zijn aan suiker en verzadigde vetten dragen bij aan een hogere calorie-inname en kunnen leiden tot vetopslag. Een gebrek aan een evenwichtig voedingspatroon, rijk aan vezels, groenten en fruit, kan ook bijdragen aan gewichtstoename.

Lichamelijke activiteit
Een sedentaire levensstijl, gekenmerkt door weinig of geen fysieke activiteit, is een belangrijke risicofactor voor gewichtstoename. Regelmatige lichaamsbeweging helpt niet alleen bij het verbranden van calorieën, maar draagt ook bij aan het behoud van een gezond metabolisme. Mensen die minder dan de aanbevolen 150 minuten matige intensiteitsoefening per week doen, lopen een groter risico op overgewicht.

Hormonale veranderingen
Hormonale schommelingen, zoals die tijdens de menstruatiecyclus, zwangerschap of de menopauze, kunnen invloed hebben op de eetlust en de vetopslag. Hormonale aandoeningen, zoals het syndroom van Cushing of polycysteus ovarium syndroom (PCOS), kunnen ook bijdragen aan gewichtstoename. Deze aandoeningen beïnvloeden vaak de insuline- en cortisolspiegels, wat kan leiden tot een verhoogde vetopslag en moeilijkheden bij het afvallen.

Stress en emotioneel eten
Psychologische factoren, zoals stress, angst en depressie, kunnen leiden tot emotioneel eten. Dit houdt in dat mensen gaan eten om met emoties om te gaan in plaats van vanwege fysieke honger. Emotioneel eten kan resulteren in overmatige calorie-inname, vooral van ongezonde voedingsmiddelen, en draagt bij aan gewichtstoename op de lange termijn.

Slaapgebrek
Een gebrek aan voldoende slaap is gekoppeld aan gewichtstoename. Slaaptekort kan de hormonale balans verstoren die de eetlust reguleert, met een toename van ghreline (de hongerhormoon) en een afname van leptine (het verzadigingshormoon). Dit kan leiden tot verhoogde honger en eetlust, vooral voor calorierijk voedsel.

Medicijnen
Bepaalde medicijnen, zoals antidepressiva, antipsychotica en corticosteroïden, kunnen gewichtstoename als bijwerking hebben. Het is belangrijk om met een arts te overleggen over de mogelijke bijwerkingen van medicatie en eventuele alternatieven. Patiënten dienen zich bewust te zijn van deze risico's en moeten hun gewicht nauwlettend in de gaten houden bij gebruik van dergelijke medicijnen.

Geassocieerde symptomen

Gewichtstoename kan gepaard gaan met verschillende symptomen en gezondheidsproblemen die het welzijn van een persoon kunnen beïnvloeden. Hieronder worden enkele veelvoorkomende geassocieerde symptomen besproken.

Vermoeidheid en energieverlies
Veel mensen die gewichtstoename ervaren, rapporteren een gevoel van vermoeidheid en een gebrek aan energie. Dit kan het gevolg zijn van een verhoogde belasting van het lichaam en kan invloed hebben op dagelijkse activiteiten en de algehele levenskwaliteit.

Verhoogde honger en eetlust
Een toename van gewicht gaat vaak gepaard met een verhoogde eetlust, wat kan leiden tot overmatige calorie-inname. Dit kan het gevolg zijn van hormonale veranderingen, zoals een verhoogd niveau van ghreline, het hormoon dat de honger stimuleert.

Slaapproblemen
Overgewicht kan leiden tot slaapproblemen, waaronder slapeloosheid of obstructieve slaapapneu. Slaapapneu kan ernstige gevolgen hebben voor de gezondheid, waaronder verhoogde vermoeidheid, hoge bloeddruk en een verhoogd risico op hart- en vaatziekten.

Spijsverteringsproblemen
Gewichtstoename kan bijdragen aan spijsverteringsproblemen, zoals zuurbranden of gastro-oesofageale refluxziekte (GERD). Extra vet rondom de buik kan druk uitoefenen op de maag, wat leidt tot ongemak en een verhoogde kans op deze aandoeningen.

Stemming en psychologisch welzijn
Mensen met gewichtstoename kunnen ook te maken krijgen met psychologische symptomen zoals angst, depressie of een laag zelfbeeld. De sociale en emotionele gevolgen van overgewicht kunnen leiden tot sociale isolatie en een afname van de levenskwaliteit.

Pijn in gewrichten
Overgewicht kan extra druk uitoefenen op gewrichten, vooral op de knieën en heupen, wat kan leiden tot pijn en ongemak. Dit kan het moeilijk maken om te bewegen en kan de fysieke activiteit verder beperken, wat bijdraagt aan een vicieuze cirkel van gewichtstoename.

Hormonale veranderingen
Gewichtstoename kan ook leiden tot hormonale schommelingen die verdere gezondheidsproblemen kunnen veroorzaken. Dit kan bijvoorbeeld bijdragen aan de ontwikkeling van insulineresistentie of de verstoring van de menstruatiecyclus bij vrouwen.

Hart- en vaatproblemen
Overgewicht is een risicofactor voor hart- en vaatziekten. Mensen die gewichtstoename ervaren, kunnen symptomen ervaren zoals een verhoogde hartslag, kortademigheid en pijn op de borst, vooral bij fysieke inspanning. Dit kan duiden op een verhoogd risico op hart- en vaatziekten, wat verdere medische evaluatie vereist.

Het is belangrijk om aandacht te besteden aan deze symptomen en, indien nodig, medische hulp te zoeken om een juiste diagnose en behandeling te waarborgen.

Alarmsymptomen

Bij gewichtstoename zijn er bepaalde symptomen die als alarmsignalen kunnen dienen en die onmiddellijke medische aandacht vereisen. Het is belangrijk om deze symptomen serieus te nemen.

Onverklaarbare en snelle gewichtstoename
Als gewichtstoename snel en zonder duidelijke oorzaak optreedt, kan dit wijzen op een onderliggende gezondheidsprobleem, zoals een hormonale stoornis of een hart- en vaatziekte. Dit verdient onmiddellijke evaluatie door een arts.

Ernstige vermoeidheid en zwakte
Een significante toename van vermoeidheid en zwakte, vooral als deze gepaard gaat met andere symptomen zoals kortademigheid of duizeligheid, kan wijzen op hartfalen of andere ernstige aandoeningen.

Pijn op de borst of hartkloppingen
Als gewichtstoename gepaard gaat met pijn op de borst of een onregelmatige hartslag, moet dit onmiddellijk worden onderzocht. Dit kan duiden op een verhoogd risico op hartproblemen.

Zwaar ademhalen of kortademigheid
Mocht iemand kortademig worden, zelfs in rust of bij geringe inspanning, dan kan dit wijzen op obstructieve slaapapneu of andere ademhalingsproblemen die behandeling vereisen.

Zichtbare zwelling of oedeem
Als er aanzienlijke zwelling in de benen, voeten of andere delen van het lichaam optreedt, kan dit een teken zijn van vochtretentie door hart- of nierproblemen. Dit vereist medische beoordeling.

Veranderingen in de menstruatiecyclus
Bij vrouwen kan gewichtstoename gepaard gaan met onregelmatige menstruaties. Dit kan wijzen op hormonale disbalans of een onderliggend probleem zoals het polycysteus ovarium syndroom (PCOS).

Tekenen van depressie of ernstige angst
Als gewichtstoename gepaard gaat met symptomen van depressie, angst of andere psychologische problemen, is het belangrijk om professionele hulp te zoeken. Dit kan wijzen op een complex samenspel van lichamelijke en geestelijke gezondheid.

Voortdurend hoofdpijn of migraine
Chronische hoofdpijn of migraine kan ook een teken zijn van een onderliggend probleem, vooral als dit samenvalt met veranderingen in gewicht en eetgewoonten.

Als een of meer van deze symptomen zich voordoen, is het cruciaal om zo snel mogelijk medische hulp in te schakelen voor een uitgebreide evaluatie en behandeling.

Diagnose en onderzoeken

Bij de diagnose van gewichtstoename is een grondige evaluatie door een arts essentieel. Dit omvat verschillende stappen en onderzoeken om de onderliggende oorzaak vast te stellen.

Medische geschiedenis
De arts zal beginnen met het verzamelen van een gedetailleerde medische geschiedenis, inclusief informatie over:

• Familiegeschiedenis van aandoeningen
• Huidige medicatiegebruik
• Dieet- en voedingspatronen
• Lichamelijke activiteit en bewegingsniveau
• Psychologische factoren, zoals stress en stemmingswisselingen

Lichamelijk onderzoek
Een lichamelijk onderzoek kan helpen bij het identificeren van fysieke tekenen van mogelijke aandoeningen. De arts kan letten op:

• Vetverdeling (bijvoorbeeld een toename van buikvet)
• Bloeddruk
• Hartslag
• Tekenen van hormonale onevenwichtigheden

Laboratoriumonderzoeken
Afhankelijk van de bevindingen kan de arts verschillende laboratoriumonderzoeken aanvragen, waaronder:

• Bloedonderzoek om hormoonspiegels te controleren, zoals schildklierhormonen en cortisol
• Glucose- en insulinetests om diabetes of insulineresistentie te evalueren
• Bloedonderzoek voor lipidenniveaus (cholesterol en triglyceriden)
• Lever- en nierfunctieonderzoeken

Beeldvormende onderzoeken
In sommige gevallen kunnen beeldvormende onderzoeken zoals een echografie, CT-scan of MRI nodig zijn om de toestand van de organen te beoordelen of om andere oorzaken van gewichtstoename te identificeren.

Voedings- en levensstijlbeoordeling
Een uitgebreide beoordeling van het dieet en de levensstijl kan ook helpen. Dit kan inhouden:

• Voedingsdagboeken bijhouden
• Het evalueren van eetgewoonten en voedselkeuzes
• Het in kaart brengen van bewegingspatronen

Deze stappen helpen de arts om een nauwkeurige diagnose te stellen en een gepersonaliseerd behandelplan op te stellen voor de patiënt.

Behandeling

De behandeling van gewichtstoename is afhankelijk van de onderliggende oorzaak en kan variëren van levensstijlveranderingen tot medische interventies. Hier zijn enkele belangrijke benaderingen:

Levensstijlveranderingen
Een gezonde levensstijl is cruciaal voor gewichtsbeheersing. Dit omvat:

• Een evenwichtige voeding: Focus op het consumeren van voedzame voedingsmiddelen zoals groenten, fruit, volle granen, magere eiwitten en gezonde vetten. Vermijd bewerkte voedingsmiddelen en suikers, die vaak veel calorieën bevatten zonder voedingswaarde.
• Regelmatige lichaamsbeweging: Streef naar ten minste 150 minuten matige intensiteit of 75 minuten hoge intensiteit van aerobe activiteit per week, aangevuld met krachttraining minstens twee keer per week. Dit helpt niet alleen bij gewichtsverlies, maar verbetert ook de algehele gezondheid.
• Stressmanagement: Technieken zoals meditatie, yoga en mindfulness kunnen helpen bij het beheersen van stress, wat een invloed kan hebben op gewicht. Stresshormonen zoals cortisol kunnen eetgewoonten beïnvloeden en leiden tot gewichtstoename.
• Slaapoptimalisatie: Zorg voor voldoende slaap, aangezien slaaptekort kan bijdragen aan gewichtstoename. Een goede slaapkwaliteit ondersteunt ook de regulatie van hongerhormonen.

Medische behandeling
Als levensstijlveranderingen alleen niet effectief zijn, kan een arts medicatie voorschrijven. Dit kan onder meer het volgende omvatten:

• Gewichtsverliesmedicijnen: Er zijn verschillende medicijnen goedgekeurd voor gewichtsverlies die kunnen helpen bij het verminderen van de eetlust of het verhogen van de verzadiging. Deze medicijnen werken op verschillende manieren en moeten altijd onder begeleiding van een arts worden gebruikt.
• Hormoontherapie: Bij hormonale onbalans, zoals hypothyreoïdie of polycysteus ovarium syndroom (PCOS), kan hormonale therapie nodig zijn om de hormonale balans te herstellen, wat kan helpen bij gewichtsverlies.

Chirurgische opties
In sommige gevallen kan chirurgie een optie zijn voor patiënten met ernstige obesitas die niet hebben gereageerd op andere behandelingen. Dit kan onder meer omvatten:

• Bariatrische chirurgie: Procedures zoals gastric bypass of sleeve gastrectomy kunnen helpen om de voedselinname te beperken en gewichtsverlies te bevorderen. Deze ingrepen kunnen significant gewichtsverlies ondersteunen, maar vereisen ook levenslange aanpassing aan een nieuw dieet en levensstijl.

Ondersteuning en begeleiding
Het is ook belangrijk om ondersteuning te hebben tijdens het proces van gewichtsverlies. Dit kan inhouden:

• Professionele begeleiding: Een diëtist of voedingsdeskundige kan helpen bij het opstellen van een persoonlijk dieetplan, afgestemd op de specifieke behoeften en voorkeuren van de patiënt.
• Steungroepen: Deelname aan steungroepen kan motiveren en ervaringen delen met anderen in vergelijkbare situaties, wat kan bijdragen aan een gevoel van gemeenschap en verantwoordelijkheid.

Een combinatie van deze benaderingen kan effectief zijn in het beheersen van gewichtstoename en het bevorderen van een gezondere levensstijl. Regelmatige opvolging met de zorgverlener is belangrijk om de voortgang te monitoren en aanpassingen aan het behandelplan te maken. Het is essentieel dat patiënten zich bewust zijn van hun voortgang en zich blijven inzetten voor hun gezondheidsdoelen.

Prognose

De prognose voor gewichtstoename hangt sterk af van de onderliggende oorzaak en de acties die worden ondernomen om deze aan te pakken. Hier zijn enkele belangrijke overwegingen:

Als de oorzaak behandelbaar is
Wanneer de gewichtstoename het gevolg is van een behandelbare aandoening, zoals hormonale onbalans of medicatie, kan de prognose goed zijn. Met de juiste interventie, zoals medicatie of levensstijlveranderingen, kan het gewicht vaak weer op een gezond niveau worden gebracht.

Bij levensstijlveranderingen
Patiënten die zich inzetten voor een gezondere levensstijl, waaronder dieet- en bewegingsveranderingen, hebben doorgaans een betere prognose. Gewichtsverlies is mogelijk met een consistent programma van gezonde voeding en regelmatige lichaamsbeweging. Onderzoek toont aan dat zelfs een gewichtsverlies van 5-10% kan leiden tot verbeteringen in gezondheid en vermindering van risico's op aanverwante aandoeningen.

Bij complexe oorzaken
In gevallen waarin de gewichtstoename wordt veroorzaakt door complexe medische aandoeningen, zoals het metabool syndroom of ernstige psychische aandoeningen, kan de prognose variabel zijn. Het kan meer tijd en inspanning vergen om het gewicht te beheersen en de algehele gezondheid te verbeteren.

Langdurige ondersteuning
De aanwezigheid van langdurige ondersteuning, zoals begeleiding van zorgverleners, voedingsdeskundigen en steungroepen, kan de prognose aanzienlijk verbeteren. Het helpt patiënten om gemotiveerd te blijven en volhardend te zijn in hun inspanningen om gezond te blijven.

In het algemeen geldt dat de prognose voor gewichtsbeheersing sterk kan variëren, maar met de juiste aanpak en ondersteuning is het mogelijk om positieve resultaten te bereiken. Regelmatige controle en aanpassing van het behandelplan zijn essentieel voor succes op de lange termijn.

Complicaties van gewichtstoename

Gewichtstoename kan leiden tot verschillende complicaties die de gezondheid op lange termijn kunnen beïnvloeden. De ernst en het type complicaties hangen vaak af van de mate van overgewicht en de onderliggende oorzaken. Hieronder worden enkele belangrijke complicaties beschreven:

Hart- en vaatziekten
Overgewicht is een belangrijke risicofactor voor hart- en vaatziekten. Het kan leiden tot hoge bloeddruk, verhoogde cholesterolniveaus en uiteindelijk hartaanvallen of beroertes.

Diabetes type 2
Een significante gewichtstoename kan insulineresistentie veroorzaken, wat leidt tot diabetes type 2. Deze aandoening kan ernstige gevolgen hebben voor de algehele gezondheid en vereist vaak langdurige behandeling.

Slaapapneu
Overgewicht kan bijdragen aan slaapapneu, een aandoening waarbij de ademhaling tijdens de slaap herhaaldelijk stopt en opnieuw begint. Dit kan leiden tot ernstige slaapstoornissen en vermoeidheid tijdens de dag.

Gewrichtsproblemen
Extra gewicht belast de gewrichten, vooral de knieën en heupen, wat kan leiden tot artrose en andere gewrichtsaandoeningen. Dit kan chronische pijn en beperkingen in de mobiliteit veroorzaken.

Leververvetting
Overgewicht kan leiden tot niet-alcoholische leververvetting, wat de leverfunctie kan beïnvloeden en kan leiden tot ernstigere aandoeningen zoals leverontsteking of levercirrose.

Psychische problemen
Gewichtstoename kan ook mentale gezondheidsproblemen verergeren, waaronder depressie, angst en een laag zelfbeeld. Dit kan een vicieuze cirkel creëren waarin emotioneel eten en gewichtstoename elkaar versterken.

Kanker
Er zijn aanwijzingen dat obesitas het risico op verschillende vormen van kanker kan verhogen, waaronder borstkanker, dikke darmkanker en endometriumkanker.

Verhoogd risico op complicaties bij zwangerschap
Vrouwen met overgewicht lopen een verhoogd risico op complicaties tijdens de zwangerschap, zoals zwangerschapsdiabetes, pre-eclampsie en een verhoogd risico op een keizersnede.

Het is belangrijk om de risico's van gewichtstoename te erkennen en een plan voor gewichtsbeheersing te ontwikkelen in samenwerking met zorgverleners. Regelmatige controle en het aanpakken van onderliggende oorzaken kunnen helpen om complicaties te voorkomen en de algehele gezondheid te verbeteren.

Preventie van gewichtstoename

Het voorkomen van gewichtstoename vereist een combinatie van gezonde levensstijlkeuzes en het bewustzijn van risicofactoren. Hieronder worden enkele belangrijke strategieën beschreven:

Gezonde voeding
Een evenwichtige voeding met voldoende fruit, groenten, volle granen en magere eiwitten is cruciaal. Het is belangrijk om bewerkte voedingsmiddelen, suikerrijke snacks en dranken te beperken.

Regelmatige lichaamsbeweging
Minimaal 150 minuten matige aerobe activiteit per week, zoals wandelen, fietsen of zwemmen, kan helpen om een gezond gewicht te behouden. Krachttraining twee keer per week is ook voordelig.

Portiecontrole
Let op de portiegrootte om overmatige calorie-inname te voorkomen. Gebruik kleinere borden en vermijd het eten uit de verpakking om de hoeveelheid te beheersen.

Voldoende hydratatie
Drink voldoende water gedurende de dag. Soms wordt dorst verward met honger, wat kan leiden tot onnodige calorie-inname.

Vermijd emotioneel eten
Herken de triggers die leiden tot emotioneel eten en ontwikkel alternatieve copingstrategieën, zoals mindfulness, meditatie of fysieke activiteit.

Slaapkwaliteit
Zorg voor voldoende slaap, aangezien slaaptekort de hongerhormonen kan verstoren en kan leiden tot gewichtstoename. Streef naar 7-9 uur slaap per nacht.

Regelmatige medische controles
Het regelmatig controleren van gewicht, bloeddruk en cholesterol kan helpen om vroege tekenen van gewichtstoename of gerelateerde gezondheidsproblemen te identificeren.

Steun van anderen
Zoek steun bij vrienden, familie of professionele hulpverleners. Deelname aan steungroepen kan motivatie bieden en helpen bij het handhaven van gezonde gewoonten.

Door deze strategieën toe te passen, kan het risico op gewichtstoename verminderd worden en kan een gezonde levensstijl bevorderd worden. Het is belangrijk om consistent te zijn en kleine, haalbare doelen te stellen voor een langdurige verandering.

Lees verder

• Verhoogde eetlust: Medische oorzaken van toegenomen honger
• Polyfagie: Overmatig hongergevoel bij aandoeningen
• Onbedoeld gewichtverlies: Onverklaarbaar verlies van gewicht
• Hormonale onbalans: Oorzaken van hormonale schommelingen
• Metabool syndroom: Symptomen met kans op o.a. diabetes