Vrouwelijke onvruchtbaarheid (infertiliteit bij vrouwen)

Onvruchtbaarheid bij vrouwen (vrouwelijke infertiliteit) wordt gedefinieerd als het onvermogen om zwanger te worden na één jaar van regelmatige, onbeschermde geslachtsgemeenschap bij vrouwen jonger dan 35 jaar. Bij vrouwen ouder dan 35 jaar spreekt men van onvruchtbaarheid als zwangerschap uitblijft na zes maanden van regelmatige, onbeschermde seks. Ongeveer een derde van de gevallen van onvruchtbaarheid is te wijten aan factoren bij de vrouw. Vaak liggen problemen met de eisprong of de eileiders aan de basis van vrouwelijke onvruchtbaarheid, maar er zijn ook andere oorzaken bekend. Verschillende aandoeningen en omgevingsfactoren kunnen de kans op vrouwelijke infertiliteit verhogen. De behandeling van vrouwelijke onvruchtbaarheid hangt af van de onderliggende oorzaak. Soms zijn enkele wijzigingen in de levensstijl voldoende om de vruchtbaarheid te verhogen, maar in andere gevallen is een medische, medicamenteuze of chirurgische behandeling nodig om zwanger te raken.

• Oorzaken van problemen om zwanger te raken
• Infecties
• Problemen met de eileiders
• Problemen met de eisprong
• Problemen met de rijping van eicellen
• Problemen met de menstruatiecyclus
• Structurele problemen van het voortplantingssysteem
• Onbekende oorzaak
• Risicofactoren van onvruchtbaarheid bij vrouwen
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Diagnose en onderzoeken
• Eisprong
• Baarmoeder en eileiders
• Behandeling van vrouwelijke onvruchtbaarheid
• Veranderingen in levensstijl
• Medicatie
• Chirurgie
• Kunstmatige bevruchting
• Nieuwe behandelingsopties en technologieën

Oorzaken van problemen om zwanger te raken

In ongeveer een derde van de gevallen is onvruchtbaarheid te wijten aan een probleem bij de vrouw. Nog eens een derde van de gevallen is het gevolg van mannelijke onvruchtbaarheid. In de overige gevallen is de oorzaak onbekend of te wijten aan beide partners.

Voor een succesvolle bevruchting zijn verschillende stappen nodig. Eerst moet een eicel vrijkomen uit de eierstokken van de vrouw (ovulatie). Daarna reist de eicel naar de eileiders, waar het sperma van de man de eicel kan bevruchten. Na de bevruchting reist het eicelletje door de eileiders naar de baarmoeder, waar het zich in de baarmoederwand nestelt en begint aan de foetale ontwikkeling die ongeveer veertig weken duurt.

Infecties

Onbehandelde seksueel overdraagbare aandoeningen (soa's) kunnen de kans op onvruchtbaarheid bij vrouwen vergroten. Chronische infecties van de baarmoederhals en chirurgische behandelingen van baarmoederhalsletsels, veroorzaakt door het humaan papillomavirus (HPV), kunnen eveneens leiden tot onvruchtbaarheid.

Problemen met de eileiders

Als de eileiders beschadigd of geblokkeerd zijn, wordt het moeilijk voor de eicel om bevrucht te worden of om naar de baarmoeder te reizen. Mogelijke oorzaken hiervan zijn:

• Aangeboren afwijkingen
• Een buitenbaarmoederlijke zwangerschap
• Een eileiderontsteking
• Eerdere operaties die de bekkenstructuren hebben veranderd of littekenweefsel in het bekkengebied hebben veroorzaakt
• Endometriose

Problemen met de eisprong

Als de eicel niet vrijkomt uit de follikel in de eierstok, is zwangerschap niet mogelijk. Factoren die dit kunnen veroorzaken zijn onder andere:

• Eetstoornissen zoals anorexia nervosa of boulimie
• Endocriene aandoeningen, zoals schildklieraandoeningen of problemen met de hypothalamus, die de hormonale balans beïnvloeden
• Eierstok- of gynaecologische aandoeningen zoals eierstokcysten, eierstokkanker, primaire ovariële insufficiëntie of het polycysteus ovarium syndroom (PCOS)
• Hormonale aandoeningen

Problemen met de rijping van eicellen

Obesitas, het polycysteus ovarium syndroom (PCOS) en een tekort aan specifieke eiwitten die nodig zijn voor de rijping van eicellen kunnen leiden tot onvruchtbaarheid bij vrouwen.

Problemen met de menstruatiecyclus

De menstruatiecyclus is het proces dat het vrouwelijk lichaam voorbereidt op een zwangerschap. De cyclus bestaat uit verschillende fasen, en problemen in een van deze fasen kunnen leiden tot moeilijkheden om zwanger te worden of zelfs tot onvruchtbaarheid.

Structurele problemen van het voortplantingssysteem

Structurele afwijkingen in de eileiders of de baarmoeder kunnen vrouwelijke onvruchtbaarheid veroorzaken. Voorbeelden hiervan zijn poliepen, vleesbomen, littekenweefsel, en endometriose.

Onbekende oorzaak

Soms kan de arts geen duidelijke oorzaak van de onvruchtbaarheid vaststellen. Mogelijk speelt een combinatie van factoren bij beide partners een rol. In sommige gevallen lost het probleem zich spontaan op, maar soms is een behandeling nodig om de vruchtbaarheid te verbeteren.

Risicofactoren van onvruchtbaarheid bij vrouwen

Aandoeningen

Verschillende aandoeningen kunnen de kans op onvruchtbaarheid bij vrouwen vergroten. Deze aandoeningen omvatten:

• Aandoeningen en afwijkingen aan de baarmoeder en baarmoederhals
• Appendicitis (ontsteking van de appendix, ook wel het wormvormig aanhangsel van de blindedarm genoemd), met complicaties zoals een gescheurde appendix
• Artritis (gewrichtsontsteking die symptomen zoals gewrichtspijn, gewrichtsstijfheid, en gezwollen gewrichten kan veroorzaken)
• Astma (chronische ontsteking van de luchtwegen in de longen)
• Auto-immuun hypothyreoïdie (een te traag werkende schildklier)
• Chirurgische ingrepen aan het bekkengebied, waaronder baarmoederchirurgie
• Colitis ulcerosa (chronische darmziekte gekenmerkt door diarree)
• De menopauze
• De ziekte van Crohn (aandoening met symptomen zoals diarree en buikpijn)
• De ziekte van Cushing (kenmerkt zich door een overproductie van cortisol in het lichaam)
• Bekkenontsteking
• Een buitenbaarmoederlijke zwangerschap
• Een eileiderontsteking
• HIV-infectie
• Hoge bloeddruk
• Een nierziekte, zoals nierfalen
• Een vaginale obstructie
• Eetstoornissen
• Eierstokkanker
• Endometriose
• Genetische factoren
• Hersenproblemen: epilepsie, hypofysetumoren, en hypothalamische disfunctie
• Hyperprolactinemie (verhoogde prolactinewaarden in het bloed)
• Het Asherman-syndroom (verklevingen in de baarmoeder)
• Polycysteus ovarium syndroom (PCOS)
• Levercirrose
• Lupus
• Primaire ovariële insufficiëntie
• Seksueel overdraagbare aandoeningen (soa’s), zoals chlamydia en gonorroe
• Sikkelcelanemie (bloedziekte van de rode bloedcellen)
• Stress
• Diabetes mellitus (suikerziekte)
• Vaginisme (onwillekeurige samentrekkingen van de spieren rond de vagina)
• Verklevingen in het bekkengebied
• Vleesbomen (myomen) in de baarmoeder

Omgevingsfactoren

Naast medische aandoeningen kunnen ook omgevingsfactoren bijdragen aan vrouwelijke onvruchtbaarheid. Deze omvatten:

• Alcoholgebruik
• Bepaalde medicijnen, zoals sommige antidepressiva en chemotherapie medicijnen
• Beroepsmatige blootstelling aan hoge temperaturen, giftige stoffen, chemicaliën, pesticiden, straling, en constante stress
• Caféïneconsumptie
• Gewicht: zowel ondergewicht als overgewicht (zwaarlijvigheid) kunnen de vruchtbaarheid beïnvloeden
• Kankerbehandelingen, zoals chemotherapie en radiotherapie
• Leeftijd: Onvruchtbaarheid komt vaker voor bij vrouwen ouder dan 35 jaar
• Overmatig bewegen (kan leiden tot ernstig verlies van lichaamsvet en daardoor afwezigheid van eisprong)
• Roken
• Zeer hoge of zeer lage niveaus van lichaamsvet (wat kan resulteren in een afwezigheid van eisprong)

Diagnose en onderzoeken

(anno augustus 2024)
Tijdens het eerste bezoek aan de arts krijgen zowel de man als de vrouw een uitgebreid evaluatiegesprek. Hierbij worden de symptomen en de medische geschiedenis besproken. De arts onderzoekt lichamelijke problemen die onvruchtbaarheid kunnen veroorzaken. Dit kan onder andere door middel van een urineonderzoek of bloedonderzoek om eventuele infecties of hormonale problemen op te sporen. Genetische tests kunnen worden uitgevoerd om mutaties te detecteren die verband houden met vrouwelijke onvruchtbaarheid. Verder voert de arts een lichamelijk en gynaecologisch onderzoek uit, waarbij mogelijk een uitstrijkje wordt genomen. Soms zijn aanvullende onderzoeken nodig om de specifieke oorzaak van de vrouwelijke onvruchtbaarheid vast te stellen.

Eisprong

Om te bepalen of een vrouw een eisprong heeft, voert de arts verschillende onderzoeken uit. Dit kan onder andere door het monitoren van de basale lichaamstemperatuur, die stijgt tijdens de ovulatie en verhoogd blijft in de tweede helft van de cyclus en tijdens een mogelijke zwangerschap. De vrouw meet dagelijks haar temperatuur en noteert deze op een grafiek. Een endometriumbiopsie (weefselmonster van de baarmoederbekleding) kan helpen vaststellen of de eisprong veranderingen in het baarmoederslijmvlies heeft veroorzaakt. Verder kan een serum progesteron test worden uitgevoerd om te bevestigen of er sprake is van een eisprong.

Baarmoeder en eileiders

De arts test de werking van de baarmoeder en eileiders door middel van verschillende onderzoeken. Een hysterosalpingografie (een contrast-röntgenfoto) van de baarmoeder en eileiders kan worden uitgevoerd om te controleren op blokkades of afwijkingen. Een transvaginale echografie kan nodig zijn, waarbij een sonde in de vagina wordt ingebracht om beelden van de bekkenorganen te maken. Verder kan een hysteroscopie worden uitgevoerd, waarbij een dunne buis met een camera via de baarmoederhals in de baarmoeder wordt ingebracht om deze van binnen te inspecteren. Tot slot kan een laparoscopie worden uitgevoerd. Bij deze procedure wordt een klein apparaat met een camera via incisies in de buik ingebracht om de eileiders, eierstokken en baarmoeder te bekijken.

Behandeling van vrouwelijke onvruchtbaarheid

(anno augustus 2024)
De behandeling van vrouwelijke onvruchtbaarheid is afhankelijk van de onderliggende oorzaak en kan variëren van levensstijlaanpassingen tot medicatie en chirurgische ingrepen. Sommige behandelingen kunnen kostbaar en langdurig zijn.

Veranderingen in levensstijl

Aanpassingen in de timing van seksuele activiteit op basis van het ovulatiepatroon kunnen de vruchtbaarheid verbeteren. Het handhaven van een gezond gewicht is essentieel. Vrouwen dienen overmatige lichaamsbeweging, tabak en alcohol te vermijden en hun cafeïneconsumptie te beperken. Het verminderen van stress en het zoeken naar professionele hulp bij depressie kan eveneens bijdragen aan een verbeterde vruchtbaarheid.

Medicatie

Als een vrouw geen eisprong heeft, kan de arts medicijnen voorschrijven die de eisprong opwekken. Deze medicijnen kunnen de kans op een meerlingenzwangerschap verhogen. Hormonen kunnen worden gebruikt om hormonale onbalansen, endometriose of een korte menstruatiecyclus te behandelen. Antibiotica kunnen worden voorgeschreven voor het behandelen van infecties die de vruchtbaarheid beïnvloeden.

Chirurgie

Als de eileiders geblokkeerd zijn, kan een operatie noodzakelijk zijn om deze te openen. Chirurgie kan ook vereist zijn om eierstokcysten, vleesbomen of littekenweefsel te verwijderen, of om andere organen te repareren die bijdragen aan onvruchtbaarheid.

Kunstmatige bevruchting

Artsen kunnen kunstmatige voortplantingstechnieken gebruiken, zoals het inbrengen van mannelijk sperma en eicellen of embryo's in een laboratoriumomgeving om de bevruchting te bevorderen. De eicellen en sperma kunnen afkomstig zijn van de vrouw en haar partner of gedoneerd zijn.

Nieuwe behandelingsopties en technologieën

Recentelijk zijn er nieuwe behandelingsopties en technologieën ontwikkeld voor de behandeling van vrouwelijke onvruchtbaarheid:

• Intra-uteriene inseminatie (IUI): Hierbij wordt sperma rechtstreeks in de baarmoeder ingebracht om de kans op bevruchting te vergroten.
• In-vitrofertilisatie (IVF): Dit omvat het bevruchten van eicellen met sperma buiten het lichaam en vervolgens het inbrengen van de embryo's in de baarmoeder.
• Genetische screening: Nieuwe technologieën zoals Pre-implantatie Genetische Testen (PGT) kunnen helpen bij het selecteren van embryo's zonder genetische afwijkingen.

Elke behandeling en technologie wordt gekozen op basis van de specifieke behoeften en omstandigheden van de patiënt. Het is belangrijk om samen met een specialist te bepalen welke aanpak het meest geschikt is.

Lees verder

• Onvruchtbaarheid: Oorzaken van vruchtbaarheidsproblemen
• Mannelijke onvruchtbaarheid (infertiliteit bij mannen)