Mannelijke onvruchtbaarheid (infertiliteit bij mannen)

Wanneer een vrouw jonger dan 35 jaar na één jaar regelmatig onbeschermde seks nog steeds niet zwanger is, is sprake van onvruchtbaarheid. In één op de drie gevallen is dit het gevolg van mannelijke factoren, bijvoorbeeld door de productie van te weinig zaadcellen. Diverse aandoeningen zoals een leverziekte en abnormale hormoonspiegels liggen mogelijk aan de basis van de infertiliteit bij mannen. Maar ook omgevingsfactoren zoals het overmatig gebruik van alcohol of zwaarlijvigheid spelen een rol. Diverse behandelingen zijn beschikbaar om de mannelijke vruchtbaarheidsproblemen te verhelpen. Tot slot zijn enkele tips voorhanden om de spermakwaliteit hoog te houden of te verbeteren.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren van onvruchtbaarheid bij mannen
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Symptomen van onvruchtbaarheid bij mannen
• Alarmsymptomen bij mannen
• Diagnose en onderzoeken van mannelijke infertiliteit
• Behandeling van mannelijke infertiliteit
• Prognose van mannelijke infertiliteit
• Complicaties van mannelijke infertiliteit
• Preventie van mannelijke infertiliteit

Epidemiologie

De prevalentie van mannelijke infertiliteit varieert wereldwijd, maar wordt geschat op ongeveer 7% van de mannen in de vruchtbare leeftijd. De cijfers kunnen variëren afhankelijk van de regio, de methodologie van de studies en de definitie van infertiliteit. Studies hebben aangetoond dat de prevalentie van mannelijke infertiliteit in sommige landen toeneemt, wat kan worden toegeschreven aan een combinatie van genetische, omgevings- en levensstijlfactoren.

Oorzaken

Mannen zijn onvruchtbaar wanneer ze:

• chronische problemen met de ejaculatie (zaadlozing) hebben
• een afwezige zaadproductie hebben
• te weinig zaadcellen produceren
• zaadcellen hebben die niet op de juiste manier bewegen
• zaadcellen hebben die niet volledig groeien
• zaadcellen van slechte kwaliteit produceren
• zaadcellen vreemd gevormd zijn

De hypofyse en hypothalamus (bepaalde hersengebieden) en mannelijke voortplantingsorganen (zoals de testikels) beïnvloeden de vruchtbaarheid bij mannen. Problemen in één van deze gebieden verminderen eveneens de vruchtbaarheid.

De oorzaken van infertiliteit bij mannen zijn bij de geboorte aanwezig, of komen pas later in het leven tot uiting.

Risicofactoren van onvruchtbaarheid bij mannen

Aandoeningen

Sommige aandoeningen die bijdragen tot onvruchtbaarheid bij mannen zijn onder meer:

• aangeboren afwijkingen van het mannelijke voortplantingssysteem
• abnormale hormoonspiegels / een hormonale onbalans
• diabetes mellitus (suikerziekte)
• een ernstige depressie
• een leverziekte
• een vasectomie (sterilisatie bij de man)
• hersentumoren, hypofysetumoren
• het Cushing-syndroom (te veel cortisol in het lichaam)
• het Kallmann-syndroom (afwezige puberteit en afwezige reukzin)
• het Kartagener syndroom (afwijkingen aan luchtwegen en organen)
• het Klinefelter-syndroom (kleine testikels)
• het Sertoli-Leydig-celsyndroom
• hypospadie (uitmonding van de plasbuis aan de onderkant van de penis)
• impotentie
• infecties, waaronder seksueel overdraagbare aandoeningen (zoals gonorroe of hiv), malaria, bof, epididymitis (bijbalontsteking), orchitis (teelbalontsteking) en prostatitis (prostaatontsteking)
• kanker en kankerbehandelingen
• littekens veroorzaakt door soa’s, een trauma of chirurgie
• mucoviscidose (taaislijmziekte met verstopping van organen)
• multiple sclerose
• niet-gediagnosticeerde en onbehandelde coeliakie (maag- en darmproblemen door het eten van gluten)
• niet-ingedaalde testikels (cryptorchisme)
• ondervoeding
• radiotherapie
• retrograde ejaculatie
• ruggenmergletsels
• schildklieraandoeningen
• sikkelcelanemie
• stress
• structurele afwijkingen
• vergrote aderen in het scrotum (varicocèle)

Antisperma-antilichamen (immuun onvruchtbaarheid)

Antisperma-antilichamen zijn bij ongeveer 10-30% van de onvruchtbare paren de oorzaak van onvruchtbaarheid. De productie van deze antilichamen is gericht tegen oppervlakte-antigenen op sperma, die interfereren met o.a. de beweeglijkheid van het sperma en het transport door het vrouwelijke voortplantingskanaal. Risicofactoren voor de vorming van antisperma-antilichamen bij mannen zijn onder meer de afbraak van de bloed-testikelbarrière, een trauma en chirurgie, orchitis, varicocèle, infecties, prostatitis, teelbalkanker, onbeschermde receptieve anale of orale seks met mannen en een verzwakt immuunsysteem.

Omgevingsfactoren

Ook enkele omgevingsfactoren leiden sneller tot mannelijke onvruchtbaarheid:

• de blootstelling aan diethylstilbestrol (DES) tijdens de ontwikkeling van de foetus
• de blootstelling aan pesticiden, chemicaliën of zware metalen, en dan vooral lood en cadmium
• de langdurige blootstelling aan hoge hitte (zoals het nemen van een stoombad en sauna)
• drugsmisbruik (en dan vooral marihuana of cocaïne)
• hard rijden: fietsen, paardrijden
• het gebruik van bepaalde medicijnen
• medicijnen die de FSH-niveaus (follikelstimulerend hormoon) verlagen zoals fenytoïne
• medicijnen die de spermaproductie aantasten, zoals chemotherapie, anabole steroïden, cimetidine, spironolacton
• medicijnen die die de beweeglijkheid van het sperma verminderen, zoals sulfasalazine en nitrofurantoïne
• andere medicijnen: opiaten, antischimmelmedicijnen, antidepressiva, behandeling van een hoge bloeddruk, …
• het gebruik van tabak (roken)
• leeftijd: Na veertigjarige leeftijd neemt de vruchtbaarheid bij mannen af.
• overmatig alcoholgebruik
• overmatige lichamelijke activiteit
• radiotherapie
• te strak zittende kleding, zoals strings of een strakke broek

Symptomen van onvruchtbaarheid bij mannen

De symptomen van mannelijke infertiliteit variëren, afhankelijk van de onderliggende oorzaak. Veel mannen met onvruchtbaarheid ervaren geen duidelijke symptomen en komen vaak pas in de kliniek na een vruchtbaarheidsonderzoek bij hun partner. Mogelijke symptomen zijn onder meer:

• problemen met de ejaculatie (zaadlozing), zoals afwezigheid van ejaculatie, vroege ejaculatie en retrograde ejaculatie
• aandoeningen zoals littekenweefsel of pijn in de testikels
• problemen met het verkrijgen of behouden van een erectie
• problemen met het behouden van een hoge libido
• veranderde geur van het sperma
• sterk verminderde zaadproductie
• snel moe voelen bij lichamelijke inspanning
• onverklaarbare gewichtstoename
• onverklaarbare erectiestoornissen
• onverklaarbare pijn in het bekken of onderbuik
• onverklaarbare haargroei
• onverklaarbare puistjes op de huid

Alarmsymptomen bij mannen

De meeste mannen met vruchtbaarheidsproblemen hebben geen alarmerende symptomen. Het zijn de volgende symptomen die mogelijk wijzen op een onderliggende aandoening:

• bloed in het sperma
• onverklaarbare pijnen in de onderbuik
• pijn in de testikels
• verdikte testikels
• een pijnlijke zaadbal of scrotum
• ongewone afscheiding uit de penis
• erectieproblemen
• een koortsaanval die gepaard gaat met een verminderde zaadproductie
• afwijkingen van de hormonale niveaus in het lichaam, zoals een te hoog oestrogeengehalte of een te laag testosterongehalte

Diagnose en onderzoeken van mannelijke infertiliteit

Een diagnose van onvruchtbaarheid bij mannen is complex en vereist vaak meerdere stappen. De meeste artsen zullen:

• een volledig lichamelijk onderzoek uitvoeren
• een gedetailleerde medische geschiedenis afnemen, inclusief vroegere ziekten, chirurgische ingrepen en seksuele gezondheid
• een zaadonderzoek uitvoeren om de hoeveelheid en kwaliteit van het sperma te beoordelen
• bepaalde bloedtesten aanvragen om de hormoonspiegels te controleren
• indien nodig, genetische tests uitvoeren om chromosomale afwijkingen op te sporen
• een scrotale echografie uitvoeren om structurele afwijkingen te detecteren
• in sommige gevallen aanvullende onderzoeken uitvoeren, zoals een hysteroscopie (kijkoperatie van de baarmoeder) of laparoscopie (kijkoperatie van de buikholte) om de voortplantingsorganen beter te kunnen visualiseren
• een test voor antisperma-antilichamen uitvoeren als een auto-immuunfactor vermoed wordt
• een URTI-test (urinaire onderzoek naar testikels) uitvoeren bij vermoeden van infecties
• indien nodig, een testisbiopsie uitvoeren om te controleren op de aanwezigheid van zaadcellen

Behandeling van mannelijke infertiliteit

De behandeling van mannelijke infertiliteit hangt af van de onderliggende oorzaak. Mogelijke behandelingen zijn onder meer:

• het gebruik van medicijnen om hormonale onevenwichtigheden te corrigeren
• het uitvoeren van een operatie om structurele afwijkingen of blokkades te verhelpen, zoals een varicocèle
• behandeling van infecties of ontstekingen door antibiotica of andere medicatie
• hormoontherapie bij afwijkingen in de hormoonspiegels
• gebruik van assistieve voortplantingstechnieken, zoals intra-uteriene inseminatie (IUI) of in-vitrofertilisatie (IVF)
• levensstijlveranderingen, zoals stoppen met roken, verminderen van alcoholgebruik en verbeteren van de voeding
• het behandelen van onderliggende aandoeningen zoals diabetes of schildklierproblemen
• toepassing van chirurgische technieken, zoals zaadbalbiopsie of micro-TESE (microchirurgische testiculaire sperma-extractie) in geval van azoöspermie (afwezigheid van sperma in het ejaculaat)

Prognose van mannelijke infertiliteit

De prognose bij mannelijke infertiliteit is afhankelijk van de oorzaak en de gekozen behandeling. Bij sommige mannen kan vruchtbaarheid worden hersteld door het aanpakken van onderliggende gezondheidsproblemen, levensstijlveranderingen of medische behandelingen. Bij andere mannen, vooral als de oorzaak genetisch is of het gevolg van ernstige aandoeningen, kan het herstel van vruchtbaarheid moeilijker zijn. Moderne vruchtbaarheidsbehandelingen zoals IVF bieden echter kansen om een kind te krijgen, zelfs bij ernstige gevallen van onvruchtbaarheid.

Complicaties van mannelijke infertiliteit

Mannelijke infertiliteit kan leiden tot:

• psychologische stress en emotionele problemen, zoals angst en depressie
• relatieproblemen door frustratie en druk rond het ouderschap
• sociaal stigma en gevoelens van onvolwaardigheid
• financiële druk door kosten van vruchtbaarheidsbehandelingen
• gezondheidsproblemen die voortkomen uit de onderliggende oorzaak van onvruchtbaarheid
• complicaties door medische behandelingen zoals bijwerkingen van medicijnen of operaties
• onvermogen om een biologische vader te worden, wat kan leiden tot overpeinzingen en aanpassingen in gezinsplannen

Preventie van mannelijke infertiliteit

Om mannelijke infertiliteit te voorkomen of te verminderen, kunnen de volgende maatregelen worden genomen:

• het vermijden van risicofactoren zoals roken, overmatig alcoholgebruik en drugs
• het handhaven van een gezond gewicht en regelmatige lichaamsbeweging
• het gebruik van beschermende maatregelen tegen blootstelling aan schadelijke chemicaliën en straling
• het vermijden van onveilige seks en het beschermen tegen seksueel overdraagbare aandoeningen
• regelmatige medische controles en het aanpakken van eventuele gezondheidsproblemen zoals diabetes of schildklierafwijkingen
• het nemen van stappen om stress te verminderen en emotioneel welzijn te bevorderen
• het aanpassen van de levensstijl, zoals het kiezen van goed passende kleding en het vermijden van overmatige hitte

Lees verder

• Onvruchtbaarheid: Oorzaken van vruchtbaarheidsproblemen
• Vrouwelijke onvruchtbaarheid (infertiliteit bij vrouwen)