Mannelijke onvruchtbaarheid (infertiliteit bij mannen)

Wanneer een vrouw jonger dan 35 jaar na één jaar regelmatig onbeschermde seks nog steeds niet zwanger is, is sprake van onvruchtbaarheid. In één op de drie gevallen is dit het gevolg van mannelijke factoren, bijvoorbeeld door de productie van te weinig zaadcellen. Diverse aandoeningen zoals een leverziekte en een abnormale hormoonspiegels liggen mogelijk aan de basis van de infertiliteit bij mannen. Maar ook omgevingsfactoren zoals het overmatig gebruik van alcohol of zwaarlijvigheid spelen een rol. Diverse behandelingen zijn beschikbaar om de mannelijke vruchtbaarheidsproblemen te verhelpen. Tot slot zijn enkele tips voorhanden om de spermakwaliteit hoog te houden of te verbeteren.

• Oorzaken van mannelijke infertiliteit
• Risicofactoren van onvruchtbaarheid bij mannen
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van man die onvruchtbaar is
• Veranderingen in de levensstijl
• Medicatie
• Chirurgie
• Kunstmatige bevruchting
• Omgaan met onvruchtbaarheid
• Preventie van vruchtbaarheidsproblemen bij mannen

Oorzaken van mannelijke infertiliteit

Mannen zijn onvruchtbaar wanneer ze:

• chronische problemen met de ejaculatie (zaadlozing) hebben
• een afwezige zaadproductie hebben
• te weinig zaadcellen produceren
• zaadcellen hebben die niet op de juiste manier bewegen
• zaadcellen hebben die niet volledig groeien
• zaadcellen van slechte kwaliteit produceren
• zaadcellen vreemd gevormd zijn

De hypofyse en hypothalamus (bepaalde hersengebieden) en mannelijke voortplantingsorganen (zoals de testikels) beïnvloeden de vruchtbaarheid bij mannen. Problemen in één van deze gebieden verminderen eveneens de vruchtbaarheid.

De oorzaken van infertiliteit bij mannen zijn bij de geboorte aanwezig, of komen pas later in het leven tot uiting.

Risicofactoren van onvruchtbaarheid bij mannen

Aandoeningen

Sommige aandoeningen die bijdragen tot onvruchtbaarheid bij mannen zijn onder meer:

• aangeboren afwijkingen van het mannelijke voortplantingssysteem
• abnormale hormoonspiegels / een hormonale onbalans
• diabetes mellitus (suikerziekte)
• een ernstige depressie
• een leverziekte
• een vasectomie (sterilisatie bij de man)
• hersentumoren, hypofysetumoren
• het Cushing-syndroom (te veel cortisol in het lichaam)
• het Kallmann-syndroom (afwezige puberteit en afwezige reukzin)
• het Kartagener syndroom (afwijkingen aan luchtwegen en organen)
• het Klinefelter-syndroom (kleine testikels)
• het Sertoli-Leydig-celsyndroom
• hypospadie (uitmonding van de plasbuis aan de onderkant van de penis)
• impotentie
• infecties, waaronder seksueel overdraagbare aandoeningen (zoals gonorroe of hiv), malaria, bof, epididymitis (bijbalontsteking), orchitis (teelbalontsteking) en prostatitis (prostaatontsteking)
• kanker en kankerbehandelingen
• littekens veroorzaakt door soa’s, een trauma of chirurgie
• mucoviscidose (taaislijmziekte met verstopping van organen)
• multiple sclerose
• niet-gediagnosticeerde en onbehandelde coeliakie (maag- en darmproblemen door het eten van gluten)
• niet-ingedaalde testikels (cryptorchisme)
• ondervoeding
• radiotherapie
• retrograde ejaculatie
• ruggenmergletsels
• schildklieraandoeningen
• sikkelcelanemie
• stress
• structurele afwijkingen
• vergrote aderen in het scrotum (varicocèle)

Antisperma-antilichamen (immuun onvruchtbaarheid)
Antisperma-antilichamen zijn bij ongeveer 10-30% van de onvruchtbare paren de oorzaak van onvruchtbaarheid. De productie van deze antilichamen is gericht tegen oppervlakte-antigenen op sperma, die interfereren met o.a. de beweeglijkheid van het sperma en het transport door het vrouwelijke voortplantingskanaal. Risicofactoren voor de vorming van antisperma-antilichamen bij mannen zijn onder meer de afbraak van de bloed-testikelbarrière, een trauma en chirurgie, orchitis, varicocèle, infecties, prostatitis, teelbalkanker, onbeschermde receptieve anale of orale seks met mannen en een verzwakt immuunsysteem.

Omgevingsfactoren

Ook enkele omgevingsfactoren leiden sneller tot mannelijke onvruchtbaarheid:

• de blootstelling aan diethylstilbestrol (DES) tijdens de ontwikkeling van de foetus
• de blootstelling aan pesticiden, chemicaliën of zware metalen, en dan vooral lood en cadmium
• de langdurige blootstelling aan hoge hitte (zoals het nemen van een stoombad en sauna)
• drugsmisbruik (en dan vooral marihuana of cocaïne)
• hard rijden: fietsen, paardrijden
• het gebruik van bepaalde medicijnen
• medicijnen die de FSH-niveaus (follikelstimulerend hormoon) verlagen zoals fenytoïne
• medicijnen die de spermaproductie aantasten, zoals chemotherapie, anabole steroïden, cimetidine, spironolacton
• medicijnen die die de beweeglijkheid van het sperma verminderen, zoals sulfasalazine en nitrofurantoïne
• andere medicijnen: opiaten, antischimmelmedicijnen, antidepressiva, behandeling van een hoge bloeddruk, …
• het gebruik van tabak (roken)
• leeftijd: Na veertigjarige leeftijd neemt de vruchtbaarheid bij mannen af.
• overmatig alcoholgebruik
• overmatige lichamelijke activiteit
• radiotherapie
• te strak ondergoed dragen
• zwaarlijvigheid

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek
De arts bevraagt de man over de symptomen, medische geschiedenis en werkgeschiedenis. Ook stelt hij vragen met betrekking tot de aanwezigheid van mogelijke risicofactoren zoals het drinken van alcohol en roken. De arts voert vervolgens een lichamelijk onderzoek uit om lichamelijke problemen op te sporen die mogelijk leiden tot onvruchtbaarheid. De diagnose van mannelijke infertiliteit is soms lastig te stellen en daarom zijn vaak verdere onderzoeken nodig.

Diagnostisch onderzoek
De arts voert voorts een bloedonderzoek uit om de FSH- en testosteronniveaus te bepalen en mogelijke genetische oorzaken van mannelijke onvruchtbaarheid op te sporen. Hij laat tevens het sperma analyseren (sperma-analyse). Soms is ook een testikelbiopsie nodig. Soms zet de arts beeldvormende onderzoeken in zoals een echografie, een Doppler-echografie en röntgenfoto om de lichaamsstructuren in beeld te krijgen. Andere testen omvatten een vruchtbaarheidstest (om te bepalen hoe goed het sperma een eicel kan binnendringen) en een postcoïtale test (om te controleren of het sperma compatibel is met het baarmoederhalsslijm van de partner).

Behandeling van man die onvruchtbaar is

De behandeling hangt af van de oorzaak van mannelijke infertiliteit.

Veranderingen in de levensstijl

Mannen vermijden best overmatig alcoholgebruik, tabak, drugs en overmatige hitte (zoals stoombaden en sauna’s). Een verdere tip is om de timing van de seksuele activiteit te veranderen. Loszittende shorts en broeken dragen, is aanbevolen. Mannen behouden voorts een gezond gewicht. Stress verminderen is tot slot nuttig.

Medicatie

Mannen die onvruchtbaar zijn, overlopen met de arts het medicatiegebruik want soms zijn medicatiewijzigingen nodig. Als een man lijdt aan een hormonale onbalans, schrijft de arts medicijnen voor. Op deze manier verhoogt de spermatelling en verbeteren de spermabewegingen.

Chirurgie

Chirurgie is nodig soms bij aandoeningen die de vruchtbaarheid aantasten, zoals varicocèle. Wel is het niet altijd mogelijk om de vruchtbaarheid te herstellen door de operatie. Chirurgie is ook nodig om een vasectomie om te keren, al is dit ook niet altijd succesvol.

Kunstmatige bevruchting

Het is mogelijk om de bevruchting in een laboratorium te laten plaatsvinden door het gebruik van mannelijk sperma en eicellen of embryo's. De eicellen en het sperma zijn van de man en zijn partner of anders zijn ze gedoneerd.

Omgaan met onvruchtbaarheid

Mannen zijn vaak niet voorbereid wanneer ze te horen krijgen dat de vruchtbaarheidsproblemen te wijten zijn aan hem. Deze problemen tasten mogelijk het gevoel van mannelijkheid, seksualiteit en potentie van een man aan. Het is normaal om een emotionele reactie op onvruchtbaarheid te hebben. Praten met een arts, een seksueel therapeut of een psychotherapeut kan vaak helpen bij eventuele negatieve gevoelens. Ook het praten de partner, familie en vrienden kan nuttig zijn.

Preventie van vruchtbaarheidsproblemen bij mannen

Mannen vermijden best overmatig alcoholgebruik, roken, marihuana, opiaten en anabole steroïden. Ook de stellen ze zich niet bloot aan schadelijke chemicaliën en zware metalen. Het beschermen van de geslachtsdelen bij bepaalde sporten zoals o.a. honkbal, motorcross, worstelen en vechtsporten is essentieel. Een gezonde en evenwichtige voeding verbetert verder de spermakwaliteit. Voorts beschermen mannen zich tegen seksueel overdraagbare aandoeningen door het gebruik van een condoom. Tot slot beperken mannen het aantal seksuele bedpartners om het risico op infertiliteit te verlagen.

Lees verder

• Onvruchtbaarheid: Oorzaken van vruchtbaarheidsproblemen
• Vrouwelijke onvruchtbaarheid (infertiliteit bij vrouwen)