Polycysteus ovarium syndroom: Hormonale onevenwichtigheden

Het polycysteus ovarium syndroom is een hormonale endocriene aandoening die vrouwen in de vruchtbare leeftijd aantast. Door hormonale onevenwichtigheden krijgen vrouwen onder andere mogelijk een afwijkende menstruatieperiode alsook vruchtbaarheidsproblemen. Onbehandeld leidt de ziekte tot tal van complicaties, zoals hartziekten of diabetes mellitus (suikerziekte). Een snelle diagnose en behandeling is nodig om de symptomen te verhelpen en langdurige problemen te voorkomen. De behandeling bestaat uit een gewijzigde levensstijl, medicijnen en eventueel andere medische behandelingen, afhankelijk van de aanwezige symptomen.

• Synoniemen polycysteus ovarium syndroom
• Functie eierstokken
• Epidemiologie endocriene aandoening
• Oorzaken: Hormonale onevenwichtigheden en insulineresistentie
• Genetische factoren
• Hormonale onevenwichtigheden
• Insulineresistentie
• Risicofactoren
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose van aandoening bij vrouwen
• Complicaties polycystisch ovarium syndroom
• Preventie

Synoniemen polycysteus ovarium syndroom

Het polycysteus ovarium syndroom (PCOS) is ook bekend als ‘polycystisch ovarium syndroom’. Sommige artikelen melden tevens de termen ‘ovarium’ en ‘syndroom’ in één woord: ‘het polycysteus ovariumsyndroom’ of het ‘polycystisch ovariumsyndroom’. De oude benaming van deze ziekte is ‘het syndroom van Stein-Leventha’.

Functie eierstokken

Een ovarium (oophoron, oöforon) is de medische term voor een eierstok. De eierstokken (vrouwelijke geslachtsklieren) zijn twee klierachtige lichamen van ongeveer vier tot vijf centimeter lang en één tot twee centimeter breed, die aan beide zijden van de baarmoeder in het bekken liggen. Ze zijn door een bindweefselachtige band met het bovenste deel van de baarmoeder verbonden. De vorming van de eicellen vindt plaats in de eierstokken (ovaria). De eierstokken produceren eveneens de vrouwelijke geslachtshormonen oestron (door de Graafse follikel) en progesteron (door het corpus luteum, geel lichaam).

Epidemiologie endocriene aandoening

Het polycysteus ovarium syndroom is de meest voorkomende hormonale afwijking bij vruchtbare vrouwen. Circa vijf tot tien procent van de vrouwen krijgt te maken met deze aandoening. De meeste vrouwen krijgen de diagnose wanneer ze twintig tot dertig jaar oud zijn, maar ook tienermeisjes zijn soms aangetast. Vrouwen met deze aandoening hebben tot slot vaak een moeder of zus die soortgelijke symptomen heeft.

Oorzaken: Hormonale onevenwichtigheden en insulineresistentie

Waarom de ziekte precies ontstaat, is anno oktober 2020 niet geweten.

Genetische factoren

Mogelijk spelen genetische factoren een rol. Tot nu toe (oktober 2020) is er geen enkel gen gevonden dat PCOS veroorzaakt, dus de link is waarschijnlijk complex en omvat meerdere genen. Vrouwen met PCOS hebben 50% meer kans op een direct vrouwelijk familielid - moeder, tante, zus of dochter - met PCOS. Diabetes mellitus type 2 komt ook veel voor bij gezinnen met PCOS.

Hormonale onevenwichtigheden

De follikels in het ovarium zijn bij deze aandoening niet in staat om uit te groeien. Deze follikels veranderen bij de ziekte namelijk in cysten (abnormaal gevormde holten in lichaam). De eierstokcysten zijn niet schadelijk maar leiden tot hormonale veranderingen. Vrouwen met PCOS hebben namelijk een verhoogde concentratie androgeen (mannelijke geslachtshormonen) wat geproduceerd is door de eierstok of de bijnieren. Vrouwen krijgen met andere woorden geen eisprong (anovulatie) of een onregelmatige eisprong (onregelmatige ovulatie zoals een zware menstruatieperiode). Het verhoogde androgeengehalte zorgt tevens voor acne en een overmatige lichaamsbeharing.

Insulineresistentie

Insulineresistentie is een ander probleem bij deze ziekte. Wanneer het lichaam insuline niet goed gebruikt, stijgt de bloedsuikerspiegel (hyperglykemie). Na verloop van tijd verhoogt dit de kans op prediabetes en onbehandeld op diabetes mellitus (suikerziekte).

Risicofactoren

Risicofactoren voor PCOS omvatten een familiegeschiedenis van de aandoening, overgewicht, en insulineresistentie. Vrouwen met een familiegeschiedenis van diabetes type 2 of hart- en vaatziekten hebben een verhoogd risico. Levensstijlfactoren zoals een ongezond dieet en gebrek aan lichaamsbeweging kunnen ook bijdragen aan het risico van PCOS.

Symptomen

De aandoening treft vrouwen op een verschillende wijze. Vele mogelijke milde tot ernstige klachten komen tot stand bij het polycystisch ovarium syndroom. Daarnaast komt soms slechts één symptoom voor en soms zijn meerdere symptomen aanwezig. Ook wijzigen de tekenen soms. Dit zijn mogelijke symptomen:

• beharingsafwijkingen:
• mannelijk patroon van haarverdunning of kaalheid
• hirsutisme (overmatige haargroei op het gezicht en het lichaam: dikker en donkerder gezichtshaar en meer haar op de borst, de buik en de rug)
• een gewichtstoename en moeilijkheden met het verliezen van gewicht of overgewicht
• een hoge bloeddruk (hypertensie)
• een verminderd libido (zin in seks)
• huidafwijkingen zoals:
• acanthosis nigricans op de huid van de nek, de dijen, de oksels of de vulva
• acne (huidaandoening met ontsteking van talgklieren)
• een vette huid
• hidradenitis suppurativa (chronische huidziekte)
• huidmarkeringen
• roos
• insulineresistentie
• mentale problemen zoals:
• angst
• een depressie
• een laag zelfbeeld
• een onregelmatige menstruatie of afwezige menstruatieperiode (minder dan acht keer per jaar)
• onvruchtbaarheid
• pijn in het bekkengebied (bekkenpijn)
• slaapapneu

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van PCOS omvatten onregelmatige menstruatiecycli, overmatige haargroei op gezicht en lichaam (hirsutisme), acne, en een vette huid. Andere symptomen kunnen gewichtstoename, haaruitval op het hoofd, en problemen met vruchtbaarheid omvatten. Bij het optreden van deze symptomen, vooral als ze gepaard gaan met andere gezondheidsproblemen, is het belangrijk om medische hulp te zoeken.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
Nadat de arts de patiënte bevraagd heeft over haar klachten en een idee heeft over de frequentie en ernst van de menstruatieperiode, voert hij een grondig lichamelijk onderzoek uit. Hij bemerkt extra lichaamshaar en een hoge bloeddruk. De arts meet eveneens de lengte en controleert het gewicht om te zien of de patiënte een gezonde body mass index (BMI) heeft.

Diagnostisch onderzoek
Het polycysteus ovarium syndroom is door de aard van de symptomen erg moeilijk te identificeren, en een specifieke test is ook niet voorhanden. Een beeldvormend onderzoek in de vorm van een transvaginale echografie is wel essentieel. Hiermee is de arts in staat om een beeld te krijgen van onder andere de eierstokken wat de diagnose bevestigt. De vele cysten in de eierstokken zijn via een echografie namelijk zichtbaar als een kralensnoer. Daarnaast is een bloedonderzoek nodig wat informatie geeft over de hormoonwaarden in het bloed. Hij bemerkt een hoog androgeengehalte in het bloed, dat niet toe te wijzen is aan een andere aandoening.

Differentiële diagnose
De arts moet andere aandoeningen uitsluiten die onregelmatige of afwezige maandstonden met zich meebrengen zoals:

• aangeboren adrenale hyperplasie
• de ziekte van Cushing (te veel cortisol in het lichaam)
• een schildklierziekte
• hyperprolactinemie (verhoogde prolactinewaarden in het bloed)

Behandeling

Vrouwen genezen niet spontaan van de endocriene aandoening. Wel is een behandeling mogelijk door middel van het aanpassen van de levensstijl, en het nemen van medicijnen en/of supplementen. Hierbij werken de huisarts, een endocrinoloog (hormoonspecialist), een fysiotherapeut, een gynaecoloog voor vruchtbaarheidsproblemen), een psycholoog en/of een voedingsdeskundige samen.

Levensstijl
Wandelen en gewichtstraining vormen een goede basis voor het behandelen van de ziekte. Daarnaast is een goed slaappatroon nodig. Hierdoor is het lichaam beter in staat om insuline te verwerken. De gezondheid verbetert en de patiënte krijgt eveneens meer energie. Stress verminderen en stoppen met roken zijn andere adviezen; beide omgevingsfactoren leiden namelijk tot een verhoogd androgeengehalte wat bijdraagt aan de symptomen van PCOS). Verder is een hartgezonde en gevarieerde voeding: veel groenten, fruit, noten, bonen en volle granen. Een beperkte voedselinname van vlees, kaas en gebakken voedsel is verder aanbevolen.

Medicijnen en supplementen
Ook zet de arts mogelijk de anticonceptiepil in, want hierbij krijgt de vrouw wel een goede menstruatiecyclus. Hierdoor vermindert eveneens het risico op baarmoederkanker. Verder zijn medicijnen beschikbaar om hormonen zoals testosteron te blokkeren. Op deze manier vermindert de overmatige haargroei of het haarverlies. Mogelijk schrijft de arts vruchtbaarheidsmedicijnen voor voor vrouwen die juist zwanger wensen te worden. Helpen deze vruchtbaarheidsmedicijnen niet, dan is zijn andere behandelingsopties beschikbaar zoals in-vitrofertilisatie en chirurgie. Tot slot zijn sommige vrouwen gebaat bij psychotherapie.

Prognose van aandoening bij vrouwen

De prognose voor vrouwen met PCOS varieert afhankelijk van de ernst van de symptomen en de effectiviteit van de behandeling. Met een juiste behandeling en levensstijlaanpassingen kunnen de meeste vrouwen hun symptomen beheersen en hun kwaliteit van leven verbeteren. Langdurige complicaties kunnen onder andere metabool syndroom en verhoogd risico op type 2 diabetes zijn, wat een continue monitoring en management vereist.

Complicaties polycystisch ovarium syndroom

Als insuline niet goed gecontroleerd is, leidt dit mogelijk tot ernstige gezondheidsproblemen zoals:

• baarmoederkanker
• depressie, angst en een laag zelfbeeld
• diabetes mellitus type 2
• een abnormale vaginale bloeding
• een beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met mentale en lichamelijke symptomen)
• een hartaanval
• een hoge bloeddruk (hypertensie)
• een hoog cholesterolgehalte in het bloed
• een leverziekte
• hart- en vaatziekten
• het metabolisch syndroom
• slaapapneu
• steatohepatitis (niet-alcoholische leververvetting)
• vrouwelijke onvruchtbaarheid
• zwangerschapscomplicaties zoals:
• een miskraam
• zwangerschapsdiabetes (verhoogde bloedsuikerspiegel)
• zwangerschapshypertensie (hoge bloeddruk bij de zwangerschap)

Preventie

Preventie van PCOS is moeilijk omdat de exacte oorzaak onbekend is. Het handhaven van een gezonde levensstijl met een evenwichtig voedingspatroon en regelmatige lichaamsbeweging kan helpen om het risico te verminderen en symptomen te beheersen. Vrouwen met een familiegeschiedenis van PCOS of gerelateerde aandoeningen moeten alert zijn op symptomen en regelmatig medische controles ondergaan om vroegtijdig te kunnen ingrijpen.