Prediabetes: Alarmsignaal van diabetes (suikerziekte)

Circa 6% van de volwassen bevolking heeft prediabetes (gestoorde glucose-intolerantie). Dit is een alarmsignaal waarbij de bloedsuikerspiegel verhoogd is, maar nog niet hoog genoeg om te spreken van diabetes mellitus (suikerziekte). Patiënten met prediabetes lopen echter een verhoogd risico op het ontwikkelen van diabetes mellitus type 2. Diverse omgevingsfactoren zoals overgewicht en onvoldoende lichaamsbeweging dragen bij aan een snellere ontwikkeling van prediabetes. Daarnaast zijn enkele aandoeningen geassocieerd met dit symptoom. Wanneer de arts de diagnose prediabetes stelt, is het belangrijk om de levensstijl aan te passen om de ontwikkeling van diabetes mellitus type 2 te voorkomen. Indien de patiënt geen wijzigingen aanbrengt in de levensstijl, zijn complicaties aan diverse organen mogelijk.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van prediabetes
• Aandoeningen en prediabetes
• Omgevingsfactoren en prediabetes
• Obesitas als een alarmteken voor diabetes mellitus
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken bij prediabetes
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie

Prediabetes is wereldwijd een groeiend gezondheidsprobleem. Volgens recente schattingen lijdt circa 6% van de volwassen bevolking aan prediabetes. Dit percentage varieert echter aanzienlijk per regio, afhankelijk van factoren zoals etniciteit, sociaaleconomische status, en levensstijlgewoonten. Zo komt prediabetes vaker voor in ontwikkelde landen waar een sedentaire levensstijl en een dieet rijk aan calorieën gebruikelijk zijn. Ook zijn bepaalde etnische groepen, waaronder mensen van Latino-afkomst, Amerikaanse Indianen, en Aziatische Amerikanen, oververtegenwoordigd in de statistieken van prediabetes. Het voorkomen van prediabetes neemt toe met de leeftijd, en mensen boven de 45 jaar lopen een aanzienlijk hoger risico. Ongeveer 5-10% van de mensen met prediabetes ontwikkelt elk jaar diabetes mellitus type 2, vooral wanneer er geen veranderingen in de levensstijl worden doorgevoerd.

Mechanisme

Insulinresistentie en verhoogde bloedsuikerspiegel

Het onderliggende mechanisme van prediabetes is voornamelijk insulinresistentie. Bij mensen met prediabetes reageren de cellen van het lichaam minder effectief op insuline, een hormoon dat essentieel is voor het transport van glucose uit de bloedbaan naar de cellen. Als gevolg hiervan blijft glucose langer in het bloed circuleren, wat leidt tot een verhoogde bloedsuikerspiegel. In de vroege stadia kan de alvleesklier extra insuline aanmaken om de verhoogde bloedsuiker te compenseren. Echter, met de tijd raakt de alvleesklier uitgeput en kan het lichaam moeite hebben om voldoende insuline te produceren, wat de kans op het ontwikkelen van diabetes type 2 vergroot.

Verhoogde insulineproductie en de belasting van de alvleesklier

In het beginstadium van prediabetes wordt de verhoogde bloedsuikerspiegel vaak gecompenseerd door een verhoogde insulineproductie. De alvleesklier probeert de verhoogde bloedsuiker te verlagen door meer insuline in de bloedbaan af te geven. Deze verhoogde productie van insuline is meestal voldoende om de bloedsuikerspiegel op een normaal niveau te houden. Echter, op de lange termijn kan deze verhoogde belasting van de alvleesklier schadelijk zijn. Het gevolg is dat de alvleesklier in sommige gevallen niet in staat is om de insulinebehoefte te blijven vervullen, wat resulteert in een verstoring van de glucosebalans en uiteindelijk de ontwikkeling van diabetes type 2.

Rol van ontsteking en vetweefsel in het mechanisme

Naast insulinresistentie speelt ook chronische ontsteking een cruciale rol in het mechanisme van prediabetes. Vetweefsel, vooral wanneer het zich ophoopt in de buikstreek, kan ontstekingsstoffen (cytokinen) produceren die de werking van insuline verder verstoren. Deze ontstekingsstoffen verstoren niet alleen de insulinegevoeligheid, maar kunnen ook andere metabole processen beïnvloeden die bijdragen aan de ontwikkeling van prediabetes. Visceraal vet, het vet dat zich diep in de buik rond de organen ophoopt, heeft een bijzonder negatieve invloed op de insulinegevoeligheid. Het kan leiden tot een vicieuze cirkel van verhoogde bloedsuikerspiegel en insulineresistentie.

Oorzaken van prediabetes

Hoewel de exacte oorzaak van prediabetes nog steeds onbekend is anno augustus 2024, zijn er verschillende risicofactoren geïdentificeerd die bijdragen aan het ontstaan van deze aandoening. Bij prediabetes kan het lichaam suiker (glucose) niet goed verwerken, waardoor suiker zich ophoopt in de bloedbaan in plaats van energie te leveren aan cellen die zorgen voor de functie van spieren en andere weefsels. Het lichaam haalt glucose voornamelijk uit voedsel. Bij de vertering komt suiker in de bloedbaan terecht. Suiker moet van het bloed naar de cellen van het lichaam gaan, maar hiervoor is insuline nodig, een hormoon dat door de alvleesklier (pancreas) wordt geproduceerd. Insuline zorgt ervoor dat glucose in de cellen terechtkomt, waardoor de hoeveelheid suiker in de bloedbaan afneemt. Bij prediabetes ontstaan fouten in dit proces. Ofwel produceert de alvleesklier onvoldoende insuline, ofwel worden de cellen resistent tegen de werking van insuline, of er is sprake van een combinatie van beide factoren, wat resulteert in hyperglykemie (verhoogde bloedsuikerspiegel).

Aandoeningen en prediabetes

Diverse aandoeningen zijn bekende risicofactoren voor het ontwikkelen van prediabetes:

• Acanthosis nigricans (verdikte en verkleurde huid)
• Coeliakie (glutenintolerantie met maag- en darmproblemen)
• Hart- en vaatziekten
• Hemochromatose (ijzerstapelingsziekte met orgaanschade)
• Obstructief slaapapneusyndroom (slaapstoornis)
• Polycysteus ovariumsyndroom (PCOS: hormonale veranderingen)
• Kindermishandeling: Uit een wetenschappelijk onderzoek gepubliceerd in juni 2017 in het tijdschrift ‘Frontiers of Endocrinology’ blijkt dat kindermishandeling een onafhankelijke risicofactor is voor prediabetische stoornissen.
• Zwangerschapsdiabetes: Vrouwen die zwangerschapsdiabetes hebben gehad, ontwikkelen sneller prediabetes. Dit betekent echter niet dat elke vrouw met zwangerschapsdiabetes ook prediabetes krijgt.

Omgevingsfactoren en prediabetes

Buikvet en/of obesitas

Overgewicht, vooral in de buikstreek, verhoogt de kans op prediabetes. Buikvet verhoogt de afgifte van vrije vetzuren, wat de insulineresistentie (ongevoeligheid van cellen voor insuline) bevordert. Daarnaast dragen buikvet, een verhoogd cholesterolgehalte, hoge bloeddruk (hypertensie) en verhoogde triglyceriden in het bloed bij aan een verhoogd risico op hartziekten.

Etniciteit

Bepaalde etnische groepen hebben een verhoogd risico op prediabetes en diabetes. Vooral personen van Latino-afkomst, Amerikaanse Indianen, Pacific Islanders, Aziatische Amerikanen en niet-Spaanse mensen met een zwarte huidskleur lopen een verhoogd risico.

Familiegeschiedenis

Een familiegeschiedenis van diabetes verhoogt het risico op prediabetes, vooral wanneer dit gepaard gaat met een ongezond dieet, weinig lichaamsbeweging, roken, en hoge bloeddruk.

Leeftijd

Met het ouder worden, vooral vanaf de leeftijd van 45 jaar, vermindert het vermogen van de alvleesklier om insuline te produceren, wat het risico op het ontwikkelen van prediabetes en diabetes verhoogt.

Sedentaire levensstijl

Een sedentaire levensstijl, gekenmerkt door weinig lichaamsbeweging en veel zittende activiteiten, verhoogt het risico op prediabetes. Lichaamsbeweging helpt het lichaam om insuline effectiever te gebruiken.

Tailleomvang

Een grote tailleomvang kan een aanwijzing zijn voor prediabetes. Dit geldt bij mannen met een tailleomvang van meer dan 101,6 cm en bij vrouwen met een tailleomvang groter dan 88,9 cm.

Obesitas als een alarmteken voor diabetes mellitus

Obesitas (zwaarlijvigheid) speelt een belangrijke rol bij het ontwikkelen van prediabetes en diabetes mellitus (suikerziekte) omdat overtollig vet kan leiden tot insulineresistentie. Bij insulineresistentie reageren de cellen (voornamelijk in de spieren, lever en vetweefsel) niet goed op insuline. Patiënten met prediabetes of diabetes blijven vaak insuline produceren, maar het lichaam kan deze insuline niet efficiënt gebruiken. Dit leidt tot een vicieuze cirkel waarbij de alvleesklier steeds meer insuline produceert om de resistentie te overwinnen, wat uiteindelijk kan resulteren in uitputting van de alvleesklier. Als de patiënt geen gewicht verliest, de koolhydraatinname niet vermindert of onvoldoende lichaamsbeweging krijgt, stijgt de bloedsuikerspiegel, wat leidt tot een diagnose van diabetes.

Risicofactoren

Overgewicht en vetverdeling

Overgewicht, en specifiek de verdeling van vet in het lichaam, is een van de grootste risicofactoren voor het ontwikkelen van prediabetes. Vooral mensen met centrale obesitas, dat wil zeggen vet dat zich ophoopt rond de buik, vertonen een verhoogd risico. Dit type vet, ook wel visceraal vet genoemd, heeft een grotere invloed op de insulinegevoeligheid dan vet dat zich onder de huid bevindt. Visceraal vet produceert ontstekingsstoffen die insulineresistentie bevorderen. Het verlagen van lichaamsvet, met name het buikvet, kan de insulinegevoeligheid verbeteren en het risico op prediabetes verminderen.

Sedentaire levensstijl en onvoldoende fysieke activiteit

Een sedentaire levensstijl is een van de belangrijkste risicofactoren voor prediabetes. Lichaamsbeweging speelt een belangrijke rol in het reguleren van de bloedsuikerspiegel door de spieren te helpen glucose te gebruiken als energiebron. Wanneer mensen te weinig bewegen, wordt de insulinegevoeligheid verminderd, wat kan leiden tot een ophoping van glucose in het bloed. Regelmatige fysieke activiteit heeft een aanzienlijke invloed op het voorkomen van prediabetes door de bloedsuikerspiegel te verbeteren en de algehele gezondheid te bevorderen.

Familiaire geschiedenis van diabetes

Genetische aanleg speelt een belangrijke rol in het risico op prediabetes. Als er een familiegeschiedenis van diabetes type 2 is, zoals bij een ouder of broer/zus, hebben mensen een verhoogd risico op het ontwikkelen van prediabetes. Genetische factoren beïnvloeden de manier waarop het lichaam insuline gebruikt en hoe glucose wordt verwerkt. Dit betekent dat patiënten met een familiaire voorgeschiedenis extra aandacht moeten besteden aan preventieve maatregelen, zoals het aanpassen van hun voedingspatroon en het verhogen van hun fysieke activiteit.

Risicogroepen

Ouderen en leeftijdsgebonden risicofactoren

Ouderen vormen een risicogroep voor prediabetes, met name door de natuurlijke verouderingsprocessen die de insulinegevoeligheid verlagen. Met de leeftijd neemt de spiermassa af en neemt de hoeveelheid vet in het lichaam toe, wat bijdraagt aan een verminderde insulinegevoeligheid. Bovendien kunnen ouderen vaker te maken krijgen met andere gezondheidsproblemen, zoals hoge bloeddruk en verhoogde cholesterolwaarden, die het risico op prediabetes verder verhogen.

Etnische groepen met verhoogd risico

Bepaalde etnische groepen hebben een verhoogd risico op prediabetes. Mensen van Afrikaanse, Latijns-Amerikaanse en Aziatische afkomst vertonen vaker insulineresistentie en een verhoogd risico op prediabetes dan mensen van Europese afkomst. Deze verhoogde vatbaarheid wordt mogelijk veroorzaakt door genetische factoren, maar ook door omgevings- en levensstijlfactoren, zoals voedingsgewoonten en fysieke activiteit. Het is belangrijk om te erkennen dat, hoewel etniciteit een rol speelt, het aanpassen van de levensstijl de grootste invloed heeft op het verlagen van het risico.

Mensen met een ongezond voedingspatroon en fysieke inactiviteit

Patiënten met een ongezond voedingspatroon en die weinig fysieke activiteit vertonen, vormen een hoogrisicogroep voor prediabetes. Ongezonde eetgewoonten, zoals het regelmatig consumeren van suikerrijke en sterk bewerkte voedingsmiddelen, kunnen leiden tot gewichtstoename en verstoorde glucosehuishouding. Het verhogen van de lichamelijke activiteit en het kiezen van een evenwichtig voedingspatroon kan het risico op prediabetes aanzienlijk verlagen.

Symptomen

Meestal ervaart een patiënt met prediabetes geen duidelijke symptomen. Soms kunnen echter subtiele symptomen optreden, zoals vermoeidheid (asthenie), verhoogde dorst en frequent urineren (pollakisurie). Deze symptomen worden vaak toegeschreven aan andere oorzaken zoals slaapproblemen of inactiviteit, waardoor patiënten niet snel een arts raadplegen. Daarnaast kunnen er enkele huidklachten optreden, zoals langzame wondgenezing, jeuk en hyperpigmentatie (donkere verkleuring van de huid op bepaalde plaatsen zoals de nek, oksels, ellebogen, knieën en knokkels). Tot slot kan een wazig gezichtsvermogen bij sommige patiënten voorkomen.

Alarmsymptomen

Aanvankelijke symptomen en gebrek aan duidelijke tekenen

In de vroege stadia van prediabetes vertonen veel patiënten vaak geen duidelijke symptomen, wat het een stille aandoening maakt. Dit is een van de redenen waarom prediabetes vaak onopgemerkt blijft totdat de bloedsuikerspiegel gevaarlijk hoog is geworden. Veel patiënten kunnen zich goed voelen, ondanks dat hun bloedsuikerwaarden hoger zijn dan normaal, maar zonder het verstoorde metabolisme te beseffen. Dit gebrek aan duidelijke symptomen kan het moeilijk maken om prediabetes tijdig te diagnosticeren, wat het belang van regelmatige controles van de bloedsuikerspiegel bij risicogroepen onderstreept.

Subtiele symptomen zoals vermoeidheid en dorst

Sommige patiënten met prediabetes ervaren subtiele symptomen, zoals overmatige dorst en frequente urinelozing, hoewel deze meestal mild zijn. Deze symptomen ontstaan omdat de nieren proberen om de overtollige suiker uit het bloed te filteren, wat leidt tot de productie van meer urine. Dit proces veroorzaakt vaak uitdroging, wat de dorstintensifieert. Daarnaast kunnen sommige mensen zich vaker moe voelen dan normaal, wat te maken kan hebben met het onvermogen van het lichaam om suiker efficiënt als energie te gebruiken.

Wazig zicht en frequente infecties

Een ander mogelijk alarmsymptoom is wazig zicht, dat kan optreden wanneer de lens in het oog door het hoge bloedsuikergehalte zijn vorm verandert, wat invloed heeft op de scherpte van het zicht. Dit kan tijdelijk zijn, maar het is belangrijk om dit te monitoren. Bovendien hebben mensen met prediabetes een verhoogd risico op frequente infecties, zoals schimmelinfecties of blaasontstekingen, omdat de verhoogde bloedsuikerspiegel een ideaal milieu biedt voor bacteriën en schimmels om te groeien.

Verandering in huidskleur en donkere plekken op de huid

Een ander teken van prediabetes is acanthosis nigricans, een aandoening die wordt gekarakteriseerd door donkere, verdikte huidplekken, meestal in de nek, oksels of de liezen. Deze huidveranderingen kunnen een belangrijke aanwijzing zijn voor insulineresistentie, wat een belangrijke component van prediabetes is. Het verschijnen van deze vlekken kan wijzen op een verstoorde glucoseregulatie en is een signaal dat er mogelijk sprake is van een metabool syndroom.

Diagnose en onderzoeken bij prediabetes

Diagnostisch criterium

Prediabetes wordt vastgesteld in de fase voorafgaand aan diabetes, waarbij de glucosewaarden in het bloed afwijken van het normale patroon. De diagnose wordt gesteld door middel van een bloedonderzoek wanneer de nuchtere glucosewaarden tussen 100 mg/dl en 125 mg/dl liggen (normaal is minder dan 100 mg/dl) en/of wanneer het hemoglobine A1c (een gemiddelde van drie maanden van de bloedsuikerspiegel) tussen 5,7 en 6,4 procent ligt (normaal is minder dan 5,7 procent). Waarden van 6,5 procent of hoger duiden op diabetes mellitus type 2.

Extra testen op prediabetes

Personen ouder dan 45 jaar worden aangeraden om elke drie jaar een test te laten uitvoeren om (pre)diabetes op te sporen. Indien prediabetes al is vastgesteld, wordt een jaarlijkse controle aanbevolen.

Behandeling

Indien de diagnose prediabetes wordt gesteld, is een leefstijlverandering essentieel. In sommige gevallen kan de arts medicijnen voorschrijven, vooral wanneer het risico op het ontwikkelen van diabetes hoog is of als de patiënt andere gezondheidsproblemen heeft.

Gewichtsverlies en lichaamsbeweging

Het verliezen van 5 tot 7 procent van het lichaamsgewicht kan een enorm verschil maken in het voorkomen van diabetes mellitus type 2. Regelmatige lichaamsbeweging, zoals wandelen, fietsen of zwemmen, gedurende ten minste 150 minuten per week (bijvoorbeeld 30 minuten per dag, vijf dagen per week) kan de insulinegevoeligheid van de cellen verbeteren.

Voeding

Een gezond dieet dat rijk is aan vezels, volle granen, fruit en groenten, en arm aan verzadigde vetten, kan helpen om een gezond gewicht te behouden en de bloedsuikerspiegel onder controle te houden. Het verminderen van de inname van suikerhoudende dranken en snacks kan ook helpen om prediabetes te beheren.

Medicatie

In sommige gevallen kan de arts medicijnen voorschrijven, zoals metformine, om de insulineresistentie te verbeteren en de bloedsuikerspiegel te verlagen. Metformine wordt vaak voorgeschreven aan mensen met een hoog risico op diabetes, vooral wanneer leefstijlveranderingen alleen niet effectief genoeg zijn.

Prognose

Verhoogd risico op diabetes type 2

Patiënten met prediabetes lopen een aanzienlijk risico om diabetes type 2 te ontwikkelen, vooral als er geen ingrijpende levensstijlveranderingen worden doorgevoerd. Ongeveer 30% tot 50% van de mensen met prediabetes ontwikkelt binnen de 5 tot 10 jaar diabetes type 2, vooral wanneer risicofactoren zoals overgewicht, sedentaire levensstijl en slechte voeding niet worden aangepakt. De prognose kan echter drastisch verbeteren door het implementeren van een evenwichtig voedingspatroon en het verhogen van de lichamelijke activiteit, wat de progressie naar diabetes type 2 kan vertragen of zelfs omkeren.

Omkeerbaarheid van prediabetes

Het goede nieuws voor mensen met prediabetes is dat de aandoening omkeerbaar is. Door tijdige ingrepen in het levenspatroon, zoals gewichtsverlies, verhoogde fysieke activiteit en een gezonder voedingspatroon, kunnen patiënten vaak hun bloedsuikerwaarden normaliseren en het risico op diabetes type 2 aanzienlijk verminderen. Dit kan de levenskwaliteit verbeteren en het risico op complicaties zoals hartziekten en nierproblemen verminderen. De effectiviteit van deze veranderingen is echter afhankelijk van de mate van insulinereistentie en de betrokkenheid van de patiënt bij het beheer van hun gezondheid.

Langdurige complicaties van onbehandelde prediabetes

Wanneer prediabetes onbehandeld blijft, kunnen de gevolgen ernstig zijn. Naast de verhoogde kans op het ontwikkelen van diabetes type 2, worden mensen met prediabetes vaak geconfronteerd met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten, nierziekten, en oogproblemen. Langdurig verhoogde bloedsuiker kan schade veroorzaken aan de bloedvaten, wat kan leiden tot atherosclerose (verharding van de slagaders), verhoogde bloeddruk en een verhoogd risico op een beroerte of hartaanval.

Complicaties

Zonder interventie kan prediabetes leiden tot diabetes mellitus type 2. Diabetes type 2 kan op zijn beurt leiden tot ernstige gezondheidscomplicaties zoals hart- en vaatziekten, nierproblemen, zenuwbeschadiging (neuropathie), en oogproblemen (retinopathie). Het risico op deze complicaties neemt toe naarmate de prediabetes onbehandeld blijft en overgaat in diabetes.

Preventie

Aanpassing van het voedingspatroon en gewichtsbeheersing

De preventie van prediabetes begint met het veranderen van het voedingspatroon en het behalen van een gezond gewicht. Een evenwichtig voedingspatroon, rijk aan vezels, volle granen, magere eiwitten en gezonde vetten, kan helpen om de bloedsuikerspiegel stabiel te houden. Het beperken van suiker en verwerkte koolhydraten is essentieel om de insulinegevoeligheid te verbeteren. Gewichtsverlies, vooral het verlies van buikvet, heeft aangetoond dat het de insulinegevoeligheid verhoogt en de kans op het ontwikkelen van prediabetes aanzienlijk verkleint.

Regelmatige fysieke activiteit

Fysieke activiteit speelt een cruciale rol in de preventie van prediabetes. Het doel zou moeten zijn om minstens 150 minuten per week matige aerobe activiteit te bereiken, zoals wandelen, fietsen of zwemmen, samen met krachttraining om spiermassa op te bouwen. Beweging helpt niet alleen de bloedsuikerspiegel te verlagen, maar verbetert ook de algehele gezondheid van het hart en vermindert ontstekingen. Door actief te blijven, kan de insulinegevoeligheid aanzienlijk verbeteren, waardoor het risico op prediabetes en diabetes type 2 wordt verminderd.

Monitoring en vroege detectie van risicofactoren

Vroege detectie is essentieel voor de preventie van prediabetes en de progressie naar diabetes type 2. Regelmatige screenings, vooral voor mensen met een verhoogd risico, kunnen helpen bij het identificeren van risicofactoren en het vaststellen van verhoogde bloedsuikerspiegels in een vroeg stadium. Personen met een familiaire geschiedenis van diabetes, overgewicht of een sedentaire levensstijl zouden regelmatig hun bloedsuikerwaarden moeten laten controleren om tijdig interventies te kunnen starten. Het vroegtijdig aanpassen van levensstijlkeuzes kan een significante invloed hebben op de preventie van prediabetes.

Lees verder

• Diabetes: Behandeling via o.a. educatie, voeding & insuline
• Diabetische nefropathie: Nierziekte door diabetes
• Diabetische neuropathie: Zenuwschade door diabetes met pijn
• Insulineresistentie: Cellen zijn ongevoelig voor insuline
• Diabetische retinopathie: Oogaandoening door diabetes