Hyperglykemie: Verhoogde bloedsuikerspiegel

Hyperglykemie (hyperglycemie, hyper) is een symptoom waarbij de bloedsuikerspiegel (bloedglucose) verhoogd is. Vaak wijst hyperglykemie op diabetes mellitus (suikerziekte), al zijn ook nog andere oorzaken bekend van het hoog glucosegehalte in het bloed. Het hoog bloedglucosegehalte gaat vergezeld met diverse symptomen zoals een wazig gezichtsvermogen, dorst, plasproblemen en een droge mond. Het is belangrijk om hyperglykemie zo snel mogelijk te behandelen omdat een chronische en onbehandelde vorm leidt tot gevaarlijke complicaties zoals onder andere diabetische ketoacidose waaraan patiënten mogelijk komen te overlijden. In veel gevallen is hyperglykemie wel te voorkomen. De vooruitzichten zijn tot slot afhankelijk van de mate van de regulatie van de bloedsuikerspiegels.

• Epidemiologie van hoog bloedglucoseniveau
• Oorzaken: Vaak bij diabetes mellitus (suikerziekte)
• Aandoeningen en verhoogd bloedsuikergehalte
• Bijnierschorscarcinoom
• Feochromocytoom
• Glucagonoom
• Syndroom van Conn (primair hyperaldosteronisme)
• Syndroom van Cushing
• Andere aandoeningen en medische behandelingen
• Risicofactoren voor een verhoogd suikergehalte in het bloed
• Symptomen van verhoogd bloedsuikergehalte
• Diagnose en onderzoeken
• Bereiken
• Metingen uitvoeren
• Behandeling van hyperglykemie
• Prognose van verhoogde bloedglucoseniveaus
• Complicaties van verhoogde bloedsuikerspiegel
• Diabetische ketoacidose
• Hyperglycemisch hyperosmolair syndroom
• Langetermijncomplicaties
• Preventie van verhoogde bloedsuiker

Epidemiologie van hoog bloedglucoseniveau

De incidentie van hyperglykemie, oftewel hoge bloedglucosespiegels, is tussen 1997 en 2017 dramatisch toegenomen. Deze stijging kan worden toegeschreven aan een aantal factoren, waaronder een toename in obesitas, een afname van fysieke activiteit en een vergrijzende bevolking. Het probleem komt wereldwijd voor en is een belangrijk gezondheidsprobleem geworden.

De prevalentie van hoge bloedglucosespiegels is gelijk tussen mannen en vrouwen. De landen met de hoogste aantallen mensen met diabetes en hyperglykemie zijn China, India, de Verenigde Staten, Brazilië en Rusland. Deze landen hebben te maken met grote bevolkingen en stijgende gezondheidsproblemen gerelateerd aan diabetes.

Daarnaast blijkt dat een verhoogd bloedglucosegehalte vaker voorkomt bij mensen uit gezinnen met een laag of gemiddeld inkomen. Dit kan verband houden met factoren zoals beperkte toegang tot gezondheidszorg, lagere niveaus van gezondheidsonderwijs en beperkte middelen voor gezonde voeding en levensstijl.

Recentere gegevens tonen aan dat de trend van stijgende hyperglykemie wereldwijd doorgaat, waarbij zowel ontwikkelde als ontwikkelingslanden worden getroffen. Het aanpakken van deze epidemie vereist een uitgebreide benadering, inclusief verbeterde preventie- en behandelingsstrategieën, educatie over gezonde levensstijlkeuzes en toegang tot medische zorg.

Oorzaken: Vaak bij diabetes mellitus (suikerziekte)

Glucose komt uit het voedsel dat mensen eten en speelt een cruciale rol als energiebron voor het lichaam. De eilandjes van Langerhans, die zich in de alvleesklier (pancreas) bevinden, bevatten bètacellen die insuline produceren. Insuline is een essentieel hormoon dat de glucoseconcentratie in het bloed reguleert door ervoor te zorgen dat glucose de cellen binnenkomt, waar het wordt gebruikt voor energie.

Bij hyperglykemie, ofwel verhoogde bloedsuikerspiegels, functioneert dit systeem niet correct. Dit kan ontstaan doordat het lichaam onvoldoende insuline aanmaakt of omdat de cellen niet adequaat reageren op de insuline die wordt geproduceerd. Hyperglykemie is vaak een teken van diabetes mellitus. Bij patiënten die al zijn gediagnosticeerd met diabetes mellitus, kan een slechte controle van de bloedsuikerspiegel leiden tot hyperglykemie. De belangrijkste oorzaken zijn:

• Een ontoereikende hoeveelheid insuline, wat vaker voorkomt bij diabetes mellitus type 1. Bij deze vorm van diabetes is de insulineproductie in de alvleesklier verminderd of gestopt.
• Insulineresistentie, waarbij de cellen ongevoelig worden voor insuline, is typisch voor diabetes mellitus type 2. Dit type diabetes wordt gekenmerkt door een verminderde respons van de cellen op insuline, wat leidt tot verhoogde bloedsuikerwaarden.
• Het consumeren van meer voedsel dan normaal of het eten van een grote hoeveelheid koolhydraten, wat de bloedsuikerspiegel kan verhogen.
• Verminderde fysieke activiteit in vergelijking met het normale niveau, wat kan bijdragen aan verhoogde bloedsuikerwaarden doordat het lichaam minder effectief glucose uit het bloed opneemt.

Aandoeningen en verhoogd bloedsuikergehalte

Hyperglykemie, oftewel een verhoogd bloedglucosegehalte, kan het gevolg zijn van verschillende aandoeningen en medische behandelingen. Hieronder worden enkele belangrijke aandoeningen en de bijbehorende symptomen besproken die met verhoogde bloedsuikerspiegels geassocieerd kunnen worden.

Bijnierschorscarcinoom

Een bijnierschorscarcinoom is een zeldzame vorm van kanker die zich ontwikkelt in de buitenste laag van de bijnieren. Deze tumor veroorzaakt een overproductie van hormonen zoals adrenale androgenen (geslachtshormonen), aldosteron (belangrijk voor nieren en bloeddruk) en cortisol (essentieel voor stofwisseling en stressrespons).

Symptomen van bijnierschorscarcinoom omvatten:

• abnormale vaginale bloedingen
• buikpijn
• dorst
• gewichtstoename
• verlaagde libido
• frequent urineren (pollakisurie)
• groei van borstweefsel bij mannen
• impotentie
• spierkrampen
• zwaarlijvigheid
• zwakte

Feochromocytoom

Een feochromocytoom (ook bekend als paraganglioma medullare) is een tumor die vaak ontstaat in het bijniermerg en gepaard gaat met verhoogde niveaus van vanillylamandelzuur (VMA) in de urine, een metaboliet van noradrenaline en adrenaline.

Symptomen van een feochromocytoom zijn onder andere:

• bloeddrukverhoging
• heftige hoofdpijn
• hyperglykemie
• hyperhidrose (overmatig zweten)
• netvliesbloedingen
• orthostatische hypotensie (plotseling duizeligheid bij opstaan)
• tachycardie (versnelde hartslag)
• woedeaanvallen

Glucagonoom

Een glucagonoom is een zeldzame pancreastumor die overmatige hoeveelheden glucagon produceert, wat leidt tot verhoogde bloedsuikerspiegels en andere symptomen.

Symptomen van een glucagonoom omvatten:

• hyperglykemie
• hypokaliëmie (laag kaliumgehalte in het bloed)
• necrotiserende huidafwijkingen
• normochrome anemie (vorm van bloedarmoede zonder verandering in hemoglobinegehalte)
• stomatitis (ontsteking van het mondslijmvlies)
• vermagering

Syndroom van Conn (primair hyperaldosteronisme)

Primair hyperaldosteronisme, ook wel het syndroom van Conn genoemd, wordt vaak veroorzaakt door een goedaardig kliergezwel (adenoom) in de bijnierschors of door een bilaterale vergroting van de bijnieren. Deze aandoening leidt tot een overproductie van aldosteron, wat invloed heeft op de nieren en bloeddrukregulatie.

Symptomen van het syndroom van Conn zijn onder andere:

• alkalose (verhoogd pH-niveau van het bloed)
• hoge bloeddruk (hypertensie)
• hyperglykemie
• hyperkaliurie (verhoogde uitscheiding van kalium in de urine)
• hypernatriëmie (verhoogd natriumgehalte in het bloed)
• hypokaliëmie (laag kaliumgehalte in het bloed)
• polydipsie (excessieve dorst)
• polyurie (overmatig urineren)
• spierzwakte
• tetanische verschijnselen (symptomen die lijken op die van tetanus, zoals spiersamentrekkingen)

Syndroom van Cushing

Het syndroom van Cushing wordt gekenmerkt door een verhoogde productie van cortisol, wat kan ontstaan door een tumor in de bijnierschors, een basofiel adenoom van de hypofysevoorkwab, of door het gebruik van corticosteroïden.

Symptomen van het syndroom van Cushing omvatten:

• bloeddrukverhoging
• vollemaansgezicht
• hyperglykemie
• osteoporose (verlies van botmassa met verhoogd risico op botbreuken)
• psycholabiliteit (emotionele instabiliteit)
• vermoeidheid
• vetzucht

Andere aandoeningen en medische behandelingen

Naast endocriene aandoeningen kunnen ook andere medische aandoeningen en behandelingen leiden tot hyperglykemie, waaronder:

• Acromegalie (overproductie van groeihormoon door een hypofysetumor)
• medicijnen zoals glucocorticoïden, fenytoïne en oestrogenen
• infecties zoals griep
• trauma
• hormonale veranderingen
• psychische en emotionele stress (bijvoorbeeld door een operatie; de bloedsuikerspiegel normaliseert vaak nadat de stress voorbij is)
• vernietiging van de pancreas door:
• alvleesklierkanker (kanker in de alvleesklier met geelzucht)
• chronische pancreatitis (aanhoudende ontsteking van de alvleesklier)
• hemochromatose (ijzerstapelingsziekte met orgaanschade)
• mucoviscidose (taaislijmziekte die verstopping van organen veroorzaakt)
• andere pancreasaandoeningen
• Wolfram-syndroom (neurodegeneratieve aandoening)
• Zwangerschapsdiabetes (komt voor bij ongeveer 4% van alle zwangerschappen en wordt gekenmerkt door verminderde insulinegevoeligheid; symptomen kunnen jeuk en geelzucht omvatten)

Risicofactoren voor een verhoogd suikergehalte in het bloed

Het risico op een verhoogd bloedsuikergehalte kan door verschillende factoren worden beïnvloed. Belangrijke risicofactoren voor hyperglykemie zijn:

• Hyperlipidemie (verhoogde vetten in het bloed) of hypertensie (hoge bloeddruk)
• Etnische afkomst, waaronder mensen van Indianen, Iberiërs, Aziatische Amerikanen, Pacific Islanders en Afro-Amerikanen
• Het polycysteus ovariumsyndroom (PCOS)
• Familiegeschiedenis van diabetes mellitus type 2
• Een geschiedenis van zwangerschapsdiabetes
• Een gewicht van meer dan 120% van het ideale lichaamsgewicht

Symptomen van verhoogd bloedsuikergehalte

Hyperglykemie kan verschillende symptomen veroorzaken, die variëren in ernst en niet altijd allemaal tegelijk optreden. Neurologische symptomen verschijnen doorgaans pas in een latere fase van hyperglykemie.

• Concentratieproblemen
• Dorst
• Droge huid
• Droge mond (xerostomie)
• Wazig gezichtsvermogen
• Zoete smaak in de mond
• Gewichtsverlies (vooral bij diabetes mellitus type 1)
• Hikken
• Honger
• Hoofdpijn
• Jeukende voeten
• Plasproblemen:
• Frequent urineren (pollakisurie)
• Nachtelijk urineren
• Terugkerende infecties, zoals spruw
• Urineafwijkingen:
• Glucosurie: glucose (suiker) in urine
• Urinegeur van rotte eieren
• Zoete urinegeur
• Vermoeidheid
• Zwakte
• Zweren die niet genezen (slechte wondgenezing) (vooral bij diabetes mellitus type 2)

Diagnose en onderzoeken

Bereiken

Patiënten zonder diabetes mellitus moeten symptomen van hyperglykemie aan hun arts melden, zodat een diagnose kan worden gesteld en andere aandoeningen kunnen worden uitgesloten. Artsen bespreken met diabetespatiënten hun bloedsuikerdoelen. Voor de meeste niet-zwangere volwassenen met diabetes mellitus gelden de volgende bloedsuikerwaarden als richtlijn:

• Voor een maaltijd: 80-130 milligram per deciliter (mg/dL)
• Ongeveer 1-2 uur na het begin van de maaltijd: minder dan 180 milligram per deciliter (mg/dL)

Hoge bloedglucosewaarden zijn (gemiddeld genomen):

• Voor een maaltijd (vasten-hyperglykemie): hoger dan 7,0 mmol/L (120-130 mg/dL)
• Twee uur na een maaltijd (postprandiale hyperglykemie / reactieve hyperglykemie): meer dan 11,0 mmol/L (180-200 mg/dL)

De waarden kunnen enigszins variëren afhankelijk van leeftijd en andere medische aandoeningen, zoals hartziekte, longaandoeningen of nierziekte. De richtlijnen kunnen ook verschillen voor zwangere vrouwen of patiënten met diabetische complicaties.

Metingen uitvoeren

Diabetici gebruiken een glucosemeter om hun bloedsuiker thuis te monitoren en te zorgen dat de waarden binnen hun doelbereik blijven. Bij veranderingen in de waarden is het belangrijk om deze onmiddellijk aan de arts te melden. Er zijn ook vrij verkrijgbare testen om urineketonen op te sporen bij patiënten met diabetes mellitus type 1, vooral wanneer de bloedsuikerspiegel 240 milligram per deciliter (mg/dL) of hoger is. Als ze ook symptomen van diabetische ketoacidose ervaren, kan dit wijzen op een vroege fase van de aandoening. Daarnaast kan de arts een HbA1c-bloedonderzoek uitvoeren. Deze test geeft een gemiddelde bloedsuikerspiegel weer van de afgelopen twee tot drie maanden, wat helpt bij de evaluatie van de langetermijnbloedsuikercontrole.

Behandeling van hyperglykemie

Wanneer een diabetespatiënt te maken krijgt met hyperglykemie, kan de arts het behandelingsplan herzien en de volgende maatregelen overwegen:

• De insulinedosis verhogen: Aanpassing van de insulinedosis kan noodzakelijk zijn om de bloedsuikerwaarden onder controle te krijgen.
• Meer glucosemetingen aanbevelen: Verhoogde frequentie van bloedglucosemetingen kan helpen bij het nauwkeuriger monitoren van de bloedsuikerspiegel en het aanpassen van de behandeling indien nodig.
• Meer lichaamsbeweging aanbevelen: Regelmatige lichaamsbeweging kan helpen bij het verbeteren van de insulinegevoeligheid en het verlagen van de bloedsuiker.
• Meer water drinken: Water helpt overtollige suiker via de urine uit het bloed te verwijderen en voorkomt uitdroging.
• Stress en ziekte behandelen: Het aanpakken van stress en eventuele ziekten kan helpen om hyperglykemie te verminderen.
• Voedingsaanpassingen aanbevelen: Aanpassingen in dieet en voeding kunnen noodzakelijk zijn. Een doorverwijzing naar een voedingsdeskundige kan hierbij ondersteuning bieden.

In geval van complicaties kan spoedbehandeling vereist zijn. Dit omvat vaak:

• Vochtherstel: Toediening van vocht via de mond of intraveneus (via een ader) om de vochtbalans te herstellen.
• Vervanging van elektrolyten: In gevallen van ernstige hyperglykemie kan er een tekort aan elektrolyten optreden. Het aanvullen van elektrolyten is cruciaal voor het herstel van de normale lichaamsfuncties.
• Insulinetherapie: Verdere insulinetherapie kan nodig zijn om de bloedsuiker te reguleren en complicaties te voorkomen.

Elektrolyten zijn mineralen in het bloed die essentieel zijn voor het functioneren van cellen en weefsels. Ernstige hyperglykemie kan leiden tot elektrolytenstoornissen, wat kan resulteren in lagere elektrolytenwaarden en verdere complicaties.

Prognose van verhoogde bloedglucoseniveaus

De prognose van patiënten met hyperglykemie hangt af van de regulatie van de bloedglucosespiegels. Chronisch verhoogde bloedglucosewaarden veroorzaken ernstige en mogelijk zelfs levensbedreigende complicaties. Veranderingen in de levensstijl, regelmatige lichaamsbeweging en veranderingen in de voeding zijn de sleutels tot een betere prognose. Patiënten die zorgen voor gezonde bloedglucosewaarden hebben een duidelijk betere prognose en een verbeterde kwaliteit van leven vergeleken met patiënten die hyperglycemisch blijven. Complicaties van hyperglykemie zijn ze in principe onomkeerbaar. Onbehandelde hyperglykemie verkort bovendien de levensduur en vermindert de kwaliteit van leven. Het is bijgevolg aangewezen om te zorgen voor een verlaging van het verhoogde bloedsuikergehalte waarbij de arts de patiënt goed moet opvolgen.

Complicaties van verhoogde bloedsuikerspiegel

Een goede controle van de bloedsuikerspiegel is essentieel om ernstige complicaties van diabetes te voorkomen. Chronische hyperglykemie kan leiden tot een reeks ernstige aandoeningen. Hier bespreken we enkele van de belangrijkste complicaties die kunnen optreden.

Diabetische ketoacidose

Chronische hyperglykemie kan leiden tot diabetische ketoacidose, een ernstige aandoening waarbij het lichaam te veel ketonen produceert, wat resulteert in een verhoogde zuurgraad van het bloed. Dit komt vooral voor bij patiënten met diabetes mellitus type 1, hoewel het zelden voorkomt bij type 2. Diabetische ketoacidose kan leiden tot bewustzijnsverlies of coma en vereist dringende medische behandeling.

Symptomen van diabetische ketoacidose zijn onder andere:

• bewustzijnsverlies
• braken
• buikpijn
• een droge mond
• een fruitige ademgeur
• kortademigheid
• misselijkheid
• slaperigheid
• uitdroging (dehydratie)
• verwardheid
• zwakte

Behandeling omvat intraveneuze toediening van vocht en insuline om de bloedsuikerspiegel te normaliseren en de zuurgraad van het bloed te herstellen.

Hyperglycemisch hyperosmolair syndroom

Het hyperglycemisch hyperosmolair syndroom is een zeldzamere complicatie die voornamelijk voorkomt bij oudere patiënten met diabetes mellitus type 2, vooral in situaties van ziekte of ernstige uitdroging. Dit syndroom ontstaat wanneer het lichaam onvoldoende functionerende insuline produceert, wat leidt tot extreem hoge bloedsuikerspiegels. Hierdoor kan het lichaam suiker en vet niet effectief gebruiken voor energie, wat resulteert in glucosurie (suiker in de urine) en ernstige uitdroging.

Symptomen van het hyperglycemisch hyperosmolair syndroom zijn:

• droge mond
• hoge koorts
• slaperigheid
• hoge bloedsuikerspiegel

Deze aandoening is potentieel levensbedreigend en kan leiden tot ernstige uitdroging en coma. Behandeling omvat meestal intraveneuze vloeistof- en insulinebehandeling.

Langetermijncomplicaties

Langdurige hyperglykemie kan verschillende ernstige complicaties met zich meebrengen, waaronder:

• Bot- en gewrichtsproblemen
• Chronische obstipatie of diarree
• Metabool syndroom (een combinatie van risicofactoren voor diabetes mellitus en hart- en vaatziekten)
• Huidproblemen zoals:
• Huidinfecties
• Niet-genezende snijwonden en zweren
• Vaginale infecties
Nierbeschadiging of nierfalen
Oogproblemen zoals:

• Een vertroebelde ooglens (cataract)
• Schade aan de bloedvaten van het netvlies (diabetische retinopathie), wat kan leiden tot blindheid
Schade aan de bloedvaten, wat het risico op hartaandoeningen en een beroerte verhoogt
Tand- en tandvleesinfecties
Voetproblemen, die soms kunnen leiden tot ernstige infecties en amputaties
Zenuwschade, wat kan leiden tot:

• Erectiestoornissen
• Haaruitval aan de onderste ledematen
• Gevoelloze voeten
• Koude voeten
• Pijnlijke voeten (voetpijn)
• Tintelingen in de voeten

Het is essentieel om de bloedsuikerspiegel goed onder controle te houden om deze ernstige complicaties te voorkomen en een goede gezondheid te behouden.

Preventie van verhoogde bloedsuiker

Het voorkomen van een verhoogd glucosegehalte in het bloed, ook wel hyperglykemie genoemd, is cruciaal voor mensen met diabetes of voor degenen die risico lopen op deze aandoening. Een effectieve manier om de bloedsuikerspiegel onder controle te houden, is door een combinatie van medicatie, levensstijlkeuzes en regelmatige controle. Hier zijn enkele belangrijke tips om een gezonde bloedsuikerspiegel te behouden:

• Volg diabetesmedicatie strikt: Gebruik diabetesmedicijnen en insuline volgens de instructies van je arts. Het is belangrijk om je medicatieschema precies na te leven om een stabiele bloedsuikerspiegel te handhaven.
• Blijf fysiek actief: Regelmatige lichaamsbeweging helpt bij het reguleren van de bloedsuikerspiegel en verbetert de insulinegevoeligheid. Streef naar ten minste 150 minuten matige intensiteit van fysieke activiteit per week, zoals wandelen, fietsen of zwemmen.
• Onderhoud een gezonde levensstijl: Bereik en behoud een gezond lichaamsgewicht door een evenwichtig voedingspatroon en voldoende lichaamsbeweging. Stoppen met roken kan de insulinegevoeligheid verbeteren en het risico op complicaties van diabetes verminderen.
• Meld afwijkende bloedsuikermetingen: Bij herhaalde afwijkingen in je bloedsuikerspiegel, zoals hoge of lage waarden, neem onmiddellijk contact op met je arts. Dit kan helpen om problemen vroegtijdig te identificeren en aan te pakken.
• Volg een evenwichtig maaltijdplan: Eet regelmatig en kies voedingsmiddelen met een lage glycemische index om de bloedsuikerspiegel stabiel te houden. Zorg voor een goede balans tussen koolhydraten, eiwitten en vetten.
• Draag medische identificatie: Zorg ervoor dat je altijd medische identificatie bij je hebt die je diabetesstatus aangeeft, vooral in noodsituaties. Dit helpt hulpverleners om snel de juiste zorg te bieden.
• Test regelmatig je bloedsuikerspiegel: Voer regelmatig bloedglucosemetingen uit zoals aanbevolen door je arts. Dit helpt om je bloedsuikerspiegel te monitoren en tijdig aanpassingen aan je behandelplan te maken indien nodig.

Door deze preventieve maatregelen te volgen, kun je het risico op verhoogde bloedsuikerspiegel effectief beheren en de gezondheid van je algehele metabolisme bevorderen.

Lees verder

• Diabetische ketoacidose (DKA): Complicatie van diabetes
• Diabetische neuropathie: Zenuwschade door diabetes met pijn
• Metabool syndroom: Symptomen met kans op o.a. diabetes
• Insulineresistentie: Cellen zijn ongevoelig voor insuline
• Diabetes mellitus type 1 (suikerziekte): Geen insuline