Hyperglykemie: Verhoogde bloedsuikerspiegel

Hyperglykemie (hyperglycemie, hyper) is een symptoom waarbij de bloedsuikerspiegel (bloedglucose) verhoogd is. Vaak wijst hyperglykemie op diabetes mellitus (suikerziekte), al zijn ook nog andere oorzaken bekend van het hoog glucosegehalte in het bloed. Het hoog bloedglucosegehalte gaat vergezeld met diverse symptomen zoals een wazig gezichtsvermogen, dorst, plasproblemen en een droge mond. Het is belangrijk om hyperglykemie zo snel mogelijk te behandelen omdat een chronische en onbehandelde vorm leidt tot gevaarlijke complicaties zoals onder andere diabetische ketoacidose waaraan patiënten mogelijk komen te overlijden. In veel gevallen is hyperglykemie wel te voorkomen. De vooruitzichten zijn tot slot afhankelijk van de mate van de regulatie van de bloedsuikerspiegels.

• Epidemiologie van hoog bloedglucoseniveau
• Oorzaken: Vaak bij diabetes mellitus (suikerziekte)
• Aandoeningen en verhoogd bloedsuikergehalte
• Bijnierschorscarcinoom
• Feochromocytoom
• Glucagonoom
• Syndroom van Conn (primair hyperaldosteronisme)
• Syndroom van Cushing
• Andere aandoeningen en medische behandelingen
• Risicofactoren van hoog suikergehalte in het bloed
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Bereiken
• Metingen uitvoeren
• Behandeling van hyperglykemie
• Prognose van verhoogde bloedglucoseniveaus
• Preventie van verhoogde bloedsuiker
• Complicaties van verhoogde bloedsuikerspiegel
• Diabetische ketoacidose
• Hyperglycemisch hyperosmolair syndroom
• Langetermijncomplicaties

Epidemiologie van hoog bloedglucoseniveau

De incidentie van hyperglykemie is van 1997 tot 2017 reeds dramatisch toegenomen als gevolg van een toename van obesitas, minder fysieke beweging en de vergrijzing. De prevalentie is gelijk tussen mannen en vrouwen. De landen met het grootste aantal diabetici zijn China, India, de Verenigde Staten, Brazilië en Rusland. Een verhoogd bloedglucosegehalte is voorts meer aanwezig bij gezinnen met een laag of middelgroot inkomen.

Oorzaken: Vaak bij diabetes mellitus (suikerziekte)

Glucose is afkomstig van het voedsel dat mensen eten. De eilandjes van Langerhans bevatten bètacellen en bevinden zich in het pancreas (alvleesklier). Bètacellen produceren insuline. Insuline is het belangrijkste hormoon in het lichaam dat glucose reguleert. Insuline zorgt er namelijk voor dat glucose in de cellen terechtkomt zodat ze energie krijgen. Bij hyperglykemie maakt het lichaam onvoldoende insuline aan of gebruikt het de insuline niet op de juiste manier (het lichaam reageert niet op het signaal dat insuline verzendt). Hyperglykemie leidt vaak tot de diagnose van diabetes mellitus. Voor patiënten die al zijn gediagnosticeerd en behandeld voor diabetes mellitus, resulteert een slechte controle over de bloedsuikerspiegel in hyperglykemie. Oorzaken hiervan zijn:

• een ontoereikende hoeveelheid insuline (vaker bij diabetes mellitus type 1)
• insulineresistentie (cellen zijn ongevoelig voor insuline) bij diabetes mellitus type 2
• meer eten dan normaal of te veel koolhydraten eten
• minder fysieke inspanning leveren dan normaal

Aandoeningen en verhoogd bloedsuikergehalte

Bij diverse endocriene aandoeningen is hyperglykemie een typisch kenmerk, maar ook andere aandoeningen en medische behandelingen resulteren soms in het verhoogd bloedglucosegehalte.

Bijnierschorscarcinoom

Een bijnierschorscarcinoom is een vorm van kanker die ontstaan is in de buitenste laag van de bijnieren. De bijnierschors scheidt om onbekende redenen meer hormonen af zoals adrenale androgenen (geslachtshormonen), aldosteron (belangrijk voor nieren en bloeddruk) en cortisol (belangrijk voor stofwisseling en stress).

Door de verhoogde hormoonafscheiding ontstaan tal van symptomen zoals onder andere:

• abnormale vaginale bloedingen
• buikpijn
• dorst
• een gewichtstoename
• een lager libido
• frequent urineren (pollakisurie)
• groei van borstweefsel bij mannen
• impotentie
• spierkrampen
• zwaarlijvigheid
• zwakte

Feochromocytoom

Een feochromocytoom (paraganglioma medullare) is een gezwelachtige woekering van chroomaffiene cellen, meestal uitgaande van het bijniermerg. De tumor gaat gepaard met een verhoogd VMA-gehalte in de urine. VMA staat voor “vanillylamandelzuur’. Dit is een eindproduct van de stofwisseling van noradrenaline en adrenaline. Bij een feochromocytoom alsook bij een neuroblastoom (kanker uitgaande van zenuwcellen bij kinderen) wordt dit verhoogd met de urine uitgescheiden.

Volgende symptomen komen hierbij tot uiting:

• een bloeddrukverhoging
• heftige hoofdpijn
• hyperglykemie
• hyperhidrose (overmatig zweten)
• netvliesbloedingen
• orthostatische hypotensie (plotseling duizelig na het opstaan)
• tachycardie (een versnelde hartslag)
• woedeaanvallen

Glucagonoom

Een glucagonoom is een pancreastumor die te veel glucagon produceert. De tumor gepaard gaat met onder andere volgende tekenen:

• hyperglykemie
• hypokaliëmie (tekort aan kalium in het bloed)
• necrotiserende huidafwijkingen
• normochrome anemie (vorm van bloedarmoede na een acute bloeding met een normaal hemoglobinegehalte)
• stomatitis (ontsteking van het slijmvlies in en rond de mond)
• vermagering

Syndroom van Conn (primair hyperaldosteronisme)

Patiënten met primair hyperaldosteronisme ervaren slecht werkende nieren als gevolg van een overproductie van het bijnierschorshormoon aldosteron. Meestal ontstaat de aandoening door een solitair adenoom (goedaardig kliergezwel), en soms door een vergroting van de beide bijnieren.

Deze ziekte gaat gepaard met volgende symptomen:

• alkalose (te lage zuurgraad van het bloed)
• een hoge bloeddruk (hypertensie)
• hyperglykemie
• hyperkaliurie (verhoogde uitscheiding van kalium in de urine)
• hypernatriëmie (verhoogd natriumgehalte in het bloed)
• hypokaliëmie
• polydipsie (veel dorst)
• polyurie (grote hoeveelheden plassen)
• spierzwakte
• tetanische verschijnselen (symptomen die lijken op de symptomenreeks van tetanus, een bacteriële infectie met spiersamentrekkingen)

Syndroom van Cushing

Deze aandoening ontstaat door een verhoogde productie van cortisol. Dit treedt op door ofwel een nieuwvorming van de bijnierschors, of anders is dit het gevolg van bijvoorbeeld longkanker) of een basofiel adenoom van de hypofysevoorkwab in de hersenen. Ook komt de ziekte mogelijk tot stand na een het gebruik van corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers).

Het ziektebeeld van het Cushing-syndroom is gekenmerkt door onder andere:

• een bloeddrukverhoging
• een vollemaansgezicht
• hyperglykemie
• osteoporose (verlies van botmassa met risico op botbreuken)
• psycholabiliteit
• vermoeidheid
• vetzucht

Andere aandoeningen en medische behandelingen

Hyperglykemie ontstaat mogelijk ook door volgende aandoeningen of medische behandelingen:

• acromegalie (endocriene aandoening: overproductie van groeihormoon bij hypofysetumor)
• het gebruik van medicijnen zoals glucocorticoïden, fenytoïne en oestrogenen.
• een infectie zoals de griep
• een trauma
• hormonale veranderingen
• psychische en emotionele stress (bijvoorbeeld door een operatie) (nadat de stress voorbij is, normaliseert de bloedsuikerspiegel weer)
• vernietiging van de pancreas door:
• alvleesklierkanker (kanker in het pancreas met geelzucht)
• chronische pancreatitis (aanhoudende alvleesklierontsteking)
• hemochromatose (ijzerstapelingsziekte met orgaanschade)
• mucoviscidose (taaislijmziekte met verstopping van organen
• andere pancreasaandoeningen
• het Wolfram-syndroom (neurodegeneratieve aandoening)
• zwangerschapsdiabetes: Komt voor bij 4% van alle zwangerschappen en is voornamelijk te wijten aan de verminderde insulinegevoeligheid. De bekendste symptomen zijn jeuk en geelzucht.

Risicofactoren van hoog suikergehalte in het bloed

Belangrijke risicofactoren voor een verhoogde bloedsuikerwaarden zijn:

• aanwezigheid van hyperlipidemie (verhoogde vetten in het bloed) of hypertensie (een hoge bloeddruk)
• afkomst: Indianen, Iberiërs, Aziatische Amerikanen, Pacific Islanders of Afro-Amerikanen
• de aanwezigheid van het polycysteus ovariumsyndroom
• een familiegeschiedenis van diabetes mellitus type 2
• een geschiedenis van zwangerschapsdiabetes
• een gewicht meer dan 120% van het gewenste lichaamsgewicht

Symptomen

Hyperglykemie gaat gepaard met diverse symptomen die niet altijd allemaal tot uiting komen en ook variabel zijn in ernst. De neurologische symptomen komen doorgaans in een latere fase van hyperglykemie tot uiting.

• concentratieproblemen
• dorst
• een droge huid
• een droge mond (xerostomie)
• een wazig gezichtsvermogen
• een zoete smaak in de mond
• gewichtsverlies (vooral bij diabetes mellitus type 1)
• hikken
• honger
• hoofdpijn
• jeukende voeten
• plasproblemen
• frequent urineren (pollakisurie)
• nachtelijk urineren
• terugkerende infecties, zoals spruw
• urineafwijkingen
• glucosurie: glucose (suiker) in urine
• urinegeur van rotte eieren
• zoete urinegeur
• vermoeidheid
• zwakte
• zweren die niet genezen (slechte wondgenezing) (vooral bij diabetes mellitus type 2)

Diagnose en onderzoeken

Bereiken

Patiënten zonder suikerziekte melden de symptomen van hyperglykemie aan een arts zodat de arts de patiënt kan testen op diabetes mellitus alsook andere aandoeningen. Een arts bespreekt met een diabetespatiënt de bloedsuikerbereiken. Bij de meeste niet-zwangere volwassenen met diabetes mellitus zijn volgende bloedsuikerwaarden geldig:

• voor een maaltijd: 80-130 milligram per deciliter
• ongeveer 1-2 uur na het begin van de maaltijd: minder dan 180 milligram per deciliter

Hoge waarden van bloedglucose zijn (gemiddeld genomen):

• voor een maaltijd (vasten-hyperglykemie): hoger dan 7,0 mmol / L (120-130 mg / dL)
• twee uur na een maaltijd (postprandiale hyperglykemie / reactieve hyperglykemie): meer dan 11,0 mmol / L (180-200 mg / dL).

De reikwijdte varieert enigszins, afhankelijk van de leeftijd en andere medische aandoeningen zoals een hartziekte, een longaandoening of een nierziekte. Het bereik is ook anders bij zwangere vrouwen of patiënten met diabetische complicaties.

Metingen uitvoeren

Alle diabetici gebruiken een glucosemeter om de bloedsuiker thuis te controleren. Zo zorgen ze ervoor dat de waarden binnen hun doelbereik blijven. Als ze thuis wijzigingen opmerken, is het belangrijk om deze meteen te melden aan de arts. Er zijn ook vrij verkrijgbare testen die urineketonen opsporen bij patiënten met diabetes mellitus type 1 waarvan de bloedsuikerspiegel 240 milligram per deciliter bedraagt. Als ze ook één van de hierboven genoemde symptomen ervaren, betekent dit dat ze positief testen op een vroege stadium van diabetische ketoacidose bevindt. De arts voert voorts mogelijk een HbA1c-bloedonderzoek uit. Deze test geeft een gemiddelde bloedsuikerspiegel weer van de afgelopen twee à drie maanden.

Behandeling van hyperglykemie

Het is mogelijk dat een arts het behandelingsplan moet herzien van een diabetespatiënt die te maken krijgt met hyperglykemie. Hij besluit dan om één van volgende maatregelen te nemen:

• de insulinedosis verhogen
• meer glucosemetingen aanbevolen
• meer lichaamsbeweging aanbevelen
• meer water drinken (water helpt overtollige suiker uit het bloed via de urine te verwijderen en is goed om uitdroging te voorkomen)
• stress en een ziekte behandelen
• voedingsaanpassingen aanbevelen (doorverwijzing naar een voedingsdeskundige)

Soms is een spoedbehandeling nodig als reeds tekenen van complicaties optreden. Patiënten krijgen dan via de mond of intraveneus (via een ader) vocht toegediend totdat ze voldoende vocht in het lichaam hebben. Een vervanging van vocht en elektrolyten en insulinetherapie zijn de twee behandelingsopties voor patiënten met complicaties. Elektrolyten zijn mineralen in het bloed die nodig zijn voor het functioneren van weefsels. Ernstige hyperglykemie leidt namelijk tot elektrolytenstoornissen (namelijk lagere elektrolytenwaarden in het bloed).

Prognose van verhoogde bloedglucoseniveaus

De prognose van patiënten met hyperglykemie hangt af van de regulatie van de bloedglucosespiegels. Chronisch verhoogde bloedglucosewaarden veroorzaken ernstige en mogelijk zelfs levensbedreigende complicaties. Veranderingen in de levensstijl, regelmatige lichaamsbeweging en veranderingen in de voeding zijn de sleutels tot een betere prognose. Patiënten die zorgen voor gezonde bloedglucosewaarden hebben een duidelijk betere prognose en een verbeterde kwaliteit van leven vergeleken met patiënten die hyperglycemisch blijven. Complicaties van hyperglykemie zijn ze in principe onomkeerbaar. Onbehandelde hyperglykemie verkort bovendien de levensduur en vermindert de kwaliteit van leven. Het is bijgevolg aangewezen om te zorgen voor een verlaging van het verhoogde bloedsuikergehalte waarbij de arts de patiënt goed moet opvolgen.

Preventie van verhoogde bloedsuiker

Een verhoogd glucosegehalte in het bloed vermijden is mogelijk door het goed onder controle houden van de bloedglucosespiegels, inclusief het naleven van insulineregimes indien nodig. Volgende tips helpen hierbij:

• diabetesmedicijnen gebruiken volgens de instructies
• fysiek actief blijven
• gezonde levensstijl: gezond lichaamsgewicht bereiken en stoppen met roken
• herhaalde afwijkende bloedsuikermetingen meteen melden aan de arts
• het maaltijdplan volgen
• medische identificatie steeds meenemen om mensen te informeren over de diabetesstatus in een noodsituatie
• regelmatig de bloedsuikerspiegel testen

Complicaties van verhoogde bloedsuikerspiegel

Een goede controle van de bloedsuikerspiegel is belangrijk om complicaties te voorkomen. Chronische hyperglykemie leidt namelijk meestal tot de ontwikkeling van diabetische complicaties.

Diabetische ketoacidose

Chronische hyperglykemie leidt tot diabetische ketoacidose, waardoor patiënten mogelijk in een coma terechtkomen of zelfs komen te overlijden. Ketoacidose komt zelden voor bij patiënten met diabetes mellitus type 2; vooral patiënten met type 1 leiden aan de complicatie. Bij hoge glucosespiegels in het bloed hebben de cellen onvoldoende glucose beschikbaar voor de energiebehoeften. Het lichaam begint daarop vet af te breken, zodat energie afkomstig is van vetzuren. Deze afbraak produceert ketonen, wat leidt tot een hogere zuurgraad van het bloed. Diabetische ketoacidose vereist een dringende medische behandeling.

Diabetische ketoacidose kenmerkt zich door onder andere volgende symptomen:

• bewustzijnsverlies
• braken
• buikpijn
• een droge mond
• een fruitige ademgeur
• kortademigheid
• misselijkheid
• slaperigheid
• uitdroging (dehydratie)
• verwardheid
• zwakte

Een ziekenhuisbehandeling is nodig waarbij de arts intraveneus (via een ader) vocht en insuline toedient.

Hyperglycemisch hyperosmolair syndroom

Dit syndroom is vrij zeldzaam en treft alleen patiënten met diabetes mellitus type 2, meestal ouderen. De aandoening komt het meest voor wanneer patiënten ziek zijn en moeite hebben om gehydrateerd te blijven. Het hyperglycemisch hyperosmolair syndroom treedt op wanneer het lichaam insuline aanmaakt die niet goed werkt. De bloedsuikerspiegel is hierdoor soms erg hoog. Het lichaam kan dan geen suiker of vet gebruiken voor energie. Suiker komt in de urine terecht (glucosurie), waardoor de patiënt meer moet plassen. De andere tekenen van dit syndroom zijn een droge mond, hoge koorts, slaperigheid en een hoge bloedsuikerspiegel. Het diabetisch hyperglycemisch hyperosmolair syndroom is potentieel levensbedreigend en leidt tot ernstige uitdroging en coma.

Langetermijncomplicaties

Hyperglykemie veroorzaakt ook andere ernstige complicaties op de lange termijn zoals:

• bot- en gewrichtsproblemen
• chronische obstipatie of diarree
• het metabool syndroom (risicofactoren voor diabetes mellitus en hart- en vaataandoeningen)
• huidproblemen zoals:
• huidinfecties
• niet-genezende snijwonden en zweren
• vaginale infecties
• nierbeschadiging of nierfalen
• oogproblemen zoals:
• een vertroebelde ooglens (cataract)
• schade aan de bloedvaten van het netvlies (diabetische retinopathie) waardoor patiënten soms blind worden
• schade aan de bloedvaten wat het risico op hartaandoeningen en een beroerte verhoogt
• tand- en tandvleesinfecties
• voetproblemen die soms leiden tot ernstige infecties
• zenuwschade wat leidt tot:
• erectiestoornissen
• haaruitval aan de onderste ledematen
• gevoelloze voeten
• koude voeten
• pijnlijke voeten (voetpijn)
• tintelingen in de voeten

Lees verder

• Diabetische ketoacidose (DKA): Complicatie van diabetes
• Diabetische neuropathie: Zenuwschade door diabetes met pijn
• Metabool syndroom: Symptomen met kans op o.a. diabetes
• Insulineresistentie: Cellen zijn ongevoelig voor insuline
• Diabetes mellitus type 1 (suikerziekte): Geen insuline