Glucagonoom: Tumor van pancreas met teveel glucagon in bloed

Minder dan tien patiënten in Nederland krijgen jaarlijks de diagnose van een glucagonoom. Een glucagonoom is een zeer zeldzame neuro-endocriene tumor van de eilandcellen van de pancreas (alvleesklier). Deze tumor leidt tot een overmatige hoeveelheid glucagon in het bloed. Een glucagonoom is meestal kwaadaardig (maligne). De kanker heeft de neiging om zich meestal naar de lever te verspreiden, waardoor de symptomen verergeren. De symptomen bestaan onder andere uit huidafwijkingen, gewichtsverlies, een hoge bloedsuikerspiegel en een toegenomen eetlust. Bij een vroege diagnose is nog een chirurgische ingreep mogelijk waarbij de arts een deel van de pancreas verwijdert, maar in de meeste gevallen is de kanker reeds uitgezaaid en komt de patiënt hieraan te overlijden.

• Epidemiologie
• Oorzaken glucagonoom
• Risicofactoren
• Symptomen van tumor in het pancreas
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling vorm van alvleesklierkanker met chirurgie
• Prognose teveel glucagon in bloed
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie

Het glucagonoom is uiterst zeldzaam en komt in Nederland bij minder dan tien patiënten per jaar voor. Wereldwijd zijn er slechts enkele honderden gevallen bekend. De incidentie is lager dan 1 op 1.000.000 per jaar. Dit maakt het moeilijk om uitgebreide epidemiologische gegevens te verzamelen over de verspreiding van de ziekte in verschillende populaties.

Oorzaken glucagonoom

Alfaceltumor

Een glucagonoom is een zogenaamde alfaceltumor. In de eilandjes van Langerhans van de pancreas zijn twee soorten cellen aanwezig die elk een bepaald hormoon secreteren, namelijk alfacellen en bètacellen. Alfacellen maken het hormoon glucagon, dat het suikergehalte in het bloed doet stijgen. Bètacellen maken het hormoon insuline, dat het suikergehalte in het bloed doet dalen. Door de aanwezigheid van de tumor produceren de eilandcellen te veel glucagon.

Onbekende oorzaak

De oorzaak van dit type alvleesklierkanker is onbekend. Genetische factoren spelen een rol in sommige gevallen. Een familiegeschiedenis van het syndroom multipele endocriene neoplasie type I (MEN I) is een risicofactor voor het ontwikkelen van dit type tumor.

Risicofactoren

De belangrijkste risicofactoren voor een glucagonoom zijn:

• Een familiegeschiedenis van het syndroom van multipele endocriene neoplasie type I (MEN I), dat de kans op alvleesklierkanker kan verhogen
• Genetische predispositie, hoewel de specifieke genetische mutaties nog niet volledig zijn begrepen
• Erfelijke aandoeningen die de alvleesklier beïnvloeden, zoals pancreatitis of andere endocriene tumoren

Symptomen van tumor in het pancreas

De langzaam groeiende tumor gaat gepaard met veel verschillende mogelijke symptomen die geleidelijk ontstaan, zoals:

• Diabetes mellitus (suikerziekte)
• Diep veneuze trombose (pijn en zwelling aan het been of bekken)
• Diarree
• Een toegenomen eetlust
• Frequent urineren (pollakisurie), als gevolg van een hoge bloedsuikerspiegel
• Glucose-intolerantie (het lichaam heeft problemen bij het afbreken van suikers)
• Huidproblemen: necrotiserende huidafwijkingen en/of een huiduitslag op de voeten en benen, de handen en onderarmen, de billen, de schaamstreek, de lies en het perineale gebied. Deze huiduitslag, die doet denken aan eczeem, verplaatst zich en komt en gaat.
• Hyperglykemie (een hoge bloedsuikerspiegel)
• Hypokaliëmie (een laag kaliumgehalte)
• Nachtelijk plassen (nycturie)
• Overmatige dorst (als gevolg van een hoge bloedsuikerspiegel)
• Stomatitis (ontsteking van slijmvlies in en rond de mond)
• Vermagering / gewichtsverlies

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen die kunnen wijzen op ernstige complicaties zijn onder andere:

• Plotseling verlies van gezichtsvermogen
• Ernstige gewrichtspijn en zwelling, vooral als deze snel verergeren
• Aanhoudende koorts zonder duidelijke oorzaak
• Ernstige hypertensie die niet reageert op behandeling
• Symptomen van orgaanfalen, zoals geelzucht, ernstige vermoeidheid, of ademhalingsproblemen
• Neurologische symptomen zoals verwardheid, epileptische aanvallen of bewustzijnsverlies

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek

In ongeveer 50% van de gevallen is de kanker al uitgezaaid naar de lever op het moment dat de diagnose wordt gesteld. De arts voert naast een lichamelijk onderzoek een bloedonderzoek uit om het glucagon- en glucoseniveau in het bloed te meten. Daarnaast bemerkt hij de aanwezigheid van normochrome en normocytaire anemie in het bloed. Dit is een vorm van anemie (bloedarmoede) waarbij het aantal bloedcellen daalt, maar met een normaal volume en normaal hemoglobinegehalte in het bloed. Ook blijkt uit het bloedonderzoek dat de patiënt lijdt aan hypoalbuminemie (verlaagd albuminegehalte in het bloed) en hypoaminoacidemie. Voorts zijn een CT-scan, MRI-scan of echografie van de buik, een ocreoscan en/of een huidbiopsie aangewezen.

Differentiële diagnose

In eerste instantie denkt de arts aan de hand van het zeer variabele klinische beeld van de patiënt aan volgende aandoeningen in plaats van een glucagonoom:

• Acrodermatitis enteropathica (symptomen aan huid, mond en ogen)
• Bacteriëmie
• Diabetes mellitus type 1
• Diabetes mellitus type 2
• Levercirrose
• Paraneoplastische syndromen
• Pellagra (vorm van ondervoeding gekenmerkt door een tekort aan niacine)
• Psoriasis (chronische huidziekte met droge huid en schilfers)

Behandeling vorm van alvleesklierkanker met chirurgie

De arts voert een operatie uit om het glucagonoom te verwijderen, want deze neuro-endocriene tumor reageert meestal niet op chemotherapie. Hierbij verwijdert hij vaak een deel van de pancreas. Soms is het niet mogelijk om de volledige tumor te verwijderen, maar dan voert de arts toch nog chirurgie uit om het teveel aan glucagon in het bloed te minderen, zodat de symptomen onder controle blijven.

Prognose teveel glucagon in bloed

Ongeveer 60% van deze tumoren zijn kwaadaardig. Levermetastasen (uitzaaiingen naar de lever) komen vaak voor bij een glucagonoom. Slechts ongeveer 20% van de patiënten geneest van de tumor met chirurgie. Als de tumor zich enkel in de alvleesklier bevindt en de chirurgische verwijdering van de tumor succesvol is, bedraagt de vijfjaarsoverleving ongeveer 85%.

Complicaties

De kanker verspreidt zich mogelijk naar de lever. Een hoge bloedsuikerspiegel veroorzaakt ook complicaties zoals:

• Nierinsufficiëntie door chronische hyperglykemie
• Diabetische ketoacidose (complicatie van diabetes gekenmerkt door een tekort aan insuline en hoge niveaus van ketonen in het bloed)
• Langdurige abdominale pijn (buikpijn)
• Chronische lithiasis (vorming van galstenen)
• Ernstige leverproblemen

Preventie

Er is momenteel geen specifieke preventie mogelijk voor een glucagonoom, gezien het een zeldzame en genetisch beïnvloede tumor is. Regelmatige medische controle bij patiënten met een verhoogd risico of een familiegeschiedenis van endocriene tumoren kan helpen om vroegtijdig symptomen op te merken en de ziekte in een vroege fase te behandelen. Voor mensen met erfelijke aandoeningen zoals MEN I, is genetische expertise en periodieke screenings aanbevolen.

Lees verder

• Neuro-endocriene tumoren: Tumor met variabele symptomen