Polyurie: Grote hoeveelheden plassen (erg veel urineren)

In een aantal omstandigheden gaat een patiënt overmatig grote hoeveelheden urine produceren, hetgeen in medische termen gekend is als ‘polyurie’. Dit gebeurt vaak bij het overmatig drinken van vocht, alcohol of cafeïnehoudende dranken, maar af en toe is dit het kenmerk van een endocriene stoornis, een nierprobleem of een psychologisch probleem. Ook medicatiegebruik leidt mogelijk tot polyurie. Veelal merken patiënten dit symptoom op omdat ze ’s nachts vaker moeten opstaan om te gaan plassen. Enkele symptomen gaan mogelijk gepaard met het plassen van veel urine. De arts voert diverse onderzoeken uit om de oorzaak te achterhalen, en behandelt vooreerst indien mogelijk de oorzaak. Dankzij enkele adviezen kan de patiënt zelf ook het vochtgehalte in het lichaam beter reguleren.

• Terminologie polyurie versis pollakisurie
• Aandoeningen & polyurie
• Omgevingsfactoren & overmatig veel urineren
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van grote hoeveelheden plassen
• Preventie van erg veel urineren

Terminologie polyurie versis pollakisurie

Polyurie is de medische term voor grote hoeveelheden urineren. Dit is niet hetzelfde als ‘pollakisurie’, waarbij een patiënt frequent urineert. In veel teksten worden deze termen door elkaar gehaald, maar polyurie betekent ‘veel plassen’, terwijl pollakisurie staat voor ‘vaak urineren’. Polyurie gaat soms wel gepaard met een pollakisurie, maar de twee aandoeningen zijn niet altijd geassocieerd, aangezien de onderliggende oorzaak meestal verschillend is.

Aandoeningen & polyurie

Endocriene stoornissen

Enkele endocriene (hormonale) aandoeningen zijn eveneens bekend voor overmatig veel urine plassen.

• centrale diabetes insipidus: Bij diabetes insipidus bevindt zich overmatig veel water in de urine. Bij centrale diabetes insipidus verschijnt polyurie als gevolg van een trauma, een letsel, tumoren en hersenletsels.
• diabetes mellitus (suikerziekte): Bij ongecontroleerde diabetes mellitus moet een patiënt grote hoeveelheden plassen. Wanneer de nieren bloed filteren om urine te maken, herabsorberen ze alle suiker, en sturen ze dit terug naar de bloedbaan. Bij diabetes is het suikergehalte in het bloed abnormaal hoog (hyperglykemie). Het lichaam is niet in staat om alle suiker te absorberen en daarom komt een deel van deze overmatige glucose uit het bloed terecht in de urine (glucosurie) waar het meer water oplevert. Dit resulteert in ongewoon grote volumes urine.
• het Alström-syndroom: aandoening met symptomen van zwaarlijvigheid en blindheid
• het Cushing-syndroom: te veel cortisol in lichaam
• hyperaldosteronisme: verhoogde vrijgave van aldosteron
• hyperparathyroïdie: overactieve bijschildklier

Nierproblemen

Enkele nieraandoeningen veroorzaken polyurie.

• chronische nierziekte: de nierfunctie gaat hierbij geleidelijk achteruit hetgeen leidt tot nachtelijk plassen (nycturie) alsook veel plassen.
• chronische pyelonefritis: ontsteking van nier(en) en nierbekken met plasproblemen en koorts
• diabetes insipidus: aandoening met symptomen van veel dorst, veel plassen en grote hoeveelheden plassen
• een blaasontsteking (komt vaak voor bij kinderen en vrouwen)
• het Abderhalden-Kaufmann-Lignac syndroom: aandoening met symptomen aan nieren, ogen en bloed
• het Bartter-syndroom: nieraandoening
• het Fanconi-syndroom: aandoening van nierbuisjes met veel dorst, veel plassen en grote hoeveelheden plassen
• het Senior-Løken-syndroom: afwijkingen aan nieren en ogen
• interstitiële nefritis (nierontsteking)
• nierfalen: verminderde of afwezige nierfunctie
• nierstenen: vorming van kristallen met pijn in buik en rug
• urine-incontinentie

Psychologische problemen

Polyurie verschijnt mogelijk door het overmatig compulsief drinken (psychogene polydipsie). Dit is het gevolg van angst of een geschiedenis van een psychiatrische ziekte. Verder is het plassen van veel urine mogelijk een complicatie van een psychotische ziekte.

Stofwisselingsproblemen
Ook enkele stofwisselingsproblemen leiden tot het grote hoeveelheden urineren.

• hypercalciëmie: verhoogd calciumgehalte van het bloed
• hypokaliëmie: tekort aan kalium in het bloed
• hypomagnesiëmie: magnesiumtekort in het bloed

Andere oorzaken

• bepaalde vormen van kanker
• chronische diarree
• een CT-scan of MRI-scan met kleurstof
• een zwangerschap
• goedaardige prostaatvergroting
• leverfalen
• sikkelcelanemie

Omgevingsfactoren & overmatig veel urineren

Medicatiegebruik

Diverse medicijnen leiden mogelijk tot polyurie:

• diuretica: plaspillen
• lithium: Dit medicijn zet de arts mogelijk in voor de behandeling van een bipolaire stoornis.
• tetracycline: Bij dit type antibiotica treedt polyurie mogelijk op als bijwerking.

Soort drank

Het drinken van alcohol en cafeïnehoudende dranken veroorzaakt mogelijk polyurie. Ook het drinken van overmatig veel water leidt tot dit symptoom.

Symptomen

Bij polyurie moet een patiënt overvloedig veel urineren in regelmatige intervallen gedurende de dag en nacht. Polydipsie (veel dorst hebben) komt vaak voor in combinatie met polyurie. Daarnaast moet een patiënt vaak ’s nachts plassen (nycturie). Andere symptomen zijn afhankelijk van de onderliggende oorzaak. Deze bijkomende klachten zijn onder andere:

• bloeddrukschommelingen
• ernstige uitdroging
• gewichtsverlies (wijst mogelijk op uitdroging of diabetes mellitus type 1)
• hoofdpijn: Dit komt voor bij een tumor in de hersenen of een verhoogde intracraniële druk (verhoogde druk in de hersenen).
• malaise (een algemeen ziek gevoel)
• pijn bij het plassen dysurie
• problemen met het gezichtsvermogen
• vaak plassen (pollakisurie)

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch criterium

Van polyurie is sprake wanneer de patiënt abnormaal grote hoeveelheden urine plast. Dit is ongeveer 2,5 à 3 liter urine per dag.

Contact met de arts

Healthline.com meldt op de website enkele alarmtekens die in combinatie met polyurie meteen een doktersbezoek vereisen:

• beenzwakte
• gewichtsverlies
• koorts
• nachtelijk zweten
• plotselinge aanvang van polyurie, vooral in de vroege kindertijd
• psychische aandoening
• rugpijn

Vraaggesprek

Vooreerst krijgt de patiënt een grondig vraaggesprek. De arts stelt diverse vragen zoals:

• Hoe vaak moet de patiënt plassen?
• Hoe veel moet de patiënt plassen?
• Hoeveel drinkt de patiënt en wat drinkt hij precies?
• Wanneer zijn de symptomen gestart? Zijn deze geleidelijk of plots opgetreden?
• Welke andere aandoeningen heeft de patiënt?
• Welke andere symptomen zijn aanwezig?
• Welke medicijnen neemt de patiënt?

Lichamelijk onderzoek

Vervolgens voert de arts een grondig lichamelijk en soms ook neurologisch onderzoek uit, wat nuttig is om andere oorzaken van grote hoeveelheden plassen uit te sluiten. Een aantal patiënten presenteert zich met uitdrogingsverschijnselen. Dit gebeurt vooral bij diabetes mellitus, diabetes insipidus of een chronische nierziekte. Verder is de hartslag soms versneld (tachycardie) in combinatie met posturale hypotensie met uitdroging. Een vertraagde ademhaling (bradycardie) en een verhoogde bloeddruk (hypertensie) zijn mogelijk bij een verhoogde intracraniële druk. Bij het bekijken van de ogen is soms stuwingspapil (zwelling van oogzenuw) te zien wanneer een verhoogde hersendruk aanwezig is. De oogcomplicaties bij diabetes omvatten netvliesbloedingen, exsudatie (uitzweting van vocht), nieuwe vaatvorming (neovascularisatie), cataract (staar: troebele ooglens), … Visuele problemen zijn mogelijk door een hypofysetumor in de hersenen. De nieren zijn verder gevoelig wanneer de arts de buik palpeert (betast). Een neurologisch onderzoek toont mogelijk perifere neuropathie (schade aan perifere zenuwen met pijn, zwakte, gevoelloosheid en tintelingen aan vooral de handen en voeten) bij diabetes mellitus (diabetische neuropathie) of bij een chronische nierziekte

Diagnostisch onderzoek

De arts voert een urineonderzoek en bloedonderzoek uit. Soms zijn gespecialiseerde beeldvormende onderzoeken nodig zoals een röntgenfoto, een echografie, een CT-scan en/of een MRI-scan.

Behandeling van grote hoeveelheden plassen

Omdat polyurie veel mogelijke oorzaken heeft, is de behandeling variabel en toegespitst op het probleem dat verantwoordelijk is voor het plassen van overmatig grote hoeveelheden urine. Bij ernstige uitdroging is een ziekenhuisopname vereist voor het behandelen van de elektrolytenstoornissen en de onbalans in het vochtgehalte in het lichaam. De latere behandeling is afhankelijk van de onderzoeksresultaten en de eventuele bevestigde oorzaak van polyurie.

Preventie van erg veel urineren

Polyurie voorkomen is niet altijd mogelijk bij een nierprobleem of endocriene stoornis. Dankzij enkele adviezen is het wel mogelijk om de symptomen te verlichten:

• alcohol en cafeïne vermijden
• alternatieven voor lithium zoeken bij psychologische oorzaken
• diabetes mellitus onder controle houden
• gebruik van geneesmiddelen en de bijwerkingen hiervan steeds met de arts bespreken
• minder vloeistof drinken vlak voor bedtijd (om nachtelijk plassen te vermijden)
• plaspillen enkel onder strikt medisch toezicht nemen
• vochtinname regelen