Nycturie: Frequent nachtelijk urineren ('s nachts plassen)

Nycturie, ook wel nachtelijk urineren genoemd, verwijst naar het symptoom waarbij een persoon meerdere keren per nacht moet plassen. Dit probleem kan variëren van mild tot ernstig en kan veroorzaakt worden door verschillende medische aandoeningen of omgevingsfactoren. Afhankelijk van de onderliggende oorzaak kunnen bijkomende klachten optreden. Het is belangrijk om bij frequent nachtelijk urineren een arts te raadplegen, die de oorzaak kan vaststellen en een passende behandeling kan aanbevelen. Patiënten kunnen ook zelf enkele maatregelen treffen om de symptomen te verlichten, maar bij aanhoudende klachten is medische hulp altijd noodzakelijk.

• Synoniemen van nycturie
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van frequent nachtelijk urineren
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen van frequent nachtelijk urineren
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van nachtelijk urineren
• Prognose van frequent nachtelijk urineren
• Complicaties
• Preventie

Synoniemen van nycturie

De Engelse term voor 'nycturie' is 'nocturia'. Vaak wordt 'nocturia' gebruikt als synoniem voor 'nycturie'. Een andere gangbare term is 'nachtelijke polyurie'.

Epidemiologie

Nycturie komt wereldwijd voor en kan worden geassocieerd met verschillende factoren zoals leeftijd, geslacht, geografische locatie en onderliggende medische aandoeningen. De prevalentie varieert sterk afhankelijk van de definitie en onderzoeksmethode, maar neemt toe met de leeftijd.

Prevalentie

Nycturie komt vaker voor bij ouderen en treft mannen en vrouwen in gelijke mate, hoewel de oorzaken kunnen verschillen. Studies suggereren dat ongeveer 30-40% van de mensen boven de 65 jaar minstens één keer per nacht moeten opstaan om te plassen. Bij jongere leeftijdsgroepen is de prevalentie aanzienlijk lager.

Geografische variaties

De prevalentie van nycturie verschilt tussen landen en continenten, mogelijk door verschillen in levensstijl, voedingspatronen, klimaat en toegang tot gezondheidszorg. Warme klimaten kunnen bijvoorbeeld leiden tot meer vochtverlies via zweten, wat invloed kan hebben op de urineproductie.

Demografische factoren

Nycturie komt vaker voor bij patiënten met een hogere leeftijd. Dit wordt toegeschreven aan veranderingen in de nierfunctie, blaascapaciteit en hormonale regulatie. Daarnaast kunnen leefstijlfactoren zoals vochtinname en medicatiegebruik bijdragen aan verschillen tussen bevolkingsgroepen.

Mechanisme

Nycturie ontstaat door een complex samenspel van factoren die leiden tot nachtelijke urineproductie en/of een verhoogde gevoeligheid van de blaas.

Nierfunctie en urineproductie

Een van de primaire oorzaken van nycturie is een verandering in de nierfunctie, waarbij de nachtelijke urineproductie toeneemt. Dit kan worden veroorzaakt door hormonale veranderingen, zoals een afname van het antidiuretisch hormoon (ADH), dat normaal gesproken helpt om urineproductie 's nachts te verminderen.

Blaasfunctie en opslagcapaciteit

Een verminderde blaascapaciteit of een overactieve blaas kan bijdragen aan nycturie. Blaasproblemen zoals verhoogde gevoeligheid, verminderde elasticiteit of obstructie van de urinewegen kunnen ervoor zorgen dat patiënten vaker wakker worden om te plassen.

Systemische factoren

Naast lokale blaas- of nierproblemen spelen systemische aandoeningen, zoals hartfalen en diabetes mellitus, een rol bij de ontwikkeling van nycturie. Deze aandoeningen kunnen de vochtbalans en urineproductie beïnvloeden, wat leidt tot een verhoogde urineproductie 's nachts.

Oorzaken van frequent nachtelijk urineren

Normaal gesproken produceert het lichaam tijdens de slaap minder urine, die meer geconcentreerd is, waardoor de noodzaak om ’s nachts te plassen vermindert. Bij nycturie maakt het lichaam te veel urine aan of is de blaas niet in staat om urine effectief vast te houden, wat leidt tot frequent nachtelijk urineren. De mogelijke oorzaken zijn onder te verdelen in lichamelijke aandoeningen, psychische aandoeningen en omgevingsfactoren.

Lichamelijke aandoeningen
Diverse medische aandoeningen kunnen bijdragen aan frequent nachtelijk urineren:

• Blaasprolaps
• Chronische pijn
• Chronische urineretentie (onvermogen om de blaas volledig te legen)
• Diabetes mellitus (suikerziekte) (verhoogde urineproductie)
• Diabetes insipidus (symptomen: intense dorst, frequent urineren, grote hoeveelheden urine)
• Blaastumor
• Overactieve blaas
• Tumor in het bekkengebied
• Verlamming van de onderste ledematen
• Hartinsufficiëntie (onvoldoende werking van het hart) / congestief hartfalen (minder effectieve bloedcirculatie)
• Gitelman-syndroom (aandoeningen van spieren en gewrichten)
• Prikkelbaredarmsyndroom (symptomen: diarree, obstipatie)
• Rusteloze benen syndroom (onprettige gevoelens in de benen)
• Hormonale factoren zoals:
• Glucagonoom (pancreastumor met verhoogde glucagonspiegels)
• Zwangerschap
• Menopauze
• Hyperaldosteronisme (overmatige productie van aldosteron)
Hypercalciëmie (verhoogd calciumgehalte in het bloed)
Interstitiële cystitis (ontsteking van de blaaswand met pijn)
Leverfalen (verhoogde urineproductie)
Neurologische aandoeningen zoals:

• Ziekte van Alzheimer (verhoogde urineproductie)
• Ziekte van Parkinson (verhoogde urineproductie)
• Multiple sclerose
Nieraandoeningen zoals:

• Nefritis (nierontsteking)
• Nierfalen
• Nierstenen
• Oedeem (zwelling, vooral in de benen)
Prostaatproblemen zoals:

• Prostaattumor
• Goedaardige prostaatvergroting bij mannen
• Prostaatkanker (soms zonder symptomen, maar mogelijk met plasproblemen)
• Prostatitis (ontsteking van de prostaat met pijn en plasproblemen)
Slaapapneu
Urineweginfecties
Varices (spataderen)
Veroudering: Bij oudere mensen neemt de capaciteit van de blaas af en produceert het lichaam minder van het hormoon dat de nieren aanzet tot minder urineproductie tijdens de slaap, wat kan leiden tot frequent nachtelijk urineren.

Psychische aandoeningen

Psychische factoren zoals spanning, stress, angst en depressie kunnen bijdragen aan een verhoogde frequentie van nachtelijk urineren.

Omgevingsfactoren

Enkele omgevingsfactoren die frequent nachtelijk urineren kunnen veroorzaken zijn:

• Alcoholgebruik
• Gewoonte om de hele nacht wakker te zijn
• Gebruik van cafeïne
• Medicatiegebruik: vooral diuretica (plaspillen)
• Overmatig drinken
• Zwaarlijvigheid

Risicofactoren

Leeftijd

Met het ouder worden neemt de prevalentie van nycturie toe. Dit komt door veranderingen in de nierfunctie, blaasgevoeligheid en hormonale regulatie.

Geslacht

Hoewel nycturie mannen en vrouwen in gelijke mate kan treffen, verschillen de onderliggende oorzaken vaak. Bij mannen kan prostaatvergroting een rol spelen, terwijl vrouwen vaker te maken hebben met blaasproblemen als gevolg van bevallingen of menopauze.

Leefstijlfactoren

Excessieve vochtinname, vooral vlak voor het slapengaan, kan bijdragen aan nycturie. Cafeïne en alcohol, die diuretische effecten hebben, kunnen dit risico vergroten.

Medische aandoeningen

Ziekten zoals diabetes, hartfalen, hypertensie en slaapapneu verhogen het risico op nycturie. Medicatiegebruik, zoals diuretica, kan ook bijdragen.

Risicogroepen

Ouderen

Ouderen vormen een belangrijke risicogroep vanwege leeftijdsgebonden veranderingen in de urinewegen en hormonale regulatie.

Patiënten met chronische aandoeningen

Personen met diabetes, nierinsufficiëntie, hartfalen of obstructieve slaapapneu hebben een verhoogd risico op nycturie door systemische effecten op de vochtbalans.

Vrouwen na de menopauze

Postmenopauzale vrouwen ervaren vaak hormonale veranderingen die leiden tot blaasproblemen en nycturie.

Symptomen van frequent nachtelijk urineren

Het primaire symptoom van nycturie is frequent urineren tijdens de nacht, zowel bij mannen als vrouwen. Andere symptomen die afhankelijk van de oorzaak kunnen optreden zijn:

• Begeleidende pijn
• Dringende behoefte om te plassen (urinaire urgentie)
• Branderig gevoel bij het plassen (dysurie)
• Frequent plassen met slechts een kleine hoeveelheid urine (pollakisurie)
• Plasproblemen
• Slaapstoornissen
• Stinkende urine
• Troebele urine
• Meer dan twee liter urine produceren per dag en nacht (polyurie)

Alarmsymptomen

Frequent wakker worden

Als patiënten meer dan twee keer per nacht wakker worden om te plassen, kan dit wijzen op ernstigere onderliggende aandoeningen.

Pijn of branderigheid bij plassen

Dit kan wijzen op een urineweginfectie of andere pathologische aandoeningen.

Bloed in de urine

Hematurie in combinatie met nycturie kan duiden op ernstige aandoeningen zoals een blaas- of prostaatprobleem.

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek

De arts voert een gesprek met de patiënt om de symptomen van nycturie te begrijpen. Hierbij wordt informatie verzameld over het begin en de frequentie van de symptomen, veranderingen in de urinehoeveelheid en eventuele factoren die de klachten verergeren. Ook wordt nagevraagd of er sprake is van medicatiegebruik en familiale blaasproblemen.

Diagnostisch criterium

Nycturie wordt gedefinieerd als het opstaan meer dan één keer per nacht om te plassen. Eén keer per nacht plassen valt binnen het normale bereik.

Diagnostisch onderzoek

Voor een juiste diagnose kunnen aanvullende onderzoeken nodig zijn om andere oorzaken uit te sluiten. Dit kan een uitgebreid bloedonderzoek en urineonderzoek omvatten, evenals een echografie. In sommige gevallen zijn verdere beeldvormende onderzoeken en gespecialiseerde testen noodzakelijk.

Behandeling van nachtelijk urineren

Hoewel nachtelijk urineren vervelend is voor de patiënt en diens omgeving, zijn er verschillende maatregelen en behandelingen beschikbaar. Het is cruciaal om nycturie met een arts te bespreken, omdat het kan wijzen op een onderliggende aandoening die medische behandeling vereist.

Zelfzorg
Enkele zelfzorgmaatregelen en natuurlijke tips kunnen helpen om nycturie te verminderen:

• Benen omhoog leggen
• Bruine rijst gebruiken om vocht op te nemen
• Cafeïne en alcohol vermijden
• Compressiekousen dragen
• Gewicht verliezen: overgewicht kan de plasdrang verhogen
• Vermijd vochtinname vlak voor bedtijd
• Niet roken: roken kan de blaas beschadigen
• Voor het slapen gaan naar het toilet gaan
• Plaspillen niet vlak voor bedtijd innemen
• Stress verminderen en ontspanning bevorderen; yoga en andere ontspanningstechnieken kunnen hierbij helpen
• Vermijd voedingsmiddelen en dranken zoals chocolade, citrusdranken (limonade, sinaasappelsap, pompelmoessap), komkommer, kunstmatige zoetstoffen, meloen, pittig voedsel, soda, soep, tomaten en andere zure voedingsmiddelen, en veenbessensap
• Overweeg voedingssupplementen en vitaminen die de blaasfunctie of slaap verbeteren

Professionele medische zorg

De arts behandelt de onderliggende oorzaak van nycturie. Bijvoorbeeld, als een urineweginfectie de oorzaak is, zal antibiotica worden voorgeschreven. Bij een vergrote prostaat kan een chirurgische ingreep nodig zijn. Bij diabetes zal de arts medicijnen voorschrijven en/of een behandelplan opstellen. Slaapapneu kan behandeld worden met medicijnen en/of veranderingen in levensstijl. In andere gevallen kunnen medicijnen worden voorgeschreven die helpen bij het verminderen van nachtelijk plassen, zoals bij een overactieve blaas. Voor patiënten met psychische problemen kunnen melatoninetabletten helpen om de slaap te verbeteren. Meer complexe aandoeningen zoals kanker, hartfalen en leverfalen vereisen uitgebreidere behandelingen.

Prognose van frequent nachtelijk urineren

Nycturie is een ongemakkelijk symptoom dat veel patiënten als gênant ervaren. Gelukkig zijn er verschillende behandelingsopties beschikbaar, waaronder medicijnen en andere procedures om de onderliggende oorzaak aan te pakken. Levensstijlveranderingen kunnen ook bijdragen aan verbetering van het plaspatroon. Het is vaak mogelijk om de oorzaak van de symptomen te identificeren en te behandelen, waardoor de patiënt minder of niet meer last heeft van frequent nachtelijk urineren.

Complicaties

Nycturie, oftewel het frequente 's nachts moeten plassen, kan leiden tot verschillende complicaties, waaronder:

• Slaapstoornissen: Regelmatig wakker worden om te plassen kan de kwaliteit van de slaap verminderen, wat leidt tot vermoeidheid en slaapproblemen gedurende de dag.
• Verhoogd risico op vallen: Het opstaan in het donker om naar het toilet te gaan kan het risico op vallen en letsel verhogen, vooral bij oudere volwassenen.
• Impact op dagelijkse activiteiten: De vermoeidheid door onderbroken slaap kan de concentratie en prestaties op het werk en in dagelijkse activiteiten beïnvloeden.
• Psychologische stress: Chronische nycturie kan leiden tot angst en depressie door de constante onderbreking van de slaap en de vermindering van levenskwaliteit.
• Verhoogde kans op urineweginfecties: Frequente plaspauzes kunnen de kans op urineweginfecties verhogen, vooral bij mensen die moeite hebben met volledige blaaslediging.

Preventie

Om nycturie te voorkomen of te verminderen, kunnen de volgende maatregelen effectief zijn:

• Beperk vochtinname voor het slapengaan: Vermijd het drinken van grote hoeveelheden vloeistoffen in de avond om nachtelijke plasbehoefte te minimaliseren.
• Regelmatig toiletbezoek: Zorg ervoor dat u regelmatig naar het toilet gaat gedurende de dag, zodat de blaas optimaal geleegd wordt.
• Beperk cafeïne- en alcoholconsumptie: Beide stoffen kunnen de urineproductie verhogen en bijdragen aan nycturie.
• Voer blaastraining uit: Probeer de tijd tussen toiletbezoeken te verlengen om de blaasfunctie te verbeteren.
• Pas uw dieet aan: Vermijd diuretische voedingsmiddelen zoals chocolade en sommige kruiden die de urineproductie kunnen verhogen.
• Consulteer een arts: Zoek medische hulp bij aanhoudende of ernstige symptomen, aangezien nycturie kan wijzen op onderliggende gezondheidsproblemen zoals diabetes, hartfalen of prostaatproblemen.