's Nachts plassen: symptomen en behandeling van nycturie

De medische term van 's nachts plassen is nycturie en het wordt soms ook nocturie genoemd. Dit duidt op de nachtelijke aandrang om te plassen; wanneer je 's nachts meer dan één keer naar het toilet moet om te wateren. Dit kan de nachtrust ernstig verstoren en op de lange termijn de kwaliteit van leven beperken. 's Nachts plassen komt voornamelijk voor bij ouderen en wordt vaak beschouwd als een onschadelijke klacht wat hoort bij het ouder worden. In de meeste gevallen is nachtelijk plassen geen ziekte of gevolg van een ziekte, maar een onschuldig verschijnsel. Het kan echter ook een symptoom zijn van een onderliggende aandoening of ziekte en moet daarom door een arts worden opgehelderd.

• 's Nachts plassen (nycturie)
• Wie krijgen er last van?
• Oorzaken van 's nachts plassen
• Te veel urineproductie (polyurie)
• Hartfalen
• Diabetes
• Verminderde nierfunctie
• Obstructief slaapapneusyndroom (OSAS)
• ADH-deficiëntie
• Medicatie
• Urologische oorzaken
• Goedaardige prostaatvergroting
• Prostaatkanker
• Overactieve blaas
• Urineweginfectie
• Verminderde blaascapaciteit
• Onderzoek en diagnose
• Anamnese en lichamelijk onderzoek
• Vervolgonderzoek
• Behandeling van nachtelijk plassen

's Nachts plassen (nycturie)

Nycturie is de aandrang om meer dan één keer per nacht te plassen. Nachtelijk plassen komt vooral voor bij ouderen, zowel mannen als vrouwen. Deze klachten kunnen passen bij verschillende aandoeningen, zoals hartfalen, diabetes, verminderde nierfunctie, slaapapneu, gebrek aan antidiuretisch hormoon (ADH), bepaalde medicijnen (zoals diuretica of plaspillen, sommige antidepressiva en antibiotica), goedaardige prostaatvergroting, prostaatkanker, overactieve blaas, slecht functioneren van de blaasspieren, lagere urineweginfecties en verminderde blaascapaciteit. De diagnose wordt gesteld op basis van ene vraaggesprek met de arts (anamnese), lichamelijk onderzoek, drink- en eliminatiedagboek, ECG en/of inspannings-ECG, urineonderzoek, echografie, onderzoek van de prostaat en bloedonderzoek. De behandeling is afhankelijk van de oorzaak.

Wie krijgen er last van?

's Nachts plassen is een veel voorkomend verschijnsel bij ouderen. Grofweg 77 procent van alle 60-plussers lijdt aan nycturie en het treft zowel mannen als vrouwen. In een enquête onder 2934 mannen (55-75 jaar oud) bleek dat 1 op de 3 deelnemers ’s nachts tweemaal of vaker het bed uit moest om te plassen.[1]

Oorzaken van 's nachts plassen

Nycturie is geen op zichzelf staande ziekte, maar een symptoom dat kan optreden bij een grote verscheidenheid aan lichamelijke aandoeningen. In de meeste gevallen is nachtelijk plassen geen ziekte of gevolg van een ziekte, maar een onschuldig verschijnsel. Er zijn in principe twee mechanismen die tot overmatig urineren 's nachts leiden:

• het lichaam produceert te veel urine (polyurie)
• de urinewegen functioneren niet goed (urologische oorzaak)

Te veel urineproductie (polyurie)

Polyurie kan verschillende oorzaken hebben, bijvoorbeeld:

Hartfalen

Bij hartfalen werkt je hart minder goed en pompt het hart niet genoeg bloed rond. Het lichaam slaat overdag water op in de benen (beenoedeem). 's Nachts wordt het vocht tijdens het liggen weer weggespoeld, wat leidt tot een verhoogde aandrang om 's nachts te plassen. Andere symptomen van hartfalen zijn vermoeidheid en kortademigheid.

Diabetes

Mensen met niet-gediagnosticeerde en ongecontroleerde diabetes hebben vaak veel dorst (polydipsie) en consumeren daarom aanzienlijk meer vocht dan gezonde mensen. Hierdoor maakt je lichaam ook meer urine aan.

Verminderde nierfunctie

Als de kleine bloedfilters in de nieren, de zogeheten glomeruli, beschadigd zijn, hoopt albumine zich vaak op in de urine (albuminurie). Het eiwit bindt water, waardoor er uiteindelijk meer urine wordt uitgescheiden.

Obstructief slaapapneusyndroom (OSAS)

Mensen met slaapapneu hebben ook vaak de neiging om 's nachts te plassen. Als je slaapapneu behandelt, wordt het aantal toiletbezoeken 's nachts meestal verminderd. Andere mogelijke symptomen van OSAS zijn:

• stokkende ademhaling
• herhaald wakker schrikken
• moe wakker worden
• vermoeidheid overdag
• concentratieverlies
• nachtelijk zweten
• vergeetachtigheid (snel dingen vergeten)
• stemmingswisselingen

ADH-deficiëntie

Normaal gesproken vertraagt ​​het antidiuretisch hormoon (ADH) de productie van urine 's nachts. Als het lichaam echter niet genoeg ADH krijgt, wordt er 's nachts te veel urine geproduceerd. Nachtelijke ADH-productie kan tijdelijk worden verstoord, vooral bij het werken in ploegendiensten (met nachtdiensten): na het overschakelen van nacht- naar dagploeg kan er kortstondig nycturie optreden.

Medicatie

Diuretica of plaspillen verhogen de urineproductie. Daarom mogen deze medicijnen niet 's avonds worden ingenomen. Calciumantagonisten (bijvoorbeeld tegen hoge bloeddruk), antidepressiva van de SSRI-klasse en antibiotica uit de tetracyclinegroep kunnen ook het urinevolume verhogen.

Urologische oorzaken

Goedaardige prostaatvergroting

Veel oudere mannen ontwikkelen een goedaardige vergroting van de prostaat (goedaardige prostaathyperplasie). Dit wordt vaak geassocieerd met een aandrang om 's nachts te plassen. De vergrote prostaat vernauwt de urethra of plasbuis, zodat de urineblaas niet volledig kan worden geleegd tijdens het urineren. Elke keer dat je naar het toilet gaat, blijven er honderden milliliters resturine in de urineblaas achter. Na korte tijd wordt de blaas weer gevuld, waardoor een hernieuwde aandrang tot urineren ontstaat.

Prostaatkanker

Naast een goedaardige vergroting van de prostaat kan ook een kwaadaardige vergroting van de prostaat (prostaatkanker) verantwoordelijk zijn voor de verhoogde aandrang om te plassen.

Overactieve blaas

Bij vrouwen daarentegen is er meestal sprake van een overactieve blaas of een storing van de blaasspier als oorzaak van nachtelijk urineren. De getroffenen voelen een overmatige drang om zowel overdag als 's nachts te plassen.

Urineweginfectie

Infecties van de lagere urinewegen (urineweginfectie), zoals een blaasontsteking, kunnen ook leiden tot een verhoogde behoefte om te plassen. Een sterk branderig gevoel bij het urineren is een ander typisch symptoom van deze aandoening.

Verminderde blaascapaciteit

Zelden is een verminderde blaascapaciteit de oorzaak van nachtelijk plassen. Blaasstenen of een blaastumor kunnen bijvoorbeeld de capaciteit van de blaas verminderen.

Onderzoek en diagnose

Anamnese en lichamelijk onderzoek

Als je 's nachts gedurende langere tijd vaker dan één keer moet plassen, is het verstandig om je huisarts te raadplegen. Als de slaap meerdere keren wordt onderbroken, heeft dit na verloop van tijd een negatief effect op je kwaliteit van leven. Bovendien kan nycturie een symptoom zijn van ernstige aandoeningen die medische aandacht vereist. Bij het stellen van een diagnose stelt de arts je eerst allerlei vragen over je klachten en beoordeelt hij je medische geschiedenis. daarna volgt lichamelijk onderzoek. De arts kan je vragen een zogenaamd 'drink- en plasdagboek' bij te houden. Schrijf gedurende ten minste twee weken op wat je hebt gedronken, wanneer, hoeveel en hoeveel urine je hebt uitgescheiden en wanneer. Deze nauwkeurige gegevens helpen de arts bij het stellen van een diagnose.

Vervolgonderzoek

Afhankelijk van de vermoedelijke oorzaak kan de huisarts je doorverwijzen naar een specialist (bijvoorbeeld cardioloog, uroloog, neuroloog). Vaak voert de arts bepaalde onderzoeken echter ook zelf uit. De meest gebruikelijke testmethoden voor het verhelderen van nycturie zijn:

• algemene lichamelijke onderzoeken, bijvoorbeeld het luisteren naar de borst met een stethoscoop (auscultatie)
• een hartfilmpje (ECG) als wordt vermoed dat een hartaandoening de oorzaak van nycturie is
• een inspanningstest (of: fietstest), waarbij er een hartfilmpje (ECG) gemaakt wordt tijdens inspanning
• urineonderzoek: bloed in de urine kan bijvoorbeeld wijzen op een urineweginfectie en suiker in de urine kan duiden op diabetes
• echografie van de nieren, blaas en prostaat
• rectaal toucher: hierbij kan de grootte, vorm, stevigheid en het oppervlak van de prostaat worden beoordeeld.
• bloedonderzoek om algemene gezondheidsstoornissen te identificeren

Behandeling van nachtelijk plassen

De behandeling van 's nachts plassen is afhankelijk van de oorzaak, bijvoorbeeld:

• Bij hartfalen: medicatie, een gezonde leefstijl, eventueel een pacemaker of een harttransplantatie.
• Bij diabetes: medicijnen om de bloedsuikerspiegel te verlagen, gezonde leefstijl.
• Bij urineweginfecties: meestal antibiotica.
• Als de blaas overactief is of als een verminderde blaascapaciteit hebt: blaastraining.
• Vergrote prostaat: operatie en/of medicatie.

Noten:

1. Gourova LW, Beek C van de, Spigt MG, Nieman FH, Kerrebroeck PE van. Predictive factors for nocturia in elderly men: a cross-sectional study in 21 general practices. BJU Int. 2006;97:528-32.