Blaaskanker: symptomen, oorzaken en behandeling blaastumor

Blaaskanker symptomen zijn er in het beginstadium vrijwel niet. Later kun je last krijgen symptomen als bloed in de urine, pijn bij het plassen (vaak gaat het om een branderig gevoel en moeilijk plassen), frequent moeten plassen (als gevolg van irritatie van de blaaswand) en buikpijnklachten. In de blaas kunnen zich kwaadaardige en goedaardige tumoren ontwikkelen. De kans dat een tumor in de blaas goedaardig is, is ongeveer 5%. De overige 95% zijn kwaadaardige tumoren. Bij een kwaadaardige tumor spreekt men van kanker. Bij circa 95% van de patiënten is er sprake van tumoren uitgaande van het overgangsepitheel. In dat geval ontwikkelt de tumor zich vanuit het slijmvliesweefsel van de blaaswand. Blaaskanker treft meestal oudere volwassenen, maar het kan op elke leeftijd voorkomen. Behandeling bestaat vaak uit een chirurgische ingreep waarbij de arts de tumor of (een deel van) de blaas verwijdert. De levensverwachting is afhankelijk van het stadium van de blaaskanker en soort blaaskanker.

• Wat is blaaskanker?
• Waar begint blaaskanker?
• Epitheelcellen van de blaas
• Vroegtijdig stadium
• Soorten blaastumoren
• Wie krijgen er blaaskanker?
• Meer mannen dan vrouwen
• Leeftijd
• Oorzaken van blaaskanker
• Risicofactoren
• Algemeen
• Genetische invloeden
• Leefstijl
• Andere aandoeningen
• Eerdere behandelingen
• Blaaskanker symptomen
• Bloed in de urine
• Plasproblemen
• Symptomen van gevorderde blaaskanker
• Onderzoek en diagnose
• Anamnese en lichamelijk onderzoek
• Bloed- en urineonderzoek
• Beeldvormend onderzoek
• Cystoscopie
• Blaaskanker stadiëring en gradering
• TNM-stadiëring
• Gradering
• Behandeling van blaaskanker
• Transurethrale resectie (TURT)
• Verwijdering van (een deel van) de blaas
• Bestraling
• Hoopvolle resultaten in strijd tegen uitgezaaide blaaskanker
• Onderzoek
• Afweerreactie
• In 25% van de gevallen effectief
• Vroeg stadium
• Prognose blaaskanker
• Preventie
• Professor UT ontwikkelt apparaat dat kanker opspoort

Wat is blaaskanker?

Blaaskanker is een vorm van kanker die begint in de blaas, een ballonvormig orgaan in je bekkengebied dat urine opslaat. Gedurende de opslag van urine blijft de urethra of urinebuis gesloten. Ontlediging vindt plaats doordat de blaas zich samentrekt, de spieren van de urinebuis en de hekenbodem zich ontspannen en de blaashals de vorm van een trechter aanneemt.

Waar begint blaaskanker?

Epitheelcellen van de blaas

Blaaskanker begint meestal in de cellen die de binnenkant van de blaas, de epitheelcellen van de blaas. Dit type tumor staat bekend als een urotheelceltumor of een overgangsepitheelcarcinoom. Andere typen zijn een plaveiselcelcarcinoom en een adenocarcinoom.

Vroegtijdig stadium

De grote meerderheid van blaaskanker wordt gediagnosticeerd in een vroeg stadium, wanneer blaaskanker zeer goed te behandelen is. Maar zelfs in een vroeg stadium is de kans op een recidief niet onwaarschijnlijk. Niet-spierinvasieve tumoren kunnen vaak terugkomen in andere delen van de blaas. Daarom moet het niet-spierinvasieve blaascarcinoom jarenlang nauwkeurig worden gecontroleerd.

Soorten blaastumoren

Er worden verschillende soorten blaastumoren onderscheiden, namelijk:

• De niet-spierinvasieve tumoren zijn oppervlakkige tumoren die bestaat uit kwaadaardige cellen die zich alleen in het slijmvlies verspreiden. Deze zullen zelden metasteren, alhoewel deze tumoren wel vaak terugkomen in andere delen van de blaas.
• De spierinvasieve tumoren verspreiden zich van de binnenste laag van de blaas naar de buitenste spierlaag. Van daaruit kunnen ze uitzaaien naar de omliggende organen, zoals de prostaat bij de man of de baarmoeder bij de vrouw.

Wie krijgen er blaaskanker?

Meer mannen dan vrouwen

Bij mannen komen urologische tumoren vrij vaak voor. Onder de meest voorkomende kwaadaardige kankersoorten bij de man, staat prostaatkanker met 19% op de tweede plaats. Blaaskanker en nierkanker staan op de vijfde en negende plaats met respectievelijk 5,4% en 2,5%. Bij de vrouwen komen urologische tumoren sporadisch voor. Blaaskanker komt vier keer vaker voor bij mannen dan bij vrouwen.

Leeftijd

De incidentie neemt toe bij mensen ouder dan 60 jaar. Door de vergrijzing zullen er steeds meer mensen komen die urologische tumoren ontwikkelen.

Oorzaken van blaaskanker

Het is niet altijd duidelijk wat de oorzaak is van blaaskanker. Blaaskanker wordt geassocieerd met roken, een parasitaire infectie (schistosomiasis), straling en blootstelling aan chemicaliën. Blaaskanker ontstaat wanneer de cellen in de blaas zich abnormaal beginnen te delen. In plaats van dat ze zich op een ordelijke manier delen, ontwikkelen deze cellen mutaties die leiden tot ongecontroleerde groei. Deze abnormale cellen vormen samen een tumor.

Risicofactoren

De volgende risicofactoren zijn bekend voor het ontwikkelen van blaaskanker.

Algemeen

• Geslacht: mannen hebben een groter risico dan vrouwen op het krijgen van blaaskanker.
• Leeftijd: de meeste mensen die blaaskanker krijgen zijn ouder dan 55 jaar.
• Etnische afkomst: blaaskanker komt minder vaak voor bij de Iberiërs, Aziaten en indianen.

Genetische invloeden

• Familiegeschiedenis: personen met een familielid die blaaskanker heeft (gehad), hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van deze maligniteit. Bepaalde genetische afwijkingen worden geassocieerd met blaaskanker. Ook bepaalde erfelijke genetische syndromen worden beschouwd als een risicofactor voor blaaskanker, zoals het Cowden syndroom (multipele harmatomen syndroom) en het Lynch syndroom.

Leefstijl

• Roken: roken is de allergrootste risicofactor voor blaaskanker. Rokers hebben meer dan twee keer zoveel kans op het krijgen van blaaskanker in vergelijking met niet-rokers. Sigarettenrook bevat kankerverwekkende chemische stoffen die in de longen en in het bloed terechtkomen. Deze kankerverwekkende stoffen worden vervolgens gefilterd door de nieren en uitgescheiden via de urine. Urine wordt tijdelijk opgeslagen in de blaas en als er carcinogenen in de urine aanwezig zijn, dan kunnen deze de cellen van de blaaswand beschadigen, waardoor het risico op kanker toeneemt.
• Beroepsmatige blootstelling aan bepaalde stoffen: sommige chemische stoffen in de verfindustrie, zoals benzidine en bèta-naftylamine, worden geassocieerd met blaaskanker.
• Arsenicum: het drinken van water dat arseen bevat is gekoppeld aan blaaskanker. Blootstelling hangt af van waar iemand woont en de waterbron.
• Weinig drinken: dagelijks voldoende drinken kan het risico op blaaskanker verminderen. Op dezelfde manier vergroot onvoldoende vochtinname het risico op blaaskanker, omdat chemicaliën langer in de blaas aanwezig zijn.
• Voedingssupplementen met aristolochiazuur: vooral kruiden van de Aristolochia familie zijn verbonden met een verhoogd risico op blaaskanker. Aristolochiazuur is in 2001 door de Nederlandse wetgeving verboden als ingrediënt in kruidenpreparaten.

Andere aandoeningen

• Chronische blaasontstekingen en irritatie: problemen geassocieerd met een verhoogd risico op blaaskanker zijn urineweginfecties, nierstenen en blaasstenen, en andere oorzaken van irritatie van de blaas. Schistosomiasis een parasitaire infectie, en wanneer deze de blaas bereikt wordt het geassocieerd met een verhoogd risico op een plaveiselcelcarcinoom.
• Persoonlijke geschiedenis van blaaskanker: kanker kan optreden in andere delen van het urotheel, zoals de bekleding van de nieren, ureter en urethra. Kanker in een van deze gebieden, bijvoorbeeld nierkanker, kan het risico van een tumor in het slijmvlies dat de binnenkant van de urinewegen bekleedt, verhogen. Mensen die blaaskanker hebben gehad, moeten na de behandeling nauwlettend worden gevolgd, omdat andere tumoren in het urotheel vaak voorkomen.
• Gebreken aan de blaas vanaf de geboorte.

Eerdere behandelingen

• Chemotherapie en radiotherapie: langdurig gebruik van het middel cyclofosfamide (chemotherapie) wordt geassocieerd met een verhoogd risico op blaaskanker. Het drinken van extra vocht tijdens het gebruik van dit medicijn kan helpen om dit risico te verlagen. Bestraling van het bekken wordt ook beschouwd als een risicofactor voor blaaskanker.

Blaaskanker symptomen

Bloed in de urine

Aanvankelijk geven blaastumoren geen klachten. Het eerste signaal is dikwijls macroscopische hematurie. Hematurie is het verschijnen van bloed in de urine en macroscopisch betekent dat dit met het blote oog te zien is. Slijm in de urine is soms ook mogelijk. Doorgaans gaat het urineren niet gepaard met pijnklachten, ofschoon er in sommige gevallen klachten kunnen optreden die lijken op een blaasontsteking. Bij wat uitgebreide tumoren kan er een doffe pijn in de onderbuik en in het kleine bekken optreden, hetgeen gepaard gaat met mictieklachten: pijn bij het urineren of moeilijk kunnen plassen.

Plasproblemen

Blaaskanker kan soms klachten bij het plassen veroorzaken, zoals:

• vaker plassen dan normaal
• Pijn of branderig gevoel tijdens het plassen
• het gevoel van aandrang, ook als de blaas niet vol is
• problemen hebben met urineren of een zwakke urinestroom hebben

Deze symptomen worden ook vaker veroorzaakt door een urineweginfectie, blaasstenen, een overactieve blaas of een vergrote prostaat (bij mannen). Toch is het belangrijk om deze klachten door een arts te laten controleren, zodat de oorzaak kan worden gevonden en behandeld, indien nodig.

Symptomen van gevorderde blaaskanker

Blaaskanker die groot genoeg is geworden of zich heeft verspreid naar andere delen van het lichaam kan soms andere symptomen veroorzaken, zoals:

• niet kunnen plassen
• lage rugpijn aan één kant
• verlies van eetlust en gewichtsverlies
• je moe of zwak voelen
• gezwollen voeten en enkels
• pijn in de botten (botpijn)

Onderzoek en diagnose

Anamnese en lichamelijk onderzoek

Bij vermoeden van blaaskanker zal de huisarts je verwijzen naar de uroloog. Deze voert een gesprek met je (anamnese), waarin hij je allerlei vragen stelt over je gezondheid en de klachten die je ervaart. Hij neemt daarbij ook je medische voorgeschiedenis in ogenschouw. Vervolgens voert hij een lichamelijk onderzoek uit. Daarbij bevoelt hij ook de blaasstreek en de rest van de buik (palpatie). Soms is een vergevorderd tumor in de blaas te voelen als een hard plek of bobbel in de blaasstreek. Vergrote lymfeklieren kunnen soms ook gevoeld worden.

Bloed- en urineonderzoek

Urineonderzoek kan de aanwezigheid van bloed en tumorcellen aantonen. Eventueel wordt er ook bloedonderzoek verricht.

Beeldvormend onderzoek

Een CT-scan kan gezwellen in de blaas zichtbaar maken. Het kan ook uitzaaiingen in bijvoorbeeld lever of longen zichtbaar maken. Bij mensen met nierproblemen ('een slechte nierfunctie') wordt een MRI-scan gemaakt. Deze scan kan ook eventuele uitzaaiingen in beeld brengen. Middels een röntgenfoto of CT-scan van de borst kunnen uitzaaiingen naar de longen zichtbaar gemaakt worden.

Cystoscopie

Cystoscopie is een kijkonderzoek van de blaas. De uroloog bekijkt met een flexibele cystoscoop de binnenkant van de plasbuis en blaas. Tijdens het onderzoek kun je op een scherm meekijken. Als de uroloog tijdens het onderzoek afwijkend weefsel in de blaas aantreft, dan kan dit worden weggenomen voor onderzoek (TURT, zie onder).

Blaaskanker stadiëring en gradering

TNM-stadiëring

De stadiëring van kanker is een aanduiding van het stadium van de kankergroei. Het zegt iets over de omvang, plaats, doorgroei en uitzaaiing van de tumor. Het stadium van blaaskanker wordt weergegeven middels de zogeheten TNM-classificatie:

• T zegt iets over omvang en doorgroei van de tumor.
• N zegt iets over aantasting van de lymfeklieren (lymfenodi).
• M gaat over eventuele uitzaaiingen (metastasen).

Gradering

De gradering is een biologische typering van het gezwel. Het zegt iets over de eigenschappen van de tumor, zoals de snelheid waarmee de tumor zich kan uitzaaien, ofwel de agressiviteit. De patholoog bekijkt het tumorweefsel onder de microscoop en geeft de tumor een graad van kwaadaardigheid op basis van bepaalde kenmerken. De gradering heeft een schaal van 1 tot 4.

Behandeling van blaaskanker

Transurethrale resectie (TURT)

Oppervlakkige tumoren worden doorgaans verwijderd door middel van transurethrale resectie (TURT). Resectie betekent dat de tumor wordt weggesneden met behulp van een metalen instrument waardoor stroom wordt geleid. Na TURT is de kans op terugkeer van kanker 60-70% en een klein deel daarvan kan uitzaaien. Teneinde recidive te voorkomen, kan intravesicale chemotherapie –afbreken van tumorcellen– en immunotherapie –het versterken van de afweer van het lichaam– ingezet worden. Intravesicale chemotherapie duidt op een blaasspoeling waarin een medicijn is opgelost (cytostatica). Dit heeft een tweeledig effect:

• Circulerende tumorcellen die direct na de TURT vrijkomen, worden door chemotherapie vernietigd waardoor herinplantatie in de blaas wordt voorkomen;
• Daarnaast worden eventueel achtergebleven tumorcellen op de plaats van resectie (de plek waar de tumor is weggehaald) vernietigd.

Verwijdering van (een deel van) de blaas

Indien de tumor erg groot is en diep in de blaaswand vastzit, spreekt men van spierinvasieve blaaskanker. Bij dit type blaaskanker zal men overgaan tot een verwijdering van (een deel van) de blaas. Dit gebeurt via een open operatie via een snede in de buik of door een robot geassisteerde laparoscopische operatie. Deze ingreep noodzaakt tot blaasvervanging. Dikwijls wordt daarvoor uit een deel van de darmen, een blaas ontworpen en dit nieuwe urinereservoir wordt aangesloten op de eigen plasbuis. Sommigen patiënten krijgen echter een stoma.

Bestraling

Patiënten die vanwege hun leeftijd of andere redenen geen radicale chirurgie kunnen ondergaan, of deze ingreep categorisch weigeren, kunnen worden behandeld met radiotherapie – bestraling van de blaas.

Hoopvolle resultaten in strijd tegen uitgezaaide blaaskanker

Onderzoek

Immuuntherapie met PDL1-blokkers blijkt effectief bij een subgroep van blaaskankerpatiënten. Dat zijn de bevindingen van een grote internationale studie welke op 4 maart 2016 zijn gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift The Lancet. Onder meer het Antoni van Leeuwenhoek deed als Nederlandse centrum mee aan het onderzoek.

Afweerreactie

Immunotherapie is een nieuwe manier om kanker te behandelen. Bij deze behandelmethode wordt het eigen afweersysteem van het lichaam ertoe aangezet de tumor aan te vallen. Er zijn allerlei mogelijke redenen waardoor dit niet gebeurt. Zo kunnen tumoren een ‘rem’ op de afweerreactie leggen. In het geval van blaaskanker is het eiwit PDL-1 zo’n rem.

De afweerreactie kan evenwel op gang worden gebracht door de werking van het eiwit te verstoren. PDL-1 blokkers zijn medicijnen die aan het PDL1-eiwit hechten en er zo voor zorgen dat het zijn werk niet langer kan doen. Recent zijn er successen geboekt met immuuntherapie bij longkankerpatiënten waarbij een vergelijkbaar eiwit, PD-1, met medicijnen wordt geblokkeerd. Hoewel deze therapie niet bij alle longkankerpatiënten aanslaat, werkt het bij een deel hunner zeer goed.

In 25% van de gevallen effectief

In het gepubliceerde onderzoek met betrekking tot blaaskanker kregen 310 patiënten met uitgezaaide blaaskanker de PDL-1 therapie. Het ging hierbij om patiënten waarbij de kanker bleef doorgroeien nadat zij alle gebruikelijke behandelingen al hadden ondergaan. Van de patiënten bij wie de tumor inderdaad PDL-1 produceerde, was de immuuntherapie in een kwart van de gevallen effectief. Bij deze patiënten slonk de tumor.

Vroeg stadium

Men vermoedt dat deze nieuwe immuuntherapie mogelijk nog succesvoller is als deze in een vroeger stadium wordt ingezet. De patiënten uit dit onderzoek waren vaak al erg ziek. Mogelijk kwam de therapie voor sommigen al te laat. (Bron: Antoni van Leeuwenhoek, 9 maart 2016)

Prognose blaaskanker

In een vroeg stadium ontdekte blaastumoren kunnen goed behandeld worden. Wel blijft de patiënt levenslang onder controle staan. Nieuwe tumoren of papiloma's kunnen dan in een vroeg stadium behandeld worden, nog voordat ze kwaadaardig zijn.

Preventie

Hoewel er geen manier is om blaaskanker volledig te voorkomen, kun je wel bepaalde maatregelen treffen om het risico te verminderen. Het risico op blaaskanker kun je op de volgende manieren verminderen:

• Niet roken. Niet roken betekent dat er geen kankerverwekkende stoffen die in de rook aanwezig zitten, zich kunnen verzamelen in de blaas.
• Wees voorzichtig met betrekking tot chemicaliën. Als je werkt met chemicaliën, volg alle veiligheidsinstructies op om blootstelling te voorkomen.
• Drink water gedurende de dag. Het drinken van vloeistoffen, in het bijzonder water, kunnen giftige stoffen die in de urine worden geconcentreerd verdund worden en sneller uit de blaas gespoeld worden.
• Eet gevarieerd en gezond en eet veel soorten groenten en fruit. Kies een dieet rijk aan een verscheidenheid van kleurrijke groenten en fruit. De antioxidanten in groenten en fruit kunnen helpen het risico op kanker te verminderen.

Professor UT ontwikkelt apparaat dat kanker opspoort

Hoogleraar nanotechnologie Wilfred van der Wiel van de Universiteit Twente (UT) in Enschede heeft een apparaat ontwikkeld waarmee blaas- en nierkanker in een vroeg stadium opgespoord kan worden. Tot nu toe kon dit alleen in een vergevorderd stadium. Het apparaat wordt 'NanoGap Sensor' genoemd en spoort aangetast DNA op. In het apparaat zit een elektrode die alarm slaat als verdachte cellen worden aangetroffen in het DNA. Bij vrouwen kan mogelijk ook naar baarmoederhalskanker worden gekeken. (Bron: www.nationaleonderwijsgids.nl, 19-02-2015)

Lees verder

• Blaasontsteking bij mannen en vrouwen: oorzaken en symptomen
• Nierbekkenontsteking: symptomen, oorzaak en behandeling
• Blaasontsteking symptomen en behandelen met cranberrysap
• Urine of plas: afwijkingen in kleur of hoeveelheid urine
• Urineweginfectie: symptomen, oorzaken en behandeling