Bloed in urine: macroscopische of microscopische hematurie

Hematurie is de medische term voor bloed in de urine, zichtbaar of onzichtbaar. Je kan behoorlijk schrikken bij het zien van bloed in je urine. Hoewel hematurie in veel gevallen wordt veroorzaakt door een relatief onschuldige aandoening, kan het ook wijzen op ook een ernstige aandoening. Macroscopische hematurie is bloed dat je kunt zien in de urine en microscopische hematurie is bloed dat alleen wordt gezien als de urine microscopisch wordt onderzocht. Hoe dan ook, het is belangrijk om de reden van hematurie te achterhalen. De behandeling van hematurie hangt af van de onderliggende oorzaak. Uit onderzoek blijkt overigens dat asymptomatische hematurie vaak voorkomt, maar slechts zelden een symptoom is van een ernstiger afwijking.¹ Daarom zal de (huis)arts terughoudend zijn in het verwijzen van patiënten met asymptomatische hematurie voor verdere diagnostiek.

• Wat is hematurie?
• Soorten
• Microscopische hematurie
• Macroscopische hematurie
• Epidemiologie van hematurie
• Symptomen van hematurie
• Oorzaak van hematurie
• Urineweginfecties
• Nierbekkenontsteking (pyelonefritis)
• Blaassteen of niersteen
• Vergrote prostaat
• Nierfilterontsteking
• Kanker
• Erfelijke aandoeningen
• Nierletsel
• Medicijnen
• Intensief sporten
• Auto-immuunziekten
• Straling en chemotherapie
• Polycysteuze nieraandoening (PKD)
• Endometriose van de urinewegen
• Diabetes
• Hypercalciëmie
• Nierinfarct
• Risicofactoren
• Onderzoek en diagnose
• Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek
• Aanvullend onderzoek
• Behandeling van hematurie
• Antibiotica bij infecties
• Alfa-blokkers voor prostaatvergroting
• Steenvergruizing bij nier- of blaasstenen
• Cystoscopie voor verwijdering van poliepen of tumoren
• Immuunsysteem-regulerende medicatie bij glomerulonefritis
• Behandeling van schistosomiasis bij parasitaire infecties
• Diuretica bij hypercalciëmie
• Ondersteuning bij intensief sporten
• Zeldzamere ingrepen: embolisatie en ureteroscopie
• Genetische aandoeningen en langdurige behandeling
• Prognose bij hematurie
• Complicaties van hematurie
• Preventie

Wat is hematurie?

Hematurie is de medische term voor bloed in de urine. Dit kan optreden in verschillende vormen: soms is het bloed zichtbaar als een rode of bruine verkleuring, wat we macroscopische hematurie noemen, terwijl het bij microscopische hematurie alleen onder de microscoop te zien is. Hoewel hematurie soms onschuldig is en bijvoorbeeld kan optreden na intensief sporten, kan het ook een aanwijzing zijn voor een infectie, nierstenen of een ernstigere aandoening van de urinewegen, zoals een tumor of nierziekte.

Toen Jan zijn ochtendurine roodachtig zag kleuren, dacht hij in eerste instantie dat het misschien kwam door de bieten die hij gisteravond had gegeten. Maar na enkele dagen bleef de verkleuring, en hij begon zich zorgen te maken. Voor de zekerheid belde hij zijn huisarts, die meteen besloot om verder onderzoek te doen. De uitslag zou zijn leven toch anders maken dan hij verwachtte.

Hematurie is meestal geen reden om alarm te slaan. Aangezien hematurie een symptoom kan zijn van een ernstige onderliggende aandoening, moet je het echter niet negeren. Alle gevallen van hematurie moeten worden beoordeeld door een arts, die middels onderzoek een onderliggende oorzaak kan bevestigen of uitsluiten. De behandeling van hematurie is gericht op de onderliggende oorzaak als deze kan worden gevonden. Veelal is behandeling niet nodig. Bloed in de urine kan afkomstig zijn van de nieren, waar urine gemaakt wordt, of uit andere structuren in de urinewegen, zoals de urineleider of ureter, de blaas, of de plasbuis of urethra.

Soorten

Microscopische hematurie

Bij microscopische hematurie hoeveelheid bloed in de urine zo klein dat het alleen maar kan worden gezien onder de microscoop. Een klein aantal rode bloedcellen in de urine is een normaal verschijnsel. Het blijkt dat bij 40% van de gezonde mensen soms microscopische hematurie wordt waargenomen.

Macroscopische hematurie

Bij macroscopische hematurie is het bloed met het blote oog zichtbaar in de urine; de urine is roze, rood of donkerbruin en soms zitten er bloedklontertjes in de urine. De hoeveelheid bloed in de urine is geen indicatie met betrekking tot de ernst van het onderliggende probleem.

Epidemiologie van hematurie

Hematurie, of bloed in de urine, komt vaker voor dan je misschien denkt en kan door allerlei factoren worden veroorzaakt. Wereldwijd krijgt 2 tot 30% van de mensen er minstens één keer in hun leven mee te maken, vaak zonder dat ze het weten. Dit gebeurt vooral met microscopische hematurie, waarbij bloedcellen alleen onder de microscoop zichtbaar zijn. Routine-urinetests tonen dit bij ongeveer 10-20% van de mensen aan zonder verdere symptomen.

Leeftijd en geslacht verschillen
Bij mannen boven de 50 jaar is hematurie vaak gerelateerd aan een goedaardige prostaatvergroting, terwijl vrouwen op jongere leeftijd het vaker door urineweginfecties ervaren. Oudere mannen (boven de 60) worden het vaakst getroffen, waarbij bij ongeveer 20% van de gevallen macroscopische hematurie wijst op een onderliggende aandoening zoals prostaat- of blaaskanker.

Geografische verschillen
In sommige regio’s, zoals Afrika en Zuid-Amerika, wordt hematurie vaak veroorzaakt door schistosomiasis, een parasitaire infectie. In deze gebieden heeft wel tot 30% van de bevolking hier mee te maken. In Nederland en België komt hematurie minder vaak door parasieten en vaker door urineweginfecties en nierstenen.

Sport en levensstijl
Intensieve sporters, vooral hardlopers, zien soms bloed in hun urine na lange afstanden. Dit verschijnsel, ook wel ‘jogger’s hematurie’ genoemd, treft tot 18% van de marathonlopers. Ook roeiers en duikers kunnen tijdelijk bloed in de urine hebben door de druk op hun blaas.

Erfelijke invloeden
Genetische aandoeningen zoals sikkelcelziekte of het syndroom van Alport kunnen ook tot hematurie leiden. In bevolkingsgroepen van Afrikaanse of Mediterrane afkomst komt sikkelcelziekte vaker voor, en tot 10% van de dragers ervaart vroeg of laat hematurie door beschadiging van de bloedvaten in de nieren.

Microscopisch of zichtbaar
Hoewel zichtbaar bloed in de urine maar bij 3-5% van de mensen voorkomt, wordt bij routineonderzoek regelmatig microscopische hematurie ontdekt – een onzichtbare hint die soms de eerste aanwijzing is voor onderliggende problemen.

Symptomen van hematurie

Bij zichtbare hematurie is de urine roze of rood gekleurd, door de aanwezigheid van rode bloedcellen. Er is weinig bloed nodig om rode urine te krijgen, en de bloeding is meestal niet pijnlijk. Als er ook bloedstolsels in de urine aanwezig zijn, kan dat pijnlijk zijn. Hematurie komt vaak voor zonder andere tekenen of symptomen. Het is mogelijk om bloed in je urine te hebben die alleen zichtbaar is onder een microscoop (microscopische hematurie).

Oorzaak van hematurie

Meerdere mogelijke aandoeningen kunnen hematurie veroorzaken, waaronder de volgende.

Urineweginfecties

Een urineweginfecties ontstaat als er te veel bacteriën in de plasbuis en de blaas terechtkomen en zich daar vermenigvuldigen. Symptomen kunnen bestaan uit een aanhoudende drang om te urineren, pijn en brandend gevoel bij het urineren, en extreem sterk ruikende urine. Soms is microscopische hematurie het enige teken van een urineweginfectie, vooral bij ouderen.

Nierbekkenontsteking (pyelonefritis)

Een nierbekkenontsteking kan optreden als bacteriën in de nieren terechtkomen. De bacteriën komen via de plasbuis de blaas binnen, van waaruit ze opstijgen en via een of beide urineleiders in het nierbekken terechtkomen. Het komt slechts zelden voor dat de bacteriën via het bloed in het nierbekken komen. De symptomen lijken vaak op die van een blaasontsteking, hoewel een nierbekkenontsteking vaker gepaard gaat met klachten zoals koorts en flankpijn.

Blaassteen of niersteen

De mineralen in geconcentreerde urine klonteren soms samen en vormen kristallen in de nieren of blaas. Na verloop van tijd kunnen de kristallen kleine, harde stenen worden: blaasstenen en nierstenen. De stenen zijn over het algemeen pijnloos, en je weet waarschijnlijk niet dat je ze hebt, tenzij ze een verstopping veroorzaken of gaan reizen. Nierstenen kunnen vooral pijn veroorzaken. Blaas- of nierstenen kunnen zowel macroscopische als microscopische hematurie veroorzaken.

Vergrote prostaat

De prostaatklier ligt net onder de blaas en rondom het bovenste gedeelte van de urethra. Met het ouder worden begint deze vaak te groeien. Dit fenomeen noemt men een goedaardige prostaatvergroting. Wanneer de prostaat vergroot, comprimeert het de urethra, waardoor de urinestroom gedeeltelijk wordt geblokkeerd. Tekenen en symptomen van een vergrote prostaat (goedaardige prostaathyperplasie of BPH) bestaan uit plasproblemen, zoals een zwakke urinestraal, problemen bij het beginnen met plassen en nadruppelen van urine. Zichtbare of niet-zichtbare bloed in de urine is ook een symptoom. Een prostaatontsteking (prostatitis) kan dezelfde symptomen veroorzaken.

Nierfilterontsteking

Microscopische hematurie is een algemeen symptoom van glomerulonefritis of nierfilterontsteking. Glomerulonefritis kan deel uitmaken van een systemische aandoening, zoals diabetes, of er kan iets mis zijn met de nier zelf waarbij de nierfilters een erfelijke afwijking kunnen hebben. Het kan worden veroorzaakt door virale of bacteriële infectie, vasculitis en immuunproblemen zoals IgA nefropathie, die de kleine capillairen beïnvloeden die bloed in de nieren (glomeruli) filteren.

Kanker

Macroscopische hematurie kan een teken zijn van vergevorderde nierkanker, blaaskanker of prostaatkanker. Het kan zijn dat je in de vroege stadia geen tekenen of symptomen hebt, zodat je het pas in een later stadium ontdekt doordat je last hebt van terugkerend bloed in je urine.

Erfelijke aandoeningen

Sikkelcelziekte of sikkelcelanemie is een vorm van erfelijke bloedarmoede en kan de oorzaak zijn van bloed in de urine, zowel zichtbare als microscopische hematurie. Zo kan bloed in de urine ook optreden bij het syndroom van Alport, een erfelijke nierziekte waarbij de kleine bloedvaatjes in de nierfilter steeds verder beschadigd raken en in functie achteruitgaan.

Nierletsel

Letsel aan je nieren als gevolg van een ongeval, mishandeling of een teamsport waarbij je fysiek contact hebt met tegenstanders en/of medespelers, kan bloed in de urine veroorzaken dat zichtbaar is.

Medicijnen

Het geneesmiddel cyclofosfamide (dat de celdeling remt) en penicilline een (antibioticum) kan hematurie veroorzaken. Macroscopische hematurie komt soms voor als je een anticoagulantia (bloedverdunners) gebruikt, waarbij je tevens last hebt van een aandoening die ervoor zorgt dat je blaas bloedt.

Intensief sporten

Intensief sporten kan soms tot bloed in de urine leiden. Mogelijk houdt dit verband met trauma aan de blaas, uitdroging of de afbraak van rode bloedcellen door intensief sporten. Het fenomeen wordt vooral gezien bij hardlopers, hoewel bijna elke atleet hematurie kan ontwikkelen na een intense training.

Auto-immuunziekten

Sommige auto-immuunziekten, zoals lupus nefritis, kunnen de nieren en bloedvaten in de nieren beschadigen. Lupus nefritis is een ontsteking van de nieren die ontstaat wanneer het immuunsysteem het eigen lichaam aanvalt, waardoor microscopische of zelfs zichtbare hematurie kan ontstaan. Andere auto-immuunziekten, zoals vasculitis, kunnen eveneens bloed in de urine veroorzaken door ontstekingen en schade aan de bloedvaten in de nieren.

Straling en chemotherapie

Bestralingstherapie voor kankers in de bekkenstreek kan soms de blaas of de nieren beschadigen, wat tot hematurie leidt. Ook bepaalde chemotherapiebehandelingen kunnen, door de agressieve werking op de cellen, hematurie veroorzaken. Dit gebeurt meestal als bijwerking na langdurige behandelingen.

Polycysteuze nieraandoening (PKD)

Polycysteuze nierziekte is een erfelijke aandoening waarbij zich cysten vormen in de nieren, wat leidt tot vergroting en verminderde functie van de nieren. PKD kan pijn, hoge bloeddruk en, in sommige gevallen, hematurie veroorzaken door de druk die de cysten uitoefenen op omliggende weefsels en bloedvaten in de nieren.

Endometriose van de urinewegen

Endometriose kan in zeldzame gevallen ook de urinewegen aantasten. Bij endometriose van de blaas kunnen bloedingen optreden tijdens de menstruatiecyclus, wat hematurie veroorzaakt. Deze vorm van endometriose is zeldzaam, maar kan bij vrouwen met bekende endometriose worden overwogen als er onverklaard bloed in de urine aanwezig is.

Diabetes

Langdurige diabetes kan leiden tot diabetische nefropathie, een nierziekte die de kleine bloedvaatjes in de nieren beschadigt. Hierdoor kunnen bloed en eiwitten in de urine terechtkomen, wat vaak niet-zichtbare (microscopische) hematurie veroorzaakt. Diabetische nefropathie komt vaker voor bij mensen die al jaren diabetes hebben en kan tot nierfalen leiden als het onbehandeld blijft.

Hypercalciëmie

Een te hoog calciumgehalte in het bloed (hypercalciëmie) kan leiden tot de vorming van nierstenen en irritatie van de urinewegen, wat microscopische hematurie veroorzaakt. Hypercalciëmie kan ontstaan door aandoeningen zoals hyperparathyreoïdie of door overmatig gebruik van calciumsupplementen.

Nierinfarct

Een zeldzamere oorzaak van hematurie is een nierinfarct, waarbij een bloedstolsel de bloedtoevoer naar de nier blokkeert. Dit leidt tot het afsterven van nierweefsel en kan gepaard gaan met ernstige flankpijn, koorts, misselijkheid en zichtbare hematurie. Nierinfarcten kunnen het gevolg zijn van bloedstollingsproblemen of hart- en vaatziekten.

Risicofactoren

Bijna iedereen, kinderen en volwassenen, mannen en vrouwen, kan last krijgen van rode bloedcellen in de urine. Risicofactoren zijn:

Leeftijd
Veel mannen van 50 jaar en ouder hebben af ​​en toe hematurie als gevolg van een vergrote prostaat.

Geslacht
Meer dan de helft van alle vrouwen zal ten minste één keer in hun leven een urineweginfectie hebben, wat gepaard kan gaan met bloed in de urine. Jonge mannen hebben meer kans om nierstenen of het syndroom van Alport te krijgen.

Duursport
Duursport is een verzamelbegrip voor langdurig achtereen sporten. Vooral langeafstandlopers, zwemmers en roeiers zijn gevoelig voor bloed in de urine. Dit fenomeen staat ook wel bekend als hardlopershematurie.

Een recente infectie
Nierontsteking na een virale of bacteriële infectie is één van de belangrijkste oorzaken van zichtbaar bloed in de urine bij kinderen.

Familiegeschiedenis
Je kan meer vatbaar zijn voor bloed in de urine als je een familiegeschiedenis hebt met nierziekten of nierstenen.

Bepaalde medicijnen
Sommige medicijnen verhogen het risico op bloed in de urine, zoals cyclofosfamide en penicilline.

Onderzoek en diagnose

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek

Bij het onderzoeken van hematurie zal je huisarts beginnen met vragen over je klachten, medische voorgeschiedenis en leefgewoonten om mogelijke oorzaken te identificeren. Zaken zoals recente inspanning, familiegeschiedenis van nier- of blaasaandoeningen, medicatiegebruik en bekende aandoeningen kunnen aanwijzingen geven. Daarna volgt een lichamelijk onderzoek om eventuele pijn in de buik of flank, vergrote prostaat bij mannen, of andere tekenen van een onderliggende aandoening op te sporen. Urineonderzoek is meestal de eerste stap, waarbij de urine wordt gecontroleerd op bloedcellen, bacteriën, eiwitten en eventuele afwijkingen. Dit onderzoek kan helpen om een ontsteking, infectie, nierziekte of andere afwijkingen in de urinewegen te identificeren. Daarnaast wordt vaak bloedonderzoek uitgevoerd om bijvoorbeeld een ontsteking, nierfunctieproblemen of systemische aandoeningen op te sporen.

Aanvullend onderzoek

Wanneer de oorzaak van hematurie niet direct duidelijk is of er vermoeden is van een ernstiger onderliggende aandoening, kunnen aanvullende onderzoeken helpen om een nauwkeurige diagnose te stellen. Deze onderzoeken omvatten:

• CT-scan: Een CT-scan is een geavanceerd beeldvormend onderzoek dat helpt bij het identificeren van blaasstenen, nierstenen, tumoren en andere afwijkingen in de blaas, nieren en urineleiders. De scan biedt gedetailleerde beelden en wordt vaak gebruikt wanneer er een sterk vermoeden is van een obstructie, zoals bij stenen, of van gezwellen die mogelijk hematurie veroorzaken.
• Nier-echografie: Dit onderzoek gebruikt geluidsgolven om een beeld te vormen van de structuur van de nieren. Nier-echografie is vooral nuttig voor het detecteren van cysten, tumoren of andere structurele afwijkingen in de nieren zonder gebruik van straling. Dit onderzoek wordt vaak gebruikt voor patiënten bij wie stralingsblootstelling moet worden beperkt, zoals zwangere vrouwen.
• IVP (intraveneus pyelogram): Dit is een röntgenonderzoek van de urinewegen waarbij een contrastmiddel via een infuus in de bloedbaan wordt geïnjecteerd. De kleurstof wordt door de nieren uitgescheiden en maakt de urinewegen zichtbaar op de röntgenbeelden, wat helpt bij het opsporen van blokkades, nierstenen en tumoren. IVP wordt minder vaak uitgevoerd dan CT, maar kan nuttig zijn als de arts specifieke details over de urinewegen nodig heeft.
• Cystoscopie: Tijdens een cystoscopie wordt een dunne buis met een camera via de urethra in de blaas gebracht om het slijmvlies van de blaas en urethra direct te bekijken. Dit onderzoek helpt bij het opsporen van afwijkingen, zoals tumoren, ontstekingen of bloedingen. Bij vermoeden van blaaskanker kunnen weefselmonsters (biopten) worden genomen om te controleren op abnormale of kankercellen. Cystoscopie is vooral nuttig als de oorzaak van hematurie in de lagere urinewegen wordt verwacht, zoals de blaas of prostaat.
• Nierbiopsie: In zeldzamere gevallen kan een nierbiopsie worden uitgevoerd als er sterke aanwijzingen zijn voor een nierziekte of auto-immuunziekte die de nieren aantast. Bij dit onderzoek wordt met een dunne naald een klein stukje weefsel uit de nier genomen, dat onder de microscoop wordt onderzocht. Nierbiopsie kan belangrijke informatie geven over ontstekingsziekten of erfelijke nierafwijkingen, zoals het syndroom van Alport of IgA-nefropathie.

Behandeling van hematurie

Het behandelen van hematurie is geen kwestie van 'one-size-fits-all' – de juiste aanpak hangt sterk af van de onderliggende oorzaak. Van urineweginfecties tot nierstenen, en van intensief sporten tot zeldzame erfelijke aandoeningen, de behandeling varieert van eenvoudige medicatie tot gespecialiseerde ingrepen. Hieronder een overzicht van de meest gangbare en enkele minder bekende behandelingen die worden ingezet om hematurie effectief aan te pakken.

Antibiotica bij infecties

Als een urineweginfectie de oorzaak is, wordt meestal een kuur met antibiotica voorgeschreven. Veelvoorkomende antibiotica voor urineweginfecties zijn nitrofurantoïne en trimethoprim. Binnen een paar dagen tot een week kunnen de symptomen aanzienlijk verminderen, inclusief de aanwezigheid van bloed in de urine. Antibiotica kunnen ook worden ingezet bij nierbekkenontsteking (pyelonefritis), vaak in combinatie met rust en voldoende vochtinname om het herstel te bevorderen.

Alfa-blokkers voor prostaatvergroting

Bij mannen kan een vergrote prostaat voor hematurie zorgen door de verhoogde druk op de blaas en urethra. In dat geval worden vaak alfa-blokkers voorgeschreven, zoals tamsulosine. Deze medicijnen ontspannen de spieren rond de prostaat en blaas, waardoor de urinestroom verbetert en de druk afneemt. Soms is medicatie echter niet voldoende en kan een operatie nodig zijn, zoals een TURP (Transurethrale Resectie van de Prostaat), waarbij een deel van de prostaat via de plasbuis wordt verwijderd om de doorgang te verruimen.

Steenvergruizing bij nier- of blaasstenen

Als nier- of blaasstenen de boosdoeners zijn, kan lithotripsie – een techniek waarbij de stenen door schokgolven worden vergruisd – de oplossing zijn. Met extracorporele schokgolflithotripsie (ESWL) worden de stenen in kleinere stukken gebroken, zodat ze via de urine kunnen worden uitgeplast. Lithotripsie is een niet-invasieve behandeling en effectief in meer dan 75% van de gevallen van nierstenen kleiner dan 2 centimeter. Voor grotere stenen of stenen die vastzitten, kan soms een ureteroscoop nodig zijn om de steen handmatig te verwijderen.

Cystoscopie voor verwijdering van poliepen of tumoren

Bij vermoeden van blaaskanker of goedaardige poliepen in de blaas kan een cystoscopie worden uitgevoerd. Tijdens dit onderzoek kan de arts via een kleine buis met camera door de urethra in de blaas kijken en, indien nodig, kleine poliepen of gezwellen verwijderen. Dit is een gerichte aanpak die niet alleen helpt bij de diagnose, maar ook bij het direct verwijderen van afwijkingen die mogelijk bloedingen veroorzaken. Als er sprake is van een kwaadaardige tumor, kan een meer uitgebreide behandeling, zoals chirurgie of radiotherapie, noodzakelijk zijn.

Immuunsysteem-regulerende medicatie bij glomerulonefritis

Wanneer hematurie het gevolg is van een ontsteking van de nierfilters (glomerulonefritis), kunnen corticosteroïden en immuunsysteem-onderdrukkende medicijnen, zoals cyclofosfamide of azathioprine, worden voorgeschreven. Deze medicijnen verminderen de ontstekingsreactie en vertragen het beschadigingsproces in de nieren, wat de kans op hematurie vermindert. Deze behandeling wordt vaak gecombineerd met dieetveranderingen, zoals een zoutarm dieet om de bloeddruk te verlagen en de nieren te ontlasten.

Behandeling van schistosomiasis bij parasitaire infecties

In gebieden waar schistosomiasis voorkomt, kan een parasitaire infectie de oorzaak zijn van hematurie. De behandeling bestaat meestal uit een kuur met praziquantel, een medicijn dat parasieten doodt en uit het lichaam verwijdert. Hoewel deze behandeling in Nederland en België zelden nodig is, komt deze therapie regelmatig voor in delen van Afrika en Zuid-Amerika, waar schistosomiasis wijdverspreid is en vaak bloed in de urine veroorzaakt.

Diuretica bij hypercalciëmie

Wanneer hematurie wordt veroorzaakt door een verhoogd calciumgehalte (hypercalciëmie), kunnen diuretica zoals thiazide worden voorgeschreven om het calciumgehalte in het bloed te verlagen. Diuretica verhogen de urineproductie en helpen zo om overtollig calcium via de urine af te voeren. Deze behandeling wordt vaak gecombineerd met een aangepast dieet en monitoring van het calciumniveau.

Ondersteuning bij intensief sporten

Bij sporters die na een zware inspanning hematurie opmerken, kan het verminderen van de trainingsintensiteit en goed hydrateren helpen om verdere bloedingen te voorkomen. Sporters wordt vaak geadviseerd om vóór, tijdens en na de training te blijven drinken om de blaas goed te spoelen en bloedcellen te voorkomen die door herhaalde schokken vrijkomen. Bij regelmatige hematurie door intensief sporten kan een sportarts specifieke aanpassingen in de training aanbevelen om de belasting van de blaas te verminderen.

Zeldzamere ingrepen: embolisatie en ureteroscopie

In zeldzamere gevallen kan hematurie worden veroorzaakt door vaatproblemen, zoals abnormale bloedvaten die in de nieren bloeden. Bij een angiografie, een vorm van beeldvorming, kunnen deze bloedvaten in kaart worden gebracht en vervolgens worden behandeld door embolisatie. Hierbij wordt het bloedvat selectief geblokkeerd om de bloeding te stoppen. Daarnaast kan ureteroscopie nodig zijn voor patiënten met complexe stenen of aangeboren afwijkingen in de urineleider, die soms in gespecialiseerde centra worden behandeld.

Genetische aandoeningen en langdurige behandeling

Bij zeldzame erfelijke aandoeningen zoals het syndroom van Alport, dat bloedingen in de nieren veroorzaakt, is er meestal geen eenvoudige oplossing. Deze patiënten krijgen vaak een langdurig behandelplan dat dieetaanpassingen, bloeddrukcontrole en specifieke medicijnen omvat die de nieren beschermen. Het behoud van de nierfunctie staat hier voorop, met soms speciale behandelingen zoals ACE-remmers of ARB’s, die de druk op de nieren verlagen en verdere schade helpen voorkomen.

Prognose bij hematurie

De prognose van hematurie, of bloed in de urine, varieert sterk afhankelijk van de onderliggende oorzaak, de gezondheid van de patiënt en de gekozen behandelmethode. In veel gevallen is de vooruitzicht goed, vooral wanneer de oorzaak relatief eenvoudig te behandelen is, zoals een urineweginfectie of een klein niersteentje. Maar in sommige gevallen, vooral bij ernstige nierziekten of kwaadaardige tumoren, kan hematurie een teken zijn van een ernstiger onderliggende aandoening en een complexer behandeltraject. Hier is een uitgebreid overzicht van de prognose voor hematurie bij verschillende oorzaken en situaties.

Urineweginfecties en bacteriële oorzaken
Hematurie die het gevolg is van een urineweginfectie heeft over het algemeen een uitstekende prognose. Met een eenvoudige kuur antibiotica verdwijnen de klachten in 1-2 weken, en komt het bloed in de urine vrijwel altijd tot stilstand. Bij mensen die vatbaar zijn voor terugkerende infecties, zoals ouderen of mensen met een verminderde weerstand, kan de huisarts soms preventieve maatregelen aanbevelen. Deze kunnen bestaan uit aanpassingen in de hygiëne, voedingsadviezen of het gebruik van een lage dosering antibiotica over een langere periode. Over het algemeen verdwijnt hematurie in dit geval zonder verdere complicaties.

Prostaatproblemen bij mannen
Mannen boven de 50 die hematurie ervaren door prostaatvergroting (BPH) hebben doorgaans een positieve prognose met medicatie zoals alfa-blokkers. Bij ernstige symptomen kan een operatie zoals een TURP (transurethrale resectie van de prostaat) nodig zijn, wat de symptomen vaak drastisch vermindert en de urinewegen verbetert. Voor mannen met prostaatkanker kan de prognose variëren afhankelijk van het stadium van de kanker. Vroegtijdige detectie en behandeling bieden de beste vooruitzichten, terwijl gevorderde stadia meer complexe therapieën en een intensiever behandeltraject vereisen.

Nierstenen en blaasstenen
Bij nierstenen of blaasstenen hangt de prognose af van de grootte, locatie en samenstelling van de stenen. Kleine stenen worden vaak vanzelf uitgeplast zonder verdere behandeling. Voor grotere stenen kan lithotripsie of zelfs een operatie nodig zijn om ze te verwijderen. De vooruitzichten na een succesvolle verwijdering zijn goed, maar de kans op nieuwe stenen kan variëren van 20 tot 50% binnen vijf jaar, afhankelijk van levensstijl en onderliggende aandoeningen zoals hypercalciëmie. Voor patiënten die vatbaar zijn voor stenen wordt vaak een aangepast dieet en een verhoogde vochtinname aanbevolen om nieuwe steenvorming te voorkomen.

Chronische nierziekten en glomerulonefritis
Wanneer hematurie het gevolg is van chronische nierziekten zoals glomerulonefritis, is de prognose afhankelijk van de aard en ernst van de aandoening. Glomerulonefritis kan leiden tot progressieve nierschade als het niet op tijd wordt behandeld, met mogelijk nierfalen op de lange termijn. Patiënten met auto-immuunaandoeningen zoals lupus of IgA-nefropathie moeten vaak langdurig behandeld worden met medicijnen zoals corticosteroïden en immunosuppressiva. Door regelmatige controles en aanpassingen in de levensstijl kunnen veel patiënten met glomerulonefritis hun nierfunctie behouden, maar een aanzienlijk deel kan uiteindelijk een niertransplantatie of dialyse nodig hebben.

Erfelijke aandoeningen en genetische oorzaken
Bij erfelijke aandoeningen zoals het syndroom van Alport, dat nierschade en uiteindelijk nierfalen veroorzaakt, is de prognose afhankelijk van de mate van nierbeschadiging en de vroege diagnose. Hoewel er momenteel geen genezing voor deze aandoening bestaat, kunnen patiënten hun levenskwaliteit vaak verbeteren door het volgen van een strikt behandelplan met ACE-remmers of ARB's (angiotensine II-receptorblokkers), die de druk op de nieren verlagen en de progressie van de ziekte vertragen. Vroege detectie en zorgvuldige monitoring zijn cruciaal om ernstige complicaties te voorkomen, en sommige patiënten komen in aanmerking voor niertransplantatie op lange termijn.

Kanker in de urinewegen
Hematurie als gevolg van blaas-, nier- of prostaatkanker heeft een variabele prognose, afhankelijk van het stadium waarin de kanker is ontdekt. Vroege detectie biedt vaak goede overlevingskansen; bij blaaskanker in stadium I kan de vijfjaarsoverleving bijvoorbeeld boven de 80% liggen met passende behandeling. Naarmate kanker verder gevorderd is en andere organen heeft aangetast, kan de prognose minder positief worden, en kan een combinatie van chirurgie, bestraling en chemotherapie nodig zijn. Patiënten met gevorderde stadia van kanker hebben intensieve zorg nodig, maar vroege opsporing en regelmatige screening kunnen een wereld van verschil maken in de uitkomst.

Intensieve sporters en inspanningshematurie
Bij intensieve sporters die hematurie ervaren na zware inspanning, zoals marathonlopers, is de prognose uitstekend. Deze vorm van hematurie verdwijnt meestal binnen enkele dagen met rust en extra hydratatie. Er is geen verdere behandeling nodig, behalve wellicht het aanpassen van trainingsgewoonten om herhaling te voorkomen. De vooruitzichten voor inspanningshematurie zijn goed, en bij gezonde sporters zijn er doorgaans geen complicaties of blijvende effecten.

Parasitaire infecties en zeldzame oorzaken
In sommige delen van de wereld kan hematurie worden veroorzaakt door parasitaire infecties, zoals schistosomiasis, wat vaak voorkomt in Afrika en delen van Zuid-Amerika. Met een effectieve behandeling zoals praziquantel, een antiparasitair middel, kunnen de symptomen verdwijnen en de prognose is dan goed. Echter, bij onbehandelde gevallen kan de infectie blijvende schade aan de blaas of nieren veroorzaken. Door vroege behandeling en preventieve maatregelen kan de prognose voor patiënten in endemische gebieden vaak aanzienlijk worden verbeterd.

Complicaties van hematurie

Hoewel hematurie vaak onschuldig is, kan het in sommige gevallen wijzen op onderliggende aandoeningen die op lange termijn tot complicaties kunnen leiden. De ernst van deze complicaties hangt af van de oorzaak en hoe snel de hematurie wordt behandeld. Hier volgt een overzicht van enkele mogelijke complicaties en de risico’s die kunnen optreden als hematurie onbehandeld blijft.

Urineweginfecties en nierbekkenontsteking
Wanneer hematurie wordt veroorzaakt door een urineweginfectie die niet tijdig wordt behandeld, kan de infectie zich verspreiden naar de nieren en leiden tot een nierbekkenontsteking (pyelonefritis). Dit kan gepaard gaan met koorts, flankpijn en soms misselijkheid. Als pyelonefritis herhaaldelijk voorkomt, kunnen de nieren op termijn beschadigd raken, wat kan leiden tot chronische nierproblemen. Ongeveer 20% van de patiënten met onbehandelde of herhaalde urineweginfecties loopt risico op niercomplicaties, vooral bij oudere volwassenen.

Nierfalen door chronische nierziekten
Chronische nierziekten zoals glomerulonefritis kunnen, indien onbehandeld, leiden tot progressieve nierschade en uiteindelijk tot nierfalen. Dit kan betekenen dat de nieren hun filterfunctie verliezen, wat resulteert in de ophoping van afvalstoffen in het bloed. Nierfalen vereist vaak levenslange dialyse of zelfs een niertransplantatie. In Nederland en België lopen ongeveer 10-15% van de patiënten met chronische nierziekten een verhoogd risico op nierfalen binnen vijf jaar na diagnose, vooral als er geen passende behandeling wordt toegepast.

Blaaskanker en verspreiding van tumoren
Wanneer hematurie wordt veroorzaakt door een tumor in de blaas of nieren, kan een late diagnose de verspreiding van kankercellen naar andere delen van het lichaam vergemakkelijken. Dit kan de behandeling bemoeilijken en de prognose verminderen. Bij blaaskanker in een vergevorderd stadium daalt de vijfjaarsoverleving tot ongeveer 20-30%, terwijl dit percentage bij vroege detectie kan oplopen tot 80%. Een tijdige diagnose is hier essentieel om verdere complicaties te voorkomen.

Risico op longproblemen door oppervlakkig ademen
Inspanningshematurie kan indirect leiden tot ademhalingsproblemen bij sporters die door pijn oppervlakkig ademhalen en onvoldoende diep ventileren. Op de lange termijn kan dit het risico op infecties zoals longontsteking verhogen, hoewel dit risico relatief laag is als er geen andere gezondheidsproblemen aanwezig zijn.

Preventie

Hematurie is niet te voorkomen, maar er zijn wel maatregelen die je kan nemen om het risico op sommige ziekten te beperken. Om het risico op urineweginfecties te verminderen, is het belangrijk om veel (water) te drinken, direct te plassen zodra je aandrang voelt, te plassen nadat je seksuele gemeenschap hebt gehad en je billen naar achter af te vegen nadat je gepoept hebt. Vrouwen kunnen beter geen vaginale hygiëneproducten gebruiken vanwege mogelijke irritatie.

De kans op nierstenen kan je verkleinen door veel te drinken, en beperk het gebruik van zout-, eiwit- en oxalaathoudende voedingsmiddelen, zoals spinazie en rabarber. Om het risico op blaaskanker te verkleinen, doe je er verstandig aan om te stoppen met roken en veel te drinken. Ook voor nierkanker geldt dat je moet stoppen met roken, en tevens is het belangrijk om een gezond gewicht na te streven, gezond en gevarieerd te eten, lichamelijk actief te zijn en blootstelling aan giftige chemicaliën te voorkomen. Dit laatste geldt overigens ook voor blaaskanker.

Noot:

1. Stijn Roemeling, Ron T. Gansevoort, Marjolein Y. Berger en Igle Jan de Jong. Asymptomatische microscopische hematurie. Ned Tijdschr Geneeskd. 2017;161:D1958

Lees verder

• Rode urine: oorzaken rood gekleurde urine bij man en vrouw
• Urine of plas: afwijkingen in kleur of hoeveelheid urine
• Bloed in de urine: oorzaken bloed in plas bij man en vrouw
• Pijn aan de blaas: symptomen en oorzaken van blaaspijn
• Pijn aan de nieren: oorzaken en symptomen van nierpijn