Endometriose: oorzaken van menstruatiepijn en bekkenpijn

Endometriose symptomen zijn menstruatiepijn, bekkenpijn, pijn bij seks, buikpijn, darmklachten en blaasproblemen, vermoeidheid en zelfs vruchtbaarheidsproblemen. Bij endometriose verspreidt het slijmvlies (binnenkant baarmoederholte), naar andere gebieden, meestal bekken of buikholte. Het weefsel kan zich hechten aan eierstokken, buitenkant baarmoeder, darmen en andere organen zoals de blaas. Het gebeurt zelden dat het slijmvlies (endometrium) zich buiten de buikholte begeeft, zoals hersenen of longen. Deze aandoening veroorzaakt bij veel vrouwen pijn, moeheid en verstoorde stoelgang. Behandeling is in veel gevallen niet nodig als er geen klachten zijn. Bij klachten zal de gynaecoloog een behandeling adviseren.

• Menstruatiepijn en bekkenpijn door endometriose
• Oorzaken van endometriose
• Retrograde menstruatie
• Immuunsysteem
• Risicofactoren
• Complicaties
• Onvruchtbaarheid
• Eierstokkanker
• Endometriose symptomen
• Bekkenpijn komt het meeste voor bij endometriose
• Klachten
• Ernst van de symptomen
• Leeftijd
• Onderzoek en diagnose
• Anamnese en lichamelijk onderzoek
• Diagnostische onderzoeken
• Differentiële diagnose
• Endometriose stadia
• Behandeling van endometriose
• Endometriose dieet en voeding
• Rood vlees en volle zuivelproducten vermijden
• Antioxidanten
• Wat kun je het beste eten?
• Specifieke voedingsstoffen
• Water drinken
• Gluten
• Prognose

Menstruatiepijn en bekkenpijn door endometriose

Endometriose is een veel voorkomende aandoening van de vrouwelijke voortplantingsorganen en het is de belangrijkste oorzaak van chronische pijn in het bekken en menstruatiepijn bij vrouwen.

Oorzaken van endometriose

De oorzaak van endometriose is anno 2024 niet precies bekend. Wel zijn er verschillende theorieën over het ontstaan, doch ze lijken geen van allen een afdoende verklaring te kunnen bieden voor alle gevallen van endometriose. Wel zijn de meeste onderzoekers het er over eens dat de menstruatie een cruciale rol speelt. Volgens de de theorie van de retrograde menstruatie ontwikkelt endometriose zich als er tijdens de menstruatie menstruatiebloed uit de baarmoeder via de eileiders terugvloeit naar de bekkenholte. Dit proces staat bekend als retrograde menstruatie (letterlijk vertaald: teruggaande menstruatie).

Retrograde menstruatie

Het teruggevloeide menstruatievocht slaat op de omliggende organen en weefsels. Het vocht bestaat uit bloed en levende stukjes van het baarmoederslijmvlies en sommige stukjes hechten zich aan het oppervlak van het orgaan of het weefsel waarop ze zijn neergeslagen. Deze beginnen vervolgens te groeien en te functioneren. Ze reageren op hormoonveranderingen die de menstruatiecyclus reguleren. Zo kunnen kleine bloedingen in de buikholte ontstaan die verklevingen kunnen veroorzaken waardoor het moeilijker wordt om zwanger te worden. Deze plekken van neergeslagen baarmoederslijmvlies worden endometriosehaarden genoemd. Lang niet elke vrouw met retrograde menstruatie krijgt last van endometriose.

Immuunsysteem

Afwijkingen in het immuunsysteem kunnen ook een rol spelen in de ontwikkeling van deze aandoening.

Risicofactoren

Verschillende factoren vergroten de kans op endometriose, zoals:

• Nooit kinderen hebben gehad;
• Vanaf jonge leeftijd begonnen met menstrueren;
• Het doorlopen van de menopauze op latere leeftijd;
• Korte menstruele cycly, bijvoorbeeld minder dan 27 dagen;
• Een hoger niveau van oestrogeen in je lichaam of een langere blootstelling aan oestrogeen die door je lichaam wordt aangemaakt;
• Lage body mass index (BMI);
• Alcoholgebruik;
• Een of meer familieleden met endometriose (moeder, tante of zus);
• Een gesloten maagdenvlies hebben dat de doorstroming van het menstruatiebloed tijdens de menstruatieperiode tegenhoudt of blokkeert; en
• Baarmoederafwijkingen.

Endometriose ontwikkelt zich gewoonlijk enkele jaren na het begin van de menstruatie (menarche). Symptomen van endometriose eindigen tijdelijk tijdens de zwangerschap en eindigen permanent gedurende de menopauze, tenzij je oestrogeen neemt.

Complicaties

Onvruchtbaarheid

Onvruchtbaarheid ten gevolge van endometriose komt vaak voor, hoewel niet alle vrouwen met vruchtbaarheidsproblemen endometriose hebben. Er zijn een aantal mogelijke oorzaken voor het uitblijven van een zwangerschap:

• de endometriose kan zich vastzetten op de eierstokken en daarmee het loslaten van een eicel verhinderen;
• de eileiders kunnen verkleefd raken, waardoor de wanden van de eileider aan elkaar vast komen te zitten;
• de eileider is te weinig beweeglijk door verklevingen of littekenweefsel, waardoor deze zich niet naar de eierstok toe kan bewegen om het eitje op te vangen;
• het bevruchte eitje kan door een cyste belemmerd worden bij het innestelen in het slijmvlies van de baarmoeder.

Eierstokkanker

Het risico op eierstokkanker is hoger bij vrouwen met endometriose. Toch is de kans erop nog steeds relatief laag.

Endometriose symptomen

Endometriose veroorzaakt lang niet in alle gevallen klachten. In feite hebben veel vrouwen met endometriose nergens last van. Endometriose varieert in symptomen en ernst, het verschilt per persoon en het is afhankelijk van de menstruatiecyclus.

Bekkenpijn komt het meeste voor bij endometriose

Het meest voorkomende symptoom van vrouwen met endometriose is bekkenpijn (pijn in de bekken), dat erger wordt net vóór de menstruatie en vervolgens verbetert aan het einde van de menstruatie. Andere veelvoorkomende klachten zijn toegenomen pijn tijdens de menstruatie (dysmenorroe), pijn bij seksuele gemeenschap (dyspareunia), en onvruchtbaarheid.

Klachten

Alle mogelijke symptomen op een rijtje:

• Pijn (pijnlijke menstruaties; pijn tijdens en/of na de geslachtsgemeenschap; bekkenpijn en/of buikpijn (zowel tijdens of buiten de menstruatieperiode); lage rugpijn; pijn bij de eisprong (ovulatiepijn); pijn tijdens inwendig onderzoek van de vagina en/of darmen; duizeligheid en hoofdpijn);
• menstruatieproblemen (hevige of zware bloedingen, veel bloedverlies en/of het verlies van stolsels; langdurige bloedingen; licht bloedverlies voor de menstruatie; onregelmatig bloedverlies; onregelmatige cyclus);
• darmproblemen en blaasproblemen (pijnlijke darmperistaltiek, pijnlijke bewegingen van de ingewanden; pijn bij het passeren van darmgassen; pijnlijke darmen; pijn in de darmen; diarree en/of verstopping; bloedverlies uit de darm zichtbaar op of bij de ontlasting; misselijkheid en/of braken; pijn bij het plassen; vaak moeten plassen/urineren);
• andere symptomen, zoals: lusteloosheid, apathie, futloosheid; moeheid, vermoeidheid, algehele malaise, uitputting en over weinig energie beschikken; depressie en/of prikkelbaarheid; premenstrueel syndroom (PMS); opgezwollen of gezwollen buik; slapeloosheid.

Ernst van de symptomen

Vrouwen beschrijven dikwijls de pijn als een constante, diepe pijn die zich verspreidt aan beide zijden van het bekken, de onderrug, buik en billen. Er is geen verband tussen de ernst van de symptomen en de mate waarin endometriose implantaten aanwezig zijn.

Leeftijd

De leeftijd waarop endometriose ontstaat varieert aanzienlijk.

Onderzoek en diagnose

Anamnese en lichamelijk onderzoek

Voor het stellen van de diagnose zal er een vraaggesprek met de arts plaatsvinden, waarbij je gevraagd wordt je klachten te beschrijven, waaronder de locatie van de pijn en wanneer het zich voordoet. Ook zal de arts je medische voorgeschiedenis in ogenschouw nemen. Daarna zal er een lichamelijk onderzoek volgen.

Diagnostische onderzoeken

Om endometriose vast te kunnen stellen, worden meerdere onderzoeksmethoden gebruikt. De volgende onderzoeken kunnen door de arts worden uitgevoerd:

• Gynaecologisch onderzoek, waarbij de aanwezigheid van endometriose in de vagina kan worden vastgesteld door met een speculum ('eendenbek') de vagina te inspecteren.
• Inwendig onderzoek (rectovaginaal toucher), waarbij met een vinger via de vagina en de anus gevoeld wordt, opdat endometriose tussen de endeldarm en de baarmoeder kan worden ontdekt (hobbelige plekjes).
• Echografie. Deze test maakt gebruik van hoogfrequente geluidsgolven om beelden van de binnenkant van je lichaam te maken. Om de beelden vast te leggen, wordt een transducer tegen je buik gedrukt of in je vagina (transvaginale echografie) geplaatst.
• Laparoscopie, waarbij een arts kijkt naar tekenen van endometriose in de buikholte.
• Bloedonderzoek, waarbij de hoogte van het CA-125 kan worden bepaald. Een verhoging van het CA-125-gehalte kan op endometriose wijzen, maar ook op andere aandoeningen. Het wordt vaak gebruikt om te bepalen hoe actief de endometriose is.

Differentiële diagnose

Dankzij bovenvermelde onderzoeken is de arts in staat om andere aandoeningen uit te sluiten waarvan het klinisch beeld lijkt op die van endometriose:

• appendicitis of blindedarmontsteking;
• blaasontsteking;
  Normale en buitenbaarmoederlijke zwangerschap / Bron: BruceBlaus, Wikimedia Commons (CC BY-SA-4.0)
• buitenbaarmoederlijke zwangerschap;
• cysten;
• diverticulitis;
• eileiderontsteking;
• gonorroe;
• ovariumtorsie (een kanteling van de eierstok); en
• urogenitale Infecties ten gevoelgde van chlamydia.

Endometriose stadia

Endometriose kan onderverdeeld worden in vier stadia:

• minimaal;
• mild;
• matig; en
• ernstig.

Verschillende factoren bepalen het stadium van de aandoening. Deze factoren bestaan uit:

• locatie;
• aantal;
• grootte; en
• diepte van de endometriosehaarden.

Behandeling van endometriose

Behandeling is in veel gevallen niet nodig als er geen klachten zijn. Bij klachten – zoals bij een extreem grote chocolade-cyste in de eierstok– zal de gynaecoloog een behandeling adviseren. Ook bij ernstiger vormen van endometriose kan behandeling overwogen worden, zeker als de vrouw een kinderwens heeft. Behandeling is mogelijk met medicijnen, een operatie of een
combinatie van beide mogelijkheden. Medicatie bestaat vaak uit pijnstillers of hormonen. Hormonale behandeling onderdrukt de activiteit van de eierstokken.

Endometriose dieet en voeding

Door bepaalde voedingsmiddelen te vermijden en sommige voedingsmiddelen juist aan je dieet toe te voegen, kun je interne ontstekingen in het lichaam verminderen, pijnreacties verbeteren en oestrogeenuitscheiding van het lichaam ondersteunen.

Rood vlees en volle zuivelproducten vermijden

Vrouwen met endometriose kunnen het beste vet voedsel, zoals rood vlees en volle zuivelproducten die rijk zijn aan PCB's en dioxines vermijden. Voedingsmiddelen met hogere concentratie van polychloorbifenylen (PCB's) verhogen het risico op endometriose, verergeren de symptomen en beïnvloeden de werking van het immuunsysteem. Gebruik bij voorkeur biologisch voedsel en schil groenten en fruit voordat je ze opeet. Sommige onderzoeken suggereren een verband tussen dioxinen in het milieu en verhoogde niveaus van oestrogeen.

Antioxidanten

Onderzoek lijkt uit te wijzen dat een gebrek aan antioxidanten kan bijdragen aan endometriose, terwijl inname van belangrijke antioxidanten zoals selenium en vitamine A, C en E kunnen helpen om endometrioseklachten te verminderen.

Wat kun je het beste eten?

Een dieet voor mensen endometriose omvat deze kenmerken van gezonde voeding:

• Koop zoveel mogelijk verse etenswaren.
• Vermijd sterk bewerkte voedingsmiddelen vol additieven.
• Kook met verse voedingsmiddelen, maar eet ook een bepaalde hoeveelheid rauwe groenten en fruit per dag (bijvoorbeeld door het te verwerken in een smoothie).
• Om de blootstelling aan pesticiden te minimaliseren, eet zo veel mogelijk biologisch geteelde producten.
• Variatie: eet een grote verscheidenheid aan voedsel elke dag.
• Je dagelijkse voeding moet zijn voorzien van 75 gram van goede kwaliteit eiwitten, uit bronnen zoals vlees en gevogelte, vis, eieren en vetarme zuivelproducten.
• Neem ook dagelijks noten, zaden en peulvruchten (zoals bonen), twee porties van rood of oranje groenten, twee groene bladgroenten en twee vruchten, zoals bessen, die rijk zijn aan antioxidanten.

Specifieke voedingsstoffen

Bepaalde voedingsmiddelen die rijk zijn aan belangrijke voedingsstoffen hebben direct een positief effect op het beloop van endometriose:

Groenten met B-vitaminen
Groenten met vitamine-B: een gezonde lever met een groot aanbod van B-vitamines kan het geslachtshormoon estradiol omzetten in oestriol, de vorm waarin oestrogeen kan worden gebonden aan vezels en vervolgens worden uitgescheiden. Het dieet moet voldoende vezels en B-vitamines van groene groenten bevatten om het lichaam te ondersteunen in dit proces. Groene bladgroenten ondersteunen ook het zenuwstelsel en het immuunsysteem, en magnesium ontspant de gladde spieren in de darmen en baarmoeder. De beste groenten zijn die van de kruisbloemige familie, zoals kool, spruitjes, broccoli, bloemkool, boerenkool, rapen, radijzen, mierikswortel en waterkers.

IJzer-rijke voedingsmiddelen
Door endometriose kun je veel bloed verliezen. Dus vervanging van het verloren gegane ijzer is belangrijk. Er zijn twee vormen van ijzer beschikbaar in het voedsel dat we eten, heemijzer uit eiwitbronnen en non-heemijzer uit plantaardige bronnen. Non-heemijzer is verkrijgbaar in groene bladgroenten, rode bieten, gedroogde abrikozen, en pure chocolade. Heemijzer is afkomstig uit rood vlees, eieren en vis.

Omega vetzuren
Verwerk dagelijks één eetlepel koudgeperste plantaardige olie in je maaltijden. Vermijd transvetten en verzadigde vetten. Bronnen van omega-vetzuren zijn onder meer vette vis, zoals zalm en haring, en noten, zaden, en extra vierge koudgeperste olijfolie.

Vezels
Dagelijks heb je 30 gram vezels nodig uit fruit, groenten, noten, zaden, peulvruchten en volkoren granen zoals rogge, haver, rijst, maïs, gierst en boekweit. Dit om je darmkanaal gezond te houden en het bevordert de uitscheiding van overtollige oestrogenen.

Water drinken

Drink zes tot acht glazen water (of thee, etc.) per dag. Vermijd cafeïne, geraffineerde suikers, zoetstoffen, zout (inclusief voeding), en alcohol.

Gluten

De rol die gluten zou kunnen spelen bij endometriose wordt onderzocht. Het eten van een tarwe-vrij dieet lijkt veel vrouwen met endometriose te helpen. Of dit een gevolg is van gluten of een ander component van tarwe, is (nog) onduidelijk

Prognose

Endometriose is een chronische aandoening, maar dit betekent niet dat de aandoening niet kan worden behandeld en de klachten kunnen worden verlicht. Er zijn doeltreffende behandelingen om pijn te verlichten en vruchtbaarheidsproblemen aan te pakken, zoals medicijnen, hormonale therapie of een chirurgische ingreep. De symptomen van endometriose verbeteren meestal na de menopauze.

Lees verder

• Baarmoederontsteking: symptomen, oorzaken en behandeling
• Endometriose en buikpijn, rugpijn, moe en pijn bij plassen
• Dysmenorroe: hevige menstruatiepijn of pijnlijke menstruatie
• Buikpijn onderbuik: links/rechts, oorzaken bij man en vrouw
• Lage rugpijn: oorzaken en behandeling acute lage rugklachten