Seleniumtekort: symptomen en gevolgen tekort aan selenium

Een seleniumtekort kan symptomen veroorzaken als haarverlies, verlaagde weerstand, constante vermoeidheid, concentratieproblemen, problemen met de vruchtbaarheid een traag werkende schildklier. Selenium of seleen is een essentieel spoorelement met een verscheidenheid aan functies. Het element selenium is onder andere betrokken bij de aanmaak van speciale eiwitten, de zogenaamde antioxidant-enzymen, die een rol spelen bij het voorkomen van celbeschadiging door vrije radicalen. Groenten zijn de meest voorkomende voedingsbronnen van selenium. Seleniumtekort of seleniumdeficiëntie alsook seleniumtoxiciteit (een teveel aan selenium) is zeldzaam in Nederland. Door gevarieerd en gezond te eten is de kans op een seleniumtekort zeer klein. Een seleniumtekort kan behandeld worden met aangepaste voeding en eventueel (selenium) supplementen om het tekort aan te vullen.

• Seleniumtekort in vogelvlucht
• Wat is selenium of seleen?
• Functie van seleen
• Selenium in voeding
• Groenten
• Paranoten
• Wie loopt er risico op een tekort aan selenium?
• Seleniumtekort symptomen en gevolgen
• Een waaier aan klachten
• Haarverlies
• Verkleuring van de huid en de vingernagels
• Lage weerstand
• Constante vermoeidheid
• Concentratieproblemen
• Problemen met de vruchtbaarheid
• Trage schildklier (hypothyreoïdie)
• Hoger risico op kanker
• Kortademigheid en klachten
• Te veel seleen
• Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheden (ADH)
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van een tekort aan selenium
• Verband tussen selenium en prostaatkanker

Seleniumtekort in vogelvlucht

• Essentieel mineraal: Selenium is een essentieel sporenmineraal voor je lichaam.
• Synoniemen: Selenium staat ook bekend als 'seleen'.
• Antioxidantwerking: seleen fungeert als antioxidant en beschermt cellen in je lichaam tegen schade door vrije radicalen.
• Schildklierfunctie: Het minertaal speelt een rol bij de regulatie van de schildklierfunctie en hormoonproductie.
• Immuunsysteem: Ondersteunt het immuunsysteem en helpt infecties af te weren.
• DNA-reparatie: Bevordert DNA-reparatie en helpt bij het handhaven van genetische integriteit.
• Voedselbronnen: Komt voor in voedingsmiddelen zoals noten, vis, vlees en volle granen.
• Teveel en tekort: Zowel een teveel als een tekort aan selenium kan schadelijk zijn en klachten veroorzaken.
• Geografische variatie: Beschikbaarheid van selenium in landbouwgrond varieert wereldwijd.

Wat is selenium of seleen?

Selenium is een essentieel spoorelement. Kleine hoeveelheden selenium zijn goed voor de gezondheid, omdat het de immuniteit verhoogt, bijdraagt aan antioxiderende activiteit die beschermt tegen schade door vrije radicalen en ontstekingen, en het een sleutelrol speelt bij het handhaven van een gezond metabolisme. Zorgen dat je voldoende selenium binnenkrijgt via de voeding, heeft positieve antivirale effecten, is essentieel voor vruchtbaarheid en voortplanting van mannen en vrouwen, en vermindert tevens het risico op kanker, auto-immuunziekten en schildklieraandoeningen.

Functie van seleen

Selenium heeft een verscheidenheid aan functies. Het element is onder andere betrokken bij de aanmaak van speciale eiwitten, de zogenaamde antioxidant-enzymen, die een rol spelen bij het voorkomen van celbeschadiging door vrije radicalen. Ook maakt het eventuele zware metalen die via verontreinigingen in het lichaam terechtkomen minder schadelijk en giftig. Seleen speelt ook een belangrijke rol in een goede werking van de schildklier. Voorts beschermt seleen het lichaam waarschijnlijk tegen het ontstaan van prostaatkanker. Anno 2024 is meer onderzoek hiernaar nodig. Selenium kan de vruchtbaarheid stimuleren, vooral bij mannen. Onderzoek heeft aangetoond dat selenium belangrijk is voor de vorming van gezond sperma. Daarnaast heeft selenium de volgende gezondheidsvoordelen:

• Verbetert de bloedstroom en verlaagt de kans op hartziekten. Lage concentraties selenium zijn geassocieerd met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten. Seleniumsupplementen of een toename van seleniumrijke voedingsmiddelen kunnen mogelijk helpen bij het voorkomen van coronaire hartziekten.
• Reguleert de schildklierfunctie. Selenium werkt als een katalysator voor de productie van actieve schildklierhormonen.
• Verhoogt de levensduur. Dit essentiële mineraal is ontzettend belangrijk voor je gezondheid en levensverwachting. Als je een lang en gezond leven wilt leiden, is selenium absoluut een mineraal dat je in je dieet moet opnemen.
• Helpt Astmasymptomen verminderen. Er zijn aanwijzingen dat wanneer mensen met astma seleniumsupplementen gebruiken, ze minder astma-gerelateerde symptomen ervaren.[1]

Selenium in voeding

Groenten

Groenten zijn de meest voorkomende voedingsbronnen van selenium. Mineralen worden door groente uit de grond gehaald. Hoeveel selenium de groente die iemand eet bevat, hangt af van de hoeveelheid selenium dat in de bodem aanwezig is waar de planten groeiden. Bijna al het veevoer wordt verrijkt met seleen. Daardoor zit seleen ook in ons vlees.

Paranoten

Vis, schelp- en schaaldieren, vlees, brood en andere graanproducten, eieren, kip, lever, en knoflook zijn allemaal goede bronnen van selenium. Voorts bevatten paranoten een hoog gehalte aan seleen, per 100 gram bevatten ze bijna 3500% van de Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid. Paranoten zijn los verkrijgbaar, maar worden ook gebruikt in bijvoorbeeld studentenhaver.

Wie loopt er risico op een tekort aan selenium?

Naast het leven in een gebied waar weinig selenium in de grond aanwezig is, kunnen ook de volgende factoren het risico op seleniumtekort vergroten, ongeacht waar je woont:

• mensen die nierdialyse ondergaan
• hiv hebben
• het hebben van een spijsverteringsstoornis, zoals de ziekte van Crohn

Deze factoren kunnen de opname van selenium door het lichaam beïnvloeden, zelfs als je genoeg selenium binnenkrijgt via je dieet.

Seleniumtekort symptomen en gevolgen

Een waaier aan klachten

Seleniumtekort kan een scala aan symptomen veroorzaken. De meest voorkomende symptomen van een seleniumtekort zijn:

• onvruchtbaarheid bij mannen en vrouwen
• spierpijn
• spierzwakte
• vermoeidheid
• brain fog of hersenmist
• haaruitval
• verzwakt immuunsysteem

Seleniumdeficiëntie is zeldzaam in Nederland. Volgens het Voedingscentrum zijn er aanwijzingen dat meisjes in de tienerleeftijd, jonge vrouwen en mannen en zwangere vrouwen wat minder seleen via de voeding innemen dan wordt aanbevolen. Een ernstig seleniumtekort kan aanleiding geven tot een cardiomyopathie (ziekten van de hartspier), een matig tekort kan leiden tot een skeletspiermyopathie (spierpijn en spierzwakte).

De belangrijkste symptomen van een tekort aan selenium zijn de volgende.

Haarverlies

Haarverlies dat relatief snel optreedt en gelijkmatig is verdeeld, kan een teken zijn van seleniumgebrek. In ernstige gevallen van seleniumtekort kun je zelfs lichaamshaar, schaamhaar en okselhaar verliezen. Te veel selenium kan vergelijkbare symptomen veroorzaken.

Verkleuring van de huid en de vingernagels

Huidverkleuring en verkleuring van de vingernagels, zijn ook tekenen van een chronisch lage inname van selenium. Mees' lines zijn juist weer een teken van een seleniumvergiftiging.

Lage weerstand

Selenium is nodig voor de belangrijkste antioxidant glutathione peroxidase van je lichaam. Zonder een goede productie van deze stof heb je waarschijnlijk een lage afweer tegen verkoudheid en griep en andere virale infecties. Lage immuniteit of verlaagde weerstand is een bekend teken van een seleniumtekort en uit onderzoek is gebleken dat extra inname van selenium de immuunfunctie kan verbeteren wanneer de lichaamsvoorraad niet optimaal is.

Constante vermoeidheid

Er kunnen ontzettend veel oorzaken zijn voor aanhoudende vermoeidheid, waaronder een tekort aan B-vitaminen zoals pantotheenzuur of vitamine B5, of een tekort aan andere mineralen zoals ijzer, maar een seleniumtekort kan ook de boosdoener zijn. Ongebruikelijke lusteloosheid, vermoeidheid en een gebrek aan energie gedurende meerdere dagen kunnen allemaal symptomen zijn van een tekort aan selenium.

Concentratieproblemen

Vermindering van de mentale functie en een gebrekkige concentratie, zijn klachten die kunnen voortkomen uit een tekort aan selenium. Er is ook gemeld dat seleniumsuppletie helpt bij angst, prikkelbaarheid (agitatie), mentale vermoeidheid en zelfs bij sommige gevallen van depressie.

Problemen met de vruchtbaarheid

Laag seleniumniveau kan mogelijk een rol spelen bij terugkerende miskramen. Het ontbreken van dit sporenmineraal kan ook veranderingen in de menstruatie bij vrouwen veroorzaken. Bij mannen kan een tekort aan selenium de beweeglijkheid van het sperma aantasten, waardoor de mannelijke vruchtbaarheid wordt verminderd.

Trage schildklier (hypothyreoïdie)

Chronische gevallen van seleniumgebrek kunnen leiden tot een traag werkende schildklier (hypothyreoïdie). Dit is een ernstige gezondheidsprobleem waarbij je schildklier niet genoeg hormonen produceert en vermoeidheid, depressie en gewichtstoename zijn vaak het gevolg van deze aandoening.

Hoger risico op kanker

Het behoud van optimale niveaus van selenium verlaagt het risico op het krijgen van bepaalde vormen van kanker zoals:

• maagkanker
• blaaskanker
• prostaatkanker (zie onder)

Kortademigheid en klachten

Selenium is nodig om selenoproteïnen te vormen, waaronder glutathion peroxidase. In het menselijk lichaam bevinden zich 25-30 verschillende van seleen afhankelijke enzymen die selenoproteïnen worden genoemd en hiermee is het lichaam in staat om schadelijke toxines en giftstoffen om te zetten in onschadelijke bijproducten. Door een seleniumtekort ontstaan mogelijk ernstige gevolgen voor de gezondheid, waaronder de gezondheid van je hart. Zo bieden selenoproteïnen bijvoorbeeld bescherming aan het hart. Lage seleniumgehaltes worden geassocieerd met een hoger risico op hartziekten, zoals hartfalen, met klachten als kortademigheid en dikke enkels en voeten.

Te veel seleen

Vroege indicatoren van overmatige inname van selenium zijn een knoflookgeur in de adem en een metaalsmaak in de mond. Te veel selenium in het bloed kan een aandoening veroorzaken genaamd selenosis. Selenosis kan leiden tot:

• haaruitval
• nagelproblemen
• tandproblemen
• huidbeschadigingen
• misselijkheid
• diarree
• prikkelbaarheid
• vermoeidheid
• aandoeningen van het zenuwstelsel

Seleniumtoxiciteit is zeldzaam in Nederland, aangezien het vrijwel onmogelijk is om te veel seleen met de voeding binnen te krijgen. Door het gebruik van supplementen kan evenwel een overschot aan selenium ontstaan.

Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheden (ADH)

De beste manier om de dagelijkse behoefte aan essentiële vitaminen en mineralen binnen te krijgen is door gevarieerd te eten.

De Nederlandse Gezondheidsraad beveelt de volgende inname voor selenium aan:

• Mannen en vrouwen van 19 jaar en ouder: 50-150 microgram seleen per dag;
• Zwangeren en borstvoedenden: 75-150 microgram seleen per dag.

Onderzoek en diagnose

Seleniumtekort kan voor artsen moeilijk te diagnosticeren zijn. Dit komt omdat er geen algemeen beschikbare test voor is. In sommige gevallen kan de arts het niveau van glutathionperoxidase meten. Dit is een enzym dat vereist dat selenium werkt. Als het niveau laag is, heb je mogelijk niet genoeg selenium.

Behandeling van een tekort aan selenium

Hoe kun je een seleniumtekort aanvullen? Probeer voedingsmiddelen te eten die rijk zijn aan selenium. Zo nodig kunnen seleniumsupplementen ook helpen. Veel multivitaminen bevatten selenium, maar je kunt het ook los innemen. Seleniumsupplementen komen meestal in de vorm van selenomethionine of seleniet. Selenomethionine is meestal gemakkelijker voor het lichaam om te absorberen, dus het kan een betere optie zijn voor ernstigere gevallen van seleniumtekort.


Noot:

1. Allam MF, Lucane RA. Selenium supplementation for asthma. Cochrane Database Syst Rev. 2004;(2):CD003538.
2. Sayehmiri, K., Azami, M., Mohammadi, Y., Soleymani, A., & Tardeh, Z. (2018). The association between Selenium and Prostate Cancer: a Systematic Review and Meta-Analysis. Asian Pacific journal of cancer prevention : APJCP, 19(6), 1431–1437. https://doi.org/10.22034/APJCP.2018.19.6.1431

Lees verder

• Kalium: kaliumtekort symptomen + te hoog en kalium voeding
• Selenium: functie, seleen in voeding, supplementen en ADH
• Calciumtekort: symptomen en oorzaken van tekort aan calcium
• IJzertekort: symptomen, oorzaak, gevolgen en ijzer aanvullen
• Vitamine B12-tekort: symptomen, ADH en tekort aanvullen