Traag werkende schildklier: symptomen, oorzaak & behandeling
Symptomen van een traag werkende schildklier zijn chronische vermoeidheid en kouwelijkheid. Een traag werkende schildklier kent nog meer symptomen, zoals onverklaarbare gewichtstoename (dikker worden); obstipatie (verstopping); droge huid; langzame hartslag; lagere stem; spierpijn en spierzwakte; traagheid in denken en handelen; slechte haar- en nagelgroei; haaruitval; veranderingen in de menstruatie; slecht geheugen en moeite met concentreren. Vrouwen die last hebben van een trage schildklier (of juist te actieve schildklier) hebben niet zelden moeite met zwanger worden. Een te traag werkende schildklier heeft al met al dus verstrekkende gevolgen. Gelukkig kunnen medicijnen soelaas bieden bij een traag werkende schildklier. De huisarts test een trage schildklier meestal met bloedonderzoek. Veel mensen met een traag werkende schildklier hebben last van gewichtsproblemen. Hoe kun je het beste afvallen als je een traag werkende schildklier hebt?
Waar ligt je schildklier? /
Bron: Arnavaz, Wikimedia Commons (Publiek domein)Te traag werkende schildklier (hypothyreoïdie)
Een te traag werkende schildklier of te langzaam werkende schildklier wordt hypothyreoïdie genoemd.
Hypo betekent onder- van ondermaats en
thyreoïd betekent letterlijk schildvormig, hetgeen een verwijzing is naar de
schildklier. Bij hypothyreoïdie wordt door de schildklier onvoldoende schildklierhormonen aangemaakt. Deze hormonen zijn echter onontbeerlijk bij de stofwisseling en een tekort veroorzaakt onherroepelijk het trager verlopen van veel lichaamsfuncties.
Hypothyreoïdie komt vooral bij vrouwen boven de veertig jaar voor. Het wordt veel minder vaak bij mannen gezien. Het risico op een schildklierafwijking is bijzonder hoog voor vrouwen; vrouwen hebben acht keer meer kans dan mannen om een schildklieraandoening te ontwikkelen. De incidentie van hypothyreoïdie neemt hoger op de leeftijdsladder aanzienlijk toe.
Oorzaken te traag werkende schildklier
Mogelijke oorzaken van een te traag werkende schildklier zijn de volgende.
Auto-immuun hypothyreoïdie
De oorzaak van hypothyreoïdie is meestal een auto-immuunziekte, waarbij je lichaam antistoffen aanmaakt tegen je schildklier. Hierdoor worden cellen vernietigd en maakt de schildklier te weinig schildklierhormoon. Uiteindelijk kan de schildklier helemaal uitvallen, waardoor er geen schildklierhormoon meer wordt aangemaakt. De ziekte van Hashimoto is de meest voorkomende auto-immuunziekte met ongeveer 90% (zie onder).
Ziekte van Hashimoto
Dit is een auto-immuunstoornis waarbij het eigen afweersysteem zich richt tegen schildkliercellen, waardoor deze cellen vernietigd worden en de schildklier allengs langzamer gaat werken en mettertijd steeds minder
schildklierhormoon aanmaakt. Deze erfelijke aandoening is de meest voorkomende oorzaak van hypothyreoïdie bij volwassenen.
Subacute of virale thyreoïditis
Subacute of virale thyreoïditis ofwel een ontsteking van de schildklier na een virale ziekte. Deze aandoening komt geregeld voor, soms in een dusdanig milde vorm dat het niet wordt herkend en voor griep wordt aangezien. Aangezien het vrijwel altijd op natuurlijke wijze geneest, is er ook 'geen man overboord' als het niet wordt herkend.
Behandeling tegen een overactieve schildklier
Een behandeling tegen een overactieve schildklier waarbij radioactief jodium of chirurgisch een deel van de schildklier is verwijderd, kan leiden tot hypothyreoïdie.
Geneesmiddelgeïnduceerde hypothyreoïdie
Geneesmiddelgeïnduceerde hypothyreoïdie kan optreden als gevolg van het gebruik van jodiumhoudende farmaca.
Endemische hypothyreoïdie
Onvoldoende jodium in de voeding, in ontwikkelde landen uiterst zeldzaam.
Jodium is essentieel voor de productie van schildklierhormonen.
Congenitale hypothyreoïdie (CHT)
CHT is een aangeboren aandoening, waarbij in veel gevallen sprake is van een onvoldoende of afwezige aanleg van de schildklier.
Hypofyse /
Bron: Tefi/Shutterstock.comAandoening aan de hypofyse of hypothalamus
Een aandoening aan de hypofyse of aan de hypothalamus, respectievelijk secundaire en tertiaire hypothyreoïdie genoemd. Deze aandoeningen zijn zeldzaam. De hypofyse en de hypothalamus spelen respectievelijk direct en indirect een rol in de werking van de schildklier en daarmee in de aanmaak van schildklierhormonen. De hypofyse scheidt een schildklierstimulerend hormoon (TSH) af. Een onvoldoende productie van dit hormoon kan veroorzaakt worden door een tumor in de hypofyse. De hypothalamus reguleert grotendeels de werking van de hypofyse. Als dit systeem ontregelt raakt, dan heeft dit dus consequenties voor de werking van de schildklier.
Maternale hypothyreoïdie
Sommige vrouwen maken tijdens de zwangerschap niet genoeg extra schildklierhormoon aan. Dit wordt 'maternale hypothyreoïdie' genoemd. De zwangere vrouw moet in dat geval extra schildklierhormoon slikken (tabletten met levothyroxine).
Postpartum-thyreoiditis
Dit duidt op een tijdelijke of permanente schildklierfunctiestoornis die ontstaat in het eerst jaar na een bevalling en het wordt veroorzaakt door destructieve auto-immuun thyreoiditis.
Wie loopt er risico op het krijgen van hypothyreoïdie?
Risicogroepen
Vrouwen, met name oudere vrouwen, hebben meer kans om hypothyreoïdie te ontwikkelen dan mannen. Je hebt ook meer kans om hypothyreoïdie te krijgen als je een naast familielid met een auto-immuunziekte hebt. Andere risicofactoren zijn:
- Etnische afkomst (Europees of Aziatisch);
- Leeftijd (des te ouder, des te meer kans);
- Voortijdig grijs haar hebben;
- Auto-immuunziekten zoals diabetes type 1 diabetes, multiple sclerose (MS), reumatoïde artritis, coeliakie, ziekte van Addison, pernicieuze anemie, of vitiligo;
- Bipolaire stoornis;
- Syndroom van Down; en
- Syndroom van Turner, een chromosomale afwijking.
Mensen met diabetes type 1 meer risico op schildklieraandoeningen
Patiënten met
diabetes type 1 hebben meer kans dan anderen op het ontwikkelen van een auto-immuunziekte aan de schildklier (zoals de ziekte van Hashimoto, een auto-immuun aandoening waarbij het lichaam afweerstoffen tegen de schildklier maakt en aldus de schildklier wordt uitgeschakeld, of de ziekte van Graves, een auto-immuunziekte waarbij
hyperthyreoïdie optreedt). Dit komt doordat de aanleg voor auto-immuunproblemen familiair is (d.w.z. vaker voorkomen binnen een familie). Diabetes type 1 is een auto-immuunziekte, waarbij het eigen afweersysteem de insuline-producerende cellen vernietigt. Hoewel de schattingen uiteenlopen, kan de kans op het krijgen van een traag werkende schildklier of een overactieve schildklier oplopen tot wel 30 procent bij mensen met diabetes type 1.[1] Dus mensen met aanleg voor een vorm van een autoimmuunziekte hebben verhoogde kans op het ontwikkelen van bijvoorbeeld de ziekte van Graves, maar ook van diabetes. Er is overigens geen duidelijke relatie tussen type 2 diabetes en hypothyreoïdie. Diabetes type 2 is namelijk, in tegenstelling tot type I, geen auto-immuunziekte. Een persoon met type 2 diabetes heeft dus geen verhoogde kans op het ontwikkelen van een auto-immuunziekte aan de schildklier.
Polyglandulaire auto-immuun syndroom
Het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) meldt dat een te langzaam werkende schildklier soms niet alleen komt. Volgens het UMCG hebben mensen met hypothyreoïdie vaker pernicieuze anemie (vaak een auto-immuunziekte en één van de meest voorkomende oorzaken van een
vitamine B12-tekort), auto-immuun bijnierschorsinsufficiëntie, type 1 diabetes,
vitiligo (een huidziekte waarbij bepaalde pigmentafwijkingen optreden), en andere auto-immuun aandoeningen. Dit wordt het zogenaamde 'polyglandulaire auto-immuun syndroom' genoemd. Daarom moet bij onverklaarde restklachten bij hypothyreoïdie de mogelijkheid van een dergelijke combinatie in overweging genomen worden.[2]
Te traag werkende schildklier symptomen
Symptomen bij mannen en vrouwen
De ernst van de symptomen varieert per ziektegeval. De klachten kunnen zich in de loop der maanden ontwikkelen en lange tijd onopgemerkt blijven. De symptomen en klachten van een te traag werkende schildklier zijn:
- Vermoeidheid, zelfs bij minimale lichamelijke inspanning;
- Algehele zwakte, je zwak voelen;
- Gewichtstoename of moeite hebben met het verliezen van gewicht;
- Obstipatie of constipatie (verstopping);
- Hese stem, diepere stem of krakende stem;
- Overgevoeligheid voor kou, de persoon is kouwelijk;
- Opzetten van gezicht (pafferig gezicht), gezwollen ogen en een droge, opgezette huid, dikke enkels (myxoedeem);
- Algemene haaruitval (van hoofdhaar maar ook van de wenkbrauwen, benen en armen);
- Broos haar;
- Langzame spraak;
- Onregelmatige of zware menstruatie bij vrouwen;
- Spierpijn (stijve, pijnlijke spieren en gewrichten met name in armen, benen, heupen en handen);
- Spierkrampen, waaronder beenkrampen;
- Spierzwakte;
Gewichtstoename door een traag werkende schildklier /
Bron: Istock.com/VladimirFLoyd
- Slechte eetlust;
- Tongtintelingen of tintelende tong;
- Een brandend gevoel, jeuk, tintelingen (alsof kleine insecten onder je huid kruipen) in de armen en/of benen (of voeten), meestal bij het ontwaken
- Droge huid, ruwe huid, koude huid of bleek-gele huid;
- Oogzwelling en zwelling van gezicht;
- Depressie;
- Apathie, lusteloosheid;
- Geheugenverlies;
- Concentratiestoornissen;
- Vertraagd denken en vertraagde mentale activiteit - traagheid in denken en handelen;
- Verwardheid;
- Verhoogd cholesterolgehalte in het bloed;
- Een gezwel in de nek doordat de schildklier opzet (struma of krop);
- Doofheid;
- Nervositeit;
- Emotionele labiliteit;
- Jeuk;
- Nagelafwijkingen:
- Llibidoverlies: minder zin in seks;
- Vruchtbaarheidsstoornissen;
- Afscheiding van melk uit de borst;
- Pubertas praecox (voortijdige puberteit);
- Langzame hartslag (bradycardie).
Symptomen van een trage schildklier bij baby's
Baby's met hypothyreoïdie hoeven geen symptomen te hebben. Als er symptomen optreden, kunnen deze bestaan uit:
- Koude handen en voeten;
- Obstipatie;
- Extreme slaperigheid;
- Huilen met een zwak of hees geluid;
- Verminderde groei;
- Lage spierspanning (hypotonie);
- Aanhoudende geelzucht (gele verkleuring van de huid en het wit van de ogen);
- Slecht eten;
- Opgeblazen gezicht;
- Opgeblazen buikje; en
- Gezwollen tong.
Traag werkende schildklier gevolgen: een te traag werkende schildklier kan hoge bloeddruk veroorzaken /
Bron: Istock.com/KatarzynaBialasiewiczTraag werkende schildklier gevolgen
Waaier aan klachten
Als gevolg van een traag werkende schildklier kunnen dus een baaierd aan klachten ontstaan als vermoeidheid, droge huid, kouwelijkheid, traagheid in denken en handelen en obstipatie en stijgt onder meer het
cholesterolgehalte van het bloed en de
bloeddruk. Als je een te traag werkende schildklier hebt, dan krijg je sneller
hart- en vaatziekten. Des te eerder een dergelijke afwijking kan worden vastgesteld, des te sneller een behandeling kan worden ingezet en de gevolgen kunnen worden beperkt.
Traag werkende schildklier: gevolgen voor het ongeboren kind
Het is bekend dat een laag gehalte van het schildklierhormoon thyroxine bij de moeder in de vroege zwangerschap leidt tot een verlaagd IQ van het kind. Uit onderzoek van kinderarts-endocrinoloog Martijn Finken en zijn team blijkt nu ook dat dit hormoongebrek leidt tot slechtere schoolprestaties op jonge leeftijd, vooral bij rekenen. De resultaten van het onderzoek zijn gepubliceerd in het
European Journal of Endocrinology.[3] Thyroxine is van kardinaal belang voor de ontwikkeling van de hersenen van de baby tijdens de zwangerschap. Gedurende het eerste zwangerschapstrimester is het ongeboren kind niet zelf in staat om dit hormoon te produceren. Het kind is hiervoor afhankelijk van de toevoer van de moeder via de placenta. Een laag gehalte van dit hormoon bij de moeder heeft dus gevolgen op de schoolprestaties van het kind. Vervolgonderzoek zal moeten uitwijzen of de ontwikkelingsachterstand blijft bestaan.
Bloedafname /
Bron: Istock.com/anna1311Onderzoek en diagnose
Bloedonderzoek
De huisarts zal bij vermoeden van hypothyreoïdie
bloedonderzoek laten verrichten, teneinde de hoeveelheid schildklierhormonen (T4 en T3), de hoeveelheid schildklierstimulerend hormoon (TSH) en de hoeveelheid antistoffen tegen de schildklier (anti TPO), te bepalen.
Schildklierwaarden
Elk laboratorium hanteert zijn eigen
normaalwaarden (dat zijn de grenswaarden die horen bij een normale werking van de schildklier). Deze worden altijd bij de uitslag vermeld. De meest gebruikelijke waarden zijn:
Soort hormoon: | Normaalwaarden: |
TSH | 0,4 – 4,0 mU/l |
T4 | 9 – 24 pmol/l |
FT4 | 8 – 26 pmol/l |
T3 | 1,2 – 3,4 nmol/l |
FT3 | 3 – 8 pmol/l |
Het grootste deel van de hormonen T4- en T3 bindt zich aan eiwitten in het bloed. Een klein deel is direct beschikbaar, wat aangegeven wordt met de letter F van free = vrij. Een hoge vrije T4 en T3 (of totaal T4 en T3) uitslag wijst op een
overactieve schildklier, terwijl een lage vrij T4 en T3 (of totaal T4 en T3) past bij een te langzaam werkende schildklier. De T4 en T3 testuitslagen kunnen voor de arts aanleiding zijn om extra onderzoek uit te voeren naar de oorzaak van het tekort (of het teveel) aan schildklierhormoon.
Differentiële diagnose
De symptomen van hypothyreoïdie zijn niet specifiek is en kunnen sterke gelijkenis vertonen met heel veel andere aandoeningen. Daarom is de lijst van differentiële diagnoses lang:
- anovulatie (hierbij kunnen de eierstokken geen eicel laten vrijkomen);
- craniofaryngioom (een goedaardige tumor in de hypofyse);
- chronisch megacolon (een aandoening waarbij de dikke darm is verwijd en vergroot);
- chronische vermoeidheid of chronisch vermoeidheidssyndroom (CVS);
- depressie;
- dysmenorroe (een pijnlijke menstruatie);
- eosinofilie (een toename van het aantal eosinofiele granulocyten in het bloed);
- eosinofilie-myalgie-syndroom (gekenmerkt door eosinofilie en ernstige spierpijn);
- erectiestoornissen;
- familiaire hypercholesterolemie (een erfelijke aandoening waarbij het cholesterolgehalte in het bloed te hoog is);
- fibromyalgie (een vorm van wekedelenreuma die pijn, stijfheid en vermoeidheid veroorzaakt);
- geriatrische slaapstoornis;
- harttamponade (hierbij komt er vocht tussen het beschermende vliesje of zakje van het hart);
- hypercholesterolemie (een stofwisselingsstoornis waarbij een te hoog gehalte cholesterol in het bloed aanwezig is);
- hypoalbuminemie (verlaagd gehalte aan eiwitten in het bloed);
- hypochondrie (ziektevrees);
- hypofyse macroadenomen (adenomen met een diameter groter dan 10 mm in de hypofyse);
- hypopituïtarisme (tekort van een of meer hormonen van de hypofyse) of panhypopituïtarisme (deficiëntie of tekort van alle hormonen van de hypofysevoorkwab);
- hypothermie (onderkoeling);
- ileus (darmafsluiting);
- jodiumtekort;
- ziekte van Pfeiffer (een andere benaming is klierkoorts vanwege opgezette klieren);
- lithium nefropathie (nierproblemen door lithium);
- menopauze;
- myxoedeem coma of crisis (zeer ernstige hypothyreoïdie);
- obstipatie;
- obstructief slaapapneusyndroom of OSAS (hierbij ontspannen de spieren tijdens de slaap zodanig dat de tong en zachte delen in de keel de ademhaling blokkeren);
- onvruchtbaarheid;
- pericardeffusie (een ophoping van vocht in het hartzakje);
- primaire ovariële insufficiëntie (vervroegde overgang);
- prolactinedeficiëntie (een tekort van het hormoon prolactine);
- schildklierkanker;
- slaapproblemen;
- struma (schildkliervergroting);
- subacute granulomateuze thryreoïditis (vorm van schildklierontsteking);
- syndroom van inadequate secretie van antidiuretisch hormoon of SIADH (een aandoening waarbij de hypofyse te veel antidiuretisch hormoon uitscheidt in het bloed);
- thyroïditis, subacuut (schildklierontsteking);
- thyroiditis van Riedel (bepaalde vorm van ontsteking van de schildklier);
- thyroxine bindend globuline (TBG) tekort (TBG is een eiwit dat het schildklierhormoon aan zich bindt zodat het niet vrij in het bloed rondstroomt);
- polyglandulaire auto-immuun syndroom (PAIS) type I, II en III (auto-immuunziekten);
- zeldzame tumoren van het mediastinum (ruimte in de borstkas gelegen tussen de beide longen);
- ziekte van Addison (een zeldzame afwijking van de bijnieren); en
- zwaarlijvigheid of obesitas.
Onderzoek van de schildklier /
Bron: Istock.com/KatarzynaBialasiewiczBehandeling traag werkende schildklier
Synthetisch schildklierhormoon
Hypothyreoïdie is een goed te behandelen aandoening. Ofschoon er verschillende oorzaken voor hypothyreoïdie zijn, is de behandeling gelijk, te weten met een synthetisch schildklierhormoon (
levothyroxine) - een medicijn die de patiënt zijn leven lang zal moeten slikken. De symptomen zullen ongeveer drie weken na aanvang van de behandeling verbeteren. De arts zal regelmatig de hoeveelheid schildklierhormoon in het bloed controleren en aan de hand daarvan bepalen wat de juiste dosering is. Zo nodig wordt de dosering aangepast. Slechts zelden komt het voor dat de schildklier weer op gang komt. Dit kan bijvoorbeeld wanneer de vertraagde schildklierwerking na een zwangerschap is opgetreden.
Voeding
Het bepalen van de juiste dosis hormoontabletten kan soms maanden duren. Voedsel vermindert de opname en daarom wordt geadviseerd het geneesmiddel op een lege maag in te nemen: een half uur voor het ontbijt. Je kunt de hormoontabletten ook voor het slapengaan innemen. Verder zouden ijzerzouten, multivitaminen met
ijzer en
calcium de opname van de medicatie in de darm verminderen. Tevens verminderen koffie, voeding op basis van sojabonen en chroomsupplementen de opname.
Koffie vermindert de opname van hormoontabletten /
Bron: Istock.com/PuwanaiSomwanRestklachten
Als er na goede instelling op medicatie toch nog (rest)klachten bestaan, is het van belang om alternatieve oorzaken te onderzoeken en uit te sluiten. Bij een auto-immuun schildklieraandoening is secundair vaak andere auto-immuun aandoeningen aanwezig, zoals diabetes type I, auto-immuun bijnierschorsinsufficiëntie, pernicieuze anemie en/of coeliakie.
Trage schildklier en afvallen c.q. op gewicht blijven
Gewichtsproblemen
Veel mensen met een traag werkende schildklier hebben last van gewichtsproblemen en komen een paar kilo’s aan, ondanks dat ze gezond leven en voldoende
bewegen. Voor hen is het geen sinecure om op gewicht te blijven. Als je een trage schildklier hebt, staat de energiestofwisseling op een lager pitje waardoor de caloriebehoefte lager ligt dan normaal. Wanneer de inkomende calorieën uit voeding hetzelfde blijft, zullen mensen met een lager verbrandingsniveau onherroepelijk aankomen. Als je echter adequaat wordt ingesteld en behandeld met schildklierhormoon, zou deze balans weer moeten herstellen. Toch blijkt uit de praktijk dat dit niet bij iedereen gebeurt en het is vooralsnog onduidelijk hoe dat komt.
Afvallen en op gewicht blijven
Wanneer je aankomt terwijl je wel goed bent ingesteld op medicatie, is afvallen een optie. Je kunt daarvoor een
dieet volgen en dit kan zowel zelfstandig als onder begeleiding van een diëtist. Voor mensen met een traag werkende schildklier gelden dezelfde voedings- en bewegingsadviezen als voor mensen zonder schildklieraandoening. Volg daarom géén crashdieet waarbij je in korte tijd zoveel mogelijk overtollige kilo’s probeert kwijt te raken. Afvallen en op je streefgewicht komen moet op een geleidelijke en verantwoorde manier gebeuren, met als speerpunten gezonde, gevarieerde voeding en dagelijks voldoende beweging. Dagelijks bewegen kan vanwege de vermoeidheid en gewrichtspijnen waar sommige mensen met een traag werkende schildklier last van hebben, een zware opgave zijn. Toch blijken deze klachten te verbeteren als je lichamelijk actief bent. Doe dit eventueel onder begeleiding van een fysiotherapeut. Het tempo van opbouwen van lichamelijke activiteiten ligt voor iedereen anders. Kies een sport of activiteit (bijvoorbeeld wandelen of fietsen) die bij je past.
Prognose
Door adequate behandeling normaliseren de schildklierhormoonwaarden zich vaak weer. De meeste mensen zijn levenslang aangewezen op medicijnen.
Complicaties
Welke complicaties kunnen er optreden?
Onbehandelde hypothyreoïdie kan leiden tot:
Ongeboren kind
Schildklierproblemen bij een zwangere vrouw kunnen de ontwikkeling van het ongeboren kind beïnvloeden. Tijdens de eerste drie maanden van de zwangerschap, krijgt de baby alle schildklierhormonen van zijn moeder. Als de moeder hypothyreoïdie heeft, krijgt het kind niet genoeg schildklierhormoon binnen. Dit kan leiden tot problemen met zijn geestelijke ontwikkeling.
Myxedema of myxoedeem coma
Extreem lage niveaus van schildklierhormoon kan leiden tot een levensbedreigende aandoening, die bekend staat onder de naam 'myxedema' of 'myxoedeem coma'. Myxedema is de meest ernstige vorm van hypothyreoïdie. Een persoon met myxedema kan het bewustzijn verliezen of in een coma raken. De aandoening kan ook leiden tot een forse daling van de lichaamstemperatuur, wat de dood tot gevolg kan hebben.
Preventie
De meeste gevallen van hypothyreoïdie in Nederland worden veroorzaakt door de ziekte van Hashimoto, die niet kan worden voorkomen. Hoewel je hypothyreoïdie niet kunt voorkomen, kun je alert zijn op tekenen van de ziekte, zodat het onmiddellijk kan worden behandeld. Sommige mensen die een hoog risico hebben om hypothyreoïdie te ontwikkelen, maar geen symptomen hebben, kunnen worden getest om te zien of er sprake is van een milde of subklinische hypothyreoïdie. Een groep die zich het beste af en toe kunnen laten screenen op een traag werkende schildklier, zijn ouderen, met name vrouwen ouder dan 60 jaar, die een familiegeschiedenis hebben van hypothyreoïdie, en degenen die de ziekte van Addison, reumatoïde artritis, pernicieuze anemie of diabetes type 1 diabetes hebben.
Noten:
- People With Type 1 Diabetes at Risk of Thyroid Disease, 15-03-2013, www.drugs.com
- Te langzaam werkende schildklier, 7 juli 2009, www.umcg.net
- VUmc. Kind van moeder met traag werkende schildklier kan slechter rekenen, 26 augustus 2015
Lees verder