Jodium: in voeding, jodiumtekort symptomen, schildklier

Jodiumtekort symptomen ontstaan door een traag werkende schildklier. Het woord 'jodium' komt van het Griekse woord ioeides (= violierkleurig). Het kreeg deze naam omdat bij verhitting van jodium een violetkleurige damp ontstaat. De schildklier neemt jodium op ten behoeve van de aanmaak van schildklierhormonen, die nodig zijn voor de stofwisseling. Een tekort aan schildklierhormonen wordt hypothyreoïdie genoemd. Dit kan leiden tot allerlei klachten en symptomen. In Nederland wordt een 'jodiumbeleid' gevoerd door jodium aan bakkerszout toe te voegen. Van nature komt jodium voor in zeevis, eieren, zuivelproducten en zeewier. Zeewier bevordert dan ook een gezonde schildklierfunctie

• Wat is jodium?
• Functie van jodium
• Jodium in voeding
• Bronnen van jodium
• Top 20 voedingsmiddelen met jodium
• Jodiumbeleid in Nederland
• Symptomen en klachten jodiumtekort
• Een teveel aan jodium
• Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheden (ADH)
• Onderzoek en diagnose
• Medische anamnese
• Lichamelijk onderzoek
• Laboratoriumonderzoek
• Beeldvormend Onderzoek
• Specialistische Tests
• Differentiële diagnose
• Behandeling van een jodiumtekort of -overschot
• Behandeling van jodiumtekort
• Behandeling van Jodiumoverschot

Wat is jodium?

Het spoorelement jodium is samen met ijzer het enige spoorelement waaraan wereldwijd veelvuldig tekorten voorkomen.¹ Een tekort aan het spoorelement jodium kan vervelende en ernstige gevolgen hebben. Het stofje is immers een bouwsteen van de schildklierhormonen in het lichaam.

Functie van jodium

De schildklier neemt jodium op ten behoeve van de aanmaak van schildklierhormonen. Deze hormonen zijn nodig voor een goede werking van de stofwisseling. De hormonen fungeren als een soort thermostaat. Een tekort aan schildklierhormonen
- hypothyreoïdie genoemd - leidt tot een laag metabolisme, met als gevolg dat het lichaam op een laag pitje gaat draaien. Schildklierhormonen zijn voorts onmisbaar voor de ontwikkeling van het zenuwstelsel en voor een goede groei. Bij kinderen kan een jodiumtekort leiden tot een groeiachterstand en verminderd leervermogen.

Jodium in voeding

Bronnen van jodium

Jodium komt voor in zewier, zeevis - vooarl kabeljauw, koolvis en schelvis - en schaal- en schelpdieren, zoals garnaal, kreeft, mossel en oester. Magere vissoorten (meestal witte vis, zoals kabeljauw, schelvis, rog, victoriabaars, schol, heilbot, heek en tilapia) bevatten meer jodium dan vette vis (zalm, tonijn, forel, haring, sardine, makreel). Het jodiumgehalte in groenten en fruit en ander plantaardig voedsel is geheel afhankelijk van de hoeveelheid jodium in de bodem. Dit gehalte is hoger in gebieden aan de kust. Er zit van nature een beetje jodium in eieren en vlees. Ook drinkwater bevat een kleine hoeveelheid jodium.

Top 20 voedingsmiddelen met jodium

Hieronder is een lijst met 20 voedingsmiddelen die van nature rijk zijn aan jodium. Erachter staat de hoeveelheid jodium die ze bevatten per portie:

• Zeewier (gedroogd) - 11.928 mcg per gram
• Kabeljauw - 99 mcg per 100 gram
• Kelp of blaaswier (gedroogd) - 2.460 mcg per gram
  Jodium zit in verschillende groenten, zoals boerenkool, asperges en spinazie / Bron: Nillerdk, Wikimedia Commons (CC BY-3.0)
• Zeevruchtenmix - 66 mcg per 100 gram
• Garnalen - 35 mcg per 100 gram
• Tonijn - 17 mcg per 100 gram
• Zalm - 14 mcg per 100 gram
• Eieren - 24 mcg per ei (gemiddeld gewicht van 50 gram)
• Zeebaars - 15 mcg per 100 gram
• Goudbrasem - 12 mcg per 100 gram
• Heilbot - 12 mcg per 100 gram
• Griekse yoghurt - 7 mcg per 100 gram
• Melk - 56 mcg per 100 gram
• Cheddar kaas - 12 mcg per 100 gram
• Aardbeien - 3 mcg per 100 gram
• Brood (volkoren) - 20 mcg per snee (gemiddeld gewicht van 30 gram)
• Groene bonen - 2 mcg per 100 gram
• Spinazie - 3 mcg per 100 gram
• Zeewiersalade - 16 mcg per portie (gemiddeld gewicht van 100 gram)
• Champignons - 3 mcg per 100 gram

Jodiumbeleid in Nederland

Doordat in Nederland er van nature niet veel jodium in de voeding zit, wordt er sinds de vijftiger jaren een zogeheten 'jodiumbeleid' gevoerd door jodium aan bakkerszout toe te voegen. Derhalve is het van belang voldoende brood te eten. Ook wordt het toegevoegd aan broodvervangers, zoals knäckebröd, crackers, beschuit, cornflakes en ontbijtkoek. Jodium kan tevens toegevoegd worden aan keukenzout (Jozo) en aan het zout dat in vleeswaren wordt gebruikt. Op de verpakking van het produkt staat of jodium is toegevoegd. zeezout bevat nauwelijks jodium.

In Nederland vormt gejodeerd zout de belangrijkste jodiumbron. Daarna volgen zeewier, zeevis en schaal- en schelpdieren.

Symptomen en klachten jodiumtekort

In de schildklier is een grote voorraad jodium opgebouwd, waardoor het jaren kan duren voordat een chronisch jodiumtekort merkbaar wordt. Mensen die geen zout gebruiken waar jodium aan is toegevoegd en weinig brood eten, teren langzaam in op hun jodiumreserves en lopen het risico op een jodiumtekort. Door een tekort gaat de schildklier trager werken en opzwellen (= struma of krop), als gevolg van een gebrek aan schildklierhormonen (hypothyreoïdie).

Hypothyreoïdie geeft aanleiding tot een vertraagde celwerking, wat allerlei klachten kan veroorzaken zoals:

• lusteloosheid, moeheid, sloomheid;
• kouwelijkheid, ofwel overgevoeligheid voor kou;
• een verminderde libido;
• een tragere hartslag;
  Onderzoek van de schildklier / Bron: Istock.com/KatarzynaBialasiewicz
• droge haren of haaruitval;
• somberheid en depressiviteit;
• slechthorendheid;
• een abnormale gewichtstoename;
• obstipatie;
• hese stem, diepere stem of krakende stem;
• pafferig gezicht, gezwollen ogen en een droge, opgezette huid, dikke enkels;
• spierpijn en krampen;
• geheugenverlies;
• concentratiestoornissen;
• enz.

De gevolgen van een lichte of matige hypothyroïdie zijn reversibel. Meestal verdwijnen de klachten enkele weken nadat het jodiumgehalte weer op peil is gebracht.

Een teveel aan jodium

Volgens het Voedingscentrum kunnen de meeste mensen een teveel aan jodium in de voeding goed verdragen. Normaal gesproken wordt het overtollige jodium via de urine afgevoerd.

Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheden (ADH)

In Nederland heeft de Gezondheidsraad geen aanbevelingen voor jodium opgesteld. De aanbeveling van de Wereld Gezondheid Organisatie (WHO) wordt aangehouden die 150 microgram jodium per dag voor volwassenen voorschrijft. Pasgeborenen en kinderen moeten dagelijks 50 tot 120 microgram jodium opnemen. Vrouwen die zwanger zijn of borstvoeding geven 200 microgram.

Onderzoek en diagnose

Onderzoek en diagnose van jodiumtekort of een teveel omvatten diverse stappen om een juiste diagnose te stellen en een behandelplan op te stellen. Hier is een overzicht van hoe dit doorgaans wordt aangepakt:

Medische anamnese

De arts begint met het afnemen van een gedetailleerde medische geschiedenis. Hierbij worden symptomen zoals vermoeidheid, gewichtstoename, haargroei, en huidveranderingen besproken. Ook wordt er gekeken naar dieetgewoonten, vooral de inname van jodiumrijke voedingsmiddelen zoals zeewier, vis en zuivelproducten.

Lichamelijk onderzoek

Tijdens het lichamelijk onderzoek kan de arts letten op symptomen die wijzen op een jodiumtekort of -overschot, zoals een vergrote schildklier (struma), huidveranderingen, en algemene tekenen van metabole afwijkingen.

Laboratoriumonderzoek

• Schildklierhormoon testen: Bloedonderzoek kan de niveaus van schildklierhormonen (T3 en T4) en het schildklier-stimulerend hormoon (TSH) meten. Abnormale niveaus kunnen wijzen op een probleem met de jodiumhuishouding.
• Serum jodiumconcentratie: Bloedmonsters worden getest op jodiumniveaus. Lage niveaus kunnen duiden op een tekort, terwijl hoge niveaus een teveel kunnen aangeven.
• Urineonderzoek: Jodiumniveaus in de urine worden vaak gemeten omdat de nieren een belangrijke rol spelen in de uitscheiding van overtollig jodium. Urineanalyse kan nuttig zijn voor het beoordelen van de jodiumstatus over tijd.

Beeldvormend Onderzoek

• Echografie van de schildklier: Kan worden gebruikt om de grootte en structuur van de schildklier te beoordelen en om knobbels of cysten te identificeren die kunnen optreden bij een jodiumtekort of -overschot.
• Scintigrafie: Schildklierscintigrafie kan helpen bij het evalueren van de functie en activiteit van de schildklier door gebruik te maken van radioactieve tracerstoffen.

Specialistische Tests

• Jodium-inname test: Deze test meet hoe goed het lichaam jodium absorbeert en gebruikt. Dit kan helpen om te beoordelen of een jodiumtekort of -overschot van invloed is op de schildklierfunctie.
• Anti-schildklierantistoffen: In sommige gevallen kunnen auto-immuunreacties tegen de schildklier, zoals bij Hashimoto's thyreoïditis, een rol spelen. Tests op antistoffen kunnen helpen bij het uitsluiten van auto-immuunziekten.

Differentiële diagnose

De arts kan andere oorzaken van schildklierdisfunctie uitsluiten, zoals auto-immuunziekten of medicijnen, om de oorzaak van de afwijkingen in jodiumniveaus vast te stellen.

Behandeling van een jodiumtekort of -overschot

Behandeling van jodiumtekort of -overschot vereist een zorgvuldige afstemming op de specifieke oorzaak en ernst van de aandoening.

Behandeling van jodiumtekort

Bij een tekort aan jodium is de eerste stap vaak het aanvullen van deze essentiële voedingsstof. Jodiumsupplementen vormen de brug naar herstel, waarbij tabletten of druppels langzaamaan de balans herstellen. De arts kan ook aanbevelen om jodiumrijke voeding te integreren in je dieet, zoals zeewier, vis, en zuivelproducten. Deze voedingsmiddelen fungeren als de bouwstenen die de schildklier weer tot leven brengen. In ernstige gevallen kan een arts besluiten tot medicamenteuze therapie met synthetische schildklierhormonen om de verloren jodiumschatten te vervangen en de schildklier weer in harmonie te brengen.

Behandeling van Jodiumoverschot

Wanneer de jodiumvloed te sterk, is het tijd om bij wijze van spreken de kraan voorzichtig dicht te draaien. Beperkingen in de voeding zijn een eerste stap. Dat wil zeggen: het verminderen van jodiumrijke voedingsmiddelen helpt om het evenwicht te herstellen. Medicamenteuze behandeling met medicijnen die de jodiumopname blokkeren, kan noodzakelijk zijn om de overdaad in toom te houden. In sommige gevallen kan de arts een therapeutische aanpak aanbevelen om de schildklierfunctie te stabiliseren, waarbij speciale medicijnen helpen om de schildklierhormoonproductie te reguleren. Bij extreme gevallen van jodiumoverschot kan een chirurgische ingreep vereist zijn om overtollige schildklierweefsels te verwijderen, waarbij de balans zorgvuldig weer hersteld wordt.

Noot

1. Berkow R, Beers MH et al: Merck Manual Medisch handboek; Bohn Stafleu Van Loghum, 2000

Lees verder

• Te snel werkende schildklier: symptomen hyperthyreoïdie
• Traag werkende schildklier: symptomen, oorzaak & behandeling
• Schildklierontsteking (thyroïditis): symptomen & behandeling
• Kalium: kaliumtekort symptomen + te hoog en kalium voeding
• Jodiumtekort: symptomen, oorzaak, behandeling en prognose