Vitamine K-tekort: symptomen en vitamine K-gebrek aanvullen

Vitamine K-tekort symptomen bestaan uit onder meer frequente bloedingen. Vitamine K of fylochinon is een vetoplosbare vitamine die een belangrijke rol speelt bij de bloedstolling. Het is ook belangrijk voor de botstofwisseling. Er zijn twee natuurlijk voorkomende vormen van vitamine K: vitamine K1 en vitamine K2. Vitamine K1 wordt gemaakt door planten en komt als fylochinon voor in voeding, terwijl vitamine K2 door darmbacteriën wordt geproduceerd. Borstvoeding bevat nagenoeg geen vitamine K. Aan flesvoeding is vitamine K toegevoegd. Bij een vitamine K-gebrek bij volwassenen kan deze aangevuld worden, onder meer middels een injectie. Daarbij treden soms bijwerkingen op.

• Vitamine K
• Functie vitamine K
• Vitamine K in voeding
• Vitamine K1 en K2
• Voeding dat rijk is aan vitamine K
• Vitamine K suppletie bij baby's
• Weinig darmbacteriën
• Baby's die borstvoeding krijgen hebben extra vitamine K nodig
• Vitamine K-tekort symptomen
• Oorzaken van een vitamine K-gebrek
• Vitamine K-tekort door medicatie
• Aandoeningen en stoornissen
• Onderzoek en diagnose
• Vraaggesprek met de arts
• Bloedonderzoek
• Vitamine K aanvullen
• Langetermijnvooruitzichten
• Volwassenen
• Baby's
• Voorkomen van een gebrek aan vitamine K
• Algemeen
• Baby's en vitamine K
• Malabsorptie
• Teveel vitamine K
• Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheden (ADH)
• Casus: Vitamine K-tekort bij een pasgeborene
• Achtergrond
• Anamnese
• Lichamelijk onderzoek
• Labonderzoek
• Diagnose
• Behandeling
• Bespreking

Vitamine K

Vitamine K of fylochinon is een vetoplosbare vitamine die een belangrijke rol speelt bij de bloedstolling. Het lichaam slaat in vet oplosbare vitaminen in vetweefsel op. Vitamine K wordt vanaf een leeftijd van ongeveer drie maanden deels door de bacteriën in de (dikke) darm geproduceerd. Deze hoeveelheden zijn veelal onvoldoende, zodat aanvulling vanuit de voeding nodig is.

Functie vitamine K

Vitamine K staat bekend als de stollingsvitamine, want zonder deze vitamine zou bloed niet stollen in geval van een wondje. Het bloedstollingsproces beperkt bloedverlies bij verwondingen. Sommige studies wijzen erop dat het ook lijkt te helpen bij de botstofwisseling. Het maakt botten sterk en houdt de vaatwand soepel.

Vitamine K in voeding

Vitamine K1 en K2

Er zijn twee natuurlijk voorkomende vormen van vitamine K: vitamine K1 en vitamine K2. Vitamine K1 wordt gemaakt door planten en komt als fylochinon voor in voeding, terwijl vitamine K2 van bacteriële oorsprong is en de belangrijkste voor mensen. Bacteriën in de dikke darm maken de stof menachinon (vitamine K-2) aan die dezelfde werking heeft als vitamine K1. In lever, kaas en in eigeel komen ook kleine hoeveelheden vitamine K2 voor. Vitamine K1 treffen we aan in verse (blad)groenten, lever, melk en olie. Bij het koken gaat er nauwelijks vitamine K verloren. Vitamine K3 (menadion) is een synthetische variant met diverse bijwerkingen. Binnen de EU is vitamine K3 niet toegestaan in voedingssupplementen.

Voeding dat rijk is aan vitamine K

• Boerenkool;
• Spinazie;
• Broccoli;
  Vitamine K zit o.a. in asperges / Bron: PublicDomainPictures, Pixabay
• Raapstelen;
• Spruitjes;
• Asperges;
• Sla;
• Zuurkool;
• Sojabonen;
• Augurken;
• Pompoen;
• Pijnboompitten;
• Bosbessen.

Vitamine K suppletie bij baby's

Weinig darmbacteriën

Borstvoeding bevat nagenoeg geen vitamine K. In de darmen van een pasgeborene wordt pas na ongeveer drie maanden voldoende vitamine K aangemaakt, aangezien er aanvankelijk nog maar weinig darmbacteriën aanwezig zijn. Ook heeft een baby nog geen vitamine K in zijn lichaam opgeslagen tijdens de zwangerschap doordat vitamine K tijden de zwangerschap het ongeboren kind niet kan bereiken via de placenta (moederkoek). Pasgeborenen krijgen daarom altijd 1 milligram vitamine K toegediend.

Baby's die borstvoeding krijgen hebben extra vitamine K nodig

Zuigelingen die vooral of uitsluitend borstvoeding krijgen, hebben in de eerste drie levensmaanden dagelijks 150 microgram extra vitamine K nodig. Aan zuigelingenvoeding, dat wil zeggen flesvoeding, is vitamine K toegevoegd. Baby's die hoofdzakelijk flesvoeding krijgen, hebben derhalve geen extra vitamine K nodig.

Vitamine K-tekort symptomen

Vitamine K-deficiëntie geeft een vertraagde bloedstolling. Personen met een vitamine K-deficiëntie hebben daarom meestal meer kans op blauwe plekken en bloedingen. Houd er rekening mee dat bloedingen plaats kunnen vinden in andere gebieden dan bij een snijplek of wond. Het bloeden is vrijwel overal mogelijk, zoals in de huid of in de neus (bloedneus), maar soms gebeurt dit ook in het lichaam zoals in het maag-darmkanaal of zelfs de hersenen. De ontlasting kan door bloedingen in het maag-darmkanaal een zwarte kleur hebben door dat het bloed bevat. Er kunnen ook puntbloedingen of petechiën ontstaan.

Oorzaken van een vitamine K-gebrek

Vitamine K-deficiëntie is zeer zeldzaam. Het treedt op wanneer het lichaam niet naar behoren de vitamine kan aanmaken in het darmkanaal of bij mensen met een ernstige opnamestoornis.

Vitamine K-tekort door medicatie

Vitamine K-deficiëntie kan zich ook voordoen na langdurige behandeling met antibiotica, doordat antibiotica de darmbacteriën kunnen vernietigen. Bij langdurig gebruik van bepaalde medicijnen, kunnen deze het effect van vitamine K verminderen. Bijvoorbeeld bepaalde ontstekingsremmende pijnstillers, een aantal middelen tegen epilepsie en enkele middelen tegen een te hoog cholesterolgehalte (colestipol en colestyramine). In deze gevallen kan een aanvulling van vitamine K nodig zijn.

Aandoeningen en stoornissen

Hoewel vitamine K-deficiëntie bij volwassenen ongebruikelijk is, kan het voorkomen bij bepaalde stoornissen en aandoeningen. Vitamine K-deficiëntie komt tot uiting bij:

• Langdurig alcoholmisbruik (alcoholisme)
• Cholestatische aandoeningen (waarbij de galstroom geblokkeerd is);
• Chronische diarree;
• Een chirurgische verwijdering van een deel van de darm (colectomie);
• Een chronische nierziekte;
• Een galblaasaandoening;
• Een galwegaandoening;
• Een verstoorde vetvertering en/of verstoorde vetresorptie;
• Een inflammatoire darmziekte, zoals colitis ulcerosa of de ziekte van Crohn;
• Een leverziekte;
• Een massale bloedtransfusie;
• voedingspatroom met een extreem tekort aan vitamine K;
• Acute infectieuze diarree;
• Langdurige parenterale voeding (voeding die via een soort infuus rechtstreeks in de bloedbaan wordt toegediend);
• Malabsorptie (verminderde opname van voedingsstoffen door de dunne darm);
• Meervoudige buikoperaties;
• Ondervoeding.

Onderzoek en diagnose

Vraaggesprek met de arts

De huisarts zal je medische voorgeschiedenis in ogenschouw nemen om te bepalen of je risico loopt op vitamine K-deficiëntie. Mensen die risico lopen zijn meestal degenen die:

• Antistollingsmedicijnen (anticoagulantia) nemen;
• Antibiotica nemen
• Een aandoening hebben waarbij vetabsorptie een probleem is.

Bloedonderzoek

Hoogstwaarschijnlijk zal de arts een speciaal bloedonderzoek uitvoeren, namelijk een stollingstest uitvoeren, waarbij de protrombinetijd (uitgedrukt in seconden) wordt gemeten. Dit is een maat voor de bloedstolling. De protrombintijd (PT of protime) test vertelt je arts hoe snel je bloedstolling is. Normaal gesproken stolt het bloed na 11 tot 13,5 seconden. Wanneer dit langer duurt, is er wellicht sprake van een vitamine K-tekort.

Vitamine K aanvullen

Bij een dosering om een tekort aan te vullen zullen geen bijwerkingen ontstaan, maar bij een injectie kunnen soms wel bijwerkingen optreden. Soms kun je last krijgen van pijn op de injectieplaats. Zeer zelden treedt overgevoeligheid op voor één van de bestanddelen. Dit kun je merken aan de volgende klachten:

• huiduitslag, roodheid en jeuk; of
• benauwdheid, overmatig zweten en flauwvallen.

Waarschuw bij deze klachten onverwijld een arts. Vitamine K-injecties worden door een arts of verpleegkundige toegediend.

Langetermijnvooruitzichten

Volwassenen

Als een vitamine K-tekort onbehandeld blijft bij volwassenen, kan het veel bloedingen veroorzaken en gevaarlijk worden. Maar in bijna alle gevallen is vitamine K-deficiëntie goed behandelbaar en is de prognose gunstig.

Baby's

Bij zuigelingen zijn de vooruitzichten goed als het snel behandeld wordt. Als een bloeding in de hersenen echter lang duurt of onbehandeld blijft, kan hersenschade of zelf de dood optreden.

Voorkomen van een gebrek aan vitamine K

Algemeen

Hoe voorkom je een vitamine K-tekort? Er is geen vaste hoeveelheid vitamine K die je elke dag moet consumeren. Maar op een gemiddelde dag beschouwen voedingsdeskundigen 120 mg voldoende voor mannen en 90 mg geschikt voor vrouwen. Sommige voedingsmiddelen, waaronder groene bladgroenten, hebben een zeer hoog gehalte van vitamine K.

Baby's en vitamine K

Je verloskundige geeft de baby na de geboorte vitamine K en met deze hoeveelheid kan hij een week vooruit. Pas na 3 maanden maken baby's zelf vitamine K aan. In flesvoeding zit voldoende vitamine K, maar als je volledige borstvoeding geeft dan moet je vanaf dag 8 na de geboorte tot je baby 3 maanden oud is, elke dag vitamine K-druppels geven.

Malabsorptie

Mensen met malabsorptie, moeten met hun arts overleggen over het nemen van een vitamine K-supplement. Hetzelfde geldt voor mensen die warfarine en soortgelijke anticoagulantia gebruiken. Ook moet in dat geval je vitamine K-niveau in de gaten gehouden worden.

Teveel vitamine K

In de praktijk komt een vitamine K overdosis niet voor. Het is niet bekend of (te) veel vitamine K schadelijk is.

Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheden (ADH)

Door het Amerikaanse Institute of Medicine (IOM) wordt een aanbeveling gedaan van 90 microgram per dag voor volwassen vrouwen en 120 microgram voor volwassen mannen. Voor baby's geldt dat ze de eerste 12 weken na de geboorte extra vitamine K nodig hebben, omdat de darmen zelf nog geen vitamine K aanmaken. Het advies is om pasgeborenen 150 microgram vitamine K per dag te geven in een supplement (bijvoorbeeld vitaminedruppeltjes).

Casus: Vitamine K-tekort bij een pasgeborene

Achtergrond

Een 2 dagen oude pasgeborene wordt naar de kinderafdeling gebracht vanwege spontane bloedingen. De baby is voldragen geboren na een ongecompliceerde zwangerschap en bevalling. Er is geen familiegeschiedenis van bloedingsstoornissen. De moeder heeft een thuisbevalling gehad en de baby heeft geen vitamine K-injectie ontvangen na de geboorte.

Anamnese

• Zwangerschap: Ongecompliceerd, moeder gebruikte geen medicatie.
• Bevalling: Thuis, zonder complicaties.
• Postnataal: De baby werd op dag 2 opgenomen met blauwe plekken en bloedingen uit de navelstreng.
• Voeding: Exclusief borstvoeding.

Lichamelijk onderzoek

• De baby heeft meerdere blauwe plekken op de ledematen en bloedingen rond de navelstreng.
• Er zijn geen tekenen van letsel.
• Fontanel is gespannen, wat kan wijzen op intracraniële bloeding.

Labonderzoek

• Protrombinetijd (PT): Verlengd
• Actieve partiële tromboplastinetijd (aPTT): Verlengd
• INR: Verhoogd
• Bloedplaatjes: Normaal
• Vitamine K-waarden: Laag

Diagnose

Vitamine K-deficiëntie bloeding (VKDB), voorheen bekend als hemorrhagische ziekte van de pasgeborene.

Behandeling

• Directe toediening van vitamine K intraveneus of intramusculair.
• Plasma of protrombinecomplexconcentraat (PCC) om de stolling te verbeteren als de bloeding ernstig is.
• Monitoring voor tekenen van intracraniële bloeding en eventuele verdere complicaties.
• Follow-up: Na de behandeling stabiliseert de toestand van de baby. De bloedingsneiging neemt af en de laboratoriumwaarden verbeteren. De ouders worden voorgelicht over het belang van vitamine K-toediening bij pasgeborenen.

Bespreking

Vitamine K speelt een cruciale rol in de synthese van stollingsfactoren. Pasgeborenen hebben vaak een lage voorraad vitamine K vanwege de beperkte placentapassage en lage concentraties in moedermelk. Zonder profylaxe kan dit leiden tot ernstige bloedingen, zoals VKDB, die meestal optreedt in de eerste levensweek. Preventie is eenvoudig en effectief met een enkele dosis vitamine K bij de geboorte.

Lees verder

• Vitamine A-tekort: symptomen, gevolgen en functie vitamine A
• Vitamine B12-tekort: symptomen, ADH en tekort aanvullen
• Vitamine B-complex: symptomen B-tekort, functie en voeding
• Vitamine D: tekort symptomen en overdosis vitamine D2, D3
• Vitamine E-tekort: symptomen, oorzaken en behandeling