Vitamine A-tekort: symptomen, gevolgen en functie vitamine A

Vitamine A tekort symptomen is een storing in het gezichtsvermogen en huidafwijkingen. Het vitamine A-tekort moet dan wel chronisch zijn. Vitamine A (retinol) is een in vet oplosbare vitamine. Vitamine A krijgt een men binnen met eten en drinken. Het menselijk lichaam kan het ook zelf aanmaken uit carotenen, dat is de oranje kleurstof die in veel groenten voorkomt, zoals peen. Sommige carotenoïden kunnen in het lichaam worden omgezet in vitamine A. Bètacaroteen is de belangrijkste en wordt ook wel provitamine A genoemd. Langdurig te veel aan vitamine A binnenkrijgen, is schadelijk voor de gezondheid. Een vitamine A-tekort is vooral een probleem in ontwikkelingslanden. Wanneer een arts een vitamine A-tekort vaststelt, kan door een supplement te nemen met relatief hoge hoeveelheden, in enkele dagen het probleem opgelost worden.

• Vitamine A
• Functie vitamine A
• Bronnen van vitamine A en bètacaroteen
• Producten van dierlijke oorsprong
• Bètacaroteen
• Vóórkomen van een vitamine A-tekort
• Oorzaken van een vitamine A-tekort
• Vitamine A-tekort symptomen
• Verschijnselen
• Oogklachten
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van een vitamine A-tekort
• Prognose
• Preventie en voorkomen
• Gevolgen te veel vitamine A
• Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheden (ADH)
• Veilige bovengrens vitamine A
• Vitamine A in dieet zwangere bepaalt afweer kind

Vitamine A

Vitamine A (retinol) is een in vet oplosbare vitamine, die bestaat uit vitamine A1 (retinol) en vitamine A2 (di-dehydro-retinol). Vitamine A krijgt een men binnen met eten en drinken. Het menselijk lichaam kan het ook zelf aanmaken uit carotenen, dat is de oranje kleurstof die in veel groenten voorkomt, zoals peen. Sommige carotenoïden kunnen in het lichaam worden omgezet in vitamine A. Bètacaroteen is de belangrijkste en wordt ook wel provitamine A genoemd. Vitamine A mag niet onbeperkt worden ingenomen. Teveel aan vitamine A zal zich opstapelen in het lichaam met alle gevolgen van dien.

Functie vitamine A

Vitamine A is betrokken bij de weerstand en speelt een rol bij het vormen en onderhouden van gezonde tanden, het skelet, maar ook van het tandvlees, het haar en de huid. Het is tevens betrokkene bij een goede werking van de ogen, het gezichtsvermogen. Verder is een belangrijke functie weggelegd voor vitamine A bij de groei.

Bronnen van vitamine A en bètacaroteen

Producten van dierlijke oorsprong

Vitamine is van nature alleen aanwezig in producten van dierlijke oorsprong, zoals eieren (eidooier), vlees, melk, kaas, room, lever, nieren, kabeljauw, heilbot en visolie. Vooral lever is een rijke bron van vitamine A. Daarnaast wordt het toegevoegd aan margarine, halvarine en bak- en braadproducten.

Bètacaroteen

Provitamine A carotenoïden zoals bètacaroteen, is vooral aanwezig in groenten zoals: koolsoorten, wortelen, pompoen, zoete aardappelen, meloen, abrikozen, broccoli, spinazie, en de meeste donkergroene bladgroenten zoals andijvie en geel- of oranje gekleurde vruchten. Het voordeel van deze plantaardige bronnen van bètacaroteen is dat ze vrij zijn van vet en cholesterol.

Vóórkomen van een vitamine A-tekort

Een vitamine A-tekort komt niet vaak voor in westerse landen, maar wordt wel veel gezien in ontwikkelingslanden. Een verhoogd risico op vitamine A-tekort komt voor bij:

• Mensen met een ziekte die de manier beïnvloedt waarop voedsel wordt geabsorbeerd vanuit de darm in het lichaam, zoals:
• Coeliakie of glutenintolerantie;
• Ziekte van Crohn;
• Colitis ulcerosa;
Langdurig overmatig alcoholgebruik kan leiden tot een vitamine A-tekort / Bron: Marian Weyo/Shutterstock.com
• Taaislijmziekte.
• Sommige ziekten die de lever of de alvleesklier beïnvloeden.
• Mensen die een strikte veganistisch dieet volgen.
• Langdurige overmatige alcoholinname (alcoholisme).
• Peuters en voorschoolse kinderen die in armoede leven.
• Recente immigranten of vluchtelingen uit ontwikkelingslanden.

Oorzaken van een vitamine A-tekort

Een vitamine A-tekort kan veroorzaakt worden door langdurige onvoldoende inname van vitamine A. Dit komt vooral voor wanneer rijst het belangrijkste voedsel in je dieet is (rijst bevat geen caroteen). Dit komt vooral voor in ontwikkelingslanden. Een vitamine A-tekort kan ook optreden wanneer je lichaam niet in staat is om gebruik te maken van de vitamine A in je voeding. Dit kan zich voordoen bij een aantal ziekten, waaronder:

• Coeliakie of glutenintolerantie;
• Ziekte van Crohn;
• Colitis ulcerosa;
• Giardiasis (een aandoening die wordt veroorzaakt door besmetting met de parasiet Giardia lamblia);
• Taaislijmziekte.
• Ziekten die het buikvlies beïnvloeden.
• Levercirrose.
• Cholestase (galstuwing door vernauwing van de galwegen).

Vitamine A-tekort symptomen

Verschijnselen

Een persoon die gedurende langere tijd niet genoeg vitamine A binnenkrijgt, is vatbaarder voor infectieziekten en problemen met het gezichtsvermogen, zoals nachtblindheid. Het kan zelfs blindheid veroorzaken. Een tekort kan ook huidafwijkingen (zoals een droge of schilferige huid) of droog, dof haar veroorzaken. Broze, brokkelige nagels komen ook voor. Daarnaast kan een vitamine A-tekort leiden tot keelinfecties en mondzweren. Afwijkingen aan skelet en gebit komen voor bij kinderen en tieners.

Oogklachten

Oogklachten als gevolg van een vitamine A-tekort kunnen bestaan uit:

• Slecht zicht in het donker (nachtblindheid).
• Keratomalacie: een degeneratie van de cornea of het hoornvlies, veroorzaakt door voedingsdeficiëntie
• Droge ogen: droogheid van de conjunctiva (bindvlies van het oog) en het hoornvlies op het oogoppervlak.
• Ovale, driehoekige of onregelmatige schuimige vlekken op het wit van de ogen (Bitot-vlekken of vlekken van Bitot genoemd).
• Perforatie van het hoornvlies.
• Ernstig verlies van het gezichtsvermogen (door schade aan het netvlies) aan de achterkant van het oog.

Onderzoek en diagnose

Als je arts vermoedt dat er sprake is van een tekort aan vitamine A, dan zal hij bloedonderzoek voorstellen. Een vitamine A-bepaling kan een tekort vaststellen. Middels bloedonderzoek kan tevens gecontroleerd worden of je andere aandoeningen hebt, zoals bloedarmoede. Andere onderzoeken kunnen bestaan uit het testen van je gezichtsvermogen, met name je nachtzicht. Bij kinderen kan röntgenonderzoek naar de lange botten nuttig zijn om botgroei te beoordelen, wat vertraagt kan zijn bij vitamine A-deficiëntie.

Behandeling van een vitamine A-tekort

De behandeling voor milde vormen van vitamine A-deficiëntie bestaat uit het eten van vitamine A-rijke voedingsmiddelen, zoals lever, rundvlees, kip, eieren, wortelen, mango's, zoete aardappelen en groene bladgroenten. Voor meer ernstige vormen van vitamine A-deficiëntie die klachten veroorzaakt, is behandeling met vitamine A-suppletie aanbevolen.

Prognose

De vooruitzichten zijn zeer goed als het gaat om een milde vorm van vitamine A-deficiëntie zonder enige symptomen. Meer ernstige vormen kunnen echter permanent gezichtverlies veroorzaken als de behandeling met vitamine A-supplementen niet in een vroeg stadium wordt gestart. In een vroegtijdig stadium kan behandeling van milde oogproblemen tot een volledig herstel leiden zonder permanente schade aan de ogen. Een ernstig vitamine A-tekort met flinke ondervoeding in ontwikkelingslanden leidt vaak tot de dood.

Preventie en voorkomen

Een regelmatige inname van vitamine A-rijke voedingsmiddelen voorkomt gewoonlijk een vitamine A-tekort, zolang je geen opnamestoornis hebt. Het eten van ten minste vijf porties fruit en groenten per dag wordt aanbevolen.

Gevolgen te veel vitamine A

Van te veel vitamine A kan een mens ziek worden. Iedere dag te veel vitamine A heeft tot gevolg dat het zich opstapelt in het lichaam, en dit kan schadelijk zijn. Te veel vitamine A kan leiden tot wat men 'hypervitaminose A' noemt; 'hyper' betekent te veel. Symptomen zijn onder meer:

• gebrek aan eetlust;
• verminderd gezichtsvermogen (nachtblindheid), aandoeningen van het oog;
• hoofdpijn;
• misselijkheid;
• braken;
• vermoeidheid;
• duizeligheid;
• spierpijn;
• huidafwijkingen: roodheid en schilferen van de huid;
• slijmvliesaandoeningen;
• haarverlies, haaruitval;
• botschade;
• leverschade;
• pijnlijke ledematen;
• prikkelbaarheid of agitatie;
• verstoorde afweer.

Zwangerschap
Een langdurige overdosering van vitamine A kan tijdens de zwangerschap de vrucht beschadigen. Om die reden wordt het gebruik van lever –waar veel vitamine A in zit– tijdens de zwangerschap afgeraden.

Acute vitamine A vergiftiging
Acute vitamine A vergiftiging treedt meestal op als een volwassene gedurende langere tijd meer dan 3000 microgram per dag gebruikt. Dit staat ongeveer gelijk aan het dagelijks consumeren van meer dan negen sneetjes brood met leverpastei.

Leverworst
Baby's en kinderen hebben een lagere aanvaardbare bovengrens. Wees daarom matig met het gebruik van smeerleverworst bij kinderen.

Oranje of gele huidskleur
Bij inname van verhoogde hoeveelheden van bètacaroteen kan er een verkleuring van de huid optreden tot geel of oranje. De huidskleur krijgt weer de normale kleur zodra de inname van bètacaroteen wordt verminderd. Er zijn geen aanwijzingen dat een verhoogde inname van bètacaroteen van invloed is op de gezondheid. Bij een hoge inname van bètacaroteen treedt geen hypervitaminose A op, aangezien de opname in de darm en de omzetting van bètacaroteen in vitamine A wordt vertraagd.

Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheden (ADH)

Hieronder staat hoeveel microgram vitamine A een persoon per dag zou moeten binnenkrijgen (bron: Voedingscentrum).

• Kinderen (jongens en meisjes) van 1-4 jaar: 400 microgram per dag
• Kinderen (jongens en meisjes) van 4-7 jaar: 500 microgram per dag
• Kinderen (jongens en meisjes) van 7-10 jaar: 700 microgram per dag
• Jongens 10-19 jaar: 1.000 microgram per dag
• Meisjes 10-19 jaar: 800 microgram per dag
• Mannen 19 en ouder: 1.000 microgram per dag
• Vrouwen 19 en ouder: 800 microgram per dag
• zwanger: 1.000 microgram per dag
• Borstvoedenden: 1.250 microgram per dag

Veilige bovengrens vitamine A

Het Voedingscentrum hanteert als bovengrens voor een aanvaardbare (lees: veilige) inneming van vitamine A 800 microgram per dag voor kinderen van 1 tot 3 jaar tot maximaal 3000 microgram per dag voor volwassenen.

Zwangeren mogen absoluut niet meer dan 3000 microgram vitamine A per dag binnenkrijgen, aangezien te veel vitamine A bij hen leiden tot schade aan het ongeboren kind. Het gaat hierbij uitsluitend om vitamine A in producten van dierlijke oorsprong en vitamine A supplementen, provitamine A in bijvoorbeeld wortels of boerenkool telt hierbij niet mee.

Lees verder

• Vitamine A: functie, vitamine A in voeding en A-supplementen
• Vitamine B-complex: symptomen B-tekort, functie en voeding
• Vitamine C-tekort: symptomen, oorzaak en behandeling
• Vitamine D: tekort symptomen en overdosis vitamine D2, D3
• Vitamine E-tekort: symptomen, oorzaken en behandeling