Keelontsteking: symptomen, oorzaken, behandeling & preventie

Keelontsteking of faryngitis veroorzaakt vaak flinke keelpijn. Een keelontsteking is een ontsteking van het slijmvlies van de keelholte. Een keelontsteking is ongeacht de oorzaak (een bacterie of een virus), als besmettelijk te beschouwen. De meest voorkomende oorzaak van faryngitis is een virus. Een keelontsteking die wordt veroorzaakt door een virus of een bacterie veroorzaakt acute keelpijn gecombineerd met koorts. Normaal gesproken gaat een keelontsteking vanzelf over. In het algemeen wordt geen antibiotica voorgeschreven. Bij een ernstige bacteriële keelinfectie kan de huisarts wel een antibioticum adviseren. Keelpijn kan worden verlicht door veel te drinken, vooral zeer hete en koude dranken, of door ijs of drop te eten. De gemiddelde duur van de klachten bij keelontsteking is 10 tot 14 dagen. Een keelontstekingen komt vooral voor bij kinderen van 4 tot 14 jaar en jongvolwassenen van 15 tot 24 jaar.

• Wat is keelontsteking of faryngitis?
• Besmettelijk
• Oorzaken van een keelontsteking
• Keelontsteking door een virus
• Keelontsteking door een bacterie
• Keelontsteking door antibiotica-gebruik bij acne
• Risicofactoren
• Incidentie
• Symptomen van een keelontsteking
• Keelontsteking bij baby of kind
• Complicaties
• Alarmsymptomen
• Onderzoek en diagnose
• Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek
• Bloedonderzoek
• Strep-test
• Keelkweek
• Verder onderzoek
• Keelontsteking: behandeling en tips
• Zelfzorg
• Antibiotica
• Huismiddeltjes tegen keelontsteking
• Gemberthee met honing
• Gorgelen met zout water
• Kamillethee
• Fenegriek
• Heemstwortel
• Appelazijn
• Zoethoutwortel
• Knoflook
• Preventie
• Prognose

Wat is keelontsteking of faryngitis?

Een keelontsteking (medische benaming: faryngitis) is een ontsteking van het slijmvlies van de keelholte. De keelholte bevindt zich tussen de amandelen en het strottenhoofd (larynx).

Besmettelijk

Een keelontsteking is ongeacht de oorzaak (een bacterie of een virus), als besmettelijk te beschouwen. De ziekteverwekkers worden via de lucht in minuscule druppeltjes, door hoesten of niezen op een ander overgebracht. Veel mensen zijn drager van zulke virussen of bacteriën zonder ziek te worden. Een verzwakt immuunsysteem of een minder sterke afweer, kunnen ervoor zorgen dat de ziekteverwekker de keelamandelen kan besmetten.

Oorzaken van een keelontsteking

Keelontsteking door een virus

De meest voorkomende oorzaak van faryngitis is een virus. Er zijn veel verschillende virussen die faryngitis kunnen veroorzaken. In veel gevallen is de boosdoener een verkoudheidsvirus. We hebben het dan over rhino- en adenovirussen. Het virus nestelt zich dan in het keelslijmvlies, alwaar het een ontsteking veroorzaakt. Dit gaat vaak gepaard met verkoudheid en hoesten. Het virus dat de ziekte van Pfeiffer veroorzaakt, kan ook keelontsteking veroorzaken. Het herpessimplex- en cytomegalievirus kunnen soms ook keelpijn veroorzaken.

Keelontsteking door een bacterie

Voorts zijn er een groot aantal bacteriën die aanleiding kunnen geven tot faryngitis. Niet zelden gaat het om een streptokok bacterie van groep A. Dit een bacterie die vaak voorkomt in de keel en op de huid. Een keelontsteking met de streptokok noemt men ook wel ‘angina’. Andere, minder voorkomende bacteriën die keelpijn veroorzaken zijn onder andere Haemophilus influenzae en Staphylococcus aureus. Qua ziekteverschijnselen zijn bacteriële keelontstekingen niet van elkaar te onderscheiden. Difterie geeft echter wel een ander beeld. De bacterie die verantwoordelijk is voor de bacteriële infectie difterie is Corynebacterium diphtheriae. Difterie is in Nederland een importziekte. Een keelontsteking kan ook de voorbode zijn van roodvonk, een besmettelijke vlekjesziekte die wordt veroorzaakt door infectie met streptokokken

Risicofactoren

De meeste gevallen van keelontsteking treden op tijdens de koudere maanden: herfst en winter. De ziekte verspreidt zich vaak onder familieleden. Kinderen die vaak in een crèche verblijven lopen wellicht meer kans op een virale of bacteriële keelontsteking dan hun leeftijdsgenoten. De onderzoeksresultaten zijn niet eenduidig. Onder volwassenen in een gesloten gemeenschap, zoals een tehuis, gevangenis of kazerne, kan een keelontsteking door streptokokken een lokale epidemie veroorzaken. Mensen met een slechte immuniteit zijn vatbaarder voor chronische keelontstekingen.

Streptokokken
Het blijkt dat bij terugkerende acute keelpijn de kans groot is dat de keelontsteking wordt veroorzaakt door streptokokken. Leefgewoonten, zoals roken en het forceren van de stem, en leefomgeving, zoals droge lucht of bepaalde irriterende stoffen, kunnen de klachten verergeren.

Incidentie

De incidentie van keelontsteking is ongeveer 20 per 1000 patiëntjaren. Keelontstekingen komen vooral voor bij de volgende groepen:

• kinderen van 4 tot 14 jaar; en
• jongvolwassenen van 15 tot 24 jaar.

Symptomen van een keelontsteking

De symptomen van een keelontsteking zijn:

• keelpijn
• pijn bij het slikken
• droge keel
• hoesten (soms een blafhoest)
• niezen
• loopneus
• hoofdpijn
• vermoeidheid
• pijn in het lichaam
• rillingen
• koorts (een lichte koorts met een verkoudheid en hogere koorts bij griep)
• gevoelige en gezwollen lymfeklieren in de hals

Als er sprake is van de ziekte van Pfeiffer, dan kun je ook last hebben van de volgende klachten:

• gezwollen lymfeklieren
• ernstige vermoeidheid
• koorts
• spierpijn
• algemene malaise
• verlies van eetlust
• huiduitslag

Een keelontsteking die wordt veroorzaakt door een virus of een bacterie veroorzaakt acute keelpijn gecombineerd met koorts. Slikklachten die in ernst toenemen kunnen wijzen op een abces rond de keelamandelen (ook wel peritonsillair abces genoemd) of infiltraat, waarbij cellen uit het immuunsysteem zich tussen de normale weefselcellen hebben genesteld. Bijkomende klachten van een keelontsteking door een virus zijn (neus)verkoudheid en hoesten. Vaak hebben kinderen met een keelontsteking ook last van hoofdpijn en/of buikpijn. Andere klachten zijn opgezette en gevoelige lymfklieren in de hals, rode, gezwollen slijmvliezen en keelamandelen (mogelijk met witte stippen of dik slijm), droge, rauwe keel en heesheid. Een keelontsteking veroorzaakt niet alleen keelpijn en pijn bij het slikken, maar vaak ook oorpijn. Dit komt doordat de keel en oren dezelfde zenuwen delen. Mensen die last hebben van een keelontsteking als gevolg van een streptokokkeninfectie, hebben vaak ook rode puntjes op het zachte of harde gehemelte (petechiën). Een keelontsteking kan ook leiden tot een dikke en ontstoken huig (uvulitis).

Complicaties

Een streptokokkenkeelontsteking kan complicaties geven, zoals abces of acuut reuma. Acuut reuma kan blijvende hartschade veroorzaken en presenteert zich met een tijdelijk artritis (aantasting van de grote gewrichten), carditis (hartontsteking) of met een chorea (stoornis in de aansturing van de bewegingen), in combinatie met huiduitslag en huidnoduli (stevige, niet pijnlijke onderhuidse bulten van 0,5 tot 2 cm groot).

Alarmsymptomen

Uit een prospectieve cohortstudie in ruim 600 Britse huisartsenpraktijken blijkt dat bij gezonde volwassenen complicaties van keelontsteking met anamnese en lichamelijk onderzoek niet goed te voorspellen zijn (BMJ. 2013;347:f6867). Slechts 1 op de 75 patiënten krijgt een peritonsillair abces (welke zich vormt zich in de weefsels van de keel naast één van de keelamandelen), otitis media (middenooronstteking), sinusitis (bijholteontsteking) of een bacteriële huidinfectie. Direct door de huisarts voorgeschreven antibiotica verlagen de kans op deze complicaties niet. Andere strategieën, zoals het uitleggen van alarmsymptomen, zijn nodig, zo concluderen de onderzoekers.¹ Deze alarmsymptomen zijn:

• toenemende pijn bij slikken of moeite met slikken;
• slikken is soms bijna onmogelijk geworden, wat zich (bij kinderen) kan uiten in kwijlen;
• Bijholteontsteking / Bron: Istock.com/KatarzynaBialasiewicz
• moeite mond wijd te openen;
• toenemende zwelling van de voorste halslymfeklieren;
• vaste of harde lymfeklierzwelling in de hals;
• langer dan twee weken ernstig ziek zijn;
• langer dan twee weken ulceraties (zweervorming) of abnormaal weefsel in mond-keelholte.²

Onderzoek en diagnose

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek

De diagnose van keelontsteking wordt vaak gesteld op basis van de verschijnselen en lichamelijk onderzoek. Veel voorkomende symptomen zijn keelpijn, slikklachten, koorts, opgezwollen klieren in de hals, en soms witte plekken op de amandelen. Bij lichamelijk onderzoek kijkt de arts naar de keel en voelt hij of zij aan de lymfeklieren in de hals om zwelling of pijn te beoordelen.

Bloedonderzoek

Als er een vermoeden bestaat dat de keelontsteking veroorzaakt wordt door het Epstein-Barr-virus, wat kan leiden tot de ziekte van Pfeiffer (mononucleosis infectiosa), kan aanvullend bloedonderzoek nodig zijn. Dit onderzoek meet de aanwezigheid van specifieke antilichamen die wijzen op een actieve infectie met het virus.

Strep-test

Bij een vermoeden van een bacteriële keelontsteking, met name veroorzaakt door streptokokken (groep A-streptokokken), kan de huisarts een 'strep-test' uitvoeren. Dit is een snelle test waarbij met een wattenstaafje een monster van het slijmvlies uit de keel wordt genomen. De test geeft binnen enkele minuten uitsluitsel of er streptokokkenbacteriën aanwezig zijn, waardoor een bacteriële keelontsteking meer waarschijnlijk wordt. Een positieve uitslag betekent vaak dat antibiotica worden voorgeschreven om de infectie te behandelen.

Keelkweek

In sommige gevallen, vooral bij ernstige of terugkerende keelontstekingen, kan de arts besluiten om een kweek te maken van het keelmonster om precies te identificeren welke bacteriën de infectie veroorzaken. Dit kan helpen om de meest effectieve behandeling te kiezen.

Verder onderzoek

Verder aanvullend onderzoek, zoals een bloedonderzoek of beeldvorming (bijvoorbeeld een keel- of nekfoto), wordt meestal alleen overwogen als er complicaties worden vermoed of als de oorzaak van de keelontsteking onduidelijk is en verdere diagnose nodig is.

Keelontsteking: behandeling en tips

Zelfzorg

Normaal gesproken gaat een keelontsteking vanzelf over. De duur van een keelontsteking is normaal gesproken ongeveer tien tot 14 dagen. In het algemeen wordt bij een keelontsteking geen antibiotica voorgeschreven, behalve bij een ernstige bacteriële keelinfectie. Keelpijn kan verlicht worden door veel te drinken, vooral zeer hete en koude dranken, of door ijs of drop te eten. Gorgelen met zout water kan ook helpen. Voorts kunnen pijnstillers of zuigtabletten de pijn verzachten. Ter verlichting van de klachten kan ook rust geadviseerd worden. Houd bij het ademen de mond dicht. Gebruik desnoods neusdruppels bij een verstopte neus.

Antibiotica

Er zijn verschillende soorten antibiotica die de (huis)arts kan voorschrijven bij een keelontsteking:

• Penicilline;
• Macrolide;
• Tetracycline;
• Cefalosporine.

Huismiddeltjes tegen keelontsteking

Gemberthee met honing

Maak gemberthee met verse plakjes gember en voeg een theelepel honing per kop toe. Dit is een vaak toegepast huismiddeltje tegen een zere keel. De gemberwortel heeft antibacteriële en schimmeldodende eigenschappen en de honing gaat zwelling van je keel tegen.

Gorgelen met zout water

Gorgelen met lauw zout water kan helpen een zere keel te kalmeren en slijm te verdunnen. Het is ook bekend dat het werkt bij het doden van bacteriën in de keel. Maak een zoutoplossing met een halve theelepel zout of zuiveringszout in een vol glas lauw water. Dan gorgelen om zwelling te verminderen en de keel schoon te houden. Na ene halve minuut gorgelen het mengsel uitspugen. Doe dit om de drie uur.

Kamillethee

Kamillethee is van nature kalmerend. Het wordt onder meer gebruikt voor het kalmeren van een zere keel. Kamille staat bekend om zijn ontstekingsremmende, antioxiderende en adstringerende eigenschappen.

Fenegriek

Fenegriek heeft veel voordelen voor de gezondheid. Fenegriekthee is een natuurlijke remedie tegen keelpijn. Onderzoek toont de genezende krachten van fenegriek aan. Het kan pijn verlichten en bacteriën doden die irritatie of ontsteking veroorzaken. Fenegriek is ook een effectief antischimmelmiddel. Je kunt beter geen fenegriek gebruiken tijdens de zwangerschap.

Heemstwortel

Heemst bevat een slijmachtige substantie die een zere keel bedekt en verzacht. Voeg eenvoudig wat van de gedroogde wortel toe aan een kop kokend water om thee te zetten. Nippen van de thee en dat twee tot drie keer per dag kan keelpijn helpen verlichten.

Appelazijn

Appelazijn heeft veel natuurlijke antibacteriële toepassingen. Talrijke studies tonen de antimicrobiële effecten ervan bij het bestrijden van infecties. Vanwege zijn zure aard kan appelciderazijn worden gebruikt om slijm in de keel af te breken en voorkomen dat bacteriën zich verspreiden. Meng 1 tot 2 eetlepels appelazijn in een kopje water om ermee te gorgelen. Neem vervolgens een klein slokje van het mengsel en herhaal het hele proces één tot twee keer per uur. Zorg ervoor dat je veel water drinkt tussen de gorgelsessies door.

Zoethoutwortel

Zoethoutwortel wordt al lang gebruikt om keelpijn te behandelen. Onderzoek toont aan dat het effectief is wanneer het wordt gemengd met water om een ​​oplossing te maken om mee te gorgelen. Zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven, moeten dit middel echter vermijden.

Knoflook

Knoflook heeft ook natuurlijke antibacteriële eigenschappen. Het bevat allicine dat bekend staat om zijn vermogen om infecties te bestrijden. Studies hebben aangetoond dat het regelmatig nemen van een knoflooksupplement kan helpen om besmetting met het verkoudheidsvirus te voorkomen. Het toevoegen van verse knoflook aan je dieet is ook een manier om te profiteren van zijn antimicrobiële eigenschappen. Je oma heeft je misschien vertelt dat het zuigen op een teentje knoflook een ​​zere keel te verzachten.

Preventie

Je kunt het risico op een keelontsteking en andere infecties voorkomen door:

• je handen regelmatig grondig te wassen, sowieso na elk toiletbezoek en voor het eten
• te hoesten of te niezen met een afgewend gezicht, met een papieren zakdoekje voor de mond, die je één keer gebruikt en daarna meteen weggooit, of hoest/niest in de elleboogholte;
• nauw contact te vermijden met iemand die een besmettelijke virale of bacteriële infectie heeft;
• roken en de blootstelling aan tabaksrook te vermijden.

Prognose

De symptomen van een keelontsteking verdwijnen meestal binnen 7 tot 10 dagen. Een virale keelontsteking gaat meestal niet gepaard met complicaties. Bij bacteriële faryngitis is een antibioticakuur vereist teneinde complicaties te voorkomen.

Noten:

1. Esther van Osselen. Complicaties keelpijn nauwelijks te voorspellen. Ned Tijdschr Geneeskd. 2013;157:C1994
2. S. Zwart, C Dagnelie. Keelpijn. Huisarts & Wetenschap, april 2009.

Lees verder

• Keelpijn: pijn bij slikken of zere keel, wat te doen? Tips!
• Verkoudheid: verstopte neus, niezen, koorts, keelpijn, hoest
• Slijm ophoesten: wit, geel, grijs, rood sputum ophoesten
• Keelontsteking behandeling: antibiotica, medicatie & kruiden
• Griep met hoge koorts, hoofdpijn, spierpijn, droge hoest