Peritonsillair abces of keelabces: symptomen en behandeling

Het eerste symptoom van een peritonsillair abces of keelabces is meestal een zere keel. Een periode zonder koorts of andere symptomen kan volgen als het abces zich ontwikkelt. Het is niet ongebruikelijk dat er 2-5 dagen ligt tussen het begin van de symptomen en abcesvorming. Een peritonsillair abces, ook wel keelabces genoemd, vormt zich in de weefsels van de keel naast één van de keelamandelen. Een abces is een pusophoping in een niet eerder bestaande holte. Een peritonsillair abces is meestal een complicatie van een amandelontsteking. Vaak zijn Streptococcus-bacteriën de boosdoeners. Het abces kan hevige keelpijn veroorzaken en andere klachten. Naast het voorschrijven van een antibioticum, zal de arts de pus via een incisie verwijderen en vervolgens afzuigen. Terugkeer van een abces is niet uit te sluiten. Door goede mondhygiëne toe te passen en niet te roken, verklein je de kans op een recidief.

• Wat is een peritonsillair abces of keelabces?
• Epidemiologie
• Pathofysiologie en ontstaansmechanisme van een keelabces
• Oorzaken van peritonsillair abces
• Symptomen van een keelabces
• Alarmsymptomen
• Onderzoek en diagnose
• Lichamelijk onderzoek
• Vervolgonderzoek
• Differentiële diagnose
• Behandeling van een peritonsillair abces
• Pijnstilling
• Operatieve ingreep
• Antibiotica
• Ziekenhuisopname
• Follow-up
• Prognose keelabces
• Complicaties
• Preventie van een peritonsillair abces

Wat is een peritonsillair abces of keelabces?

Toen Daan ’s ochtends wakker werd met een stekende pijn aan één kant van zijn keel, dacht hij eerst aan een gewone keelpijn. Maar al snel merkte hij dat slikken bijna onmogelijk was, alsof er een harde, warme knobbel in zijn keel zat. Zijn stem klonk schor en het praten deed elke keer meer pijn. Een kort kijkje in de spiegel toonde een vreemde zwelling achterin zijn keel, met roodheid die hij nog niet eerder had gezien. De koorts kwam opzetten, en hij voelde zich beroerd. Na een bezorgde blik van zijn partner besloot hij naar de huisarts te gaan, die hem meteen doorverwees. Het verdict: een peritonsillair abces – een keelabces dat snel behandeld moest worden om erger te voorkomen.

Een peritonsillair abces of pusophoping vormt zich in de weefsels van de keel naast één van de keelamandelen, tonsillen genaamd. Een abces is een ophoping van pus, ook wel 'etter' genoemd, in een niet eerder bestaande holte. Het keelabces kan aanleiding geven tot pijn, zwelling en in ernstige gevallen verstopping van de keel. Als de keel wordt geblokkeerd door het abces, wordt slikken, spreken en zelfs ademen moeilijk. Wanneer een amandelontsteking, bekend als 'tonsillitis', zich uitbreidt naar de omgeving en in de keel pus gevormd wordt, kan een peritonsillair abces ontstaan.

Epidemiologie

Een keelabces, of peritonsillair abces, is een ernstige complicatie van een keelinfectie die voorkomt bij specifieke groepen en omstandigheden. Het komt niet even vaak voor in alle delen van de wereld of bij alle leeftijden. Factoren zoals leeftijd, geslacht, leefstijl, genetica en zelfs het klimaat kunnen allemaal een rol spelen bij het risico op het ontwikkelen van deze pijnlijke aandoening. Laten we eens dieper kijken naar hoe keelabcessen wereldwijd voorkomen en wat de belangrijkste risicofactoren zijn.

Geslachts- en leeftijdsverschillen: wie loopt meer risico?
Keelabcessen komen vaker voor bij volwassenen dan bij kinderen en zijn licht oververtegenwoordigd bij mannen. Deze verschillen kunnen te maken hebben met immunologische factoren en de neiging van volwassenen om vaker te roken of alcohol te gebruiken, beide risicofactoren voor keelabcessen.

• Volwassenen: De meeste gevallen van keelabcessen komen voor bij jonge volwassenen tussen de 20 en 40 jaar. Naar schatting 90% van de gevallen treft volwassenen, en het risico lijkt het hoogst rond de leeftijd van 30 jaar.
• Kinderen en tieners: Hoewel zeldzaam, komen keelabcessen ook voor bij kinderen en tieners, vooral na ernstige keelinfecties zoals streptokokkenfaryngitis. In deze groep wordt naar schatting 10% van de keelabcessen vastgesteld, vaak na een onbehandelde of herhaalde keelinfectie.
• Geslachtsverschillen: Mannen lijken een iets hoger risico te hebben op het ontwikkelen van keelabcessen dan vrouwen. Wereldwijd hebben mannen ongeveer 1,5 keer meer kans om deze complicatie te krijgen dan vrouwen, waarschijnlijk door leefstijlkeuzes die de keel irriteren, zoals roken en alcoholgebruik.

Geografische en klimatologische verschillen
Het voorkomen van keelabcessen kan variëren per regio, afhankelijk van het klimaat en de gezondheidszorgtoegang. In vochtige en koude klimaten zien artsen vaker gevallen van keelinfecties en daarmee ook complicaties zoals keelabcessen. Daarnaast kunnen landelijke verschillen in de beschikbaarheid van antibiotica of preventieve zorg de kans op een keelabces beïnvloeden.

• Nederland en België: In Nederland en België komen keelabcessen gemiddeld voor bij ongeveer 10-30 mensen per 100.000 per jaar. Vooral in de wintermaanden is er een lichte stijging in het aantal gevallen, wanneer keelinfecties zoals tonsillitis en keelontstekingen vaker voorkomen door de koude, vochtige lucht.
• Nederlandse overzeese gebiedsdelen: In de warmere, tropische klimaten van de Nederlandse Antillen komt keelpijn minder vaak voor, maar wanneer mensen ziek worden, kan het verloop ernstiger zijn. De tropische luchtvochtigheid draagt bij aan de verspreiding van bacteriën en virussen, maar leidt minder vaak tot keelabcessen omdat luchtwegen beter gehydrateerd blijven in vochtige lucht.
• Wereldwijde trends: In landen met koude en vochtige winters, zoals Scandinavië, komt het aantal keelabcessen iets vaker voor dan in landen met milde klimaten. Tropische regio's en subtropische gebieden hebben doorgaans een lager percentage keelabcessen, behalve bij bevolkingsgroepen met beperkte toegang tot antibiotica. In de Verenigde Staten wordt geschat dat jaarlijks ongeveer 30 op 100.000 mensen een keelabces ontwikkelen, met pieken tijdens de wintermaanden.

Leefstijl en voeding: hoe invloedrijk zijn dagelijkse keuzes?
Leefstijl en voedingsgewoonten hebben een directe invloed op het risico van keelinfecties en, daarmee, op de kans op keelabcessen. Factoren zoals roken, alcoholgebruik en algemene hygiëne spelen hierbij een belangrijke rol.

• Roken: Tabaksgebruik verhoogt het risico op keelontstekingen aanzienlijk, doordat roken de luchtwegen irriteert en het immuunsysteem verzwakt. Rokers hebben ongeveer 2,5 keer meer kans op keelontstekingen en gerelateerde complicaties dan niet-rokers, wat de kans op een keelabces vergroot.
• Alcoholgebruik: Regelmatig alcoholgebruik kan de keel irriteren en het lichaam verzwakken, wat bijdraagt aan een verhoogd risico op keelontstekingen. Bij zware drinkers is het risico op infecties en complicaties in de keel tot wel 3 keer zo groot als bij niet-drinkers.
• Voedingspatroon en hydratatie: Mensen die onvoldoende hydratatie hebben en geen uitgebalanceerd dieet volgen, lopen een hoger risico op infecties. Slechte voeding en een gebrek aan vitamines, vooral vitamine C en zink, kunnen de immuniteit verzwakken, waardoor het lichaam minder goed bestand is tegen keelinfecties die tot een abces kunnen leiden.

Genetische factoren: vatbaarheid voor ontstekingen en abcessen
Hoewel keelabcessen voornamelijk door omgevingsfactoren worden veroorzaakt, kunnen genetische aanleg en immunologische eigenschappen een rol spelen. Sommige mensen zijn van nature vatbaarder voor keelinfecties en ontstekingsreacties, wat hun risico op complicaties zoals een keelabces verhoogt.

• Familiaire aanleg: In families waar keelinfecties vaker voorkomen, zien artsen soms een verhoogde incidentie van keelabcessen. Onderzoek suggereert dat mensen met een genetische aanleg voor ontstekingen tot 2 keer meer kans hebben op abcesvorming in de keel dan mensen zonder deze aanleg.
• Immunologische factoren: Bepaalde immuundeficiënties en auto-immuunziekten kunnen het lichaam minder goed bestand maken tegen infecties, wat leidt tot een hoger risico op keelabcessen.

Pathofysiologie en ontstaansmechanisme van een keelabces

Een keelabces, ook wel een peritonsillair abces genoemd, is een verzameling van pus die zich ophoopt in de weefsels rondom de keelamandelen. Wat begint als een eenvoudige keelontsteking kan zich razendsnel ontwikkelen tot een diepere, hardnekkige infectie die zorgt voor hevige pijn en zwelling. Het proces achter deze aandoening is fascinerend en complex – laten we eens dieper kijken naar de mechanismen die leiden tot de vorming van een keelabces.

De eerste infectie – een keelontsteking
Meestal begint het allemaal met een keelontsteking, vaak veroorzaakt door bacteriën zoals Streptococcus pyogenes, beter bekend als de "keelontstekingsbacterie." Deze bacterie veroorzaakt een infectie in de keelamandelen, die op hun beurt reageren met een ontstekingsreactie. De weefsels raken gezwollen, rood en pijnlijk, en het immuunsysteem stuurt witte bloedcellen om de infectie te bestrijden.

Bacteriën verspreiden zich in diepere weefsels
In sommige gevallen kan de ontsteking zich uitbreiden vanuit de amandelen naar het omliggende weefsel, omdat bacteriën zich een weg banen door de verzwakte slijmvliesbarrière. Deze verspreiding kan optreden als de infectie hardnekkig is of als het immuunsysteem niet snel genoeg kan reageren. De bacteriën dringen door in het peritonsillaire weefsel (weefsel rondom de amandelen), waar ze verder ontsteking veroorzaken en een broedplaats vinden voor een abces.

Vorming van pus en ophoping van vocht
Eenmaal in het peritonsillaire weefsel, activeert de infectie een intensieve immuunreactie, waarbij witte bloedcellen in actie komen om de bacteriën te vernietigen. Hierbij ontstaat pus, een dikke substantie die bestaat uit dode witte bloedcellen, bacteriën en afgebroken weefselcellen. Deze pus kan niet goed worden afgevoerd, waardoor het zich ophoopt en een met vloeistof gevulde ruimte vormt: het abces. Dit abces zorgt voor druk op het omliggende weefsel en veroorzaakt een hevige, vaak kloppende pijn.

Verdere zwelling en belemmering van functies
Naarmate het abces groeit, veroorzaakt het niet alleen intense pijn, maar begint het ook de normale functies in de keel te belemmeren. De zwelling kan slikken moeilijk of zelfs pijnlijk maken, en soms zelfs leiden tot ademhalingsproblemen. Ook de kaakspieren kunnen worden aangedaan, waardoor het openen van de mond beperkt raakt, een verschijnsel dat bekendstaat als trismus.

Oorzaken van peritonsillair abces

Een peritonsillair abces ontstaat meestal als een complicatie van tonsillitis (amandelontsteking) en is vaak het gevolg van een bacteriële infectie, meestal door Streptococcus-bacteriën. Deze bacteriën kunnen diep in het weefsel rondom de amandelen doordringen, vooral als het immuunsysteem verzwakt is of als de infectie onbehandeld blijft. Naast tonsillitis kunnen ook andere infecties en gezondheidsproblemen leiden tot een abces in de keel, zoals vergevorderde parodontitis, een vorm van ernstige tandvleesontsteking.

De Streptococcus-bacterie is echter niet de enige mogelijke veroorzaker van een peritonsillair abces. Ook bacteriën zoals Staphylococcus en Haemophilus influenzae kunnen een rol spelen, vooral in complexe gevallen of bij mensen met een verminderde weerstand. Tandvleesinfecties zoals parodontitis vormen ook een risico, aangezien bacteriën zich vanuit ontstoken tandvlees naar het keelweefsel kunnen verspreiden en daar een abces kunnen vormen.

Roken en verminderde weerstand
Roken is een bekende risicofactor voor het ontstaan van een peritonsillair abces. Tabaksrook irriteert de slijmvliezen in de keel en verzwakt de immuunrespons, waardoor het lichaam minder goed in staat is om infecties te bestrijden. Roken kan de kans op keelontstekingen en gerelateerde complicaties vergroten, omdat het weefsel in de mond en keel gevoeliger wordt voor bacteriële infecties.

Risicofactoren
Naast de directe oorzaken zijn er verschillende risicofactoren die de kans op een peritonsillair abces vergroten. Deze risicofactoren hangen samen met de gezondheid van de mond, het immuunsysteem, en de aanwezigheid van chronische aandoeningen. Hier volgt een overzicht van de belangrijkste risicofactoren:

• Tandvleesinfecties zoals parodontitis en gingivitis: Ontstekingen in het tandvlees, zoals parodontitis (ontsteking van het vlies rondom een tand) en gingivitis (ontstoken tandvlees), verhogen het risico op een peritonsillair abces. Deze infecties kunnen zich uitbreiden naar omliggende weefsels, waaronder het keelweefsel, wat kan leiden tot de vorming van een abces.
• Chronische amandelontsteking: Mensen die regelmatig last hebben van chronische tonsillitis of keelpijn lopen een groter risico. Chronische ontsteking maakt het weefsel rondom de amandelen kwetsbaar voor diepere infecties, wat de kans op een abces vergroot.
• Klierkoorts (Epstein-Barr virus): Klierkoorts, veroorzaakt door het Epstein-Barr-virus, kan leiden tot zwelling en infectie van de keelamandelen. Deze virale infectie verzwakt het immuunsysteem en maakt het makkelijker voor bacteriën om door te dringen in het keelweefsel, wat kan leiden tot een abces.
• Roken: Zoals eerder genoemd, verzwakt roken de natuurlijke afweermechanismen van de keel en de mond. Tabaksrook irriteert de keel en vermindert de afweer tegen bacteriën, wat de kans op een peritonsillair abces verhoogt.
• Chronische lymfatische leukemie (CLL): CLL is een vorm van bloedkanker die het immuunsysteem beïnvloedt en de aanmaak van lymfocyten verstoort. Dit maakt het lichaam minder effectief in het bestrijden van infecties, waardoor mensen met CLL een verhoogd risico hebben op complicaties zoals een peritonsillair abces.
• Amandelstenen (tonsillolieten): Stenen of kalkafzettingen in de amandelen, beter bekend als amandelsteentjes, kunnen de mondhygiëne verstoren en bacteriegroei stimuleren. Deze kleine steentjes ontstaan wanneer voedseldeeltjes en bacteriën zich ophopen in de crypten van de amandelen en kunnen tot ontsteking en infectie leiden.

Andere mogelijke risicofactoren
Naast de bovengenoemde factoren kunnen ook andere gezondheidsproblemen en leefstijlkeuzes de kans op een peritonsillair abces verhogen, zoals:

• Een verzwakt immuunsysteem door onderliggende ziektes, zoals hiv/aids of het gebruik van immunosuppressiva.
• Gebrek aan adequate mondhygiëne, wat de kans op bacteriële infecties vergroot en de afweer van de keel verzwakt.
• Onbehandelde keelinfecties: Keelinfecties die niet volledig genezen of onbehandeld blijven, vergroten het risico op complicaties zoals een abces.

Kortom, een peritonsillair abces ontstaat meestal door bacteriële infecties rondom de keelamandelen, met specifieke risicofactoren zoals roken, chronische keelproblemen en tandvleesinfecties. Het begrijpen van deze oorzaken kan helpen om preventieve maatregelen te nemen en de kans op het ontwikkelen van een pijnlijke en soms gevaarlijke keelinfectie te verkleinen.

Symptomen van een keelabces

Het eerste symptoom van een peritonsillair abces is meestal een zere keel. Een periode van enkele dagen zonder koorts of andere symptomen kan volgen als het abces zich ontwikkelt. De verschijnselen bij een abces rond de keelamandelen zijn onder meer:

• hevige keelpijn, meestal aan één kant;
• zwelling van het aangedane gebied;
• pijnlijk slikken;
• hoge koorts en koude rillingen;
• spierspasmen in de spieren van de kaak (kaakkramp of trismus) en de hals (scheefhals of torticollis);
• oorpijn aan dezelfde kant als het abces;
• spreken met een gedempte stem, vaak omschreven als een 'hete aardappel' stem, alsof de patiënt met een hete aardappel in zijn mond praat;
• moeite met slikken van speeksel (en daarom kan kwijlen optreden);
• luidruchtige ademhaling (stridor);
• een zwelling van de nek;
• een zwelling van het gezicht;
• de huig is weggeduwd van de gezwollen kant van de mond;
• vieze smaak in de mond en onwelriekende, stinkende adem;
• draaien van het hoofd is pijnlijk;
• hoofdpijn;
• algehele malaise (een algemeen ziek gevoel);
• vergrote en gevoelige lymfeklieren in de nek;
• vermoeidheid.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van een peritonsillair abces zijn symptomen waarbij je direct medische hulp moet inschakelen. Raadpleeg direct een arts als je last hebt van een zere keel en moeite met slikken, moeite met ademhalen, problemen met spreken, kwijlen of als je andere tekenen van mogelijke obstructie van de luchtwegen hebt. Je kunt je met deze klachten melden bij de spoedeisende hulp van een ziekenhuis.

Onderzoek en diagnose

Lichamelijk onderzoek

Een arts stelt de diagnose door de keelholte te bekijken en vast te stellen dat het gehemelte en het omringende weefsel unilateraal (eenzijdig) is opgezet. Het gehemelte en de huig worden door het abces naar het midden van de mondholte geduwd. De arts duwt voorzichtig met een gehandschoende vinger op het gebied om te onderzoeken of pus aanwezig is (wat wijst op een infectie).

Vervolgonderzoek

Andere onderzoeken zijn vaak niet nodig, maar bij twijfel kan altijd een CT-scan worden gemaakt om het eventuele abces op te sporen. Bij vermoeden van een abces kan de arts met een injectienaald in het gebied trachten wat pus op te zuigen. Dit kan op kweek worden gezet om te achterhalen welk organismen de infectie veroorzaakt. Dit met het oog om te bekijken welke antibiotica het beste kan worden gebruikt.

Differentiële diagnose

Een peritonsillair abces moet onderscheiden worden van de volgende aandoeningen:

• een retrofaryngeaal abces, waarbij zich in het gebied achter de keelholte (farynx), pus ophoopt
• epiglottitis: een ontsteking van het strotklepje, de epiglottis
• peritonsillaire cellulitis: een infectie van het zachte weefsel zelf

Behandeling van een peritonsillair abces

Naast het voorschrijven van een antibioticum, zal de arts de pus via een incisie in het abces of het inbrengen van een naald verwijderen en vervolgens de inhoud ervan afzuigen. Een recidief van een peritonsillair abces is niet zeldzaam. Dit kan echter worden voorkomen door tonsillectomie uit te voeren. Bij deze ingreep worden de keelamandelen verwijderd.

Pijnstilling

Een goede pijnstilling is niet alleen belangrijk voor je algehele welbevinden, maar ook voor je herstel na de ingreep. Voor de ingreep injecteert de arts een lokale verdoving in de huid boven het abces. Indien nodig krijg je bovendien pijnmedicatie en sedatie via een infuus in de arm toegediend.

Operatieve ingreep

De arts heeft verschillende mogelijkheden om een peritonsillair abces te behandelen:

Naaldaspiratie
Naaldaspiratie houdt in dat de arts langzaam een naald in het abces steekt en de pus in een injectiespuit trekt.

Abcesdrainage
Bij een abcesdrainage prikt de arts de holte aan zodat de pus kan weglopen.

Tonsillectomie (amandelen verwijderen)
Een acute tonsillectomie (waarbij een chirurg de amandelen verwijdert) kan nodig zijn als je om wat voor reden dan ook een drainageprocedure niet kunt verdragen of als je in het verleden vaak een tonsillitis hebt gehad.

Antibiotica

Na de ingreep krijg je een antibioticum toegediend. De eerste dosis krijg je vaak intraveneus (in een ader) toegediend. Vaak krijg je penicilline. Andere keuzes kunnen erythromycine of clindamycine zijn.

Ziekenhuisopname

Als je gezond bent en het abces goed geneest, kun je naar huis gaan. Als je erg ziek bent, niet kunt slikken of complicerende medische problemen hebt (zoals diabetes), kun je worden opgenomen in het ziekenhuis. Jonge kinderen, die vaak algehele anesthesie of narcose nodig hebben voor een drainage, moeten vaak nog even in het ziekenhuis blijven ter observatie.

Follow-up

Er wordt aan afspraak gemaakt voor nacontrole met de arts of een keel-neus-oorarts (KNO-arts) na behandeling van een peritonsillair abces. Neem in de volgende gevallen contact op met de behandeld arts:

• Als het abces terugkeert, zodat er bekeken kan worden of verdere drainage nodig is;
• Bij overmatig bloeden; of
• als je moeite hebt met ademhalen of slikken.

Prognose keelabces

Mensen met een ongecompliceerde en goed behandeld peritonsillair abces, herstellen meestal volledig. Als je geen chronische amandelontsteking hebt, is de kans op een recidief slechts 10%, en in dat geval is het verwijderen van je amandelen meestal niet nodig.

Complicaties

De meeste complicaties van een peritonsillair abces treden op bij mensen met diabetes, bij mensen bij wie het immuunsysteem is verzwakt (zoals mensen met aids, of patiënten met kanker), of degenen die niet de ernst van de ziekte onderkennen en niet tijdig medische hulp inroepen.

Complicaties van een peritonsillair abces zijn onder meer:

• Luchtwegblokkade;
• Bloedend abces;
• Uitdroging als gevolg van moeite met slikken
• Infectie van het weefsel onder het borstbeen;
• Longontsteking;
• Hersenvliesontsteking (met hoofdpijn, koorts en een stijve nek);
• Sepsis (bacteriën in het bloed).
• Cellulitis (een ontsteking van de dieper gelegen delen van het onderhuidse bindweefsel) van de nek, kaak of borst;
• Endocarditis (ontsteking van hartkleppen en kamers);
• Syndroom van Lemierre (waarbij een infectie zich uitbreidt naar de hals en zorgt voor het ontstaan van een trombose in een ader in de hals);
• Pericarditis (een ontsteking van het hartzakje).

Preventie van een peritonsillair abces

Er is geen betrouwbare methode om een peritonsillair abces te voorkomen, anders dan het beperken van de risico's:

• Niet roken;
• Behoud van een goede mondhygiëne; en
• Bij orale problemen meteen een tandarts raadplegen.

Lees verder

• Abces in huid of lichaam: met pus gevulde zwelling in holte
• Kaakabces: symptomen, oorzaak en behandeling kaakabces
• Perianaal abces (bij anus): symptomen, oorzaak & behandeling
• Keelabces: symptomen en behandeling retrofaryngeale abces
• Keelpijn: pijn bij slikken of zere keel, wat te doen? Tips!