Perianaal abces (bij anus): symptomen, oorzaak & behandeling

Als de kliertjes in het slijmvlies rondom de anus (aars) verstopt raken, kan er een klierontsteking (cryptitis) en daarna een abces ontstaan. Ook kan er een abces ontstaan ten gevolge van een infectie van een anale kloof of een seksueel overdraagbare aandoening (soa). Een abces bestaat uit een holte die is gevuld met pus. De etter zal spontaan een uitweg zoeken, een gangetje maken en doorbreken aan de huid of in de darm: een fistel. De ernst en diepte van het abces verschillen. De behandeling van een perianaal abces bestaat uit abcesdrainage. Dat is het leeg laten lopen van het abces door plaatselijke of algehele verdoving. Na de operatieve ingreep kan de napijn goed worden verlicht met pijnstillers. Wanner een anale abces of fistel goed is genezen, is de kans op een recidief klein.

• Wat is een perianaal abces?
• Frequentie: hoe vaak, wanneer en bij wie komt het voor?
• Meer mannen dan vrouwen
• In de lente en zomer meer abcessen
• Kinderen met perianale abcessen
• Mogelijke oorzaken
• Risicofactoren
• Aandoeningen en omstandigheden
• Leefstijlfactoren
• Symptomen van een perianaal abces
• Onderzoek en diagnose
• Lichamelijk onderzoek en aanvullende tests
• Differentiële diagnose
• Behandeling perianaal abces
• Abcesdrainage
• Wondverzorging en nazorg
• Medicatie
• Behandeling van een fistel
• Complicaties
• Herstel en prognose
• Preventie

Wat is een perianaal abces?

Een perianale abces of anusabces is een vaak voorkomende ontsteking in de anale zone. Het is een pijnlijke aandoening waarbij zich pus verzamelt in een holte in de buurt van de anus. Het manifesteert zich vaak als een pijnlijke zwelling in de buurt van de anus. Het kan rood van kleur zijn en warm aanvoelen. Anale abcessen die zijn gelegen in dieper weefsel komen minder vaak voor en kunnen minder zichtbaar zijn.

Chirurgische incisie en drainage is de meest voorkomende behandeling van alle soorten anale abcessen en is meestal succesvol. Ongeveer 50% van de patiënten met een perianaal abces krijgt last van een complicatie in de vorm van een fistel. Een fistel is een gangetje die een abnormale verbinding vormt tussen de plaats van het abces en de huid. Vaak is een operatie nodig om anale fistels te genezen.

Frequentie: hoe vaak, wanneer en bij wie komt het voor?

Meer mannen dan vrouwen

De piek incidentie van perianale abcessen is in het derde en vierde decennium van het leven. Mannen worden vaker getroffen dan vrouwen. Ongeveer 30% van de patiënten hebben in het verleden vaker te maken gehad met soortgelijke abcessen, die spontaan hersteld zijn of via een chirurgische ingreep zijn verholpen.

In de lente en zomer meer abcessen

In de lente en in de zomer is er een hogere incidentie van abcessen. Bij warm, broeierig weer kunnen bacteriën zich snel vermenigvuldigen. Hoewel het wordt gesuggereerd, is er geen bewijs dat er een directe relatie is tussen de vorming van abcessen en frequente diarree of een slechte persoonlijke hygiëne. Waarom deze aandoening bij de ene mens wel en bij de ander niet voorkomt, is vooralsnog niet bekend. Het kan niet vaak genoeg benadrukt worden dat de aandoening niet samenhangt met gebrekkige hygiëne. Een dergelijke associatie kan zeer kwetsend zijn voor patiënten.

Kinderen met perianale abcessen

Het komt regelmatig voor dat bij kinderen perianale abcessen optreden. Er lijkt geen goede verklaring voor te kunnen worden gegeven, maar het lijkt niet samen te hangen met constipatie (obstipatie/verstopping). Gelukkig is deze aandoening vrij onschuldig bij zuigelingen, waarbij zelden een operatieve interventie nodig is uitgezonderd een eenvoudig drainage.¹ Er zijn echter ook kinderen waarbij het abces terugkeert, soms zelf meerdere keren. Soms treden er complicaties op zoals de vorming van een fistel, waarbij er een verbinding ontstaat tussen het anuskanaal en de huid. Ook kan er dan weer een kleine abces ontstaan, die zich via de fistel ontlast. Dergelijke complicaties kunnen een lijdensweg veroorzaken voor het kindje en zijn ouders.

Mogelijke oorzaken

Een perianaal abces kan veel verschillende oorzaken hebben, onder andere seksueel overdraagbare aandoeningen (soa's). Een andere mogelijke oorzaak is een ontstoken slijmklier (cryptitis). Tussen de binnenste en buitenste kringspier van de anus liggen enkele slijmklieren. Als deze ontsteken, kan dit leiden tot een grotere ontsteking waarna een abces gevormd kan worden.

Risicofactoren

Aandoeningen en omstandigheden

Risicofactoren voor anale abcessen zijn onder andere:

• colitis
• inflammatoire darmziekten zoals de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa
• diabetes
• diverticulitis
• eileiderontsteking
• gebruik van immunosuppressiva (medicatie die het immuunsysteem onderdrukt) nemen zoals prednison, of die chemotherapie ondergaan voor de behandeling van kanker
• appendicitis of blindedarmontsteking
• obstipatie
• een aids- of hiv-infectie met een laag aantal witte bloedcellen
• een anale kloof of een scheur in de anus die geïnfecteerd raakt
• een tumor in de buik of het bekkengebied
• geblokkeerde anale klieren
• seksueel overdraagbare aandoeningen
• tuberculose (tbc)
• zwangerschap

Leefstijlfactoren

De volgende leefstijlfactoren of (toilet)gewoonten vormen een risicofactor voor het ontstaan van een anaal abces:

• de plaatsing van voorwerpen in de anus
• de receptieve partner zijn bij tegennatuurlijke anale seks
• een slechte hygiëne bij luierwisselingen bij baby’s en jonge kinderen
• een vezelarm dieet
• hardnekkig persen tijdens het poepe. en langdurig op het toilet zitten.
• overgewicht/obesitas

Symptomen van een perianaal abces

Bij een perianaal abces kunnen de volgende symptomen optreden:

• een beginnend abces kan atypisch klachten geven: hevige pijn ergens rond de anus zonder andere symptomen zoals roodheid of zwelling;
• later ontwikkelt zich een zeer pijnlijke zone vlakbij de anus, doch in sommige gevallen bijna te midden van de bil;
• de pijn is onafhankelijk van de stoelgang in tegenstelling met een anale fissuur, dat zijn scheurtjes of kloven in de huid rond de anus;
• het aangedane gebied is rood en gespannen (er staat druk op);
• erop zitten is schier onmogelijk, door de pijn kan de patiënt niet meer rechtop zitten;
• soms treedt ook koorts op en algemeen ziek zijn;
• er kan afscheiding plaatsvinden van pus (er komt dan 'etter uit je anus');
• er kan slijm bij de ontlasting aanwezig zijn.

Onderzoek en diagnose

Lichamelijk onderzoek en aanvullende tests

Een perianaal abces wordt door een lichamelijk onderzoek vastgesteld. Maar bij sommige patiënten kunnen aanvullende tests nodig zijn voor het screenen op onderliggende aandoeningen:

• seksueel overdraagbare aandoeningen;
• inflammatoire darmaandoeningen;
• divertikelaandoeningen; en
• endeldarmkanker.

In zeldzame gevallen kan een onderzoek worden gedaan onder verdoving. De arts kan ook vragen om een echo, een CT-scan of een MRI.

Differentiële diagnose

De volgende aandoeningen kunnen qua symptomen veel gelijkenis vertonen met een perianaal abces:

• aambeien
• acute proctitis of endeldarmontsteking;
• anale fistels en kloofjes;
• buikpijn bij ouderen;
• rectale prolaps of endeldarmverzakking (een uitstulping van het rectum via de anus);
• inflammatoire darmziekte, zoals ziekte van Crohn; en
• necrotiserende weke delen infecties.

Behandeling perianaal abces

Abcesdrainage

De behandeling bestaat uit het leeg laten lopen van het abces door plaatselijke of algehele verdoving. Dit heet abcesdrainage. De chirurg snijdt het abces open. De holte wordt schoongespoeld om de pus te verwijderen. Er wordt een verbandgaas in de wond achtergehouden ten einde de wond open te houden, zodat kan alle pus de wond verdwijnt en er niet opnieuw een abces ontstaat.

Wondverzorging en nazorg

Thuis moet de patiënt de wond goed verzorgen door deze driemaal daags te spoelen met handwarm water. Soms is het nodig dat de arts een verzachtend middel (emollientia) voorschrijft die de ontlasting soepeler maakt. Soms krijg je bepaalde adviezen mee, zoals stoppen met roken. Als je rookt genezen wonden langzamer, daardoor zijn er sneller en meer ontstekingen.

Medicatie

Na de operatie krijgen de meeste patiënten medicijnen voorgeschreven voor pijnbestrijding, zogeheten pijnstillers. Antibiotica hebben in de meeste gevallen slechts een zeer beperkt nut. Bij verder gezonde mensen zijn antibiotica meestal niet nodig. Antibiotica kunnen nodig zijn voor mensen met diabetes of een verminderde immuniteit.

Behandeling van een fistel

Soms kan chirurgische behandeling van een peri-anale fistel worden uitgevoerd op hetzelfde moment als abceschirurgie. Fistels ontwikkelen zich echter vaak 4-6 weken na een abcesdrainage. Soms steekt een fistel pas maanden of zelfs jaren later de kop op. Fistelchirurgie is daarom meestal een aparte procedure die kan worden uitgevoerd op poliklinische basis.

Complicaties

Complicaties na de operatie kunnen zijn:

• infectie;
• anusfissuur;
• terugkeer van het abces (een recidief); en
• littekenvorming.

Wanner een anale abces of fistel goed is genezen, is de kans klein dat het probleem terugkomt. Om een recidief te voorkomen, is het belangrijk om alle adviezen van de behandeld arts goed op te volgen.

Herstel en prognose

Na de operatieve ingreep, is het ongemak meestal mild van aard en kan de pijn goed worden verlicht met pijnstillers. Mensen die zijn behandeld voor een perianaal abces hoeven meestal niet heel erg lang te herstellen en ze kunnen vaak vrij snel weer aan het werk of naar school.

Preventie

Bescherming tegen soa's en snelle behandeling van een eventuele soa, is belangrijk. Volwassenen wordt aangeraden zich te onthouden van seksuele praktijken waarbij de penis in de anus gaat. Mocht je wel overgaan tot dergelijke handelingen, dan is het gebruik van een condoom aan te bevelen. Voor baby's en peuters geldt dat het frequent verschonen van luiers en het goed schoonmaken van de billetjes bij het verwisselen van de luier, anale fistels en perianale abcessen kan helpen voorkomen. Het toepassen van een goede hygiëne in het anale gebied, is belangrijk voor zowel kinderen als volwassenen.

Noot:

1. Novotny NM, Mann MJ, Rescorla FJ. Fistula in ano in infants: who recurs? Pediatr Surg Int. Nov 2008;24(11):1197-9.

Lees verder

• Hidradenitis suppurativa: abcessen in lies, oksel en billen
• Anuskanker: knobbel of gezwel bij anus door anale kanker
• Aarsmaden: klein witte wormpjes rond aars of anus
• Rectale/anale bloedingen: bloed uit anus, rectum, darm, maag
• Anusabces: symptomen, oorzaken en behandeling abces bij anus